Czara włocławska - Wirtualne Muzea Małopolski

Czara włocławska
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania 1. poł. X w. Miejsce powstania Lotaryngia lub Alemania Wymiary wysokość: 10,8 cm, średnica: 10,8 cm, 13,4 cm Numer inwentarzowy MNK­IV­Z­1072 Muzeum Muzeum Narodowe w Krakowie Oddział Gmach Główny Galeria Rzemiosła Artystycznego Tematy religijność, wydobyte z ziemi Technika kucie, rytowanie, złocenie, niello, trybowanie Materiał srebro Data pozyskania 1910, zakup Prawa do obiektu Muzeum Narodowe w Krakowie Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi Biblia, warsztat, romanizm, techniki zdobnicze, wojna, sztuka sakralna, chrześcijaństwo, liturgia, naczynie, 3D, Eucharystia, 3D plus, rzemiosło, kielich, katolicyzm Czara włocławska to najcenniejszy i jeden z najstarszych zabytków rzemiosła artystycznego w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Powstała w I połowie X wieku, przypuszczalnie w warsztacie znajdującym się na terenie Lotaryngii lub Alemanii. Wykuta w srebrze, ze śladami złocenia, z dekoracją rytowaną, puncowaną i niellowaną. Na powierzchni naczynia z czterema wypukłymi medalionami umieszczono 8 scen opowiadających historię wyzwolenia Izraela z niewoli Madianitów przez Gedeona (Stary Testament, Ks. Sędziów, rozdz. VI—VII), uzupełnionych ornamentem roślinnym i geometrycznym. Czara przypuszczalnie była naczyniem liturgicznym, zapewne kielichem mszalnym. Została wyorana 3 maja 1909 roku przez Marcina Marciniaka i Jana Sapińskiego pod Włocławkiem, w pobliżu drogi do Brześcia Kujawskiego. Darowana przez znalazców księżom reformatom z Włocławka, została poddana konserwacji w pracowni Braci Łopieńskich w Warszawie. Z inicjatywy księdza Władysława Górzyńskiego, kanonika kapituły włocławskiej, czarę zdeponowano w 1910 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie. Zabytek zakupiono do zbiorów w tym samym roku, płacąc w dwóch ratach 1000 koron. Opracowanie: Alicja Kilijańska (Muzeum Narodowe w Krakowie), © wszystkie prawa zastrzeżone
Skarb wydobyty z ziemi
Marcin Marciniak i Jan Sapiński nie przypuszczali, że poranek 3 maja 1909 roku przyniesie coś szczególnego i w jakikolwiek sposób zmieni ich życie. Podczas pracy w polu, po uderzeniu lemiesza jeden z nich natrafił na twardy przedmiot. Obrośnięte gliną naczynie okazało się jednym z najcenniejszych zachowanych zabytków rzemiosła artystycznego sztuki przedromańskiej związanej z początkiem chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Oddane w ręce konserwatorów w pracowni braci Łopieńskich w Warszawie odzyskało dawny blask — ich oczom ukazała się wykuta z jednego kawałka srebra złocona czara.
Medaliony na czarze opowiadają o wyzwoleniu Izraela z niewoli Madianitów przez Gedeona. Sceny umieszczone na naczyniu bardzo precyzyjnie ukazują treść starotestamentowej opowieści (zamierzeniem było przedstawienie wszystkich ważnych epizodów cyklu jako równorzędnych ogniw historii Gedeona) — i właśnie to stanowi o wyjątkowości czary. Na zachodnich późnoantycznych i wczesnośredniowiecznych naczyniach sceny ze Starego i Nowego Testamentu odnoszą się zwykle do kilkunastu najważniejszych, uświęconych tradycyjnym wyborem wydarzeń, i tylko w rzadkich przypadkach przynoszą ciągłą sekwencję obrazów powiązanych jednolitym wątkiem (na przykład w cyklu pasyjnym).
Wyjątkowe znalezisko za sprawą kanonika kapituły włocławskiej trafiło do Muzeum Narodowego w Krakowie początkowo jako depozyt, jeszcze w tym samym roku stając się jego własnością. Obecnie stanowi jeden z najcenniejszych zabytków rzemiosła artystycznego przechowywanych w zbiorach muzeum.
Runo Gedeona — co kryje w sobie historia zapisana na czarze?
Narracja wpisana w cztery medaliony czary, a także trójkątną przestrzeń pomiędzy nimi opowiada historię Gedeona (postaci biblijnej izraelskiego sędziego) — od momentu jego powołania przez Boga (sceny z Aniołem), przez cuda związane z runem wełny (nazywanym zgodnie z tradycją runem Gedeona), które położone na klepisku stało się mokre od rosy, podczas gdy ziemia wokół niego pozostała sucha, a następnego dnia odwrotnie — runo pozostało suche na mokrej od rosy ziemi, po zwycięstwo, jakie Gedeon odniósł nad Madianitami.
Cechy stylu — jak to działa?
Sposób przedstawienia z między innymi charakterystycznym dla postaci łączeniem głowy i ramion z tułowiem, oczami o wielkich źrenicach i zaznaczonych powiekach, nierównymi rozmiarami figur, które nakładają się na siebie lub piętrzą uchwycone w konwencjonalnych gestach — wszystkie te środki ożywiają starotestamentową historię, nadając jej specyficzną ekspresję. Podporządkowanie układu, kształtu i proporcji postaci formom pól kompozycyjnych jest wyrazem antyklasycznej postawy artystycznej (klasycyzm w sztuce oznaczał między innymi zachowanie harmonii i doskonałych proporcji w wizerunkach ciała).
Jakich technik użyto przy tworzeniu czary?
Zdobienia na czarze zostały wykonane misternie techniką rytowania (wprowadzania wzoru na gładką powierzchnię za pomocą dłuta), puncowania (kształtowania powierzchni poprzez wykonywanie zagłębień oraz nadawanie odpowiedniej faktury w celu uzyskania wyrazistej dekoracji) i niellowania (wypełniania rytego w metalu ornamentu masą składającą się z siarczków srebra, siarki, miedzi i ołowiu oraz polerowania otrzymanego w ten sposób rysunku o barwie czarnej, szafirowoczarnej lub granatowej, kontrastującej z tłem).
Czara liturgiczna? Skarby z warsztatu w Sankt Gallen
Treść przedstawień umieszczonych na czarze (starotestamentowa historia Gedeona), a także jej kształt wskazują na to, że była ona naczyniem liturgicznym. Czara posiadała prawdopodobnie uchwyty, o czym świadczy jeden ze śladów na naczyniu.
Czary o podobnym kształcie były powszechnie używane w tym okresie w kościele wschodnim. W późnym średniowieczu ta forma została wyparta przez kielich w kształcie czaszy na stopie, obecny w liturgii łacińskiej do dziś.
Ośrodek w Sankt Gallen z opactwem Benedyktynów, z którego prawdopodobnie wywodzi się czara (świadczą o tym sposób przedstawień, a także zastosowanie rozwiązań typowych dla postawy antyklasycznej), był uznawany w IX—XI wieku za jeden z najważniejszych europejskich ośrodków sztuki i kultury monastycznej.
Jaką to się stało, że czara znalazła się w Polsce?
Być może należała ona do sprzętów liturgicznych pierwszych duchownych — prawdopodobnie mnichów benedyktyńskich, którzy sprowadzili naczynie do Polski.
Opracowanie: Redakcja WMM, CC­BY 3.0 PL
Zobacz także:
Czara włocławska
Tagi: Muzeum Narodowe w Krakowie, religia, naczynie, kielich, sztuka sakralna, romanizm, liturgia Odkryj czarę krok po kroku
Jakie opowieści wyryto na powierzchni czary? Kim są postaci przedstawione na naczyniu? Dzięki technice 3D, obracając czarę, można odczytać całą biblijną historię zapisaną w starotestamentowej Księdze Sędziów. Zapraszamy do lektury i wędrówki po detalach i sekretach tego drogocennego przedmiotu.
Na czarze uchwycono następujące sceny:
SCENA 1. Powołanie Gedeona (Sdz 6,1–21)
Możemy tu zobaczyć dwie fazy spotkania z aniołem: w jednej Gedeon, wsparty na drewnianych widłach (oderwany od pracy w polu), wyciąga dłoń ku aniołowi. W drugiej anioł wyciąga laskę, którą dotyka ofiary spalonej, po to, by Gedeon uwierzył w prawdziwość posłannictwa.
SCENA 2. Pierwszy cud z runem (Sdz 6,36–38)
Gedeon wzniósł ołtarz Boga (na jego polecenie), a zburzył ołtarz Baala. Madianici i Amalechici nadciągnęli w pobliże siedzib Izraelitów i rozłożyli swój obóz. Gedeon, przygotowując się do rozprawy z nimi, zażądał nowego znaku od Boga — chciał, by na rozłożone na klepisku runo spłynęła rosa.
SCENA 2b. Bóg spełnił jego prośbę — Gedeon wyciska rosę z runa (Sdz 6.38)
SCENA 2c. Pierwszy cud nie wystarczył — Gedeon modli się o drugi cud z runem (Sdz 6,39)
SCENA 3. Wybór 300 żołnierzy (Sdz 7,4–7)
Gedeon zgromadził armię, ale Bóg polecił mu odprawić część wojska — nakazał mu zaprowadzić wojsko nad wodę i tam według sposobu, w jaki żołnierze gaszą pragnienie, dokonać wyboru tych, którzy staną u jego boku. Trzystu żołnierzy, którzy pili wodę, podnosząc ją do ust dłonią, pozostało z Gedeonem. Na czarze uchwycono moment, w którym Gedeon spogląda na żołnierzy — jeden pije z dłoni, drugi pochyla się nad strumieniem.
SCENA 4. Przepowiednia zwycięstwa Gedeona (Sdz 7,9–14)
Przed bitwą Gedeon i jego sługa Fara (Pura) na rozkaz Boga zakradli się do obozu Madianitów, by usłyszeć tam przepowiednię swojego zwycięstwa. Na naczyniu uchwycono moment, w którym jeden z Madianitów siedzi na ziemi, drugi pochylony opowiada mu swój sen, którego znaczenie wyjaśnia siedzący żołnierz (sen zapowiadał zwycięstwo wojsk Gedeona).
SCENA 5. Proroczy sen Madianity (Sdz 7,13)
W sennej wizji śpiący wojownik zobaczył obozowisko Madianitów — namioty i łby wielbłądów, a nad nimi bochen jęczmiennego chleba, który przetoczył się, niszcząc obóz.
SCENA 6. Zaskoczenie Madianitów przez wojska Gedeona (Sdz. 7,19–21)
Gedeon zaskoczył śpiących Madianitów dźwiękiem trąb i blaskiem pochodni wydobytych z ukrycia. Na czarze uchwycono moment, w którym widzimy trzech żołnierzy trzymających w dłoniach groty. Środkowy (prawdopodobne Gedeon) rozbija naczynie, wyjmując z niego ukrytą pochodnię.
SCENA 7. Walka w obozie Madianitów (Sdz 7,22)
Przerażone hałasem i światłem wojska Madianitów w zamieszaniu wzajemnie się tratowały. Z lewej strony — wojownik przebija włócznią swojego towarzysza, który pada na ziemię. Z tyłu wyłania się jeden z żołnierzy Gedeona, który dmie w róg.
SCENA 8. Pościg za Madianitami (Sdz 7,23) albo zabicie wodzów madianickich (Sdz 7,24–25)
Madianici porzucili obóz a Izraelici ruszyli w pościg. Gedeon wysłał posłów do plemienia Efraimitów z prośbą o pomoc w dalszej walce. Ci pojmali i stracili wodzów madianickich: Oreba i Zeba. Na naczyniu widzimy dwóch żołnierzy, którzy przebijają włóczniami Madianitów (zapewne Oreba i Zeba). Siedząca postać (być może jest to Gedeon) wyciąga prawą dłoń w geście rozkazu.
Opracowanie: Redakcja WMM, CC­BY 3.0 PL
Zobacz Czarę włocławską w kolekcji Wirtualnych Muzeów Małopolski.
Tagi: Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblia, naczynie, ikonografia