Problemy Rodzinnej Opieki Zastępczej w Polsce

Transkrypt

Koalicja na Rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej
PROBLEMY
RODZINNEJ OPIEKI ZASTĘPCZEJ
W POLSCE
Adres korespondencyjny: Fundacja Przyjaciółka ul. Wiejska 19, 00-480 Warszawa Tel. 22 58 42 289
e-mail: [email protected]
www.fundacja.przyjaciolka.pl/koalicja
1
15 marca 2006 r.
KIM JESTEŚMY?
5 marca 2004 roku powstała Koalicja na Rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej. Organizacje i
instytucje, które przystąpiły do Koalicji reprezentują róŜne środowiska i róŜne obszary Polski.
Chcemy propagować informacje i wiedzę na temat rodzinnej opieki zastępczej wśród
społeczeństwa i dąŜyć do stworzenia pozytywnego obrazu rodzin zastępczych i rodzinnych
domów dziecka.
Do Koalicji przystąpiły następujące organizacje i instytucje i rodziny zastępcze:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Towarzystwo Rozwijania Aktywności Dzieci "Szansa"
Stowarzyszenie Rodzin Adopcyjnych i Zastępczych "Pro Familia" w Krakowie
Ośrodek Wspomagania Rodziny w Pyrach
Stowarzyszenie Zastępczego Rodzicielstwa o/ śląski
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jaworznie
Stowarzyszenie "Misja Nadziei"
Fundacja Przyjaciółka /koordynator prac Koalicji/
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Wołominie
Fundacja "Ernst & Young"
Krajowy Ośrodek Adopcyjno - Opiekuńczy TPD w Warszawie
Rodzinny Dom Dziecka nr 5 w Szczecinie
Fundacja Orlen Dar Serca
Ośrodek Adopcyjno - Opiekuńczy TPD w Warszawie
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Tarnowskich Górach
Rodzinny Dom Dla Dzieci w Bytomiu przy Ch. S. P. D. "Misja Nadziei"
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Poddębicach
Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Elblągu
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Wodzisławiu Śląskim
Towarzystwo "Nasz Dom"
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łaziskach Górnych
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Dąbrowie Górniczej
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tychach
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Gliwicach
Fundacja Rodzinnej Opieki Zastępczej "Nasz Dom Zastępczy" w Paczynie
i Rodzinny Dom Dziecka w Paczynie
Publiczny Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Sosnowcu
Ośrodek Rodzin Zastępczych "Szansa" w Bytomiu
Centrum Opieki Zastępczej przy Stowarzyszeniu Zastępczego Rodzicielstwa w
Lędzinach
Fundacja Rodzin Adopcyjnych w Warszawie
Rodzinny Dom Dziecka z Wieliczki
Fundacja Rodzina Nadziei z Gdańska
Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom „Pokochaj mnie” Gorzyczki
2
TŁO PROBLEMU - DANE STATYSTYCZNE
DZIECI OSIEROCONE W POLSCE
Liczba sierot społecznych w Polsce według róŜnych statystyk
Osierocone dzieci i młodzieŜ wykazane w oparciu o statystyki sądownictwa.
Małoletni
1995
pod nadzorem sądów - ogółem
2000
2003
2004
162 134 171 729 163 231 173 784
w tym sieroty naturalne
6 130
6 854
5 754
5 528
umieszczeni w rodzinach zastępczych
36 894
40 650
40 197
41 754
umieszczeni w placówkach opiekuńczowychowawczych
30 277
30 748
27 614
26 292
Dzieci osierocone społecznie (rodziny
zastępcze + placówki)
67 171
71 398
67 811
68 046
3
Udział sierot naturalnych wśród dzieci
osieroconych społecznie
9,13%
9,60%
8,49%
8,12%
Statystyki sądownictwa oraz statystyki opieki społecznej są rozbieŜne w ocenie poziomu
sieroctwa społecznego w Polsce i jest to częściowo wytłumaczalne innymi kryteriami
kwalifikacji tej grupy dzieci i młodzieŜy. Sądy rygorystycznie kwalifikują do tej grupy tylko
osoby niepełnoletnie do 18 roku Ŝycia a opieka społeczna obejmuje swoim działaniem
równieŜ młodzieŜ nieco starszą otrzymującą zasiłki z racji kontynuowania nauki. Niestabilne
jest równieŜ zdefiniowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych, które co kilka lat
zmieniają swoje nazwy i przynaleŜność do grupowania w rocznikach statystycznych.
NiezaleŜnie od tych róŜnic ogólny obraz sytuacji jest dosyć jasny. Przynajmniej od 10 lat
ogólna liczba sierot społecznych w Polsce utrzymuje się na stałym poziomie
zbliŜonym do 70 000 osób. Około 45 000 pozostaje pod opieką rodzin zastępczych a
25 000 przebywa w placówkach opiekuńczo wychowawczych w tym w większości w
domach dziecka, nazywanych od paru lat placówkami socjalizacyjnymi.
ADOPCJE
Liczba spraw, w których orzeczono przysposobienie (adopcję) w orzeczeniach
sądów rodzinnych w latach 1972 – 2004
Lata
Ogółem
w tym
zagraniczne
Lata
Ogółem
w tym
zagraniczne
Lata
Ogółem
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
3 176
3 119
3 164
3 111
3 182
3 294
3 359
3 704
56
48
57
74
58
68
72
86
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
3 517
3 474
3 419
3 461
3 481
3 343
3 599
3 629
166
125
137
168
259
261
412
506
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2 600
2 495
2 529
2 441
2 425
2 344
2 474
2 496
w tym
zagraniczne
274
238
242
205
226
264
217
190
4
1980
1982
3 572
3 711
93
60
1991
1993
3 360
2 810
523
404
2002
2004
2 454
2 622
211
256
Adopcje (przysposobienia) krajowe i zagraniczne w ubiegłych latach
Liczba adopcji
Ogółem
4 000
w tym zagraniczne
3 500
3 000
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Lata
PLACÓWKI OTACZAJĄCE OPIEKĄ DZIECI OSIEROCONE
Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych, w których przebywają
osierocone dzieci
Placów ki opiekuńczo-w ychow aw cze
376388
382
338
Liczba placówek
400
350
300
166 179
250
213
238
63 67
75
200
150
100
50
0
Placów ki socjalizac.
Placów ki rodzinne
57
61
Placów
ki interw encyjne
54 54 55
52
Placów ki w ielofunkcyjne
49 51 54
Placów ki resocjalizac.
2001
2002
Lata
Ośrodki w ychow aw cze
2003
2004
5
Liczba osieroconych dzieci w róŜnego typu placówkach, placówki
socjalizacyjne to dawne domy dziecka
Liczba wychowanków w róŜnego typu placówkach
18 000
16 000
14 000
12 000
10 000
8 000
6 000
Plac. Socjalizacyjne
Placówki wielofunkcyjne
Plac. Resocjalizacyjne
Ośrodki wychowawcze
Placówki interwencyjne
4 000
2 000
0
2001
Placówki rodzinne
2002
2003
Lata
2004
2001
2002
2003
2004
Placówki rodzinne
1 249
1 308
1 530
1 777
Placówki interwencyjne
2 988
3 274
2 707
1 956
Ośrodki wychowawcze
3 303
3 083
3 184
Plac. Resocjalizacyjne
3 931
3 412
3 268
2 713
Placówki wielofunkcyjne
Plac. Socjalizacyjne
RAZEM:
17 857
17 556
29 328
28 633
16 875
14 218
27 564
24 408
Liczba dzieci i młodzieŜy osieroconej społecznie od wielu lat jest
ustabilizowana na wysokim poziomie około 70 tys. osób. Nie wzrasta między
innymi dzięki demograficznemu spadkowi udziału dzieci i młodzieŜy w
strukturze społeczeństwa.
Dawne domy dziecka, czyli placówki socjalizacyjne są często przekształcane w
placówki wielofunkcyjne.
6
RODZINY ZASTĘPCZE
Najwięcej osieroconych społecznie dzieci przebywa w spokrewnionych
rodzinach zastępczych.
60 000
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
Lata
0
1995
2000
2002
2003
2004
Rodziny zastępcze
35 838
39 877
35 883
36 169
36 223
Wychowankowie
46 101
50 122
47 268
47 707
48 432
4 520
4 070
4 243
w tym niepełnosprawni
Rodziny zastępcze i wychowankowie
Osierocone społecznie dzieci powierzane rodzinom zastępczym lub kierowane
do placówek opiekuńczo-wychowawczych pozostają pod nadzorem sądów
Małoletni pod nadzorem sądów w tym w rodzinach
zastępczych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych
180 000
174 519
173 784
171 729
162 134
160 000
140 000
120 000
100 000
80 000
60 000
31 881
36 894
30 277
31 915
40 000
40 650
41 754
30 748
26 292
20 000
0
1990
1995
2000
2004
OGÓŁEM
w rodzinach zastępczych
w placówkach opiekuńczo-wychowawczvch
7
Problemy rodzinnej opieki zastępczej w ocenie opiekunów
Problemy dzieci.
•
•
•
•
•
•
•
Praktycznie zawsze dzieci trafiają do rodzinnej opieki zastępczej z wieloma
podstawowymi problemami medycznymi.
Szczególnie często dzieci maja problemy z próchnicą, wady postawy, wady wzroku,
problemy dermatologiczne, przewlekłe choroby wirusowe oraz takŜe upośledzenie w
stopniu lekkim.
Wiele z tych problemów występuje łącznie.
Najczęściej rodzice przy przyjmowaniu dziecka do opieki nie uzyskują na ten temat
Ŝadnych informacji, a takŜe nie otrzymują rzetelnej dokumentacji medycznej dziecka.
Finansowanie kosztowanego często leczenia odbywa się na koszt opiekunów.
U ponad 80% dzieci, które wychowują się pod opieką 120 respondentów, z którymi
kontaktowali się przeprowadzający sondaŜ, występowała agresja, zaburzenia więzi i
skutki molestowania seksualnego. Obserwowanym problemem jest takŜe ADHD,
często niezdiagnozowane.
Przygotowanie dziecka (zwłaszcza starszego, z „przeszłością placówkową" lub ze
środowiska szczególnie patologicznego) do zamieszkania w rodzinie zastępczej standardy diagnostyki medycznej przed przyjęciem do rodziny, aby rodzice mogli
ocenić czy dadzą radę sprostać czekającej ich pracy, psychiczne przygotowanie
dziecka do Ŝycia w świecie norm rodzinnych - przynajmniej wstępnie
Problemy opiekunów
1. Problemy na etapie wstępnym podejmowania decyzji o podjęciu opieki nad
dziećmi lub przydzielania dzieci do rodziny
•
Brak rzetelnej informacji na temat faktycznej skali problemów, które mogą wystąpić z
dzieckiem porzuconym.
•
Brak profesjonalizmu i poczucia przychylności ze strony PCPR. Częste odmawianie
pozwolenia na stworzenie rodziny zastępczej i finansowania.
•
Brak przekonana do idei rodzinnej opieki zastępczej samych pracowników instytucji
powołanych do rozwijania tej formy opieki.
•
Brak informacji nt. alternatywnej do adopcji rodzinnej opieki zastępczej
niespokrewnionej z dzieckiem
•
Brak określonych zasad przydzielania dzieci do rodzin zawodowych specjalistycznych
- jednoznaczne kryteria uwzględniające prawdziwe dobro dzieci i rodzin
•
Brak „wyprawki” na doposaŜenie dziecięcych pokoi
•
System szkolenia oparty o wzory zagraniczne - często nieprzekładalne na realia
polskie (uwaga: juŜ w połowie lat 90 ub. wieku stwierdzono w USA nieskuteczność
standardów postępowania na bazie, których formułowano np. program PRIDE -
8
dodatkowo program ten zakłada ścisła stała współprace z ośrodkiem opieki
społecznej działającym interdyscyplinarnie, co w naszych warunkach jest fikcją).
•
Bardzo długie terminy rozpraw w Sądach, czasami do pół roku, w tym czasie
dzieci są w placówkach.
•
Brak rzetelnej informacji o dziecku i jego biologicznej rodzinie, zanim zostanie
przyjęte do rodziny.
•
Niewłaściwe, zbyt pobieŜne, nie rzetelne szkolenia na rodziców zastępczych. Brak
pogłębionej wiedzy o problemach związanych z chorobą sierocą, o zasadach i
procedurach, według których trzeba postępować w przypadku specyficznych
trudności wychowawczych.
2. Problemy w trakcie sprawowania opieki
•
Brak zaufania i wsparcia ze strony osób i instytucji, które zostały do tego powołane,
•
Biurokracja, która dominuje w kontaktach z instytucjami, które powinny dawać
wsparcie opiekunom.
•
Trudności w kontakcie z pracownikami socjalnymi, pedagogami i psychologami
spowodowane brakiem odpowiedniego, rzetelnego przeszkolenia.
•
Brak zrozumienia dla pracy pracowników socjalnych przez ich kierownictwo.
•
Ponad 70% rodzin sygnalizuje, Ŝe pod wpływem negatywnych doświadczeń w
kontaktach z pracownikami instytucji, hermetyzuje się i zamyka na kontakt
emocjonalny, który powinien mieć miejsce między rodziną, a pracownikiem
socjalnym.
•
Brakuje prawnych regulacji (standardów) dotyczących rozwiązywania problemów: np.
diagnoz, kosztów leczenia etc.
•
Brak systemu bieŜącego psychologicznego wsparcia RZ..1
•
Podejmowanie decyzji w sprawach dzieci przez urzędników PCPR i MOPS zamiast
specjalistów - poniewaŜ urzędnicy nie mają kwalifikacji pedagogicznych i
doświadczenia w wychowywaniu dzieci ze środowisk patologicznych - ogromna
potrzeba praktyków z osobistym doświadczeniem w zastępczym rodzicielstwie.
•
Niski stan wiedzy o psychologii dziecka osieroconego i wiedzy ogólnej z zakresu
rodzinnej opieki zastępczej, jaki reprezentują sobą pracownicy socjalni.
•
Brak realnej koordynacji i interdyscyplinarności MOPS/PCPR.
•
Zatajanie przez pracowników ośrodków adopcyjnych, pracowników socjalnych
szczegółowych informacji, co do zdrowia i stopnia demoralizacji dziecka.
1
Na podstawie pilotaŜu zostaną przeprowadzone przez Ośrodek Profilaktyki Społecznej
Porozumienia PROGRAM badania właściwe metodami ilościowymi.
9
•
Forma „zatrudnienia” rodzica:
- umowa zlecenie: brak urlopu, brak składek emerytalnych, brak osób upowaŜnionych
do opieki nad dzieckiem pod nieobecność rodziców,
- umowa o pracę na czas określony w pogotowiach rodzinnych
- brak urlopów dla rodziców z rodzin zawodowych
•
Niesprecyzowane prawa i obowiązki rodzin /zwłaszcza zawodowych/
•
Konieczność kontaktu z rodzicami biologicznymi – po takim spotkaniu dzieci długo
nie mogą sobie poradzić z powrotem do rzeczywistości, zmienia się hierarchia
wartości. Dzieci często są buntowane przeciwko prawnym opiekunom.
•
Sądy przy ustanowieniu rodziny zastępczej odwołują się do RODK o zbadanie
więzi, w sytuacji, gdy te więzi są jeszcze niezwiązane , bo dziecko jest krótko
w danej rodzinie. Dzieje się tak , mimo, Ŝe rodziny mają juŜ kwalifikacje.
•
Sądy
nadal rozdzielają rodzeństwa kierując np. jedno dziecko (najmłodsze) do
adopcji, pozostałe do placówki lub część dzieci do placówki, a część
pozostaje w rodzinie biologicznej, lub liczne rodzeństwa są rozdzielane
pomiędzy róŜne placówki.
•
Niesprecyzowane prawa i obowiązki PCPR-ów np., jakie są dozwolone formy kontroli
-jednoznaczne określenie, Ŝe to, PCPR-y istnieją po to by wspierać rodziny, takŜe
zawodowe, a nie odwrotnie /Niezapowiedziane wizyty urzędników/
•
Brak podnoszenia wartości podstawy do przeliczeń wynagrodzenia – nie
dostosowane do zmian ekonomicznych
•
Brak zapewnionego przez PCPR zaplecza dla rodzin np.:
- banku danych i kontaktów - moŜliwości szybkiego dostania się do specjalistów
przynajmniej na początku pobytu dziecka w rodzinie
- brak poradnictwa i pomocy prawnej, psychologicznej (zarówno dla dzieci jak i dla
rodziców), wychowawczej itp.
- brak doświadczonego psychologa lub pedagoga prowadzącego rodzinę /w zamian
prowadzi ją pracownik socjalny/
- brak wystarczającej pomocy finansowej i rzeczowej
3. Problemy psychologiczne małŜeństw
•
W ponad 80% rodzin dochodziło na róŜnych etapach związku do powaŜnych
problemów/konfliktów.2
•
Około 50% rodzin Ŝyje na pograniczu przynajmniej emocjonalnej separacji.
2
Nie moŜemy jednak w Ŝaden wiarygodny sposób stwierdzić, czy problemy te powstały
przed ustanowieniem rodziny zastępczej czy teŜ dopiero na "bazie" kontaktu z przyjętymi
dziećmi.
10
•
Skala problemów z dziećmi przyjętymi do rodziny jest taka, Ŝe przerasta moŜliwości
adaptacyjne większości rodziców. Stosunkowo najlepiej radzą sobie osoby, których
motywacje do rodzicielstwa zastępczego wywodzą się z pobudek religijnych.
Wszelkie formy terapii są dla opiekunów w większości odpłatne i trudno dostępne.
4. Wnioski i postulaty
a. System rodzinnej opieki zastępczej (ROZ) opiera się na błędnym załoŜeniu, Ŝe
dziecko trafiające do rodziny jest dzieckiem "z problemami”, ale generalnie zdrowym
w kategoriach klasyfikacji medycznych. Faktycznie zaś prawie 100 % dzieci jest po
prostu chorych. Wymaga to całkowitego przeformułowania celu opieki zastępczej i na
tej bazie oczekiwań wobec, RZ ale i zupełnie innego "koszyka świadczeń dla RZ":
•
•
•
•
Animowanie środowiska rodzin zastępczych np.: organizowanie wyjazdów
wakacyjnych itp., grupy wsparcia, pomoc wzajemna np. organizowanie opieki nad
dziećmi, wolontariuszy do pomocy itp.
Faktyczna pomoc prawna i psychologiczna poza PCPR (WCPR)
Fundusz remontowy
Pomoc w zapewnieniu wyjazdów wakacyjnych
b. Konieczne jest wypracowanie czytelnego statusu rodzin zastępczych. Rodziny
zastępcze są zdefiniowane w ustawie o pomocy społecznej jako usługodawcy.
Jednak często są one postrzegane jako klienci systemu pomocy społecznej. Dlatego
uwaŜamy, Ŝe w ustawie powinien znaleźć się zapis, Ŝe rodziny zastępcze
niespokrewnione, tradycyjne, specjalistyczne i wielodzietne są partnerami ośrodków
pomocy społeczne w realizowaniu zadań wnikających z ustawy.
c. Powołanie przy wojewodach, lub przy wojewódzkich wydziałach polityki społecznej
urzędu wojewódzkiego konsultanta ds. rodzinnej opieki zastępczej z uprawnieniami
nadzoru, który reprezentowałby środowisko rodzinnej opieki zastępczej (np. rodzic
zastępczy lub osoba prowadząca rodzinny dom dziecka/.
d. Wykorzystanie wykształcenia i doświadczenia osób, które są rodzicami zastępczymi i
mogą znaleźć zatrudnienie w lokalnym powiatowym, czy wojewódzkim systemie
przygotowywania i wspierania rodzin zastępczych.
e. Ujednolicenie zasad funkcjonowania i finansowania rodzinnych domów dziecka czy
rodzin zastępczych tradycyjnych, wielodzietnych i specjalistycznych. RozwaŜenie
moŜliwości, aby pieniądze były określane jako bon opiekuńczy i przypisane do
dziecka, niezaleŜnie gdzie ono pójdzie czy do rodziny zastępczej, czy do rodzinnego
domu dziecka czy do instytucjonalnego domu dziecka.
f. Wprowadzenie obowiązujących w całej Polsce standardów szkolenia kandydatów na
opiekunów zastępczych, które uwzględniałyby udział w warsztatach w juŜ
funkcjonujących grupach wsparcia dla rodziców zastępczych tak, aby mogli się
zapoznać z faktycznymi problemami i metodami ich rozwiązywania.
g. Kandydaci w ramach szkolenia powinni otrzymać listę poradni specjalistycznych z
namiarami na psychologa, neurologa dziecięcego, psychiatry dziecięcego itp.
h. Całodobowe dyŜury telefoniczne pracowników socjalnych tak, aby w przypadku
konieczności rodzice zastępczy czy opiekunowie rodzinnych domów dziecka mogli
się konsultować z nimi.
11
i.
CięŜar prowadzenia i kontaktów dziecka z rodzina biologiczną powinien spoczywać
na ośrodkach pomocy i być prowadzony przez mediatorów rodzinnych na terenie
ośrodka pomocy rodzinie. Wszystkie te działania, w tym obszarze powinny być
podejmowane dla dobra dziecka a nie dorosłych.
j.
Postulujemy zwiększenie kwoty wypłacanej dla dzieci w opiece zastępczej, starszych
uczących się w szkołach średnich i studentów. Kwota ta obecnie jest zmniejszona po
18 roku Ŝycia wychowanka rodziny zastępczej. Zapis rozporządzenia określa wiek
pobytu w rodzinie zastępczej do 18 roku, postulujemy wydłuŜenie go w przypadku
kontynuowania nauki do 25 roku Ŝycia.
k. Starosta lub prezydent powinien zostać zobligowany do zabezpieczenia
usamodzielniającego się dziecka z rodziny zastępczej, czy z rodzinnego domu
dziecka w mieszkanie i propozycję pracy.
l.
Sędziowie Sądów Rodzinnych i Kuratorzy powinni mieć szkolenie z zakresu
ustawy o pomocy społecznej i rodzinnej opieki zastępczej.
m. NaleŜy połoŜyć nacisk na konieczność współpracy, na zasadzie zespołów
interdyscyplinarnych sędziów, kuratorów, pracowników socjalnych a takŜe np.
dzielnicowego, pedagoga szkolnego czy lekarza pediatry. MoŜna to być moŜe
osiągnąć poprzez jakiś zapis w rozporządzeniu.
n. UwaŜamy , Ŝe sędziowie powinni częściej korzystać z tymczasowych
postanowień, zarządzeń opiekuńczych o umieszczeniu w rodzinie zastępczej
na czas wyjaśnienia wszystkich niejasności i załatwienia wszystkich formalności.
o. W obawie o bezpieczeństwo rodzin zastępczych sądy rodzinne nie powinny w
postanowieniach podawać adresu zamieszkania rodzin zastępczych.
p. Sędziowie powinni wydawać postanowienia, na
mocy ustawy o pomocy
społecznej o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, bez wskazania
rodziny. To w niektórych regionach spowodowałoby, Ŝe PCPR lub MOPS
byłby zmuszony do poszukiwania i promowania na swoim terenie rodzin
zastępczych.
q. Uczulenie Sędziów, aby nie zobowiązywali rodzin zastępczych do odkładania
części zasiłku, który jest i tak ustawowo jedynie "częściowym pokryciem
kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej", na ksiąŜeczki
oszczędnościowe dzieci (to powinno być postawione do osobistej decyzji rodziny
zastępczej w zaleŜności od jej sytuacji materialnej).
r.
Liczne rodzeństwo powinno być umieszczone w rodzinnym domu dziecka
lub rodzinie zawodowej wielodzietnej.
s. Ustanowienie 30 maja dniem zastępczego rodzicielstwa.
t.
Powołanie instytucji nadzoru nad powiatami
u. Rozeznanie ile od 2000 roku przybyło nowych domów dziecka i tzw. placówek
wielofunkcyjnych.
v. Wyprowadzenie z systemu pomocy społecznej” zapisów dotyczących „alimentacji”
rodziców, których dzieci zostały umieszczone w rodzinach zastępczych lub
placówkach opiekuńczo – wychowawczych.
12
w. Zwiększenie liczby pracowników socjalnych i dostosowanie jej do liczby
mieszkańców. Im mniej środowisk pracownik obejmuje swą „opieką” tym większe
szanse na prowadzenie w sposób rzetelny i odpowiedzialny,
a takŜe efektywny pracy socjalnej, w szczególności z rodzinami dysfunkcyjnymi.
PROPOZYCJE ZMIAN WEDŁUG RODZIN ZASTĘPCZYCH
Lp.
1
PoŜądany efekt społeczny
2-3 krotne zwiększenie
liczby adopcji niemowląt
Kierunek postanowień nowych aktów
prawnych
- Prawne umoŜliwienie porodów anonimowych w
szpitalach dla matek, które tego sobie Ŝyczą.
- Skrócenie z 6 do 4 tygodni od urodzenia czasu na
decyzję matki biologicznej, co do wychowywania
dziecka (zasada taka przez wiele lat
obowiązywała i nie było Ŝadnych negatywnych
efektów).
- Wprowadzenie obligatoryjnego terminu 4 tygodni
na regulację sytuacji prawnej niemowląt przez
sądy rodzinne
- Wprowadzenie jako dominującej zasady
pomocniczości w werdyktach komisji
kwalifikacyjnych do rodzicielstwa zastępczego,
wprowadzając ustawową zmianę składu tych
komisji przez obligatoryjne włączenie, co najmniej
50% przedstawicieli rodzin adopcyjnych lub
zastępczych.
- Utworzenie przy szpitalach pediatrycznych we
wszystkich województwach interwencyjnych
placówek opiekuńczych dla porzuconych
niemowląt i włączenie do ich kierownictwa
personelu medycznego.
- Cofnięcie zakazu adopcji porzuconych niemowląt
obcokrajowców, jeŜeli matka pozostawiająca
dziecko na oddziale połoŜniczym nie zastrzeŜe
zachowania władzy rodzicielskiej i obywatelstwa
dziecka.
2
Utworzenie i utrzymanie
grupy ok.25 tys.
niespokrewnionych rodzin
zastępczych.
- Rekompensata kosztów utrzymania dziecka na
poziomie ¾ kosztów utrzymania w placówce
opiekuńczo-wychowawczej.
- Utworzenie specjalistycznych poradni
pedagogiczno-psychologicznych dla dzieci
wychodzących z sieroctwa.
- Gwarancja pomocy państwa w okresie
usamodzielniania się dziecka.
3
Program mieszkaniowy dla
usamodzielniających się
wychowanków rodzin
zastępczych i placówek
opiekuńczo -
- Uwzględnienie w programie mieszkaniowym
rządu budowy około 3 900 nowych mieszkań
rocznie dla usamodzielniających się osieroconych
dzieci na preferencyjnych warunkach zakupu,
wyposaŜenia i utrzymania tych mieszkań –
13
wychowawczych – ok. 3 900
mieszkań rocznie
specjalne warunki udzielania i umarzania kredytu.
Program utworzenia ok. 20
tys. miejsc pracy chronionej
dla usamodzielniających się
wychowanków domów
dziecka i placówek
wychowawczoopiekuńczych.
- Ustanowienie, co najmniej 5-letniego okresu
pracy chronionej dla usamodzielniających się
osieroconych dzieci z moŜliwością przedłuŜenia
tego okresu ze względu na stan zdrowia.
5
„Narodowy Plan Działań na
Rzecz Dzieci 2004 – 2012” i
inne programy wspierane
przez fundusze europejskie.
Uzupełnić programami profilaktyki wykluczenia
społecznego dzieci poniŜej 15 roku Ŝycia
(dotychczas są uwzględnione dzieci tylko powyŜej
15 roku Ŝycia).
6
Wieloletni program edukacji
społeczeństwa na temat
zapobiegania zjawisku
sieroctwa społecznego.
4
– Rekompensata pracodawcy przez państwo
przez 5 lat kosztów ZUS za pracę wychowanka
rodziny zastępczej lub placówki opiekuńczowychowawczej/
- Program edukacyjny w szkołach.
-
Programy duszpasterskie w parafiach i
wspólnotach religijnych.
14
Załącznik:
JAROSŁAW PLETA
Wprowadzane rozwiązania reformy systemu opieki zostały zatrzymane. NałoŜone
na powiaty zadania w tym zakresie nie mogą być zrealizowane. Powody - to między innymi brak środków finansowych oraz w wielu przypadkach, brak współpracy w realizowaniu zadań
pomiędzy powiatem i gminami! Być moŜe samorządy tak bardzo zachłysnęły się swoją
niezaleŜnością, ze zupełnie zapomniały o tym, iŜ kaŜdy mieszkaniec gminy jest takŜe
mieszkańcem powiatu? Ustawa o samorządzie terytorialnym3 nakłada na gminę
odpowiedzialność za kaŜdego mieszkańca. W tej sytuacji, brak porozumienia i współpracy w
bardzo wielu przypadkach - odbija się z potęŜną siłą, na zwykłym mieszkańcu, zwykłej gminy
- leŜącej w zwykłym powiecie. Szczególnie boleśnie odczuwają tą sytuację rodziny będące w
kryzysie.
W ustawie o pomocy społecznej4, w Art.9 (17) 1. ust. 2 - jest zapis mówiący, Ŝe
„ Gmina i powiat,
obowiązane
zgodnie z przepisami ustawy do wykonywania zadań
pomocy społecznej, nie mogą odmówić pomocy osobie potrzebującej, pomimo istniejącego
obowiązku osób fizycznych lub osób prawnych do zaspokajania jej niezbędnych potrzeb
Ŝyciowych.” Art. 10.1. ust. 2p.1 – wymienionej ustawy – mówi o tym, Ŝe, m.in. zadaniem
własnym gminy z zakresu pomocy społecznej, o charakterze obowiązkowym,jest „ udzielenie
schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, w tym osobom
bezdomnym....”. Zapis jest piękny. Ale czy jest realizowany? O tym wiedzą tysiące osób,
szczególnie naraŜonych na zjawisko społecznej patologii rodziny, jaką jest przemoc
wewnątrzrodzinna.
Wszelkie zmiany systemu muszą być związane z kosztami. CzyŜby nie wiedzieli o
tym twórcy reform w naszym kraju?
Dlaczego nie przewidziano skutków finansowych wprowadzanych zapisów
ustawy?
A moŜe – przewidziano, ale czas ewentualnego wejścia w szeregi Unii –
mobilizował tylko do zmian w zapisach! A kiedy te zapisy znajdą moŜliwość ich realizacji
!?
3 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym ( z późniejszymi zmianami )
4 Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej ( z późniejszymi zmianami ) Dział I, Rozdział 2.
15
ŚWIADOMOŚĆ PROBLEMU
Po raz pierwszy wprowadzony został nowy rozdział do ustawy o pomocy społecznej,
dotyczący opieki nad rodziną i dzieckiem.5. Zmiany wprowadzone w tym zapisie, nakładają
obowiązek pomocy rodzinie, która ma trudności w wypełnianiu swoich zadań. Pomoc ta
realizowana ma być poprzez poradnictwo rodzinne, terapię rodzinną i pracę socjalną z
rodziną.
Mamy tylko jeden problem – otóŜ w praktyce te zobowiązania nie mogą być
realizowane. Powodem jest – poza brakiem środków finansowych na realizację zadań, tak
naprawdę przede wszystkim brak
sieci pomocowej, specjalistów pracy z rodziną,
terapeutów..... i chęci obecnego rządu do uruchomienia tzw. III etapu zapowiadanej reformy
finansowania samorządów.
W
okresie zachodzących zmian społeczno – gospodarczych,
w kaŜdym kraju ,
naraŜone są na niebezpieczeństwo stosunkowo duŜe grupy rodzin. W planowaniu reform
trzeba było przewidzieć i uwzględnić, Ŝe, będziemy mieć do czynienia z róŜnymi zjawiskami
takimi jak: uboŜenie znacznej części społeczeństwa, rosnące bezrobocie, wzrastająca fala
przestępstw - takŜe w wykonaniu nieletnich, oraz wielu innych istotnych problemów i kwestii
społecznych.
Problemy narastały przez wiele lat. Ustawodawca i rząd powinien ten fakt
uwzględnić stwarzając odpowiednie zabezpieczenia socjalne.
Wprowadzane zmiany miały na celu między innymi :
- wsparcie funkcjonowania rodziny w środowisku jej zamieszkania,
- odbudowanie odpowiedzialności części rodziców za ich własne dzieci,
- odbudowanie odpowiedzialności samorządów za ich mieszkańców,
- finansowanie dzieci – mieszkańców powiatu a nie finansowanie istniejących
placówek,
- róŜnicowanie form pomocy dziecku i rodzinie.
ZałoŜenia reformy
uwzględniały przede wszystkim zmiany w zakresie sprawowanej
instytucjonalnej opieki nad dziećmi. Do czasu wprowadzanych zmian, dziecko sprawiające
kłopoty nauczycielom w szkole, czasem rodzicom, dziecko zaniedbane - na ogół bardzo
szybko trafiało do opieki instytucjonalnej. Twórcy ustawy o pomocy społecznej, uwzględnili
zapisy zgodne z konwencjami międzynarodowymi, rezolucjami Rady Europy w sprawie
rodzinnej opieki zastępczej .
5 Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej ( z późniejszymi zmianami ) Dział II, Rozdział 1 a.
16
Zapisy konwencji o prawach dziecka i rezolucji Rady Europy - mówią o prawie dziecka
do Ŝycia w rodzinie oraz o tym, Ŝe najpierw naleŜy wspomóc rodzinę, która utraciła
moŜliwości swojego funkcjonowania na skutek róŜnych zdarzeń Ŝyciowych - w jej
środowisku zamieszkania, w taki sposób, aby moŜliwie szybko odzyskała sprawczość.
Rządy krajów podpisujących konwencje powinny przystosować i realizować
jej
postanowienia.
W naszym kraju uwzględniono w zapisach ustawy moŜliwość tworzenia warunków do
realizacji zadań przewidzianych w zakresie pomocy rodzinie i dziecku. Od czasu zmiany, (
czwarty rok ) samorząd gminy i powiatu powinien, przede wszystkim realizować szeroką
działalność profilaktyczną dla swoich mieszkańców. Samorządy powinny budować lokalną
sieć pomocy rodzinie.
W celu zmiany tej rzeczywistości gmina moŜe np. organizować i prowadzić gminne
ogniska wychowawcze, świetlice i kluby środowiskowe dla dzieci. Realizacja tego zadania
( własnego ) mogłaby w gminie przyczynić się do połoŜenia tamy dalszej marginalizacji
części jej mieszkańców, szczególnie najmłodszych. Mogłaby – ale ....jest tyle spraw
waŜniejszych! Trzeba w gminie zbudować drogi, oświetlić je, postawić przystanki... i to
wszystko jest niezwykle waŜne. Niestety w rzeczywistości zaniedbanych gmin, władze często
jeszcze zapominają o tym, Ŝe w gminie najwaŜniejsi są jej mieszkańcy.
Potrzeby władz gminy i jej mieszkańców w tym czasie , często okazują się zupełnie
inne. CóŜ znaczą takie prozaiczne sprawy – np. bezpieczne schronienie dla matki z małymi
dziećmi uciekającej od męŜa i ojca przed przemocą? Interesujące w tym przypadku jest to,
kiedy nastąpi czas, aŜ zaczną być realizowane przez policję, sądy i wyspecjalizowane słuŜby
socjalne - rutynowe działania przeciwdziałania przemocy - polegające na tym, Ŝe to jej
sprawca – zacznie szukać dla siebie miejsca do spania, leczenia etc. A ofiarom będzie moŜna
udzielić specjalistycznej pomocy. MoŜe władze lokalne zauwaŜą, Ŝe czas organizować nie
jednorazową akcję, ale rzeczywiste bezpieczne miejsce zabawy dla dzieci i młodzieŜy,
wtedy.... moŜe te nowe przystanki i nowe lampy - ocaleją.
Powiat natomiast,
powinien m.in. doprowadzić do rozbudowy sieci instytucji
wykonujących zadania ponadlokalne dla potrzeb swoich mieszkańców ( zbioru gmin ). W
owej sieci powiatowej powinna znaleźć się np. Specjalistyczna Poradnia Rodzinną, Ośrodek
Interwencji Kryzysowej, Ośrodek Rodzin Zastępczych. Wszystko po to, aby podjąć zwykłe
działania w pracy socjalnej – specjalistycznej pomocy rodzinie i dziecku, którzy tego mogą
potrzebować.
Potem pozostanie tylko proste skoordynowanie usług dla mieszkańców powiatu z
17
usługami oferowanymi przez sieć pomocową w gminach.
. Zapis jednak nie zmienia istniejącej rzeczywistości społecznej. Pozytywnych
przykładów jest bardzo niewiele. Dlaczego tak się dzieje? Myślę, Ŝe jednym z waŜnych
powodów jest dalszy brak poczucia odpowiedzialności władz gminy
za swoich
mieszkańców. Paradoksalnie - zawinił rząd przez zaniechanie wprowadzenia ostatniego etapu
reformy – finansowania samorządów.
MoŜe juŜ po czterech latach funkcjonowania reformy samorządowej - naleŜałoby zdać
sobie sprawę z tego, Ŝe wszystkie działania samorządów winny być realizowane dla waŜnych
potrzeb mieszkańców, takŜe tych najmłodszych. To młode pokolenie będzie decydować o
jakości Ŝycia swoich rodziców i dziadków! Czym skorupka za młodu....!
Aby zapisy ustawy o pomocy społecznej nie pozostały tylko na papierze , naleŜy
rozwiązać kilka problemów.
Problem I
W obecnej chwili nie mamy w dyspozycji sieci do realizowania pracy socjalnej. Istniejąca
sieć instytucjonalna w dalszym ciągu nie jest w stanie podołać ogromowi problemów do
rozwiązania w lokalnych środowiskach. Ponadto w sferze istniejącej opieki instytucjonalnej,
waŜną sprawą jest świadomość tego, Ŝe - aby udzielana pomoc była skuteczna - nie wystarczy
zaspokoić dziecku tylko zakresu jego potrzeb fizjologicznych. To, co decyduje o przyszłym
funkcjonowaniu dziecka – obywatela, dotyczy zupełnie innego sposobu zaspokajania, przede
wszystkim jego potrzeb psychospołecznych. Tego poziomu niestety nie moŜna osiągnąć w
instytucji. MoŜna natomiast w rodzinie – własnej lub zastępczej.
Przykład
W jednym z powiatów działa mały dom dziecka dla około 35 dzieci. Koszt roczny
funkcjonowania domu wynosi ok. 1 milion nowych złotych. Pieniądze te to część środków,
jakie
wpływają
z budŜetu państwa na cały zakres działalności placówek opiekuńczo – wychowawczych
funkcjonujących w powiecie. Gdyby moŜna było znaleźć trochę pieniędzy na przeszkolenie
nowych rodzin zastępczych – w ciągu 4 - 5 miesięcy - starosta mógłby wystąpić z wnioskiem
o likwidację domu dziecka. Miałby, bowiem w dyspozycji alternatywną firmę opieki nad
dziećmi. DuŜo zdrowszą dla psychicznego funkcjonowania podopiecznych dzieci.
OtóŜ nie ma takiej moŜliwości – poniewaŜ nikt nie jest taką zmianą zainteresowany:
1. Pracownicy domu dziecka – bo ich zdaniem stracą pracę.
2. Starosta – poniewaŜ to nie są jego pieniądze - i tak nie moŜe ich wydać na nic innego.
3. Radni – poniewaŜ to dobrze brzmi, kiedy w mediach powie któryś z nich, Ŝe tak
dobrze dbają o sierotki.
18
Ad. 1) Pracownicy domu dziecka teoretycznie są najbardziej przygotowaną grupą ludzi do
sprawowania opieki, np. jako rodziny w pogotowiu. Mogą spróbować takŜe, poprowadzić
mały rodzinny dom dziecka. MoŜe po przygotowaniu, mogliby zająć się jakąś formą terapii
lub poprowadzeniem hostelu dla dorosłych wychowanków.
Ad. 2) Brak moŜliwości podejmowania decyzji, co do sensownego przeznaczenia środków,
nie pozwala na dokonanie Ŝadnej zmiany w zakresie budowania nowych standardów w
opiece. Paradoksalnie w omawianym przykładzie większość dzieci jest mieszkańcami innych
powiatów. MoŜe, więc starosta mógłby wystąpić do innych powiatów o pokrycie kosztów
pobytu
dzieci
w prowadzonym przez niego domu dziecka? Byłaby taka moŜliwość po uruchomieniu
trzeciego etapu reformy. Co mógłby zrobić kaŜdy starosta dysponując kwotą np. 1 miliona
złotych na cele opiekuńcze?
Ad. 3) Gdyby radni powiatowi mieli ochotę na wiedzę o sprawach, które poddane zostały ich
decyzji, w związku z wyborem na tę funkcję – mogliby np. dowiedzieć się, Ŝe za 1 milion
złotych moŜna uruchomić i poprowadzić w roku np. sieć świetlic socjoterapeutycznych dla
ok. 800 dzieci z terenu ich powiatu lub sieć Ośrodków Pomocy Dziecku i Rodzinie dla ok.
600 dzieci oferujących organizację czasu wolnego, moŜliwość rozwijania zainteresowań i
uzdolnień oraz potrzebne elementy terapii np. wad wymowy, reedukacji, socjoterapii. A do
tego moŜna byłoby zaproponować rodzicom moŜliwości pomocy w rozwiązywaniu wielu
problemów, poradnictwa, mediacji rodzinnych.
Te środki finansowe pozwoliłyby teŜ na prowadzenie sieci pomocowej dla duŜego
powiatu.
W sieci mogłyby funkcjonować:
•
•
•
•
Ośrodek Interwencji Kryzysowej.
Ośrodek Adopcyjno – Opiekuńczy – realizujący zadania pozyskania, szkolenia,
kwalifikacji oraz prowadzenia programów wsparcia dla rodzin zastępczych w
powiecie.
Specjalistyczna Poradnia Rodzinna – prowadząca działalność w kaŜdej gminie
powiatu.
Kilka Ośrodków socjoterapeutycznych dla dzieci wymagających pomocy
pedagogiczno – psychologicznej.
Oczywiście mógłby być teŜ prowadzony 1 dom dziecka dla 35 wychowanków. Decyzja
niestety nie naleŜy do Państwa. Jest zaleŜna od ..... no właśnie, od kogo?
W projekcie reformy systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem przewidywano przyjęcie
kilku zasad organizowania pomocy i opieki:
•
BLIśEJ DZIECKA – najlepiej w rodzinie,
•
WCZEŚNIEJ – zanim narosną problemy,
•
KRÓCEJ – Ŝeby nie zdejmować odpowiedzialności rodziców za dziecko,
•
TANIEJ – poprzestając na formie adekwatnej do potrzeb -bez niepotrzebnego
stosowania form zakładowych (instytucjonalnych),
•
LEPIEJ – wykorzystując fachowców, specjalistów pracujących nad określonymi
problemami.
19
Zakres wprowadzonych zmian zakładał między innymi budowanie nowego systemu opartego
na:
-
zasadzie wspierania rodziny a nie jej wyręczania ,
-
opartego na potencjale rodziny i społeczności,
-
szybkim reagowaniu na problemy występujące w społeczności lokalnej,
-
działaniu skoordynowanych instytucji samorządowo – pozarządowych i prowadzeniu
przez nie usług,
-
finansowaniu dzieci – mieszkańców powiatu a nie struktury opieki instytucjonalnej.
Problem II
Koszty finansowe opieki instytucjonalnej w dalszym ciągu są duŜe. Obecnie koszt
utrzymania jednego wychowanka placówki kształtuje się na poziomie 1700 – 3000
złotych miesięcznie. Większość środków ( ponad 78 % ) to pieniądze na płace.
Pytanie całkiem retoryczne – gdyby kaŜdy z nas miał 1700 lub 3000 złotych miesięcznie na
kaŜde nasze własne dziecko...? Czy wszyscy mają świadomość tego, Ŝe te środki
przeznaczone są w całości na zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych dziecka?
Takich jak jedzenie miejsce do spania, ubranie...! A kto policzy koszty społeczne dziecka
wyrwanego ze środowiska rodzinnego do instytucji opieki. To dziecko ma zerwane więzi,
relacje z rodzicami, rodzeństwem, tęskni, choruje.
A przecieŜ powiaty powinny budować sieć alternatywnej opieki w stosunku do
istniejących instytucji. Najlepiej w postaci wyspecjalizowanej grupy rodzin zastępczych,
pogotowi rodzinnych, rodzin resocjalizacyjnych czy w końcu małych kameralnych ośrodków
dla dzieci – najwyŜej
8 – 10 osobowych, z moŜliwością potrzebnej terapii. Po
przeprowadzonej terapii dziecko powinno wrócić do swojej rodziny własnej lub, jeśli nie ma
takiej moŜliwości to do rodziny zastępczej. W międzyczasie rodzina własna dziecka powinna
uzyskać pomoc w najbliŜszym środowisku zamieszkania.
Nie moŜna uruchomić programu szkolenia nowych rodzin zastępczych, poniewaŜ nie ma na
to środków. Środki finansowe na opłacanie struktury instytucji - nie dzieci (jak w
zapowiadanych zmianach) - są! Jeśli nie uda się zmienić istniejącej sytuacji, to jako
społeczeństwo - dalej nasze podatki będą wydawane na tak nieskuteczne pomysły. Wszystkie
te dzieci (przebywające w placówkach opieki ) powinny być poddane długoterminowej
terapii. Wszystkie one wykazują zaburzenia zachowania - co z uwagi na ich niezaspokojone
potrzeby psychoemocjonalne nie powinno być Ŝadnym zaskoczeniem. Mimo tego, Ŝe takie
20
zadanie jest zapisane do realizacji w placówkach opiekuńczych – kaŜdego typu – nie jest
realizowane, poniewaŜ ....nie ma pieniędzy!
Pytanie całkiem retoryczne – kto będzie odpowiedzialny za brak np. umiejętności
radzenia sobie przez wychowanków placówek z trudnymi problemami występującymi
kaŜdego dnia. Kto za to, Ŝe ( jak pokazują badania ) znów ok. 50% z nich trafi na
dworce i nie tylko? Jak te obecne dzieci będą mogły realizować swoje marzenia o
rodzinie, kiedy zostały z mocy prawa ( a moŜe wbrew prawu ) pozbawione moŜliwości
trenowania waŜnych dla kaŜdego człowieka umiejętności przeŜywania emocji, związków
z drugim człowiekiem?
Problem III
W dalszym ciągu brak zastosowania zasad budowania systemu opartego na działalności
potencjałów środowiska lokalnego – wykorzystania w większym stopniu organizacji
pozarządowych proponujących sprawdzone skuteczne i tanie programy wsparcia
dziecka
i rodziny w środowisku zamieszkania. Są pierwsze dobre jaskółki niosące zmiany – np.
organizacja sieci pomocowej w powiecie białogardzkim ( zachodniopomorskie ) , podjęte
próby poradzenia sobie z występującymi problemami w powiecie otwockim - czy realizacja
zaczątków Samorządowego Systemu Opieki w powiecie Wołomin. Jeszcze jest daleko do
końca, ale w okresie 3 lat w tym powiecie - uruchomione zostały: Specjalistyczna Poradnia
Rodzinna, sieć Ośrodków Pomocy Dziecku i Rodzinie Towarzystwa Rozwijania Aktywności
Dzieci „Szansa”, sieć Środowiskowych Ognisk Wychowawczych prowadzonych przez TPD,
Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Centrum Szkoleniowe Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
W planach jest uruchomienie Ośrodka Adopcyjno - Opiekuńczego lub Zespołu ds. Rodzin
Zastępczych oraz dwóch filii Specjalistycznej Poradni Rodzinnej. UwaŜny czytelnik zauwaŜy
zapewne, Ŝe te działania wypełniają zakres zadań realizowanych ( lub nie ) przez powiat . Jest
tu pewien szkopuł. Obszar występujących problemów w powiatach ( czytaj gminach ) - jest
ogromny, brak środków – ogromny, niska świadomość części radnych, związana z
występującymi rzeczywistymi problemami mieszkańców ....ogromna. Ale z drugiej strony –
czy moŜna winić za to.... brak świadomości ?
Problem IV
Wielu działań na poziomie powiatu nie moŜna zrealizować, poniewaŜ do chwili obecnej nie
został wprowadzony trzeci etap reformy samorządowej – finansowanie samorządów. Na
wiele zadań samorząd nie ma po prostu środków. Wydawało się, Ŝe z tym problemem
samorządy uporają się przy odrobinie dobrej woli ze strony gmin w powiecie. I tu powinna
pojawić się współpraca w celu rozwiązywania problemów w środowisku lokalnym.
21
WSPÓŁPRACA
W budowaniu społeczeństwa obywatelskiego, niezwykle istotną sprawą jest
zwrócenie uwagi na odbudowanie odpowiedzialność władzy za obywatela. Samorządu gminy
za jej mieszkańców, samorządu powiatu za jego społeczeństwo. Aby ten cel mógł być
realizowany w społecznościach lokalnych, konieczna jest współpraca pomiędzy samorządami
gmin i powiatu a takŜe działającymi na ich terenie organizacjami pozarządowymi.
Towarzystwo Rozwijania Aktywności Dzieci „Szansa” - musiało przygotować się do
współpracy z powiatem. Doświadczenia zebrane z realizacji programów środowiskowych
realizowanych przez Zespół
„Szansy”-
kierowanych do grup rodzin zagroŜonych
marginalizacją społeczną - dały nam moŜliwość współuczestniczenia w przygotowaniu zmian
w zakresie opieki nad dzieckiem i rodziną. DuŜa grupa spośród naszych koleŜanek i kolegów
brała udział w Zespołach Konsultacyjno – Doradczych MEN – tworzonych przez p. minister
Irenę Dzierzgowską w celu przygotowania zmian w opiece.
Prawdopodobnie stało się tak między innymi, dlatego, Ŝe w środowisku opieki zaczęło
być dość głośno o realizowanych przez Zespół „Szansy” programach. Prowadzone przez nas
od 1991 roku programy, były, bowiem niezwykle zbieŜne z zamierzeniami wprowadzanej
reformy.
W roku 1998 - na zlecenie Departamentu Profilaktyki i Opieki Ministerstwa Edukacji
Narodowej - opracowaliśmy zasady i procedury tworzenia Samorządowego Systemu Opieki.
Opracowanie„ Lokalne , gminne i powiatowe systemy opieki ” było materiałem
przygotowanym dla potrzeb samorządów, w celu wsparcia ich działań w zakresie budowy
systemu opieki. Opracowanie to po konferencji organizowanej w listopadzie 1999 r. przez
MEN, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu
Warszawskiego oraz Towarzystwo Rozwijania Aktywności Dzieci „ Szansa ” stanowiło
materiał do pracy samorządów w opracowaniu lokalnych strategii rozwiązywania problemów
społecznych.
W swojej naiwności, nikt z nas nie pomyślał o tym, Ŝe w większości powiatów celem samym w sobie stanie się opracowanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów
społecznych. Nie jej realizacja!
Po kontroli powiatów przez NajwyŜszą Izbę Kontroli,
dopiero niektóre z nich zaczęły zastanawiać się nad realizacją zapisanych strategii.
22
4 letnie doświadczenia
Towarzystwa „Szansa” w realizowaniu wybranych zadań
powiatu zapisanych w ustawie o pomocy społecznej – pozwala na wskazanie kilku waŜnych
obszarów pilnych zmian.
SPECJALISTYCZNE PORADNICTWO RODZINNE (SPR)
W województwie mazowieckim , z inicjatywy
obecnego Wydziału Polityki Społecznej
Urzędu Wojewody w roku 2000 – został ogłoszony konkurs na Specjalistyczną Poradnię
Rodzinną (SPR). Na konkurs wpłynęło sporo załoŜeń organizacyjno - programowych SPR.
Jednym
z projektów „ nagrodzonych” moŜliwością jego zrealizowania był projekt opracowany
wspólnie przez Towarzystwo „Szansa” oraz Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w
Wołominie. Uruchomione środki pozwoliły na częściowe wyposaŜenie poradni oraz na
rozpoczęcie jej działalności. Niestety w chwili obecnej z uwagi na brak środków nie jest
moŜliwe prowadzenie pełnego zakresu poradnictwa. Powiat i gminy nie znalazły na
kontynuację i realizację tego zadania środków.
Naszym zdaniem jest to najwaŜniejszy element zmiany. Formą miały być Specjalistyczne
Poradnie Rodzinne (SPR ), w których poradę i pomoc będzie mógł otrzymać kaŜdy
mieszkaniec
gminy
i powiatu (zasada – bliŜej, wcześniej, taniej). Zakres działania poradni do chwili obecnej nie
jest czytelny (brak rozporządzeń wykonawczych). Czy moŜe brak pomysłu ?
To zadanie Powiatu nie mogło zostać zrealizowane, poniewaŜ, nie wprowadzono do chwili
obecnej ostatniego etapu reformy samorządowej – finansowania samorządów. Koszt
funkcjonowania SPR na terenie np. powiatu Wołomin ( z filiami ), wyniósłby około 180
tysięcy złotych rocznie. W powiecie liczącym ok. 180 tyś. mieszkańców – jest to 1 złoty na
rok od mieszkańca!
ORGANIZOWANIE
WYCHOWAWCZYCH
I
PROWADZENIE
PLACÓWEK
OPIEKUŃCZO-
Jedno z zadań powiatu dotyczy wspólnego działania gmin i powiatu w zakresie
realizowania szeroko pojętej pracy socjalnej dla dzieci i rodzin w lokalnym środowisku.
Nasze doświadczenia pokazują tu jednak zupełny brak świadomości samorządów gmin i
wielu powiatów, co do wagi stosowanej pracy socjalnej wspierającej rodzinę w jej
funkcjonowaniu. Tu nie od rzeczy będzie przypomnienie jednego z załoŜeń reformy opieki
mówiącego o odchodzeniu od form instytucjonalnych – na rzecz przede wszystkim form
prorodzinnych.
Prześledzić te zmiany moŜna patrząc na załoŜone cechy, jakim miał odpowiadać nowy
23
system. Przede wszystkim, system „jutra” zbudowany musi być zgodnie z zasadą
pomocniczości (zasada konstytucyjna). Współcześnie interpretując ową zasadę trzeba
pamiętać,
Ŝe
jej
sens
zawiera
się
w następujących postulatach.6
„ * Społeczeństwo nie powinno odbierać osobie lub grupie tego, co ona sama potrafi uczynić,
aby sobie pomóc;
* w tym, czego osoba lub grupa nie jest w stanie sama dokonać, winna uzyskać ze strony
społeczeństwa pomoc dla samopomocy;
* gdy pomoc ta poskutkowała i dana osoba lub grupa jest juŜ samodzielna, społeczeństwo
nie
powinno dłuŜej świadczyć tej pomocy, gdyŜ staje się ona pomocą alienującą. ”
Wzrasta liczba klientów pomocy społecznej. To sprawia, Ŝe koniecznością jest realizowanie
wspólnych działań wspierających rodziny w ich społecznym funkcjonowaniu w środowisku
zamieszkania. To wszystko jest bardzo czytelne dla osób zajmujących się pracą socjalną.
W wielu jednak wypadkach okazało się nie do przyjęcia przez władze samorządów
lokalnych gmin i powiatów. Radni decydujący o realizacji waŜnych działań w sferze
rozwiązywania problemów społecznych w środowisku często je bagatelizowali lub ich nie
dostrzegali. Doświadczenia nasze pokazują niestety takŜe i to, Ŝe w wielu przypadkach nie
chcieli nic na ten temat wiedzieć. Od kilku lat to samorządy lokalne są odpowiedzialne za
mieszkańców, za wspieranie ich funkcjonowania.
Ustawa dopuszcza moŜliwość realizacji zadań nie tylko przez instytucje publiczne, ale
takŜe przez instytucje niepubliczne – organizacje pozarządowe. WaŜne jest, aby instytucje te
posiadały zespoły specjalistów umiejących realizować skuteczne programy pomocy w
lokalnym środowisku. Organizacje pozarządowe, które miały juŜ doświadczenie w
prowadzeniu pracy w środowisku zamieszkania klientów OPS, dysponują przygotowanymi
fachowcami z kilkuletnią praktyką, programami, które pozwalają na skuteczne rozwiązanie
wielu problemów mieszkańców. Z uwagi na wcześniejszą konieczność zdobywania środków
na prowadzenie róŜnorodnych działań w środowisku, organizacje mają takŜe doświadczenie
w pisaniu programów grantowych na swoje działania. Doświadczenia nasze pokazują jednak,
Ŝe samorządy dość opornie decydują się na zlecanie zadań organizacjom. Bardzo często
zespoły organizacji traktowane są jak piąte koło u przysłowiowego wozu.
6 Zbigniew Wejcman, Jak efektywnie świadczyć usługi na rzecz społeczności lokalnej, Materiały do modułu
specjalizacji – Organizator Pomocy Społecznej, BORIS Warszawa 2002 r.
24
Przykład
W jednej z podwarszawskich gmin działająca od 1991 roku organizacja prowadziła
działalność dla dzieci i młodzieŜy.
Jej działania
zostały zauwaŜone i docenione przez
fundacje redystrybuujące środki na programy profilaktyki środowiskowej. Organizacja ta
otrzymała pieniądze na realizację sprawdzonego programu i poszerzenie swojej działalności.
Lider zespołu - zaproponował utworzenie kolejnego ośrodka na terenie gminy w
nowym osiedlu, w którym zamieszkało duŜo młodych małŜeństw z małymi dziećmi. Rada
Miasta nie była zainteresowana Ŝadną współpracą - bowiem radni uwaŜali, Ŝe organizacja
wystąpi szybko o środki do kasy gminy.
Minęło kilka lat. Z pieniędzy, których nie chciała gmina M. – utworzono ośrodek w
innej gminie. Dyrektorów kilku juŜ funkcjonujących placówek owej organizacji, zaproszono
na bardzo pilnie zwołane posiedzenie Komisji Bezpieczeństwa Miasta M.
P. burmistrz i radni prosili o pomoc dla dzieci i młodzieŜy mieszkającej w tym osiedlu.
KradzieŜe, narkotyki, napady i inne atrakcje - czekały powracających z pracy rodziców i ich
dzieci. Ogromne zdziwienie członków Wysokiej Komisji, wzbudziła odmowa organizacji.
Zorganizowanie programu naprawczego dla osiedla kosztowałoby krocie. Propozycja
wcześniejszego programu dla ok. 40 dzieci, kosztowałaby w roku 36 tyś. złotych. Te środki
przez cały czas trwania programu ponosiła organizacja
z pozyskiwanych na swoją
działalność projektów . Teraz przy tak duŜym problemie licznej grupy zdemoralizowanych
dzieci i młodzieŜy – władze miasta wyobraŜały sobie, Ŝe środki nie będą większe. Nie muszę
chyba dodawać, Ŝe ta pomoc powinna być sfinansowana ze środków organizacji...!?
Prowadzenie działań profilaktycznych w środowisku wymaga stosunkowo niewielkich
środków.
W zaleŜności od przyjętej formuły pracy potrzeba:
1. ok. 50 - 80 złotych miesięcznie na jednego wychowanka, aby dziecko:
-
znalazło moŜliwość w najbliŜszym środowisku, na uzyskanie pomocy w uzupełnieniu
braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych.,
-
miało zorganizowany czas wolny.
2. ok. 150 – 250 złotych miesięcznie na jednego wychowanka, aby dziecko:
-
dodatkowo mogło brać udział w potrzebnych mu zajęciach terapeutycznych (logopedia,
reedukacja, terapia indywidualna i grupowa).
3. do 400 - 500 złotych miesięcznie na jednego wychowanka, aby dziecko i jego rodzina:
-
mogli znaleźć pomoc w najbliŜszym środowisku w sytuacji wejścia na drogę
25
marginalizacji społecznej.
INTERWENCJA KRYZYSOWA
Na terenie powiatu i gmin mamy do czynienia z wieloma występującymi problemami
społecznymi. Problemy te narastały przez wiele lat, zakłócając Ŝycie obywateli w lokalnym
środowisku. W okresie zachodzących zmian społeczno – gospodarczych stosunkowo duŜe
grupy rodzin zawsze naraŜone są na niebezpieczeństwo. W rodzinach tych mamy między
innymi do czynienia ze zjawiskiem zuboŜenia (znacznej części społeczeństwa), rosnącego
bezrobocia, braku czasu rodziców dla swoich dzieci, wzrastającej fali przestępstw, takŜe w
wykonaniu nieletnich oraz wielu innych istotnych problemów i kwestii społecznych. Sytuacja
taka niezwykle często staje się powodem konfliktów . Występujące zjawiska zachowań
agresywnych w stosunkach wewnątrzrodzinnych, prowadzą do powiększania się zjawiska
przemocy.
Aby temu zaradzić, realizując kolejne zadanie powiatu - Powiatowe Centrum Pomocy
Rodzinie - ogłosiło przetarg na wykonywanie zadań z zakresu interwencji kryzysowej dla
mieszkańców powiatu. Towarzystwo „Szansa” wygrało przetarg i w ten sposób
rozpoczęliśmy program „Ośrodek Interwencji Kryzysowej” dla mieszkańców powiatu
Wołomin.
Ośrodek prowadził następujące formy pracy:
1. interwencyjny telefon „ Szansowy ”;
2. pomoc ambulatoryjną na terenie O I K :
•
pomoc psychologiczno – pedagogiczna,
•
poradnictwo pedagogiczne,
•
konsultacje w sprawach socjalnych,
•
konsultacje prawne;
•
terapia indywidualna i grupowa.
3. hostel dla 8 - 12 osób;
4. mediacje rodzinne.
Z uwagi na moŜliwości finansowe powiatu, dofinansowanie Urzędu Wojewody
Mazowieckiego oraz środki Zarządu Głównego Towarzystwa „ Szansa ” – przez okres 2,5
letni prowadziliśmy prawie pełny zakres załoŜonych zadań (bez poradnictwa prawnego), stale
licząc na to, Ŝe uda się zmobilizować gminy do partycypowania w kosztach pobytu i terapii
ich mieszkańców. Nadzieje okazały się złudne. Praktyka okazała się jeszcze trudniejsza –
niestety dla podopiecznych mieszkańców.
26
Przykład
Do Ośrodka trafiła matka z dwójką dzieci w wieku 3 i 11 lat z małego miasta Z. Skierowana
do OIK przez Ośrodek Pomocy Społecznej - z uwagi na bardzo drastyczne formy przemocy
występujące w jej rodzinie. Pracownica OPS zobowiązała się do pomocy w tej sprawie. OIK
skierował dzieci i matkę na terapię, dał moŜliwość czasowego pobytu w hostelu, przygotował
stosowne dokumenty z prośbą o interwencyjny przydział lokalu mieszkalnego dla ofiar
przemocy. Po umieszczeniu rodziny w hostelu losem tej kobiety przestano się interesować. W
okresie 1,5 roku mimo ciągłych pism z prośbą o pomoc, Burmistrz miasta Z. ani razu nie
odpisał na kierowane do niego pisma. Być moŜe uznał, Ŝe to juŜ nie jest jego sprawa? Brak
wyobraźni, choroba czy moŜe brak odpowiedzialności - są tego powodem? Matka i dzieci,
podejmując ucieczkę wobec powaŜnego zagroŜeniu swojego Ŝycia i zdrowia, bez moŜliwości
ułoŜenia sobie dalszego Ŝycia, bez perspektyw na zmianę, interweniowała u Burmistrza
wielokrotnie. Bez skutku.
To nie jest indywidualny przypadek. Mamy tu do czynienia z wyjątkowym brakiem
odpowiedzialności osoby, która z racji wykonywania (tym razem) mandatu radnego
powiatowego oraz wykonywania funkcji Burmistrza, przez brak działań lub zaniedbanie
straciła predyspozycje do sprawowania tych funkcji. Idziemy do Europy. Tam raŜące
zaniedbanie obowiązków spowodowałoby daleko idące konsekwencje. A moŜe sytuację
zmieniłaby „mała sprawa” w sądzie, pokazująca zakres odpowiedzialności za kaŜde działanie
lub zaniechanie działania osoby publicznej sprawującej tak waŜną i odpowiedzialną funkcję.
Gmina nie realizuje swoich podstawowych zadań ( patrz Art.9 (17) 1. ust.2;
Art.10.1.ust.2p.1.) – i nie ma moŜliwości na ich wyegzekwowanie!?
Problem V
W
jaki
sposób moŜna wyegzekwować obowiązki
pracowników
samorządu?
Co
z odpowiedzialnością za mieszkańców swojej gminy?
Bardzo powaŜnym problemem w funkcjonowaniu Ośrodka jest brak współpracy w
zakresie interwencji kryzysowej dla mieszkańców ze strony gmin. Bardzo często spotykamy
się w swojej pracy z takim stwierdzeniem: „organizowanie interwencji kryzysowej jest
zadaniem powiatu!”. Do władz i radnych gmin nie przemawiają argumenty, Ŝe to ich
mieszkańcy potrzebują pomocy.
27
Rodzina odgrywa szczególną rolę w Ŝyciu kaŜdego człowieka. W procesie wychowania
środowisko rodzinne ma ogromny wpływ na kształtowanie się waŜnych cech dziecka –
istotnych dla jego dalszego funkcjonowania w Ŝyciu. Niestety dość często zdarza się, Ŝe
dochodzi do wielu konfliktów małŜeńskich, do aktów przemocy. Często takie sytuacje kończą
się rozwodem. Są powodem ogromnych tragedii, cierpień – tym bardziej bolesnych, Ŝe
zadawanych przez osoby najbliŜsze.
Przemoc w jakiejkolwiek formie i w stosunku do kaŜdej osoby jest naruszeniem
podstawowych praw człowieka. Niszczy, bowiem poczucie godności, szacunku, zaufania do
innych ludzi. Jest powodem utraty moŜliwości funkcjonowania, bezradności w radzeniu sobie
z najprostszymi problemami, jakie moŜe nieść Ŝycie, niezwykle cięŜkich urazów
doświadczanych przez ofiary przemocy.
Leczenie ofiar przemocy w rodzinie wymaga sprzyjającego klimatu społecznego. W tym
leczeniu mało przydatne są tradycyjne podejścia psychoterapeutyczne - poniewaŜ przemoc w
rodzinie nie jest tylko indywidualną patologią czy dysfunkcją systemu rodzinnego. Tutaj
kluczowymi sprawami jest zagroŜenie zdrowia i Ŝycia członków rodziny. A więc
najwaŜniejszą kwestią jest bezpieczeństwo ofiar oraz odpowiedzialność sprawcy za fakty
stosowanej przemocy.
Szczególną uwagę naleŜy zwrócić na moŜliwość udzielenia profesjonalnej pomocy ofiarom
przemocy w środowisku lokalnym – gminy czy powiatu. Obowiązek ten, wynikający z
polityki społecznej państwa - nałoŜony jest ustawą o pomocy społecznej na gminy (Ośrodki
Pomocy Społecznej) w stosunku do ich mieszkańców oraz na powiat (Powiatowe Centrum
Pomocy Rodzinie). Powiat jest zbiorem gmin. Decydującą kwestią, jest tu współdziałanie w
zakresie pomocy udzielanej rodzinom w środowisku lokalnym władz samorządowych gmin i
powiatu, instytucji powołanych przez samorządy – Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej,
Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie oraz innych działających na terenie lokalnym
instytucji publicznych i organizacji pozarządowych pomagających rodzinie.
Jeśli nie uda się zmotywowanie obecnych samorządów do współpracy w tym zakresie,
będziemy zmuszeni jako Towarzystwo - ograniczyć prowadzoną działalność tylko do:
•
interwencji telefonicznej,
•
sporadycznie prowadzonej terapii dla niewielkiej grupy mieszkańców,
•
konsultacji w sprawach socjalnych.
Pytanie tylko – czy taki zakres działania zadowoli naszych mieszkańców?
28
Problem VI
W okresie prowadzenia Ośrodka rozpoczęliśmy kilka działań, które skierowane były do szkół
powiatu Wołomin - na razie szkół podstawowych i gimnazjów. Okazuje się, bowiem, Ŝe
istnieje ogromny problem występowania przemocy rówieśniczej. Skąd o tym wiemy? To do
naszego Ośrodka kierowane są dzieci i młodzieŜ z prośbą o pomoc. Kierują pedagodzy
szkolni i kuratorzy sądowi. To kolejny problem i kolejne waŜne zadanie – dla gmin!?
Edukacja szkolna, realizowanie funkcji opiekuńczych i wychowawczych – to przecieŜ leŜy w
gestii samorządu gminnego. A gdyby tak w tych sprawach samorządy podjęły współpracę?
Interwencja kryzysowa to zadanie powiatu. Tu mieści się kontekst wszelkiej przemocy.
Prowadzenie szkół - do poziomu gimnazjów - to zadanie gminy. Tutaj takŜe jest potrzebna
współpraca.
Roczny koszt prowadzenia działalności Ośrodka Interwencji Kryzysowej w pełnym zakresie
obliczamy na 180 tys. złotych - łącznie z prowadzeniem programów edukacyjnych dla
społeczności szkolnej.
Problem VII
Kolejnym kłopotem jest nałoŜenie w naszym kraju ogromnej ilości obowiązków
na słuŜby socjalne. Przeciętny pracownik socjalny mający średnio ok. 120 rodzin do
obsługi – do tego tony papierów – nie jest juŜ w stanie nic więcej zrobić.
Do tej poraŜającej wizji dodać naleŜy obraz szybko uboŜejących , niezaradnych
rodzin, braku sieci do realizowania pracy socjalnej w środowisku zamieszkania tych rodzin.
Wielka szkoda, Ŝe nie moŜna wykorzystać we właściwy sposób tak dobrze
przygotowywanych przez Szkoły Pracowników SłuŜb Społecznych ( w tym najstarszą Szkołę
- warszawską ) – pracowników socjalnych.
Pracownicy Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, ani pracownicy Ośrodków Pomocy
Społecznej - nie mogą juŜ przyjąć na swoje barki dodatkowego ogromnego zadania
wyznaczonego im przez ustawodawcę. Organizacje wyspecjalizowane w prowadzeniu
programów środowiskowych nie mogą z kolei uzyskać Ŝadnych środków finansowych na
swoje działania.
W chwili obecnej skurczyły się moŜliwości uzyskania dotacji na organizację programów
pomocowych w środowisku. Ministerstwo Pracy takich środków nie uruchomiło. Fundacje
redystrybuujące środki na programy, takŜe juŜ nie mają moŜliwości ich pozyskania. Tu koło
29
bezradności się zamyka. Bez wprowadzenia zasady finansowania samorządów - cele pracy
socjalnej w środowisku, sytuacja duŜych juŜ grup ulegających marginalizacji społecznej
znacznie się pogorszy. Ale ten problem był juŜ sygnalizowany.
WNIOSKI
Reasumując: aby skutecznie moŜna było zrealizować tak istotne zadania, jakie zostały
nałoŜone na powiat choćby tylko w zakresie pracy z rodziną – niewystarczające okazało się
posiadanie :
•
na terenie wielu powiatów Ŝyczliwych i chętnych do wprowadzenia i realizowania
zadań starostów,
•
zespołu profesjonalnie przygotowanych specjalistów od spraw opieki nad dzieckiem
w tym rodzinnej opieki zastępczej, interwencji kryzysowej, pracy socjalnej etc.,
•
bazy lokalowej, w której moŜna realizować pełny zakres pracy socjalnej z rodzinami
i dziećmi,
•
sprawdzonych, skutecznych programów.
Potrzebne są środki na realizację tych programów dla potrzeb mieszkańców wielu powiatów
i gmin w kraju. Przy tym nie jest prawdą, Ŝe nie ma tych środków. Są, ale niekoniecznie
dobrze wydawane.
Ogromna rezerwa leŜy w środkach przeznaczanych na
instytucjonalne formy opieki.
Nasze doświadczenia w realizowanych programach pokazują konieczność m.in.:
•
dokonania znaczących zmian w istniejącym systemie opieki – budowanie sieci
samorządowych systemów opieki nad rodziną i dzieckiem, gdzie będą mogły być
realizowane róŜne formy pracy socjalnej, co znacznie ułatwi pracę słuŜb społecznych.
W konsekwencji moŜe zostać odbudowana odpowiedzialność samorządów za ich
mieszkańców;
•
rzeczywistego wprowadzenia na trwałe do systemu – alternatywnej formuły rodzinnej
opieki zastępczej, profesjonalnie przygotowanej grupy rodzin zastępczych. Rodziny te
poza pozyskaniem, przygotowaniem ich do powierzonej im roli, muszą mieć
zorganizowane działania wspierające ich funkcjonowanie - profesjonalne programy
wsparcia dla potrzeb rodzin zastępczych i dzieci pozostających pod ich opieką;
30
•
kształcenia pracowników samorządów, radnych
w zakresie zmian ustawowych
dotyczących opieki nad dzieckiem i rodziną, badania potrzeb społecznych, pisania
programów o granty pozyskiwane z UE;
•
uruchomienia etapu finansowania zadań samorządu w zakresie opieki nad rodziną
i dzieckiem.
KOORDYNACJA DZIAŁAŃ
To zadanie przeznaczone dla słuŜb Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. W
sytuacji uruchomienia samorządowego systemu opieki, będzie przez te słuŜby moŜliwe do
realizacji.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Zaniechanie przez władze rządowe wprowadzenia tzw. trzeciego etapu reformy –
finansowania samorządów -
jest powodem, kolejnego w naszym kraju rozmycia
odpowiedzialności, tym razem za społeczności lokalne. W przededniu wejścia do Unii –
sytuacja w opiece, z uwagi na dramatyczną juŜ sytuację braku środków – utrwala istniejący
system instytucjonalnej opieki nad dzieckiem. W dalszym ciągu, nikt nie ma moŜliwości
udzielenia dziecku i jego rodzinie realnej pomocy w środowisku ich zamieszkania. Przy tym
zupełnie nie chodzi tu tylko o pomoc finansową.
Takie działanie pozostaje w duŜej sprzeczności z zapisami samej ustawy o pomocy
społecznej oraz podpisanymi przez nasz kraj konwencjami.
Pomoc rodzinie w środowisku jej zamieszkania – to powaŜne wyzwanie dla gmin i powiatów.
Niestety realizacja zamierzonych zmian pozostała tylko w sferze marzeń.
A moŜe... Wielcy Odpowiedzialni zastanowią się nad rozsądnym sposobem wydawania
pieniędzy podatników. Choćby tylko w tej kwestii. Obecne pieniądze liczone przez
specjalistów , w przeliczeniu na koszty utrzymania wychowanka w róŜnych typach placówek
opieki - pokazują sporą rozpiętość kosztów. Sumy te – wydatkowane w miesiącu na jedno
dziecko, kształtują się w granicach kwot od 1700 do 3000-4000 tysięcy złotych. W
placówkach resocjalizacyjnych koszty te sięgają kwoty od 3000 do 6000- 8000 tysięcy
złotych. Wystarczy tylko pomnoŜyć liczbę dzieci przebywających w róŜnego typu
placówkach przez koszty ich miesięcznego lub rocznego utrzymania i..... podjąć
odpowiedzialne decyzje.
31
Zadania nałoŜone na gminę i powiat mają duŜo wspólnych elementów.
NajwaŜniejszy z nich dotyczy wspólnego działania gmin i powiatu w zakresie realizowania
szeroko pojętej pracy socjalnej dla dzieci i rodzin w lokalnym środowisku.
Świadomość chyba juŜ mamy? Pozostaje tylko współpracować w celu rozwiązania
problemów środowiska lokalnego, skoordynować te działania i nareszcie wziąć
odpowiedzialność za to, co się robi lub, czego się nie chce zrobić. Tylko tak moŜna budować
odpowiedzialność rodziców za dzieci, władz szczebla rządowego i samorządowego
za
rodziny.
32

Problemy Rodzinnej Opieki Zastępczej w Polsce

Transkrypt

Podobne dokumenty

Informacje na temat zwierząt

List otwarty

Rodzinnej Opieki Zastępczej

Jak Parlament Europejski wpływa na nasze życie

FUNDACJA PRZYJACIÓŁKA ul. Wiejska 19, 00

Koalicja na rzecz Polskich Innowacji

Już w niedzielę wybierzemy prezydenta!

Lista projektów wybranych do dofinansowania w ramach konkursu

Konkurs „Najlepsze praktyki w zakresie wspierania rodziców dzieci

Miejski Zespół Poradni Psychologiczno – Pedagogicznych w