Etapy rozwoju

Etapy rozwoju
Ró¿nica pomiêdzy jêzykiem cia³a doros³ych a dzieciêcym jêzykiem cia³a
polega przede wszystkim na tym, ¿e cz³owiek doros³y ma do dyspozycji
swoje cia³o jako w pe³ni wykszta³cony instrument, natomiast dziecko nie.
Doros³y jest w stanie kierowaæ swoim cia³em, nauczy³ siê nim pos³ugiwaæ.
Z
najomość procesów społecznych i ocena własnych moŜliwości ogranicza problemy komunikacji do niuansów. Noworodek nie ma oczywiście do dyspozycji swojego ciała w taki sposób. Droga do opanowania ciała przechodzi róŜne etapy
rozwojowe. Wszystko zaczyna się juŜ w okresie prenatalnym. Pierwszy, prenatalny
etap oznacza: dziecko juŜ jest, choć jeszcze nie na zewnątrz.
Etap drugi osiąga się w okresie noworodkowym. Zmienia się wtedy postrzeganie świata. Dziecko oddziela się od matki. W wieku niemowlęcym, czyli na etapie
trzecim, osiągnięte zostaje stadium, w którym ciało wydaje się być juŜ w dyspozycji,
jednak mały człowiek nad nim nie panuje. Jeszcze nie potrafi wiele zdziałać, nie
umie posługiwać się ciałem jako narzędziem. Dziecko ma przed sobą wiele nauki.
Nie zna bowiem swojego otoczenia, nie wie, Ŝe otoczenie czeka na jego znaki, Ŝe
musi się z nim porozumiewać, Ŝe potrzebne są sygnały i ich wymiana. Otoczenie
wysyła sygnały, ale co one znaczą? W tej fazie wczesnego rozwoju dziecko uczy
się rozróŜniać sygnały i zaczyna za ich pomocą wyraŜać swoje potrzeby, zaś otoczenie uczy się, co one znaczą.
Wraz z rozwojem ciała i rosnącą umiejętnością obchodzenia się z nim i uŜywania go, dziecko dowiaduje się, Ŝe jest w stanie poprzez swoje ruchy, sygnały swojego
ciała, wywoływać pewne efekty w świecie zewnętrznym. MoŜliwości, które się
w tym procesie otwierają, stwarzają przestrzeń dla rozwoju nowych sygnałów i dzięki nim dziecko osiąga kolejny etap uspołecznienia. KaŜda faza – siadania, raczkowania, chodzenia – przynosi nowe doświadczenia ruchowe i równocześnie nowe
moŜliwości komunikacji, czyli moŜliwości wysyłania i wymiany sygnałów. Na przykład juŜ dziecko 7-miesięczne wysyła gestami rąk kilkanaście róŜnych komunikatów.
Dzieci dwu-, trzyletnie, które nauczyły się juŜ stać i chodzić, rozwijają nowy
związek z otoczeniem i znajdują się pod wpływem nowych potrzeb, co wyraŜa się
w zmienionym języku ciała.
13
Dzieci cztero-, pięcioletnie jeszcze bardziej rozbudowują język ciała, gdyŜ rozwijające się i coraz bogatsze, zmienione związki ze światem zewnętrznym rodzą
konieczność uŜywania nowych sygnałów.
Kolejna faza obejmuje dzieci w wieku 7–10 lat; wtedy rosną zęby stałe (zastępujące zęby mleczne) i wzmacnia się siła gryzienia. Dzieci są w stanie przegryźć nawet
twarde przedmioty, przeŜuć je i przyswoić. Jest interesujące, Ŝe równocześnie z tym
rozdrabnianiem, przeŜuwaniem i przyswajaniem pojawia się myślenie analityczne.
W tym samym czasie pozycja stojąca uzyskuje nową jakość. Stopa pewnie opiera
się na podłoŜu. Stoimy twardo na ziemi, czyli: w rzeczywistości. Wraz z gruntownym przeŜuwaniem i stabilnością stania rozwija się zarówno zdolność do myślenia
abstrakcyjnego, jak i poczucie rzeczywistości.
W ten sposób pojawiają się nowe moŜliwości i nowe konieczności wyraŜania
siebie językiem ciała. Wzmacnia się świadomość społeczna dzieci w wieku 7–10 lat.
DuŜą, wcześniej nie tak wyraźną rolę odgrywa hierarchia, pojawia się myślenie ukierunkowane na reguły, a tym samym intensywne przyjmowanie roli społecznej. Świat
jest postrzegany bardziej szczegółowo i pojmowany w sposób bardziej zróŜnicowany. W wieku około dziesięciu lat język ciała dzieci – pomijając pewne specyficzne
grupy społeczne i wyjątki – upodabnia się do języka ciała dorosłych. Od tej pory
moŜna brać pod uwagę normalny język ciała dorosłego i przenosić jego znaczenia
z dorosłych na dzieci.
Łzy u noworodka są wyrazem emocji i jednocześnie mają naturalną funkcję fizyczną.
14
Pierwszy krzyk po przyjściu na świat.
Niemowlęta dobrze reagują na głaskanie. Delikatna dłoń matki i bezpośredni z nią kontakt
uspokaja niemowlę i daje mu poczucie, Ŝe jest chronione.
15
Wszystkie opisy i przykłady dotyczą dzieci,
których rozwój fizyczny i psychiczny nie jest powaŜnie zaburzony. Nie zajmuję się tutaj ani nadpobudliwością, ani chorobliwą biernością, poniewaŜ te symptomy moŜna oceniać i interpretować
jedynie przy pomocy lekarza i uwzględniając
konkretny przypadek. Ta ksiąŜka nie będzie
zastępować opisu medycznego, ani tym bardziej
porady lekarza.
Błędem jest przekonanie, Ŝe dzieci głuche
dysponują jakimś szczególnie bogatym językiem
ciała. Często jest wręcz przeciwnie. PoniewaŜ
muszą zaczynać od tego, Ŝe się ich nie rozumie,
ich język znaków robi się często pośpieszny
w związku z obawą, Ŝe inni się odwrócą i nie będą
osiągalni. Dziecko głuche jest całkowicie zaleŜne od bezpośredniego kontaktu wzrokowego.
Dla niemowlęcia istotny jest nie
Brak mu głosu, za pomocą którego inne dzieci
tylko kontakt poprzez dotyk skóry,
ale takŜe zapach ojca. Fotografia
mogą dotrzeć do matki, gdy ta się odwróci.
pokazuje u dziecka archaiczny
W tych okolicznościach musi powstać panika.
odruch chwytny.
Jednak język znaków przyśpieszony przez panikę robi się całkowicie niezrozumiały. Język sygnałów dziecka głuchego w Ŝadnym
razie nie jest taki sam jak ten, który rozumiemy pod określeniem język ciała, i dla
osób niewtajemniczonych pozostaje językiem obcym.
Opisy zawarte w tej ksiąŜce odnoszą się w większości do dzieci zdrowych, zaś jej
celem jest lepsza znajomość przeŜyć naszych dzieci, przejawiających się w języku
ich ciała.
Raz jeszcze zwracam uwagę, Ŝe podane przeze mnie przykłady dotyczą dzieci
zdrowych, Ŝyjących w rodzinach, które moŜna określić jako normalne. Zdaję sobie
sprawę, Ŝe wiele dzieci musi rozpoczynać swój byt w mniej szczęśliwych warunkach
i jakoś dać sobie radę z tym nie najlepszym punktem wyjścia. Ich sygnały na ogół
nie są z tego powodu inne. Kiedy mówię o rodzicach, o ojcu czy matce, wszystko
praktycznie zawsze odnosi się takŜe do innych osób najbliŜszych dziecku.
16