Strategia Brandenburgii w zakresie polityki konsumenckiej

Transkrypt

Landtag Brandenburgii Druk 5/5287 5. kadencja Wznowienie Sprawozdanie Rządu Krajowego Strategia Brandenburgii w zakresie polityki konsumenckiej zgodnie z uchwałą Landtagu z 03.06.2010 (Druk 5/1239‐B) Wpłynęło: 15.05.2012 / wydano: 22.05.2012 STRUKTURA 1 2 Wstęp .............................................................................................................................................. 5 1.1 Ewolucja polityki konsumenckiej w Brandenburgii................................................................. 5 1.2 Strategia, etapy pracy i metodyka pracy................................................................................. 6 1.3 Pojęcie konsumenta i polityki konsumenckiej ........................................................................ 7 1.3.1 Pojęcie konsumenta ........................................................................................................ 7 1.3.2 Pojęcia ochrony konsumentów i polityki konsumenckiej ............................................... 8 Wyzwania i pola działania ............................................................................................................. 10 2.1 Wyzwania globalne, ogólnokrajowe i regionalne ................................................................. 10 2.2 Warunki ramowe i uwarunkowania w Brandenburgii .......................................................... 12 3 Wizja, zasady i cele polityki konsumenckiej .................................................................................. 14 4 Priorytety działania........................................................................................................................ 16 4.1 4.1.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 16 4.1.2 Problematyka ................................................................................................................ 17 4.1.3 Cele ................................................................................................................................ 20 4.1.4 Działania ........................................................................................................................ 21 4.2 Koordynowanie ochrony konsumentów z ochroną zdrowia i profilaktyką........................... 22 4.2.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 22 4.2.2 Problematyka ................................................................................................................ 24 4.2.3 Cele ................................................................................................................................ 25 4.2.4 Działania ........................................................................................................................ 25 4.3 Zapewnienie nadzoru nad rynkiem w celu ochrony konsumentów ..................................... 16 Dalszy rozwój praw konsumentów........................................................................................ 26 4.3.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 26 4.3.2 Problematyka ................................................................................................................ 27 4.3.3 Cele ................................................................................................................................ 29 4.3.4 Działania ........................................................................................................................ 31 2
4.4 4.4.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 32 4.4.2 Problematyka ................................................................................................................ 33 4.4.3 Cele ................................................................................................................................ 35 4.4.4 Działania ........................................................................................................................ 35 4.5 Rozwój informacji konsumenckiej......................................................................................... 35 4.5.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 35 4.5.2 Problematyka ................................................................................................................ 37 4.5.3 Cele ................................................................................................................................ 39 4.5.4 Działania ........................................................................................................................ 40 4.6 Rozszerzanie doradztwa konsumenckiego............................................................................ 41 4.6.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 41 4.6.2 Problematyka ................................................................................................................ 43 4.6.3 Cele ................................................................................................................................ 45 4.6.4 Działania ........................................................................................................................ 45 4.7 Wzmacnianie edukacji konsumenckiej.................................................................................. 46 4.7.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 46 4.7.2 Problematyka ................................................................................................................ 48 4.7.3 Cele ................................................................................................................................ 48 4.7.4 Działania ........................................................................................................................ 49 4.8 Wzmacnianie praw pacjentów i osób wymagających opieki ................................................ 32 Uwzględnianie rozmaitych grup konsumentów.................................................................... 50 4.8.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 50 4.8.2 Problematyka ................................................................................................................ 50 4.8.3 Cele ................................................................................................................................ 52 4.8.4 Działania ........................................................................................................................ 54 3
4.9 Ponadlandowa i ponadgraniczna realizacja ochrony konsumentów .................................... 56 4.9.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 56 4.9.2 Problematyka ................................................................................................................ 57 4.9.3 Cele ................................................................................................................................ 58 4.9.4 Działania ........................................................................................................................ 58 4.10 Kształtowanie polityki konsumenckiej w sposób interdyscyplinarny i zrównoważony ........ 58 4.10.1 Sytuacja wyjściowa........................................................................................................ 58 4.10.2 Problematyka ................................................................................................................ 59 4.10.3 Cele ................................................................................................................................ 60 4.10.4 Działania ........................................................................................................................ 61 4
1
Wstęp
1.1
Ewolucja polityki konsumenckiej w Brandenburgii
Ochrona konsumentów jest za sprawą swego ścisłego związku z rozwojem sytuacji na rynku i zagadnieniami koniunktury jednym z najbardziej dynamicznych obszarów polityki, bowiem rynki towarów i oferty usług rozszerzają się i są coraz trudniejsze do ogarnięcia dla obywateli. Wydarzenia związane z obecnością dioksyny w paszach, zarazków EHEC w produktach spożywczych czy z taryfami internetowymi i komórkowymi przykładowo uzmysławiają wyzwania. Także niepewność finansowa i gospodarcza stawia w coraz większym stopniu nowe wymagania polityce konsumenckiej Kraju Związkowego Brandenburgia. Rząd Krajowy dysponuje od ponad dekady, a dokładnie od Światowego Dnia Konsumentów 15 marca 2001 roku, wydziałem ochrony konsumentów. W 2005 roku połączono obszary gospodarczej i zdrowotnej ochrony konsumentów. Zajmuje się nimi jeden dział w obecnym Ministerstwie Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów. W roku 2007 utworzono międzyresortową Platformę Ochrony Konsumentów, która łączy dobrą, zrównoważoną wiedzę ekspercką wszystkich odnośnych ministerstw na szczeblu Rządu Krajowego, Krajowego Pełnomocnika do spraw Ochrony Danych i Prawa do Wglądu w Akta oraz Brandenburskiej Centrali Konsumentów. W roku 2010 Brandenburgia przewodniczyła Konferencji Ministrów Ochrony Konsumentów. Jednym z ważnych rezultatów było uchwalenie wspólnej ofensywy przejrzystości w dziedzinie bezpieczeństwa żywności i informacji konsumenckiej. Należy do tego przede wszystkim poprawa dostępu do informacji łącznie z publikowaniem wyników kontroli publicznej, a także opracowanie i stworzenie platformy internetowej poświęconej niebezpiecznym produktom spożywczym (www.lebensmittelwarnung.de). Pod kierownictwem Brandenburgii osiągnięto ważne rezultaty także w obszarze gospodarczej ochrony konsumentów. Obejmują one szerokie porozumienie w sprawie lepszego i bardziej przejrzystego doradztwa dotyczącego inwestycji pieniężnych i przyjazne dla konsumentów reguły dotyczące dofinansowywanego przez państwo prywatnego zaopatrzenia emerytalnego. Politykę konsumencką w Brandenburgii należy nadal wzmacniać. Należy udostępniać przejrzyste, łatwo zrozumiałe informacje konsumenckie. Potrzebne są silne organizacje konsumenckie i sprawne instytucje publiczne. Dlatego Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów wspiera przykładowo również działalność Brandenburskiej Centrali Konsumentów. W ten sposób można oferować skupioną na problemach i ukierunkowaną na aktualne potrzeby informację w landzie dla wszystkich obywateli. W tym celu Brandenburski Rząd Krajowy opracował szeroką ogólną strategię. Strategia ta obejmuje w zakresie polityki konsumenckiej obszary tematyczne, którymi zajmowano się dotychczas oddzielnie, w ich strukturalnym powiązaniu i łączy je ze sobą. Polityka konsumencka w Brandenburgii musi być ukierunkowana na przyszłość i być uwzględniana we wszelkich działaniach politycznych. Dla Brandenburskiego Rządu 5
Krajowego ważne jest przy tym, by ta polityka powstawała i rozwijała się w publicznym dialogu z konsumentami i specjalistami. 1.2
Strategia, etapy pracy i metodyka pracy
Brandenburski Rząd Krajowy opracował strategię polityki konsumenckiej w landzie na podstawie uchwały Landtagu z 3 czerwca 2010 roku (Druk Landtagu 5/1239‐B). W tym celu zrealizowano następujące etapy pracy: • Latem 2010 Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów wymieniło opinie na temat założeń strategii z innymi ministerstwami Rządu Krajowego, Krajowym Pełnomocnikiem do spraw Ochrony Danych i Brandenburską Centralą Konsumentów. • Pod koniec września 2010 roku założenia przedstawiono we właściwej komisji Landtagu Brandenburgii, a w październiku 2010 roku przedyskutowano je z deputowanymi. W listopadzie 2010 roku obradowała utworzona przez Rząd Krajowy Platforma Ochrony Konsumentów. Forum to omówiło wspólnie cel strategii i uzgodniło konkretne prace z innymi ministerstwami Rządu Krajowego, Pełnomocnikiem do spraw Ochrony Danych i Brandenburską Centralą Konsumentów. • Podczas wspólnych warsztatów w lutym 2011 przedyskutowano z Brandenburską Centralą Konsumentów oraz przedstawicielami administracji, organizacji branżowych i nauki wizję polityki konsumenckiej dla Brandenburgii, strategiczne cele i priorytety. Wiosną 2011 roku Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów opracowało z uwzględnieniem wszystkich dotychczasowych sugestii i propozycji pierwszy roboczy projekt strategii. • Udział szerokich kręgów opinii publicznej jest jedną z najważniejszych myśli przewodnich Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów w zakresie kreowania jego polityki. W tym kontekście latem 2011 roku w okresie ok. 10 tygodni prowadzono dyskusję publiczną w formie konsultacji internetowych nad projektem strategii ministerstwa. Rezultaty – zwłaszcza problemy wymienione przez konsumentów w celu oceny brandenburskiej polityki konsumenckiej – zostały uwzględnione w formułowaniu celów i obszarów zadań w ramach strategii Kraju Związkowego Brandenburgia w zakresie polityki konsumenckiej. • W fazie utrwalania rezultatów tych publicznych konsultacji jesienią 2011 roku doszło do kolejnych uzgodnień w łonie utworzonej przez Rząd Krajowy Platformy Ochrony Konsumentów. Ponadto dokument strategiczny poddano ocenie pod kątem wpływu na rozwój zrównoważony. Potem, na przełomie 2011 i 2012 roku nastąpiło oficjalne przygotowanie do zajęcia stanowiska przez radę ministrów, w rezultacie którego strategię Rządu Krajowego przekazano Landtagowi. 6
W pierwszej części Strategii przedstawiona jest sytuacja wyjściowa, sposób działania, wyzwania i warunki ramowe, związane na różnych płaszczyznach z nowoczesną polityką konsumencką. Wynikają z tego zasady polityki konsumenckiej i cele strategiczne brandenburskiej polityki konsumenckiej. W drugiej części Strategii sformułowano na tej podstawie w dziesięciu rozdziałach priorytety działania brandenburskiej polityki konsumenckiej. Każdy rozdział jest podzielony na opis sytuacji wyjściowej, problematyki i pól działania, celów oraz odnośne propozycje Rządu Krajowego dotyczące konkretnego katalogu działań. Na bazie działań przedstawionych w Strategii opracowano działania krótko‐, średnio i długoterminowe. Poszczególne etapy pracy zestawiono w programie prac z uwzględnieniem dostępnych zasobów. O realizacji działań będzie w stosownej formie informować Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów. Z uwagi na czytelność Strategii zrezygnowano z określeń neutralnych pod względem rodzaju gramatycznego. Dotyczy to również wchodzących w zakres polityki konsumenckiej pojęć pochodnych bądź złożonych, takich jak na przykład ochrona konsumentów, doradztwo konsumenckie i in. Zaznaczamy w tym miejscu dobitnie, że ta, gdzie te określenia się pojawiają, chodzi oczywiście o osoby obojga płci. 1.3
Pojęcie konsumenta i polityki konsumenckiej
1.3.1 Pojęcie konsumenta
Klasyczna definicja konsumenta odnosi się do jego czynności konsumowania towarów, czyli dóbr i produktów, a także korzystania z usług lub zasobów takich jak energia czy woda. W terminologii prawniczej mianem konsumenta określa się każdą osobę fizyczną. W prawie cywilnym jako konsumenta określa się kogoś, kto działa na rynku, powodując się celami prywatnymi, a nie zawodowymi (§ 13 BGB). W oparciu o te przesłanki w strategii polityki konsumenckiej Kraju Związkowego Brandenburgia mianem konsumenta określa się osobę, która do celów prywatnych drogą czynności prawnych nabywa produkty lub korzysta z usług. Niniejsza definicja pojęcia obejmuje w rozumieniu tej strategii konsumenta, który, przygotowując czynności prawne, orientuje się na rynku i rozważa decyzje konsumenckie. Pojęcie odnosi się zatem zasadniczo do „konsumowania” dóbr i usług, a ponadto do kompleksowej partycypacji poszczególnych jednostek prywatnych w życiu gospodarczym i społecznym poprzez przygotowywanie i realizację indywidualnych decyzji konsumenckich. 7
1.3.2 Pojęcia ochrony konsumentów i polityki konsumenckiej
Pojęcie ochrony konsumentów odnosi się przede wszystkim do chronienia konsumenta przed zagrożeniami i niebezpieczeństwami oraz zabezpieczenia jego interesów przy realizacji czynności prawnych. Ochrona konsumentów jest jednocześnie ukierunkowana na umożliwienie konsumentowi dobrej orientacji na rynku, aby mógł być kompetentnym partnerem strony oferentów. Umiejętność tę konsument nabywa za pomocą działań z zakresu edukacji konsumenckiej, doradztwa konsumenckiego i informacji konsumenckiej. Polityka konsumencka w rozumieniu niniejszej Strategii obejmuje wszystkie działania i decyzje zmierzające do zrównoważenia interesów konsumenta w stosunku do przedsiębiorstw‐oferentów. Obejmuje to również interesy składające się na partycypację społeczną konsumenta w zasobach naturalnych, dobrach środowiskowych, zdobyczach socjalnych i umożliwiające mu podejmowanie decyzji konsumenckich w sposób odpowiedzialny, według kryteriów osobistych, zdrowotnych, ale również dotyczących dobra ogółu. Ochronę konsumentów w Brandenburgii można podzielić na dwa główne obszary: zdrowotną i gospodarczą. Przez zdrowotną ochronę konsumentów rozumie się ochronę konsumenta przed zagrożeniami zdrowotnymi i przed oszustwem: • w wypadku żywności (łącznie z wodą pitną), artykułów bieżącej konsumpcji, kosmetyków, tytoniu, pasz, chemikaliów, produktów biobójczych, środków ochrony roślin, lekarstw dla ludzi i dla zwierząt, produktów medycznych oraz wskutek błędnego etykietowania żywności; • w aspekcie bezpieczeństwa technicznego: bezpieczeństwo urządzeń i produktów (łącznie z zabawkami), produkty budowlane; • w wypadku wyrobów pochodzących z produkcji ekologicznej/biologicznej. Ministerstwo Zdrowia, Środowiska i Ochrony Konsumentów Brandenburgii odpowiada również za następujące zadania w ramach zdrowotnej ochrony konsumentów: zapewnienie jakości wody do kąpieli, zdrowie zwierząt, ochronę przed chorobami odzwierzęcymi (chorobami zwierząt, które mogą być przenoszone również na człowieka) i ochronę zwierząt. Do gospodarczej ochrony konsumentów należy ochrona konsumentów i dbanie o ich interesy w następujących obszarach: • w wypadku usług w sferze finansów, ubezpieczeń, energetyki, mobilności, rzemiosła, telekomunikacji, mediów, zdrowia i opieki; • podawanie cen, etykietowanie wyrobów włókienniczych, etykietowanie kryształów; 8
• odpowiedzialność cywilna i rękojmia, ochrona danych, normowanie; • niewypłacalność konsumencka. Z perspektywy polityki gospodarczej polityka konsumencka może wnieść ważny wkład we wzmacnianie sprawności rynków, równoważąc ciężar strony oferentów poprzez wzmacnianie strony popytu. W procesach rynkowych informacje są zwykle podzielone asymetrycznie pomiędzy konsumentów i przedsiębiorstwa‐oferentów z korzyścią dla przedsiębiorstw. Może to prowadzić do uszczerbku dla konsumentów, na przykład przy kształtowaniu cen, wskutek braków jakościowych lub niewystarczających informacji o produktach. Działania z zakresu polityki konsumenckiej mogą tu zapobiegać, na przykład za sprawą edukacji i informacji konsumenckiej, lub działać zaradczo, na przykład poprzez odpowiednie normy prawne. Polityka konsumencka jest realizowana wielotorowo: • poprzez wprowadzanie norm prawnych chroniących konsumentów (przykładem tego jest kodeks żywności i kodeks pasz lub prawo odpowiedzialności za produkt wadliwy), • poprzez nadzorowanie przedsiębiorstw przez urzędy państwowe (nadzorowane są między innymi produkcja i sprzedaż, łącznie z ofertami w Internecie), • poprzez reprezentowanie interesów konsumentów wobec przedsiębiorstw (np. drogą upomnień ze strony central konsumentów), • poprzez uświadamianie praw konsumenta i praktyk graczy rynkowych (na przykład poprzez doradztwo konsumenckie). 9
2
Wyzwania i pola działania
2.1
Wyzwania globalne, ogólnokrajowe i regionalne
Nowe wyzwania wobec polityki konsumenckiej XXI wieku występują w kontekście coraz większej globalizacji i technicyzacji przy jednoczesnych szybkich zmianach wyzwań stawianych europejskiemu jednolitemu rynkowi wewnętrznemu. Ponadto zasadniczo zmieniły się gospodarcze i finansowe warunki ramowe w skali ogólnoświatowej. We wszystkich priorytetowych polach działania polityki konsumenckiej Rząd Krajowy Brandenburgii będzie w pełni uwzględniać wymogi zrównoważonego rozwoju w kontekście gospodarczej, społecznej i ekologicznej odpowiedzialności także za przyszłe pokolenia. • Kryzys gospodarczy i finansowy w ostatnich latach wyraźnie pokazał, jak poważne skutki mają deregulacje, zwłaszcza rynku finansowego. W większym stopniu niż dotychczas istnieje zapotrzebowanie na państwową politykę konsumencką, która musi być efektywna i sprawna, w jej funkcji nadzorczej i kontrolnej. Przyszłościowa polityka konsumencka wymaga, oprócz klasycznej funkcji ochrony konsumentów, polegającej na nadzorowaniu i kontroli rynku, także wychodzących naprzeciw konsumentom działań regulacyjnych. • Błyskawiczny rozwój globalnej komunikacji cyfrowej wymaga nowych działań na rzecz zabezpieczenia praw konsumentów i ochrony autonomii konsumentów. Z drugiej strony wykorzystanie nowoczesnych technologii komunikacyjnych do nowoczesnej polityki konsumenckiej jest całkiem nową szansą efektywnego przekazywania informacji i włączania w szczególny sposób także dzieci i młodzieży do obiegu informacji. Wyzwanie polega na odpieraniu zagrożeń dla konsumenta, wynikających ze stosowania nowych technologii informacyjnych, oraz na równoczesnym, świadomym wykorzystywaniu ich potencjalnych możliwości do polityki konsumenckiej. • Nowoczesna polityka konsumencka wykracza poza konserwatywne ramy „ochrony” konsumentów, realizując funkcję nadzoru i kontroli w interesie wszystkich uczestników rynku i nie tracąc z oczu egzekwowania prawa jako kluczowego celu ochrony konsumentów. Ma charakter interdyscyplinarnego zadania przekrojowego, bowiem odzwierciedla działanie wielu osób i instytucji z uwzględnieniem najróżniejszych dziedzin polityki. • Za sprawą swego przekrojowego ukierunkowania polityka konsumencka wnosi istotny wkład w podwyższanie jakości życia ludzi. • Przyszłościowa polityka konsumencka musi czuć się zobowiązana do społecznie sprawiedliwej ochrony zasobów i klimatu. Nowoczesna, zrównoważona polityka konsumencka musi się skonfrontować zwłaszcza ze zrównoważonym rozumieniem konsumpcji i wynikającymi z tego stylami życia. Tematyka „zrównoważonej konsumpcji” to klucz do trwałego rozwoju także w Brandenburgii i powinna być 10
•
•
•
•
•
•
•
ukierunkowana na promowanie podaży i popytu w zakresie produktów i usług oszczędzających zasoby i przyjaznych dla klimatu. Trzeba przy tym gospodarować skąpymi zasobami finansowymi, zapewniając mimo to ciągłość, bezpieczeństwo i trwałość polityki konsumenckiej. Brandenburski Rząd Krajowy uważa politykę konsumencką XXI wieku za politykę ukierunkowaną na działanie, stawiającą na łączenie i partycypację konsumentów i organizacji bezpośrednio reprezentujących ich interesy, przedsiębiorstw w przemyśle, sektorze usług i handlu, a także na partycypację nauki, innych dziedzin polityki i społeczeństwa obywatelskiego. Polityka konsumencka w Brandenburgii musi być dostosowana do specyficznych warunków geograficznych, ekonomicznych, społecznych, demograficznych i ekologicznych kraju, ale również do wymagań szczególnych grup konsumentów. W kraju rozciągniętym przestrzennie o strukturach w dużej mierze wiejskich, z nielicznymi ośrodkami miejskimi i usytuowanym centralnie obszarem okalającym Berlin dużą rolę odgrywa zwłaszcza zaopatrzenie konsumentów na całym terytorium. Ważne są jednocześnie wymagania szczególnych grup konsumentów i zaspokajanie zróżnicowanych aspiracji pod względem mobilności. Znaczenie zyskują zatem na przykład specyficzne wymagania i problemy ludzi starszych. Zarazem także style życia i zachowania konsumpcyjne są odmienne w łonie poszczególnych grup wiekowych. Polityka konsumencka musi uwzględniać także tę heteregoniczność. Opracowanie krajowej strategii zrównoważonego rozwoju w Brandenburgii ma wielkie znaczenie także dla polityki konsumenckiej. Edukacja konsumencka, doradztwo konsumenckie i wypływające z nich zachowanie konsumentów polegające na zrównoważonej konsumpcji muszą być zgodne z ogólnymi wymogami zrównoważonego rozwoju. W tym celu należy włączyć aspekty zrównoważonego rozwoju do polityki konsumenckiej z uwzględnieniem komponentów ekologicznych, ekonomicznych i społecznych. W tym duchu Rząd Krajowy poddał strategię polityki konsumenckiej ocenie pod kątem wpływu na rozwój zrównoważony. Rząd Krajowy Brandenburgii stoi przed wielki wyzwaniem, polegającym na skutecznym kontynuowaniu rozpoczętego procesu konsolidacji budżetu publicznego. Wypływa z tego zasada oszczędności w odniesieniu do wszystkich niezbędnych celów tematycznych i merytorycznych brandenburskiej polityki konsumenckiej. Potrzebne są efektywne rozwiązania polityczne, a zasoby finansowe muszą być nadal wykorzystywane pod kątem osiągnięcia określonych celów. Rząd Krajowy demonstruje w niniejszej Strategii, z jakimi konkretnymi wyzwaniami trzeba się uporać. Brandenburgia stawia przy tym na innowacyjną politykę energetyczną i ochrony klimatu, ukierunkowaną z jednej strony na efektywność energetyczną i oszczędzanie energii, z drugiej zaś na szersze wykorzystywanie energii odnawialnej. Przyczynia się to do zmniejszenia emisji szkodliwych dla klimatu gazów cieplarnianych, do poszanowania zasobów naturalnych oraz do wzmacniania pozycji gospodarczej i 11
bezpieczeństwa energetycznego. Poszanowanie zasobów i ochrona klimatu zyskują na znaczeniu zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla konsumentów. • Ochrona konsumentów i polityka konsumencka nie kończą się na granicach landu. Brandenburgia utrzymuje ścisłe relacje rynkowe ze swoimi sąsiednimi landami (w tym zwłaszcza z Berlinem), w znacznej mierze również w zakresie regionalnych produktów i usług. Wielkie znaczenie ma zatem kształtowanie regionalnych obiegów gospodarczych w regionie Berlin–Brandenburgia w sposób wychodzący naprzeciw konsumentom oraz współpraca z Berlinem w zakresie polityki konsumenckiej. • Ochrona konsumentów w Brandenburgii ma ponadto orientację europejską: ze względu na mierzącą 260 km granicę z Rzeczpospolitą Polską rozwinęła się na pograniczu ożywiona wymiana towarów i usług. Z uwagi na to należy uwzględnić specyficzne wymogi istotne dla ochrony konsumentów. • Brandenburska polityka konsumencka ma charakter międzyresortowy. Kierownictwo sprawuje Ministerstwo Ochrony Konsumentów. Ochrona konsumentów i polityka konsumencka wchodzą jednak także w zakres kompetencji wszystkich innych wyspecjalizowanych ministerstw Rządu Krajowego. Każde ministerstwo działa na co dzień w sferze polityki konsumenckiej. Także inne struktury landu takie jak gminy i związki gmin odgrywają znaczącą rolę we wdrażaniu polityki konsumenckiej. Dlatego potrzebna jest ogólna strategia rządu krajowego w zakresie takiej polityki konsumenckiej, w której w stanie równowagi musi znajdować się komunikacja w łonie Rządu Krajowego i poza nim. Ponadto w duchu zrównoważonego rozwoju należy uwzględnić to, jakie projekty polityczne w łonie rządu landowego mają znaczenie istotne dla konsumentów. 2.2
Warunki ramowe i uwarunkowania w Brandenburgii
Opracowana na szczeblu landu strategia polityki konsumenckiej musi być postrzegana w kontekście ogólnokrajowym i europejskim. Unia Europejska i RFN mają szeroki zakres kompetencji ustawodawczych w dziedzinie ochrony konsumentów. Brandenburski Rząd Krajowy wykorzystuje wszystkie swe możliwości na szczeblu międzynarodowym i ogólnokrajowym, aby aktywnie wraz z innymi kształtować tę dziedzinę polityki. Realizacja polityki konsumenckiej odbywa się różnymi drogami. Szczególne znaczenie mają: • Wprowadzanie norm prawnych chroniących konsumentów Ponad 80% określanych w ustawodawstwie praw konsumentów ma swoją podstawę w prawie europejskim w postaci unijnych dyrektyw lub rozporządzeń. Ze względu na podział kompetencji ustawodawczych zgodnie z Ustawą Zasadniczą regulacje prawa landowego skupiają się prawie wyłącznie na wyznaczaniu władz odpowiedzialnych za nadzór, o ile egzekwowanie odbywa się za pośrednictwem władz landu. Brandenburski Rząd Krajowy wykorzystuje wszystkie możliwości w procesie 12
legislacyjnym, aby wpływać na politykę Unii Europejskiej i szczebla federalnego, na przykład za pośrednictwem partycypacji w Bundesracie. • Nadzorowanie uczestników rynku przez władze państwowe Jest to klasyczne zadanie władz landu, w którego wypadku wdrażane są normy prawa federalnego lub europejskiego w sprawie ochrony zdrowia i ochrony przed oszustwem. W odniesieniu do wyrobów pochodzących z produkcji ekologicznej lub biologicznej istnieje odrębny określony ustawowo system kontroli, w którym zadania nadzorcze są realizowane również przez urzędy landowe. • Uświadamianie praw konsumenta i praktyk rynkowych Najskuteczniejszym środkiem polityki konsumenckiej w Brandenburgii jest uświadamianie konsumentowi jego praw i praktyk rynkowych przez informację, doradztwo i edukację. Dzięki temu konsument ma uzyskać możliwość oceniania na własną odpowiedzialność skutków swojego działania. • Reprezentowanie interesów konsumentów wobec przedsiębiorstw Reprezentowanie interesów konsumenta wobec producentów, handlu i usługodawców jest realizowane przez organizacje ochrony konsumentów w celu wzmocnienia pozycji poszczególnych oferentów wobec przedsiębiorstw‐oferentów. Kraj związkowy Brandenburgia wspiera organizacje ochrony konsumentów w ich pracy. Przy ustalaniu celów i priorytetów polityki konsumenckiej landu oprócz należytej dalekowzroczności strategicznej niezbędna jest również elastyczność służąca rozwiązywaniu bieżących problemów konsumentów. Sondaże Brandenburskiej Centrali Konsumentów i Federalnego Związku Centrala Konsumentów stanowią przy tym ważny punkt wyjścia, pozwalający na uwzględnienie oczekiwań konsumentów wobec świata polityki. Do aktualnych przyczyn niepokojów konsumentów w landzie należą według sondażu Brandenburskiej Centrali Konsumentów z wiosny 2010 roku w opinii znacznej większości respondentów problemy ze sprzecznymi z prawem telefonami reklamowymi. Mniej więcej dwie trzecie spośród niespełna 1 tysiąca ankietowanych osób podało, że jest regularnie nękanych niedozwolonymi telefonami. Połowa osób była dotknięta naciąganiem telefonicznym lub internetowym. Co ósma osoba podała, że była skonfrontowana z niekorzystnymi transakcjami finansowymi. W ramach konsultacji internetowych od 6 lipca do 23 września 2011 roku 568 osób wzięło udział w niereprezentatywnym sondażu konsumenckim. 55% ankietowanych podało, że jako konsumenci nie czują się dobrze chronieni. 42% życzy sobie przede wszystkim wzmocnienia w sferze prawa umów konsumenckich. W tej dziedzinie 28% ankietowanych pragnie otrzymywać więcej informacji i porad. Internet odgrywa istotną rolę pod względem informowania o produktach i usługach. 13
3
Wizja, zasady i cele polityki konsumenckiej
Sprawujące kierownictwo Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów przyjęło wizję „Zdrowe produkty – uczciwe usługi – odpowiedzialni konsumenci”. Konsumenci mają prawo do żywności nienagannej pod względem higienicznym bez składników szkodliwych dla zdrowia. Muszą być w stanie zdać się na to, że działa zarówno samokontrola w produkcji, jak i urzędowa kontrola żywności i pasz, aby nasza żywność była bezpieczna. Konsumenci stykają się codziennie z towarami i usługami, których jakości raczej nie potrafią ocenić. Obywatelki i obywatele są skonfrontowani z ogromną ilością informacji o zawartości, znaków jakości i oznaczeń. Każdy konsument ma prawo do przejrzystości i uczciwych informacji bez zaciemniania stanu faktycznego. Rzeczowe, niezależne, wysokiej jakości, a zarazem zrozumiałe informacje prowadzą do przyrostu wiedzy, zmniejszając poczucie niepewności. Ważne jest także prawo konsumenta do wolnego wyboru. Konsumenci muszą być w stanie podejmować decyzje o kupnie na podstawie zrozumiałych kryteriów. Głównym celem brandenburskiej polityki konsumenckiej jest • ochrona konsumentów przed zagrożeniami zdrowotnymi Rząd Krajowy stawia przy tym przede wszystkim na skuteczne egzekwowanie regulacji w sprawie zdrowotnej ochrony konsumentów przez efektywne i sprawne władze. • umacnianie i dalszy rozwój praw konsumenta Prawa konsumenta muszą być wzmacniane i dalej rozwijane z uwzględnieniem rozwoju sytuacji w przyszłości. • umacnianie konsumentów w ich swobodzie konsumowania i podejmowania decyzji przez rozwój informacji, doradztwa i edukacji Celem polityki konsumenckiej Rządu Krajowego są odpowiedzialni konsumenci. Pojęcie odpowiedzialnego konsumenta to synonim uświadomionego, dobrze poinformowanego konsumenta. Nie można sobie wyobrazić odpowiedzialności bez systematycznej informacji, doradztwa i edukacji. • interdyscyplinarne i zrównoważone kształtowanie we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami polityki konsumenckiej oddziałującej transgranicznie i uwzględniającej także szczególne grupy konsumentów Oznacza to politykę konsumencką skrojoną na miarę potrzeb konsumentów w Brandenburgii, uwzględniającą również specyfikę tego kraju i warunki w nim panujące. Chodzi o aktywną, sprawiedliwą społecznie, odpowiedzialną pod względem ekologicznym i przyszłościową pod względem gospodarczym, tzn. zrównoważoną politykę konsumencką, wysuwającą na pierwszy plan prawa konsumentów. Polityka konsumencka musi zatem być doskonalona, dalej rozwijana i ukierunkowywana strategicznie jako zrównoważona polityka konsumencka służąca 14
zapewnieniu jakości życia. Ochrona konsumentów musi być wzmocniona, a konsumenci muszą być chronieni lepiej – w całej Europie, w Niemczech, a również w Brandenburgii. Dlatego brandenburski Rząd Krajowy opracował obszerną, przyszłościową i ukierunkowaną na cele ogólną strategię polityki konsumenckiej w tym landzie. Strategia opiera się na dziesięciu założeniach merytorycznych. Założenia te wypływają z wizji i aktualnych wymogów w zakresie polityki konsumenckiej. Realizacja głównych założeń brandenburskiej polityki konsumenckiej konkretyzuje się w następujących priorytetach działania: 1. Zapewnienie nadzoru nad rynkiem w celu ochrony konsumentów 2. Koordynowanie ochrony konsumentów z ochroną zdrowia i profilaktyką 3. Dalszy rozwój praw konsumentów 4. Wzmacnianie praw pacjentów i osób wymagających opieki 5. Rozwój informacji konsumenckiej 6. Rozszerzanie doradztwa konsumenckiego 7. Wzmacnianie edukacji konsumenckiej 8. Uwzględnianie rozmaitych grup konsumentów 9. Ponadlandowa i ponadgraniczna realizacja ochrony konsumentów 10. Kształtowanie polityki konsumenckiej w sposób interdyscyplinarny i zrównoważony. 15
4
Priorytety działania
4.1
Zapewnienie nadzoru nad rynkiem w celu ochrony konsumentów
4.1.1 Sytuacja wyjściowa
Produkty, które trafiają na rynek w Unii Europejskiej, muszą odpowiadać z jednej strony jednolicie wysokiemu poziomowi bezpieczeństwa oraz wysokim standardom w zakresie ochrony konsumentów i ochrony środowiska. Z drugiej strony celem Unii Europejskiej jest wzmacnianie jednolitego rynku europejskiego i znoszenie odnośnych barier handlowych. Gospodarka musi wdrażać normy prawa wspólnotowego poprzez swe własne kontrole. W znacznym stopniu zharmonizowane, a przez to również skonkretyzowane dla odnośnych podmiotów są warunki ramowe dotyczące na przykład żywności i pasz, lekarstw, produktów medycznych czy kosmetyków, w wypadku których Unia Europejska wyznacza mające być przestrzegane kryteria drogą obowiązujących bezpośrednio rozporządzeń. Należą do tego wytwory pochodzące z produkcji ekologicznej/biologicznej, dla których dzięki unijnemu rozporządzeniu nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych istnieje odrębna podstawa prawna i samodzielny system kontroli, który również podlega nadzorowi przez urzędy państwowe. Także określone wymogi techniczne, np. w sferze bezpieczeństwa produktów, oznaczania zużycia energii i efektywności energetycznej, są wiążąco uregulowane na szczeblu unijnym. Inne wymagania są ustalane drogą regulacji niższego rzędu, na przykład przez Niemiecki Instytut Normalizacji. Zasada odpowiedzialności własnej podmiotów gospodarczych jest nadzorowana przez państwo metodą wyrywkowych kontroli. Nadzorowanie rynku przez państwo obejmuje z jednej strony nadzorowanie klasycznych produktów konsumenckich, analizowanych z perspektywy ochrony zdrowia również pod kątem ich bezpieczeństwa technicznego. Z drugiej strony należą do tego także wszystkie aspekty, które należy zaliczyć do gospodarczej ochrony konsumentów (por. rozdział „Pojęcie konsumenta i polityki konsumenckiej”). Urzędy landu są odpowiedzialne za nadzór w dziedzinie zdrowotnej ochrony konsumentów. W dziedzinie gospodarczej i technicznej ochrony konsumentów mają one zadania nadzorcze w następujących sferach: • rozporządzenie w sprawie podawania cen, • oznaczanie produktów włókienniczych, • oznaczanie kryształów, • ochrona danych, • normalizacja i miernictwo • oznaczanie CE 16
Zakres regulacji, a tym samym również misja urzędowego nadzoru są heterogeniczne i można je wytłumaczyć tylko ewolucją historyczną i rozpoznanymi niebezpieczeństwami dla konsumenta. W dziedzinie nadzoru nad żywnością i paszami należy obecnie przestrzegać ok. 300 przepisów Unii Europejskiej, prawa narodowego lub landowego. W niektórych obszarach produktów, m.in. w obszarze produktów medycznych przed wprowadzeniem na rynek niezbędne jest na przykład dopełnienie powszechnego obowiązku uzyskania zezwolenia. Możliwościom i wymogom regularnego informowania opinii publicznej o wynikach urzędowego nadzoru w obszarze bezpieczeństwa żywności nadaje się w Kraju Związkowym Brandenburgia wysoką rangę. Odnośne cele i działania opisano w rozdziale „Rozwój informacji konsumenckiej”. 4.1.2 Problematyka
Na podstawie unijnych rozporządzeń działających bezpośrednio w prawie krajowym lub unijnych regulacji, podlegających implementacji do prawa krajowego, niemieckie władze wyposażają się w niezbędne uprawnienia, zasoby i wiedzę w celu prawidłowego wykonywania swoich zadań. Ze względu na rozmaite regulacje dotyczące nadzoru nad rynkiem i historię ich powstawania w obszarach państwowego nadzoru istnieją bardzo różne struktury organizacyjne – od szczebla gmin i związków gmin po struktury ponadlandowe, jak na przykład wspólne laboratorium krajowe Berlin–Brandenburgia. W odniesieniu do wymagań stawianych sprawnemu nadzorowaniu rynku cechą wspólną tych sfer jest to, że ilość, wyposażenie techniczne oraz kształcenie i doskonalenie zawodowe personelu kontrolującego musi odpowiadać wymogom nadzoru. W celu wdrażania regulacji Unii Europejskiej trzeba ponadto zapewnić przeprowadzanie regularnych urzędowych kontroli w zależności od zagrożenia i z odpowiednią częstotliwością. Ponadto istnieją też specyficzne wyzwania dotyczące na przykład koniecznych technologii informacyjnych. Poniższy przegląd trzech obszarów zdrowotnej ochrony konsumentów ma przykładowo zademonstrować odmienne struktury organizacyjne i specyficzne wyzwania: 17
Obszar Struktura organizacyjna Powiaty i miasta na prawach powiatu: Krajowy Urząd Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów: Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów Liczba zdarzeń w 2010 r. Nadzór nad żywnością Nadzór nad wodą i paszami pitną w Brandenburgii w Brandenburgii Nadzór nad produktami medycznymi w Brandenburgii w zakresie odpowiedzialności Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów Nadzór nad zakładami Nadzór nad kontrolą produkcyjnymi własną, sprawdzanie (łącznie z artykułami stref ochrony wody, bieżącej konsumpcji, badanie próbek wody kosmetykami i tytoniem) Nadzór nad Nadzór nad zakładami nieaktywnymi produkującymi pasze produktami oraz ewaluacja medycznymi przy i koordynacja produkcji i stosowaniu, nad badaniami klinicznymi produktów medycznych, regeneracją produktów medycznych, sporadycznie także nadzór nad handlem i produkcją na zamówienie Nadzór merytoryczny, Nadzór merytoryczny, Nadzór merytoryczny, koordynacja koordynacja koordynacja egzekwowania egzekwowania egzekwowania, i zapewnienia jakości zarządzania ryzykiem i zapewnienia jakości i zapewnienia jakości 83 obszary Ok. 37.000 zakładów Ok. 6.000 zakładów zaopatrzenia w wodę regenerujących objętych nadzorem z poborem wody produkty medyczne: poniżej 1.000 m3 w tym od 2007 do 2010 r. średnio: dziennie • 73 centralne ok. 24.000 działy skontrolowanych 374 obszary zaopatrzenia zakładów, zaopatrzenia w wodę w sprzęt ok. 13.000 zakładów, z poborem wody sterylizowany w których stwierdzono poniżej 1000 m3, ale w szpitalach, 18
nieprawidłowości, ok. 11.000 przebadanych próbek, ok. 1.700 zakwestionowanych próbek powyżej 10 m3 dziennie 590 przedsiębiorstw wodociągowych 28.222 miejsca poboru próbek •
•
•
•
Wyzwania zakładach karnych i placówkach rehabilitacyjn
ych 886 otwartych gabinetów lekarskich z zabiegami ambulatoryj‐
nymi i endoskopią 40 Ośrodków Opieki Medycznej 1.789 gabinetów stomatolo‐
gicznych ok. 3.000 lekarzy rodzinnych 48 zakładów wytwarzających produkty medyczne 7 badań klinicznych produktów medycznych Trzeba zwrócić uwagę Trzeba w pełni Do zadań personelu upowszechnić kontrolującego należy na przewidywane włączyć nowe zadania, rozszerzenie kontroli przepisowy regularny własnej i nadzoru nadzór. jak aktualne urzędowego w prezentowanie następstwie norm rezultatów nadzoru jako informacji dla unijnych. konsumentów. W tym celu oprócz dalszych nakładów na szkolenia niezbędna jest dodatkowa technologia informatyczna. W obszarze nadzoru nad żywnością wymogi wobec nadzoru są spełnione. W obszarze tym udało się osiągnąć wysoki standard bezpieczeństwa żywności, a zarazem prewencyjnej ochrony konsumentów. Możliwe jest tu spełnianie podstawowych wymogów dotyczących poziomu kontroli i pobieranie próbek w zależności od zagrożenia. 19
Należy mieć na uwadze nowe zadania wynikające z norm unijnych czy wymagania krajowe, takie jak planowane publikowanie wyników kontroli urzędowych jako informacji dla konsumentów. Dalsze wyzwania dla urzędów nadzorczych, urzędów monitorujących i Krajowego Laboratorium Berlin–Brandenburgia to zmiany form dystrybucji, nowe produkty paszowe i spożywcze, nowa wiedza i procedury naukowe. Należy w tym zakresie optymalizować nadzór i odpowiednio go modyfikować. Szczególne wyzwanie stanowi kontrola żywności sprzedawanej lub oferowanej w Internecie, zwłaszcza takiej, która jest oferowana z zagranicy. Także w tym wypadku trzeba zapewnić, by spełniała ona wymogi ustawowe, a konsumenci nie byli poszkodowani ani oszukiwani pod względem zdrowotnym. W ramach projektu pilotażowego tematem tym zajmuje się obecnie Federalny Urząd Ochrony Konsumentów i kilka krajów związkowych, w tym również Brandenburgia. We wszystkich innych obszarach nadzorowania rynku również trzeba zapewnić ochronę konsumentów i wzmocnić ich zaufanie do mechanizmów rynkowych. Zapotrzebowanie występuje przede wszystkim w wypadku produktów medycznych, substancji niebezpiecznych, sprzętu technicznego oraz zabawek, a także w obszarze nadzorowania przestrzegania wymogów technicznych wobec produktów konsumenckich, choćby w odniesieniu do oznaczania zużycia energii przez sprzęt gospodarstwa domowego. Jednak również m.in. dzięki działalności nadzorczej władz spełniane są wysokie oczekiwania konsumentów co do jakości wyrobów pochodzących z produkcji ekologicznej lub biologicznej. Nadzorowanie rynku w obszarze usług jest zorganizowane prawie wyłącznie na szczeblu federalnym – z tym skutkiem, że konsument także tam musi szukać osoby, do której mógłby się zwrócić (na przykład rzeczników praw konsumentów). Stawia się przy tym w znacznej mierze na regulujące – poprzez konkurencję – siły rynku i uświadamianie konsumentów przez organizacje konsumenckie. Te ostatnie wprawdzie z zaangażowaniem starają się wypełniać luki wynikające z braku nadzoru, ostatecznie osiągają jednak częściowe i przejściowe sukcesy tylko poprzez upomnienia i skargi przeciwko ogólnym warunkom handlowym. 4.1.3 Cele
Konsumenci oczekują sprawnego nadzorowania rynku w obszarach zdrowotnej, technicznej i gospodarczej ochrony konsumentów oraz egzekwowania odpowiednich działań. W tym celu kraj związkowy analizuje, jak również w przyszłości można w tych obszarach zapewnić efektywny i zależny od zagrożenia nadzór. Ochronę konsumentów przed wprowadzaniem w błąd lub oszustwem dzięki jasnemu oznaczaniu składników danego produktu spożywczego zapewnia w Brandenburgii efektywny nadzór, który należy utrzymać. Konsumenci muszą być w stanie jednoznacznie rozpoznać, co jest zawarte w produkcie, na przykład czy w opakowaniu sera znajduje się 20
ser czy tak zwany odpowiednik sera. Dotyczące zdrowia informacje na produktach spożywczych nie mogą wprowadzać konsumentów w błąd. Urzędy odpowiedzialne za państwowy nadzór nad przedsiębiorstwami spożywczymi są nadal wspierane we wdrażaniu systemu zarządzania jakością oraz łączeniu systemów przekazywania danych. Konieczne badania laboratoryjne, wykonywane z niezbędną dokładnością według standardów naukowych, muszą być kończone na tyle szybko, aby można było z tego wyciągać konieczne konsekwencje dotyczące egzekwowania. Efekty synergii można w wypadku nadzoru państwowego osiągnąć dzięki koordynowaniu pracy laboratoriów krajowych bądź systematycznemu rozszerzaniu ponadlandowych kooperacji, na przykład w ramach współpracy w realizowanych przez Norddeutsche Kooperation badaniach żywności i artykułów bieżącej konsumpcji. 4.1.4 Działania
1. Nadzór nad żywnością i paszami • Rząd Krajowy podejmuje wszelkie niezbędne działania, aby w Brandenburgii także w przyszłości były zgodnie z regułami wcielane w życie wszystkie przepisy dotyczące ochrony konsumentów przed zagrożeniami zdrowotnymi oraz etykietowania żywności. Z nowymi zadaniami i zjawiskami trzeba się mierzyć w ramach dostępnych zasobów. Wynika z tego ustalanie priorytetów dotyczących wykonywania zadań. • W dziedzinie internetowego handlu żywnością Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów będzie nadal pracować wraz z Federalnym Urzędem Ochrony Konsumentów i Bezpieczeństwa Żywności i innymi krajami związkowymi nad projektem pilotażowym „Kontrola handlu internetowego”. Rezultaty tego projektu mają posłużyć za podstawę zapewnienia efektywnej kontroli w tym obszarze. • Aby utrzymywać państwową kontrolę egzekwowania przepisów na wysokim poziomie, Krajowe Laboratorium Berlin–Brandenburgia będzie wspierane między innymi w dostosowywaniu procedur analitycznych, stosowanych w badaniu żywności, do postępu nauki. • Rozszerzana będzie ponadlandowa współpraca państwowych placówek badawczych w ramach Norddeutsche Kooperation. 2. Nadzór w innych obszarach •
•
•
•
•
W poniższych obszarach właściwe wyspecjalizowane ministerstwa opracowują i uzgadniają koncepcje, aby osiągnąć optymalizację w ramach istniejących zasobów: nadzór nad wymogami prawa dotyczącego substancji niebezpiecznych (Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (REACH) w sprawie chemikaliów i towarzyszące rozporządzenia unijne) bezpieczeństwo techniczne produktów konsumenckich (łącznie z zabawkami) nadzór zgodnie z prawem dotyczącym produktów medycznych efektywność energetyczna sprzętu gospodarstwa domowego i innych produktów istotnych z punktu widzenia zużycia energii egzekwowanie unijnego rozporządzenia nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych 21
4.2
Koordynowanie ochrony konsumentów z ochroną zdrowia i profilaktyką
Ochrona zdrowia i profilaktyka są splecione z aspektami ochrony konsumentów i polityki konsumenckiej. Nacisk kładzie się na działanie regulacyjne według zasad ochrony zdrowia, przy czym granice wyznaczają krajowe i europejskie warunki ramowe. Rząd Krajowy postrzega ochronę konsumentów także w powiązaniu z profilaktyką zdrowotną. Profilaktyka zdrowotna może być realizowana zarówno poprzez zachowanie i styl życia ludzi (profilaktyka związana z zachowaniem), jak i poprzez wpływanie na warunki życia oraz środowiska społeczne i otoczenia (profilaktyka związana ze stosunkami społecznymi). Ochrona zdrowia obejmuje działania, służące odpieraniu zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi i oparte z reguły na jakiejś podstawie prawnej. Obejmuje to przepisy dotyczące bezpieczeństwa produktów i unikania ryzyka urazów przez środki techniczne oraz ochronę przed niewłaściwymi, wadliwymi lub sfałszowanymi lekarstwami i produktami medycznymi. Przedmiotem działań ochrony zdrowia są dziś niemal wszystkie sfery życia. Można tu wymienić na przykład bezpieczeństwo i higienę pracy, ochronę przed imisją, ochronę radiologiczną, bezpieczeństwo instalacji, bezpieczeństwo użytkowania. Działania z zakresu ochrony zdrowia dążą do tego, by ludzie w ogóle nie stykali się z zagrożeniami bądź niebezpieczeństwami. Ten sposób myślenia i związane z nim działania praktyczne są urzeczywistniane przykładowo w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Zasadami działania są: • zasada prewencji Zagrożenia mają być rozpoznawane i odpierane, zanim spowodują szkodę. • zasada sprawcy Za zażegnywanie niebezpieczeństw powinni w miarę możliwości być odpowiedzialni ci, którzy spowodowali niebezpieczeństwo. • zasada współpracy Władze, sprawcy i inne zaangażowane osoby współpracują w zażegnywaniu niebezpieczeństw. Jednak nie wszystkie dziedziny życia mogą i powinny być przesycone środkami ochrony zdrowia i ściśle regulowane. Jeśli chodzi na przykład o bezpieczną żywność, to według zasad ochrony zdrowia wskazany jest taki nadzór rynku, który sprawi, że nie będzie można kupować żywności szkodzącej zdrowiu. Konsumenci muszą jednak również umieć ocenić sami, kiedy żywność jest zepsuta. Oznacza to, że muszą na co dzień sami brać odpowiedzialność za środki ochronne. Doradztwo i informacja odgrywają tu zasadniczą 22
rolę. Uświadamianie zagrożeń zdrowotnych i doradztwo dotyczące możliwości i działań służących utrzymywaniu dobrego stanu zdrowia umożliwiają konsumentom samodzielne i kompetentne podejmowanie decyzji o wyborze zdrowego stylu życia. Znane od dziesięcioleci doświadczenia z profilaktyką zdrowotną i promocją zdrowia demonstrowały nieustannie, że same informacje i apele o „zdrowe zachowanie” raczej nie przynoszą sukcesu, a tam, gdzie go przynoszą, docierają raczej do osób o wysokim statusie społecznym (wyższe wykształcenie, lepsza pozycja zawodowa i wyższe zarobki). Działania z zakresu profilaktyki związanej ze stosunkami społecznymi rokują natomiast więcej nadziei na sukces we wszystkich grupach społecznych, a to za sprawą procesów osiągania celów w dziedzinie zdrowia, opartych na porozumieniach odpowiedzialnych za nie aktorów społecznych w systemie ochrony zdrowia. Wspólne ramy działania w postaci celów w dziedzinie zdrowia, ogniskujące kompetencje merytoryczne i udostępniające je jako wiedzę, wspierają planowe działanie Rządu Krajowego. Promowana jest z jednej strony przejrzystość, z drugiej zaś wspólne podejmowanie i rozwiązywanie wyzwań, przed którymi stoi system ochrony zdrowia. Przykłady procesów osiągania celów w dziedzinie zdrowia, silnie akcentujących aspekt otoczenia, to: • Sieć Zdrowe Dzieci Sieć Zdrowe Dzieci to działanie służące promowaniu rozwoju zdrowotnego i społecznego dzieci, osadzone w ramach Programu Polityki Rodzinnej i Dziecięcej Rządu Krajowego. Wszystkie rodziny z dziećmi w pierwszych latach życia otrzymują na życzenie od pracujących społecznie specjalnie wyszkolonych „matek i ojców chrzestnych” informacje służące zdrowemu rozwojowi rozwojowi ich potomstwa, bezpośrednio w ich środowisku społecznym z uwzględnieniem państwowych, regionalnych, komunalnych, medycznych i prywatnych form wsparcia. Obecnie istnieje 18 regionalnych sieci w 30 lokalizacjach. • Sojusz Zdrowe Dorastanie w Brandenburgii Ponad 60 osób i instytucji, zorganizowanych w strukturach państwa i poza nimi, stworzyło sojusz z inicjatywy i pod przewodnictwem Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów. Jako zadanie postawiono sobie analizę sytuacji dzieci i młodzieży w Brandenburgii pod względem zdrowotnym, wykrycie niedociągnięć w profilaktyce, wczesnym rozpoznawaniu chorób, rozwoju małych dzieci, a także w otwartym i zamkniętym lecznictwie pediatrycznym oraz wspólne uzgodnienie celów i działań służących poprawie ofert. 23
• Sojusz Zdrowe Starzenie się w Brandenburgii Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów powoła w marcu 2012 roku do życia Sojusz Zdrowe Starzenie się w Brandenburgii. W centrum uwagi znajduje się profilaktyka i promocja zdrowia w odniesieniu do osób starszych. W sojuszu współdziałają aktorzy społeczni z dziedziny zdrowia i starości. • Safe Region – Bezpieczna Brandenburgia W tej inicjatywie Rządu Krajowego chodzi o unikanie urazów w wyniku wypadków, przemocy i samouszkodzeń. Brandenburgia została w 2009 roku certyfikowana przez Światową Organizację Zdrowia jako „Safe Region” i przyjęta do międzynarodowej sieci Safe Communities. 4.2.2 Problematyka
Na mocy Ustawy Zasadniczej państwo jest w Niemczech zobowiązane do dbania o działania z zakresu ochrony zdrowia: życie i zdrowie jednostki podlega ochronie w myśl art. 2 ust. 2 Ustawy Zasadniczej („Prawo do życia i nietykalności cielesnej”). W Unii Europejskiej wszystkie państwa członkowskie powinny w myśl artykułu 9 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE) wnosić wkład w osiągnięcie wysokiego poziomu zdrowia. Wprawdzie określenie dokładnej formy merytorycznej krajowych systemów ochrony zdrowia jest wyraźnie pozostawione poszczególnym państwom członkowskim (artykuł 6 litera a oraz artykuł 168 TfUE), ale przepisy Unii Europejskiej wyznaczają już kierunki dla wielu obszarów ochrony zdrowia. W obszarze zdrowotnej ochrony konsumentów istnieje szereg regulacji służących ochronie przed zagrożeniami zdrowotnymi dla konsumentów, powodowanymi przez towary lub usługi. Państwo jest zobowiązane nadzorować wdrażanie tych regulacji przez przedsiębiorstwa (por. rozdział „Zapewnienie nadzoru nad rynkiem w celu ochrony konsumentów”). Nie wszystkie potencjalne zagrożenia dla zdrowia i życia da się wykluczyć drogą regulacji prawnych. Istnieją tu punkty styczne pomiędzy ochroną zdrowia i ochroną konsumentów, na przykład w wypadku doradztwa i informowania konsumentów o zagrożeniach zdrowotnych czy o ich prawach konsumentów. Wymogi ochrony zdrowia mogą popaść w konflikt z interesami gospodarczymi, takimi jak sprzedaż produktów. W sektorze ochrony zdrowia szczególnie ważna jest ochrona przed niewłaściwymi bądź wadliwymi terapiami; konieczny jest też łatwo dostępny system poradnictwa, zwracający uwagę ludzi chorych na niepoważne metody leczenia. W tym kontekście należy wspomnieć o egzaminach państwowych dopuszczających do zawodów leczniczych, dzięki którym dokonuje się kontrola jakości, a zarazem ochrona zdrowia. W razie wątpliwości konsument może skorzystać z oferty doradztwa Niezależnego Doradztwa dla Pacjentów (UPD). Świadczenia zdrowotne finansowane z kas chorych muszą spełniać wymóg jakości 24
(Kodeks Socjalny V: w różnych paragrafach postulowana jest opieka o sprawdzonej jakości, skuteczna, wystarczająca, celowa i ekonomiczna). O ile w polu tematycznym ochrony zdrowia i ochrony konsumentów chodzi o ludzi chorych jako konsumentów, pojawia się stosunek szczególnego napięcia. Podczas gdy wiele innych sytuacji konsumenckich można kształtować stosunkowo racjonalnie (racjonalny wybór produktów lub usług), to ludzie chorzy znajdują się jako pacjenci w sytuacji, która tylko częściowo da się uchwycić za pomocą kryteriów rynkowych. Pacjentów należy z jednej strony szczególnie chronić, z drugiej zaś strony należy zwracać szczególną uwagę na ich potrzeby informacji i uświadomienia. Dlatego Strategia Brandenburgii w zakresie polityki konsumenckiej uznała wzmacnianie praw pacjentów za odrębny priorytet działania (por. rozdział „Wzmacnianie praw pacjentów”). Profilaktyka zdrowotna w obszarze zdrowego odżywiania się jest organizowana przez wielu aktorów społecznych zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Zauważalna jest przy tym często koncentracja na tej grupie konsumentów, jaką stanowią dzieci i młodzież. Dużą rolę odgrywa tu współpraca sieciowa, sprzyjająca łączeniu sił różnych fachowców i projektów. 4.2.3 Cele
Rząd Krajowy promuje zdrowie za sprawą procesów osiągania celów w dziedzinie zdrowia (Sojusz Zdrowe Dorastanie, Sojusz Zdrowe Starzenie się i Safe Region – Bezpieczna Brandenburgia). Ochronę konsumentów przed zagrożeniami zdrowotnymi wzmacnia zapewnienie państwowego nadzoru w obszarach zdrowotnej ochrony konsumentów oraz w ramach dostępnych zasobów kadrowych i finansowych. Rząd Krajowy będzie nadal wspierał, także w formie projektów, doradztwo i uświadamianie w dziedzinie zdrowego odżywiania się. 4.2.4 Działania
1. Nadzór państwowy Działania z zakresu państwowego nadzoru w obszarze zdrowotnej ochrony konsumentów (por. nadzór nad produktami medycznymi w rozdziale „Zapewnienie nadzoru nad rynkiem w celu ochrony konsumentów”) są wzmacniane w ramach dostępnych zasobów kadrowych i finansowych. 2. Profilaktyka zdrowotna i promocja zdrowia Rząd krajowy nadal inicjuje procesy osiągania celów w dziedzinie zdrowia dla dzieci i ludzi starszych oraz profilaktykę urazów i kieruje nimi. Inicjatywy te jako działania 25
systematyczne wykraczają poza profilaktykę związaną z zachowaniem. Są w nich systematycznie uwzględniane cele profilaktyki zdrowotnej, promocji zdrowia i ochrony konsumentów. 3. Zdrowe odżywianie się • Rząd Krajowy występuje na rzecz wdrożenia różnych standardów jakości zbiorowego żywienia Niemieckiego Towarzystwa Żywieniowego (standardy DGE) we wszystkich placówkach stosujących zbiorowe żywienie. Należą do nich m.in. szkoły, przedszkola, stołówki zakładowe, placówki dla osób wymagających opieki i placówki dla osób niepełnosprawnych. W tym celu tworzone są sieci współpracy zainteresowanych aktorów społecznych. • Sieć Zdrowe Dzieci ma zostać wzmocniona w swych dotychczasowych strukturach; wspierane ma być jej utrwalenie na obszarze całego landu. 4.3
Dalszy rozwój praw konsumentów
Prawa konsumentów regulują pozycję prawną konsumentów w obrocie gospodarczym i wobec władz, którym ochrona konsumentów podlega jako zadanie zwierzchnie. Zadaniem krajów związkowych w ustroju federalnym Republiki Federalnej Niemiec jest przede wszystkim wdrażanie prawa federalnego i europejskiego oraz finansowanie działalności konsumenckiej przez niezależne organizacje konsumenckie. Egzekwowanie praw konsumenckich odbywa się w obszarze gospodarczej ochrony konsumentów zgodnie z niemiecką tradycją prawną przeważnie na podstawie prawa cywilnego (autonomia prawa prywatnego). Tylko w pojedynczych obszarach gospodarczej ochrony konsumentów istnieją zadania urzędowe, nawet wtedy jednak nie służące ochronie interesów jednostki, lecz jedynie zbiorowych interesów konsumentów. Zadania władz w zakresie egzekwowania gospodarczej ochrony konsumentów są obecnie wykonywane prawie wyłącznie na szczeblu federalnym, zwłaszcza przez Federalny Urząd Ochrony Konsumentów i Bezpieczeństwa Żywności, Federalną Agencję Sieci, Federalny Urząd Nadzoru nad Usługami Finansowymi i Federalny Urząd Sprawiedliwości. Większość zadań urzędowych odnoszących się do gospodarczej ochrony konsumentów na szczeblu landu jest realizowana poza odpowiedzialnym za ochronę konsumentów Ministerstwem Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów, na przykład inspekcja pracy, metrologia i normalizacja, nadzór antymonopolowy i regulacyjny. Dotyczy to również innych ważnych dla konsumentów pól tematycznych takich jak prawa pasażerów i nadzór nad mediami oraz nadzór nad wspierającymi formami mieszkalnictwa zgodnie z Brandenburską Ustawą o Mieszkalnictwie Pielęgnacyjnym i Opiekuńczym. Nadzór nad 26
ochroną danych w sferze niepublicznej jest realizowany przez Krajowego Pełnomocnika do spraw Ochrony Danych. Za pośrednictwem partycypacji politycznej na szczeblu federalnym i – choć w znacznie mniejszym stopniu – na szczeblu europejskim Brandenburgia może oddziaływać na kształtowanie praw konsumentów. Artykulacja i przekazywanie stanowisk landów odbywa się przede wszystkim za pośrednictwem Konferencji Ministrów Ochrony Konsumentów i Bundesratu (Komisja Polityki Rolnej i Ochrony Konsumentów). Przykładem tego jest obecne ustawodawstwo służące poprawie ochrony inwestorów. W maju 2010 roku Grupa Robocza ds. Gospodarczej Ochrony Konsumentów Wspólnoty Roboczej Landów ds. Ochrony Konsumentów przedłożyła na zlecenie 5. Konferencji Ministrów Ochrony Konsumentów sprawozdanie o działaniach legislacyjnych na rzecz poprawy ochrony inwestorów. Na tej podstawie 6. Konferencja Ministrów Ochrony Konsumentów pod przewodnictwem minister Anity Tack uchwaliła jesienią 2010 roku katalog postulatów. Niektóre postulaty znalazły się w projekcie ustawy rządu federalnego, inne zaś posłużyły za podstawę odpowiednich wniosków różnych krajów związkowych w Komisji Polityki Rolnej i Ochrony Konsumentów Bundesratu w sprawie projektu ustawy w sprawie wzmocnienia ochrony inwestorów i poprawy funkcjonowania rynku kapitałowego (druk Bundesratu 584/10). 4.3.2 Problematyka
Ustawodawstwo dotyczące ochrony konsumentów znajduje się w Niemczech ogólnie na wysokim poziomie. Egzekwowanie praw w obszarze gospodarczej ochrony konsumentów jest jednak pozostawione prawie w całości poszczególnym konsumentom. Egzekwowanie przepisów o ochronie konsumentów odbywa się – inaczej niż w obszarze zdrowotnej ochrony konsumentów – poprzez organizacje o strukturze prywatnoprawnej na podstawie prawa konkurencji lub przez organizacje ochrony konsumentów na podstawie ustawy o powództwie o zaniechanie naruszeń. Wymienić tu należy przede wszystkim Federalny Związek Central Konsumentów i centrale konsumentów landów oraz uprawnione do składania skarg organizacje promujące konkurencję (na przykład Centrala Zwalczania Nieuczciwej Konkurencji). Deficyty legislacyjne istnieją między innymi w dziedzinie odprowadzania zysku, na przykład w przypadku szkód rozproszonych i bagatelnych. Poza tym dochodzenie swoich praw drogą sądową pozostawia się w Niemczech poszczególnym konsumentom. Natomiast w innych państwach członkowskich UE także władze państwowe mają uprawnienia wykonawcze w gospodarczej ochronie konsumentów. Polityka konsumencka, a zarazem również polityka prawna muszą się dostosować do zmian gospodarczo‐politycznych i technicznych warunków ramowych oraz zachowania 27
konsumentów. Wskutek tego w niektórych dziedzinach prawa prowadzona jest obecnie wzmożona działalność prawodawcza, którą Rząd Krajowy monitoruje pod kątem polityki konsumenckiej i w zależności od zagrożeń. Najistotniejsze elementy: • Prawo umów konsumenckich Dla dalszego rozwoju prawa umów konsumenckich decydujące znaczenie ma postęp europejskich konsultacji w sprawie propozycji dyrektywy w sprawie praw konsumentów (Dyrektywa w sprawie prawach konsumentów KOM (2008) 614 wersja ostateczna). Rząd Krajowy ocenia tu krytycznie przede wszystkim przewidywaną pełną harmonizację, uniemożliwiającą lub poważnie utrudniającą utrzymanie wyższego wewnątrzpaństwowego poziomu ochrony lub szybką reakcję na nowe wyzwania w zakresie polityki konsumenckiej (na przykład niedozwoloną reklamę telefoniczną). Ponadto poważnie utrudniona jest integracja z powszechnym cywilnym prawem umów. Poza tym zdaniem krajów związkowych fakultatywne europejskie prawo umów konsumenckich nie powinno pozostać w tyle za dyrektywą w sprawie praw konsumentów pod względem poziomu ochrony konsumentów. • Ochrona danych Coraz powszechniejszy dostęp do Internetu, jego rozwój techniczny oraz ilość zebranych w Internecie danych osobowych lub mogących odnosić się do osób stawiają ustawodawstwo dotyczące ochrony danych na szczeblu federalnym i unijnym nieustannie przed nowymi wyzwaniami. Wielu konsumentów nie jest pewnych, kto przetwarza o nich jakie dane i w jakim celu oraz na jakie niebezpieczeństwa są narażeni w wyniku wykorzystywania tych danych. Chodzi przy tym z jednej strony o dane, które są przetwarzane bez wiedzy i zgody konsumenta i które mogą być ewentualnie wykorzystywane na jego niekorzyść przy poszukiwaniu pracy lub mieszkania albo przy decyzjach o udzieleniu kredytu. Z drugiej strony wielu, zwłaszcza młodym ludziom, którzy korzystają z Internetu, brakuje wyczucia prawidłowego oddzielania sfery publicznej od prywatnej. • Usługi finansowe W związku z kryzysem rynków finansowych w okresie od 2008 roku prywatni inwestorzy ponieśli straty, co wyraźnie pokazuje, że inwestycje kapitałowe (np. w fundusze medialne lub okrętowe) kryją sobie oprócz szans zysku także ryzyko strat. Istniejąca regulacja sektora finansowego okazała się niewystarczająca, a luki regulacyjne zostały ujawnione. 28
• Prawo konsumenckie a media Nowe modele biznesowe (na przykład aukcje internetowe), ulotność i zasadnicze niezwiązanie handlu internetowego z określonym miejscem stawiają również ustawodawstwo chroniące konsumentów przed nowymi wyzwaniami, ponieważ dotychczasowe uprawnienia władz są skrojone na miarę nadzoru nad handlem odbywającym się w obecności stron transakcji. Innym fenomenem handlu internetowego są niepoważne firmy i usługodawcy, umyślnie ukrywający fakt, że oferty wiążą się z kosztami, aby przede wszystkim młodym i/lub niedoświadczonym ludziom wystawiać rachunki za często bezwartościowe usługi (tak zwane pułapki kosztowe w Internecie). Masowym zjawiskiem są mimo pewnej poprawy ochrony konsumentów w roku 2009 również nadal telefony reklamowe, które są często niedozwolone i kończą się nierzadko wymuszonym zawieraniem umów. Także w relacjach pomiędzy konsumentami a branżą usług telekomunikacyjnych i internetowych istnieje potrzeba działania, aby przeciwstawić się narastającemu zjawisku nadmiernego zadłużenia młodych ludzi wskutek korzystania z telefonów komórkowych i Internetu. Wzrost wskaźnika zadłużonych w grupie osób w wieku poniżej 20 lat dokumentuje Niemiecki Atlas Dłużników z roku 2011, opracowany przez Creditreform Wirtschaftsforschung. Ochronę konsumentów należy poprawić także w wypadku oczekiwania na połączenia telefoniczne i zmiany operatora. Oprócz dyrektywy w sprawie ochrony konsumentów i idącego z nią w parze odwrotu od dotychczasowej zasady minimalnej harmonizacji w dziedzinie prawa umów konsumenckich landy odpowiedzialne za egzekwowanie prawa federalnego i europejskiego są szczególnie dotknięte przez rozszerzanie europejskiej współpracy administracji. Odpowiednie struktury dotychczas nie istniały w sferze ochrony konsumentów. Przedmiotem dyskusji prawnopolitycznej na płaszczyźnie europejskiej jest również rozszerzenie praw organizacji konsumentów do składania pozwów oraz możliwości składania pozwów zbiorowych (zbiorowa ochrona prawna). 4.3.3 Cele
• Prawo umów konsumenckich Rozszerzenie ponadgranicznego handlu (internetowego) jest pożądane także z punktu widzenia polityki konsumenckiej. Należy jednak dążyć do tego, by harmonizacja europejskiego prawa umów konsumenckich ograniczyła się do pojedynczych kwestii technicznych, poziom ochrony zapewnianej przez wewnątrzpaństwowe prawo ochrony konsumentów nie został obniżony, a swoboda działania państw członkowskich została utrzymana w sytuacji nowych wymogów z zakresu polityki ochrony konsumentów. 29
• Ochrona danych Zbieranie, przetwarzanie i wykorzystywanie danych osobowych – o ile nie jest ono dozwolone lub nakazane przez ustawę lub rozporządzenie prawne – powinno być uzależnione od uprzedniej zakomunikowanej zgody konsumentów. Powinno się ograniczać do konkretnego celu przetwarzania danych i nie może być wiązane z gotowością do zawarcia umowy. Regulacje prawne, które pozwalają na przetwarzanie danych, muszą zapewnić jak największą przejrzystość przetwarzania oraz skuteczne korzystanie z praw do korekty, usuwania i blokowania danych przez odnośne osoby. W wypadku procesów przetwarzania danych dotyczących domowego środowiska życiowego (na przykład zdjęcia nieruchomości w Internecie czy opatrywanie produktów konsumenckich systemami identyfikacji częstotliwości radiowych – tak zwany „tagging”) należy unikać naruszania zasługujących na ochronę interesów odnośnych osób wskutek łączenia danych. Ochrona danych i bezpieczeństwo danych powinny uzyskać większe znaczenie przy rozwijaniu produktów i usług. Należy wyostrzać świadomość przedsiębiorstw i konsumentów w odniesieniu do wartości osobistych danych oraz do istniejących niebezpieczeństw. • Usługi finansowe Prawodawstwo na szczeblu UE dotyczące wdrażania decyzji Bazylejskiej Komisji Nadzoru Bankowego („Bazylea III”) i planowane „Rozporządzenie w sprawie wprowadzenia rozporządzenia o pośrednictwie w lokatach finansowych” to kolejne działania na rzecz konsolidacji sektora bankowego i poprawy jakości doradztwa dla inwestorów kapitałowych. Płatne doradztwo mogłoby być stosowną formą ograniczania konfliktów interesów w wypadku inwestycji kapitałowych. Doradztwo, informacje o produktach i protokoły doradztwa należy zwłaszcza w dziedzinie „szarego rynku kapitałowego” kształtować tak, aby konsumenci mogli dzięki nim zyskać umiejętność samodzielnej oceny najistotniejszych cech produktu finansowego. Należy zaostrzyć wymagania jakościowe dotyczące czynności doradztwa i pośrednictwa w wypadku usług finansowych. Reguły postępowania dowodowego, stosowane przez Federalny Urząd Nadzoru nad Usługami Finansowymi (BaFin) należy dostosować do rzeczywistych możliwości przeprowadzenia dowodu. Zadanie nadzoru finansowego należy rozszerzyć, tak by oprócz zapewnienia funkcjonowania rynku kapitałowego obejmowało również poszanowanie interesów konsumentów, a prawa organizacji konsumenckich do partycypacji i podejmowania inicjatywy należy wzmocnić. „Szary rynek kapitałowy” należy włączyć do nadzoru finansowego sprawowanego przez Federalny Urząd Nadzoru nad Usługami Finansowymi. • Prawo konsumenckie a media (Internet, telefon) Możliwości kontrolne właściwych w tym obszarze placówek należy we współpracy z innymi krajami związkowymi i Federacją dostosować do rozwoju techniki, aby 30
uniemożliwić powstawanie lub utrwalanie faktycznie wolnych przestrzeni w handlu internetowym. Konsumentom – w sposób adekwatny do grup docelowych – należy uświadamiać możliwości i niebezpieczeństwa tych form komunikacji. Modelom biznesowym, polegającym na wykorzystywaniu naiwności wielu konsumentów (na przykład umowy wmuszane telefonicznie lub w Internecie) należy przeciwstawiać się za pomocą odpowiednich działań legislacyjnych (na przykład rozwiązanie polegające na potwierdzeniu lub użyciu przycisku zamówienia). Należy wzmocnić pozycję prawną konsumentów w stosunku do oferentów usług telekomunikacyjnych i internetowych. 4.3.4
Działania
1. Rząd krajowy zabiega o to, by prawa konsumentów w dziedzinie prawa umów konsumenckich, ochrony danych, usług finansowych oraz prawa konsumenckiego i mediów zostały wzmocnione, a możliwość egzekwowania prawa poprawiona tam, gdzie jest to konieczne. W dziedzinie ustawodawstwa na szczeblu federalnym i unijnym potrzeby działania obejmują przede wszystkim koordynację i współpracę, wypracowanie reprezentowanych wspólnie stanowisk oraz wspólne z innymi landami wnoszenie inicjatyw. 2. Brandenburskie wyspecjalizowane ministerstwa będą w ramach swych odnośnych kompetencji i z udziałem organizacji chroniących konsumentów na bieżąco obserwować warunki ramowe i analizować potrzebę działania w dziedzinie legislacji, aby odpowiedzieć na zmiany ofert, technicznych warunków ramowych i zachowania konsumentów. 3. Prawo ochrony danych należy dostosować zarówno na szczeblu federalnym, jak i unijnym do warunków społeczeństwa informacyjnego. Rząd Krajowy i właściwe organy będą krytycznie monitorować odpowiednie inicjatywy Federacji i UE i podejmować konstruktywne działania. 4. Należy nieustannie śledzić rozwój ustawodawstwa na szczeblu federalnym i analizować, w której kwestii można przekazywać do Bundesratu i jego odpowiednich komisji, zwłaszcza Komisji Polityki Rolnej i Ochrony Konsumentów, Komisji Gospodarki i Komisji Finansów. Organizacje zajmujące się ochroną konsumentów, takie jak Brandenburska Centrala Konsumentów będą wzmacniane w ich roli sejsmografów i tuby konsumentów w Brandenburgii, aby umieć doradzać Rządowi Krajowemu w sprawach z zakresu polityki konsumenckiej. 5. Odnośne właściwe wyspecjalizowane ministerstwa Rządu Krajowego informują konsumentów o dokonanych zmianach prawa oraz wynikających z nich nowych 31
prawach i obowiązkach w ramach konieczności i swoich możliwości organizacyjno‐kadrowych. Za pośrednictwem Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów włączane do tego będą organizacje zajmujące się ochroną konsumentów (por. rozdziały „Rozwój informacji konsumenckiej” i „Rozszerzanie doradztwa konsumenckiego”). 4.4
Wzmacnianie praw pacjentów i osób wymagających opieki
W odniesieniu do ochrony konsumentów należy w sferze ochrony zdrowia i opieki odróżnić od siebie kilka ról: zdrowe osoby ubezpieczone jako klienci firmy ubezpieczeniowej, pacjenci i/albo wymagające opieki osoby ubezpieczone jako klienci tej firmy ubezpieczeniowej lub pacjenci jako klienci lekarza (służby opiekuńczej, szpitala itp.), korzystający ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz osoby wymagające opieki jako klienci placówki opiekuńczej lub służby opiekuńczej. Choroby idą często w parze ze zmartwieniami, lękami i bólami, a niezależność pacjentów i osób wymagających opieki jest mniej lub bardziej ograniczona. Pacjenci i osoby wymagające opieki nie mają niezależnej pozycji klientów na rynku świadczeń medycznych. Pacjenci i osoby wymagające opieki mogą się oprzeć w realizacji swoich celów i interesów na kanonie rozwiniętych praw. Są one częściowo ujęte w ustawy, a poza tym mają postać zniuansowanego orzecznictwa. W praktyce i odbywającej się na co dzień terapii realizacja i egzekwowanie tych interesów i praw nie zawsze są zagwarantowane w duchu ochrony konsumentów. Na przykład ofiary błędów w terapii skarżą się często, że opóźniane jest wydanie dokumentów dotyczących terapii, co utrudnia im przeprowadzenie dowodu na związek między niewłaściwą terapią prowadzoną przez lekarzy a wynikającym z niej cierpieniem. Fachowe dyskusje z ostatnich lat wykazały, że w wypadku uregulowania praw pacjentów oczekuje się zwiększenia bezpieczeństwa prawnego dla pacjentów i osób prowadzących leczenie. Wśród partii politycznych na szczeblu federalnym panuje już zgoda co do tego, że konieczna jest ustawa prawach pacjentów. Pierwszy projekt ustawy jest obecnie dyskutowany. 32
4.4.2 Problematyka
Opierając się na autonomii jednostki, należy wymienić szereg praw pacjentów i praw dla osób wymagających opieki: • prawo do informacji (w języku zrozumiałym dla laika), • zasada zgody (zakaz terapii bez zgody pacjenta i osoby wymagającej opieki), • prawo do starannej terapii zgodnie z aktualnym stanem wiedzy naukowej (nie zawiera „gwarancji sukcesu”), • prawo do swobodnego wyboru lekarza i szpitala, • prawo do wglądu w akta pacjenta i dokumentację opieki, • prawo do przestrzegania obowiązku tajemnicy lekarskiej (§ 203 Kodeksu karnego) • prawa użytkowników przestrzeni mieszkalnej do świadczeń opiekuńczych zgodnie z Ustawą o umowach mieszkalnych i opiekuńczych (WBVG). W reprezentatywnym sondażu Fundacji Bertelsmanna na temat praw pacjentów, przeprowadzonym wiosną 2010 roku, okazało się, że w wielu ważnych zagadnieniach panuje szeroko rozpowszechniona nieznajomość elementarnych praw pacjentów. Tylko trzy spośród czterech ankietowanych osób zgodziły się na przykład z twierdzeniem, że mają prawo do wglądu w dokumentację terapii i swobodnego wyboru szpitala. Tylko siedem na dziesięć ankietowanych osób wiedziało, że lekarze mogą udzielać informacji członkom rodziny tylko za zgodą pacjentów. Wyniki sondażu dowodzą, że występują tu braki w świadomości dotyczące ochrony konsumentów. Rząd Krajowy uważa za konieczne wzmocnienie praw pacjentów i osób wymagających opieki przede wszystkim w następujących dziedzinach: • uświadamianie skupione na pacjentach i osobach wymagających opieki Pacjenci i osoby wymagające opieki powinni udzielić opartej na informacji zgody na terapię. W tym celu należy zapewnić indywidualne, osobiste i terminowe doradztwo i uświadamianie. Zwłaszcza w odniesieniu do leczenia szpitalnego należy przeanalizować, jak można lepiej urzeczywistniać prawo do zasięgnięcia alternatywnej opinii w przypadku poważnych ingerencji medycznych. • prawa do wglądu w dokumentację pacjentów i osób wymagających opieki i jej bezpieczeństwo oraz przejrzystość przebiegu terapii Z uwagi na coraz większą ilość elektronicznej i usieciowionej dokumentacji leczenia oraz kompleksowe możliwości dostępu do danych pacjentów i osób wymagających opieki niezbędne są konwencje w sprawie kompletności i zabezpieczenia akt 33
pacjentów i osób wymagających opieki przed fałszowaniem. Ponadto trzeba nadać wyższą rangę ochronie danych pacjentów i osób wymagających opieki w kompleksowych procesach medycznych i administracyjnych. • poprawa pozycji pacjentów i osób wymagających opieki w postępowaniach sądowych i pozasądowych w wypadku przypuszczenia błędów w leczeniu W pierwszej kolejności należy zmierzać do przyspieszenia postępowań sądowych. Oprócz tego konieczne są złagodzenia ciężaru dowodu dla pacjentów i osób wymagających opieki w postępowaniu w sprawie skargi (jak w wypadku ciężkiego błędu w leczeniu lub naruszenia obowiązku dokumentacji). W celu odciążenia sądów i promowania mało biurokratycznych, szybkich rozwiązań trzeba po wniesieniu sprawy przez jedną ze stron w sposób wiążący przeprowadzać postępowania komórek arbitrażowych izb lekarskich. Niezależnie od wyniku postępowania arbitrażowego strony mają otwartą drogę do sądów. • Zwłoka w opracowywaniu wniosków o zabiegi rehabilitacyjne i sprzęt przez podmiot finansujący może pogorszyć stan zdrowia ubezpieczonych. Według wypowiedzi organizacji pacjentów mimo jednoznacznej sytuacji prawnej wskutek sporów pomiędzy podmiotami finansującymi nieustannie odwlekają się decyzje o pokryciu kosztów. Pacjenci powinni mieć prawo do sprawnego opracowywania wniosków o świadczenia. W ustawie o prawach pacjentów należy zatem podać normy czasowe dotyczące opracowywania wniosków i skonkretyzować przebieg procedur pomiędzy różnymi podmiotami finansującymi. • zapewnienie praw do partycypacji i uzasadnionych naukowo informacji Oprócz indywidualnych praw pacjentów i osób wymagających opieki trzeba rozszerzyć również prawa pacjentów i osób wymagających opieki lub ich reprezentatywnych organizacji w głównych gremiach ochrony zdrowia i opieki społecznej. Należy przewidzieć także rozszerzenie partycypacji pacjentów i osób wymagających pomocy w postępowaniach komórek arbitrażowych. Uzasadnione naukowo informacje o zdrowiu, które mogą umożliwić suwerenny wybór pacjentów i osób wymagających pomocy, powinny być sporządzane w sposób zrozumiały i łatwo dostępny. Aby pacjenci i osoby wymagające opieki mogły możliwie samodzielnie korzystać ze swoich praw w stosunku do kas chorych i świadczeniodawców, należy wspierać Niezależne Doradztwo dla Pacjentów. • Zapewnienie swobodnego wyboru lekarza i szpitala Realizację praw pacjentów wspierają lub utrudniają także cechy strukturalne i sprawność ochrony zdrowia. I tak prawo do swobodnego wyboru lekarza i szpitala jest ograniczone wszędzie tam, gdzie panuje na przykład brak odpowiednich 34
fachowców. Świadczenia w ochronie zdrowia są wynagradzane w różnej wysokości, zależnie od tego, czy dana osoba jest ubezpieczona prywatnie, czy ustawowo. Dla lekarzy istnieje z tego powodu system zachęt do nierównego traktowania osób ubezpieczonych prywatnie i ustawowo. Osoby ubezpieczone prywatnie mają częściej krótsze terminy oczekiwania na wizytę u lekarza niż osoby ubezpieczone ustawowo. 4.4.3 Cele
Aby wzmocnić pozycję pacjentów i osób wymagających opieki, sensowne i konieczne jest połączenie rozmaicie umiejscowionych praw pacjentów i osób wymagających opieki. W tym celu trzeba stworzyć ustawę na szczeblu federalnym, w której to, co dotychczas osiągnięto, zostanie wiążąco umocowane, skonkretyzowane i – jak opisano szczegółowo powyżej – także rozszerzone. 4.4.4 Działania
1. Rząd Krajowy będzie w porozumieniu z innymi krajami związkowymi nadal zabiegał o to, by na szczeblu federalnym stworzono ustawę o prawach pacjentów, która przyniesie postęp dla pacjentów i ułatwi zwłaszcza korzystanie z prawa do samostanowienia w sprawach ochrony zdrowia i opieki. Odwołujemy się w tym celu do postulatów zawartych w podjętej jesienią 2010 roku przez Brandenburgię wraz z Berlinem inicjatywie na forum Bundesratu (druk Bundesratu 676/10). To, co udało się dotychczas osiągnąć w orzecznictwie pod względem jak największej niezależności pacjentów, powinno zostać wiążąco utrwalone i dalej rozwijane. 2. Aby zlikwidować niedobory wiedzy w zakresie praw pacjentów i osób wymagających opieki, Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów oraz Ministerstwo Pracy, Spraw Społecznych, Kobiet i Rodziny przeanalizuje przeprowadzenie kampanii uświadamiającej. Włączone zostanie do tego Niezależne Doradztwo dla Pacjentów. 4.5
Rozwój informacji konsumenckiej
Tylko dobrze poinformowani konsumenci potrafią rzeczywiście wybierać i podejmować decyzje kupna na własną odpowiedzialność i kompetentnie. Dlatego dla konsumentów ważne są szczegółowe i obszerne informacje o konsumowanych przez nich produktach. O ile brandenburskie władze posiadają informacje, które mogą być istotne dla konsumentów, docierają one do nich zasadniczo dwiema drogami: przez aktywną publikację przez władze i przez prawo konsumentów do otrzymywania pożądanych informacji od władz po złożeniu wniosku. 35
Konsumenci z reguły nie zwracają się bezpośrednio i natychmiast do władz, lecz informują się najpierw za pośrednictwem mediów, zwłaszcza Internetu. Dlatego władze w Brandenburgii tak jak w innych krajach związkowych i w Federacji publikują ważne informacje aktywnie: • W skali całych Niemiec informacje konsumenckie są publikowane przez właściwe władze federalne (m.in. Federalne Ministerstwo Wyżywienia, Rolnictwa i Ochrony Konsumentów, Federalny Urząd Ochrony Konsumentów i Bezpieczeństwa Żywności oraz Federalny Instytut Oceny Ryzyka) i organizacje federalne. • Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów publikuje regularnie aktualne informacje na wszystkie tematy dotyczące ochrony środowiska. W komunikatach prasowych ministerstwa wskazuje się na wybrane i aktualne tematy. Na swoich stronach internetowych ministerstwo publikuje dodatkowo ogólne informacje na temat ochrony konsumentów oraz linki do innych ważnych stron internetowych. Informacje oferowane w mediach drukowanych są również dostępne w Internecie. • Krajowy Urząd Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów publikuje w przypadku bezpośrednich zagrożeń dla konsumentów zgodnie z § 40 kodeksu żywności i pasz informacje za pośrednictwem mediów lub wywieszek w placówkach handlowych. W szczególnych przypadkach ostrzeżenia są przekazywane za pośrednictwem Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów lub odnośnego urzędu nadzorczego. Informacje te obejmują odnośne produkty, ich marki oraz ich producenta bądź importera. Na wspólnej stronie internetowej landów i Federacji www.lebensmittelwarnung.de można od połowy 2011 roku pobierać te ostrzeżenia również online. W uzupełnieniu w Internecie publikowane są aktualne informacje i statystyki o wynikach kontroli prowadzonych przez resort. • Ministerstwo Pracy, Spraw Społecznych, Kobiet i Rodziny Brandenburgii publikuje na swoich stronach internetowych informacje na temat upadłości konsumenckiej, listę uznanych punktów doradztwa w sprawach upadłości konsumenckiej oraz publikacje na temat projektu „Utrzymać się z zarobków”. Obecnie dyskutuje się o jednolitym dla całych Niemiec modelu publikowania wyników kontroli urzędowej w przedsiębiorstwach branży spożywczej. Do tego ma znaleźć zastosowanie tak zwany barometr kontroli. Ministerstwa ochrony konsumentów Federacji i krajów związkowych są zgodne, że w ten sposób przyczyniają się do tworzenia szybko zrozumiałej dla konsumenta i dającej się ocenić informacji. Oprócz aktywnego publikowania informacji konsumenckich władze w Brandenburgii udostępniają na wniosek również informacje dla konsumentów, opierając się na podstawach ustawowych: 36
• Od roku 1998 istnieje dla obywateli w Brandenburgii możliwość wglądu w akta władz, o ile takie prawo nie wynika już z innych, specjalnych przepisów. To prawo do wglądu w akta jest zapisane w Ustawie o wglądzie w akta i dostępie do informacji Kraju Związkowego Brandenburgia. • W związku z tak zwanymi skandalami z zepsutym mięsem stworzono w roku 2008 na szczeblu federalnym Ustawę o informacji konsumenckiej. Dzięki tej ustawie obywatele uzyskali prawo otrzymywania we właściwych urzędach informacji na temat żywności i pasz oraz produktów kosmetycznych i artykułów bieżącej konsumpcji, na przykład zabawek, odzieży, pościeli lub środków czystości i pielęgnacji. Rezultaty dwuletniej ewaluacji Ustawy o informacji konsumenckiej zostały wykorzystane w nowelizacji ustawy, która została uchwalona w lutym 2012 roku i tym samym może wejść w życie jesienią 2012 roku. Dzięki znowelizowanej Ustawie o informacji konsumenckiej konsumenci mogą w przyszłości otrzymywać również informacje o technicznych produktach konsumenckich w rozumieniu Ustawy o bezpieczeństwie produktów. Obejmuje to na przykład informacje o sprzęcie gospodarstwa domowego, meblach czy artykułach chałupniczych. • Oprócz tego interesujące dla konsumentów mogą być również określone informacje dotyczące środowiska, na przykład o związanym ze środowiskiem zanieczyszczeniu żywności podczas procesu jej produkcji. Ustawa o informacji środowiskowej Federacji i ustawa o informacji środowiskowej Brandenburgii regulują zasadniczo identycznie swobodny dostęp do informacji dotyczących środowiska, dostępnych w odnośnych urzędach. Ważnymi partnerami w obszernym informowaniu konsumentów na tematy zdrowotne lub obrotu prawnego i gospodarczego są wspierane organizacje konsumenckie, zwłaszcza Brandenburska Centrala Konsumentów. Oferuje ona niezależne doradztwo dla konsumentów i informację w swoich punktach doradztwa, telefonicznie lub mailowo oraz ogólnie na swoich stronach internetowych i za pośrednictwem różnorodnych materiałów drukowanych. 4.5.2 Problematyka
Oferty informacyjne mają wyposażyć konsumentów w umiejętność wyrobienia sobie własnego poglądu na temat konsumowanych przez nich produktów lub usług. W tym celu informacje muszą być obszerne, łatwe do szybkiego pobrania przez wszystkich konsumentów i zrozumiałe. Rozmaite oferty informacyjne władz na temat ochrony konsumentów stanowią ku temu dobrą podstawę. Oferty informacyjne muszą być w tym celu regularnie sprawdzane, aktualizowane i opracowywane stosownie do tematów i grup docelowych. Zwłaszcza oferta internetowa władz w Brandenburgii jest rozproszona i obecnie nie zawsze daje się ogarnąć dla konsumenta na pierwszy rzut oka. 37
Konieczne jest, by konsumenci znajdowali łatwy dostęp do istotnych dla nich informacji. Należy tu zwłaszcza zwrócić uwagę na coraz szersze korzystanie z Internetu jako środka informacji. Aby ułatwić orientację, strony władz w Brandenburgii powinny być wyposażone w aktualne linki i odpowiedni indeks haseł. Wspólny portal władz Brandenburgii w Internecie mógłby być wykorzystywany do aktualnych tematów z zakresu polityki konsumenckiej, o ile da się to umożliwić za pomocą istniejących zasobów. Aktywne publikowanie określonych informacji, które interesują konsumentów, ale mają styczność z prawami osób trzecich, jak na przykład wyniki urzędowych kontroli w restauracjach i zakładach produkujących żywność, nie jest łatwe i możliwe na bieżąco. Odpowiednia regulacja musi odpowiednio wyważyć interes publiczny związany z publikacją informacji i znajdujące się na drugim biegunie interesy osób trzecich, zapewniając jednocześnie, by te dane mogły być publikowane bez zwłoki. Długie terminy konsultacji mogą na przykład prowadzić do tego, że informacje w chwili ich udostępniania będą już przestarzałe. Kluczowym instrumentem wzmacniania praw do informacji jest Ustawa o informacji konsumenckiej. Dotychczas konsumenci jedynie bardzo rzadko korzystają z możliwości dostępu do informacji na wniosek. I tak w Brandenburgii w roku 2009 złożono tylko trzy wnioski o udostępnienie informacji zgodnie z Ustawą o informacji konsumenckiej. W celu poprawy przyjazności dla konsumentów wprowadzona nowelizacja ustawy uprości i uefektywni procedury konsultacji w razie partycypacji odnośnych przedsiębiorstw gospodarczych oraz regulacje dotyczące tajemnic zakładowych i biznesowych. O ile dotychczas obowiązywał wiążąco miesięczny termin pisemnej konsultacji, to w przyszłości konsultacje mogą odbywać się również w krótszym terminie i ustnie. W razie naruszeń prawa w innych szczególnie pilnych przypadkach właściwe władze mogą nawet odstąpić od konsultacji. W przyszłości będzie istniało nieformalne prawo do informacji – możliwe jest też złożenie wniosku drogą mailową lub telefoniczną. Przez swój sposób życia i zachowanie w sferze konsumpcji konsumenci wpływają również na swoje środowisko. Dobrze poinformowani będą w większym stopniu w stanie zmienić swoje zachowanie w sferze konsumpcji, aby na przykład dobrze się odżywiać lub konsumować w sposób bardziej zrównoważony. W tym kontekście polityka konsumencka dzięki dokładnym informacjom na przykład na takie tematy jak oszczędność energii, ochrona klimatu, zrównoważona mobilność, ochrona zasobów przyrody czy uczciwy handel może zmotywować konsumentów do zrównoważonego działania, wnosząc w ten sposób wkład w zrównoważony rozwój. 38
4.5.3 Cele
• Aktywne rozpowszechnianie informacji Aktywne rozpowszechnianie informacji przez władze w Brandenburgii ma umożliwić konsumentom szybkie i proste pobieranie istotnych dla nich informacji konsumenckich. W tym celu należy zwłaszcza w sposób przyjazny dla użytkowników dalej rozwijać ofertę internetową Rządu Krajowego. Udoskonalone wyszukiwanie haseł na istotnych dla konsumentów stronach internetowych władz w Brandenburgii, systematyczne łączenie informacji konsumenckich linkami oraz wspólne portale mają być wzmacniane w ramach dostępnych zasobów kadrowych i finansowych. Nasuwa się także współpraca z innymi krajami związkowymi. Publikowanie informacji konsumenckich, nawet jeśli dotyczą one interesów osób trzecich, można szybko i prosto przeforsować z poszanowaniem zasługujących na ochronę interesów osób trzecich. Zgodnie z uchwałą konferencji ministrów ochrony konsumentów z września 2011 roku najpierw zostaną opublikowane wyniki urzędowych kontroli w przedsiębiorstwach branży spożywczej. Rząd Krajowy zabiega w odpowiednich gremiach krajów związkowych i Federacji o jednolitą dla całych Niemiec regulację, zapewniającą szybkie i pozbawione zbędnej biurokracji publikowanie tej istotnej dla konsumentów informacji. Realizację w Brandenburgii przygotowuje i przeprowadzi Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów. Informacje na temat zrównoważonej konsumpcji, na przykład w sferze energetyki, ochrony klimatu, transportu i uczciwego handlu mają motywować konsumentów do zrównoważonego działania i zwracania uwagi na społeczne warunki produkcji. W tym celu różni aktorzy społeczni w dziedzinie ochrony konsumentów powinni się porozumiewać i wymieniać opiniami. • Udoskonalenie dostępu do informacji dla konsumentów Procedura składania wniosku o dostęp do informacji zgodnie z Ustawą o informacji konsumenckiej oraz innymi ustawami Federacji i krajów związkowych w sprawie informacji ma zostać zharmonizowana, a dzięki temu przybrać formę bardziej przyjazną dla konsumentów i łatwiejszą do egzekwowania. • Współpraca z organizacjami konsumenckimi Aby zapewnić możliwie najobszerniejsze i najszersze informowanie konsumentów, działalność organizacji konsumenckich, takich jak Brandenburska Centrala Konsumentów, będzie również w przyszłości wspierana przez Rząd Krajowy Brandenburgii. 39
4.5.4
Działania
1. Intensyfikacja aktywnego publikowania informacji konsumenckich • Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów pracuje w ramach istniejących zasobów kadrowych i finansowych nad rozbudową względnie budową ponadresortowego, opartego na Internecie systemu informacji konsumenckiej. Systemowi temu towarzyszy brandenburska Platforma Ochrony Konsumentów. • W celu wprowadzenia ogólnoniemieckiego systemu upubliczniania rezultatów urzędowych kontroli żywności z jednolitymi kryteriami oceny (w formie „barometru kontroli”) Rząd Krajowy zabiega o rychłe porozumienie pomiędzy stroną gospodarki i stroną konsumentów oraz o stworzenie stosownej formalnej regulacji w prawie federalnym w zakresie publikacji w ogólnie zrozumiałej formie informacji dotyczących poszczególnych zakładów. W celu wdrożenia tych regulacji w ramach dostępnych zasobów podejmowane są wszelkie działania służące odpowiedniemu przygotowaniu wprowadzenia tego systemu w Brandenburgii. • Aktualne sezonowe informacje konsumenckie są regularnie rozpowszechniane za pośrednictwem Internetu przez Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów, na przykład w formie kalendarza konsumenckiego. • Rząd Krajowy będzie wykorzystywał różne kanały informacji i komunikacji, aby przybliżyć konsumentom wymogi zrównoważonego rozwoju w dziedzinie konsumpcji. 2. Kształtowanie dostępu do informacji w sposób bardziej przyjazny dla konsumentów i władz Rząd Krajowy Brandenburgii zabiega w relacjach z Federacją i innymi krajami związkowymi o ty, by dostęp do informacji zgodnie z Ustawą o informacji konsumenckiej i innymi ustawami w sprawie informacji przybrał formę bardziej przyjazną dla konsumentów i łatwiejszą do egzekwowania poprzez zebranie w średniej perspektywie regulacji w sprawie dostępu do informacji w jednolitej ustawie.
3. Dalsze wspieranie Brandenburskiej Centrali Konsumentów Rząd Krajowy nadal wspiera finansowo i ideowo Brandenburską Centralę Konsumentów w jej działalności, aby oddać konsumentom do dyspozycji szerokie i zróżnicowane, niezależne spektrum informacji na tematy dotyczące ochrony konsumentów. 40
4.6
Rozszerzanie doradztwa konsumenckiego
W Brandenburgii istnieją rozmaite oferty doradztwa różnych organizacji. Oferty te są skierowane przede wszystkim do konsumentów pełnoletnich. Do dzieci i młodzieży dociera się głównie za pośrednictwem szkolnych i pozaszkolnych ofert edukacyjnych (patrz rozdział „Wzmacnianie edukacji konsumenckiej”). Rząd Krajowy wspiera doradztwo konsumenckie poprzez działalność sieciową, udostępnianie materiałów i środki finansowe. Przykłady ofert doradztwa: • Brandenburska Centrala Konsumentów Brandenburska Centrala Konsumentów to największa publiczna oferentka usług doradczych dotyczących szerokiego spektrum tematów konsumenckich w Brandenburgii. Posiadająca jedną dyrekcję landową, trzy ośrodki regionalne we Frankfurcie, Chociebużu i Poczdamie oraz dziesięć innych punktów doradztwa i dziesięć biur doradztwa Brandenburska Centrala Konsumentów udzieliła w roku 2009 porad ok. 110 tysiącom osób z Brandenburgii. Wielu konsumentów korzysta z istniejących możliwości doradztwa osobistego. Zmartwienia konsumentów dotyczą przede wszystkim bezprawnych telefonów reklamowych, naciągania klientów przez telefon lub Internet oraz niekorzystnego doradztwa finansowego. Brandenburska Centrala Konsumentów pracuje niezależnie od interesów gospodarki, zapewniając w ten sposób neutralne doradztwo. Jej łączne finansowanie odbywa się obecnie w 62% z funduszy Brandenburgii, w 18% z funduszy Unii Europejskiej i Federacji, w 6% z funduszy gmin i związków gmin, a w 14% z przychodów własnych, np. ze sprzedaży materiałów informacyjnych i stosownych opłat za doradztwo. Brandenburska Centrala Konsumentów współpracuje w ramach świadczenia swojej działalności doradczej z centralami konsumentów innych krajów związkowych, zwłaszcza z Berlinem. W odniesieniu do współpracy z Berlinem wiosną 2011 przedłużono porozumienie o kooperacji obu central konsumentów. • Agencja Projektowa Berlin–Brandenburgia Agencja Projektowa jest towarzystwem użyteczności publicznej na rzecz wspierania edukacji, kultury i ochrony środowiska, działającym w Berlinie i Brandenburgii. Prowadzi Brandenburskie Biuro Współpracy ds. Żywienia Szkolnego i współpracuje m.in. z Brandenburską Centralą Konsumentów. 41
• punkty wspierania opieki Powstanie punktów wspierania opieki umożliwiła Ustawa o dalszym rozwoju opieki z roku 2008. Są to działające blisko obywateli agencje doradztwa i kontroli, prowadzone wspólnie przez gminy oraz kasy chorych i kasy ubezpieczenia pielęgnacyjnego. W Brandenburgii w ich finansowaniu uczestniczą zasadniczo również powiaty i miasta na prawach powiatu. Brandenburskie punkty wspierania opieki są miejscem, do którego napływają pytania dotyczące pomocy i wsparcia w razie potrzeby opieki. Ich zadaniem jest kojarzenie zaopatrzenia opiekuńczego i zdrowotnego w przestrzeni społecznej ze strukturami samopomocy i innymi ofertami wsparcia oraz pomoc osobom wymagającym opieki w rozeznaniu się w rozmaitych ofertach. Ubezpieczeni posiadają roszczenie prawne do towarzyszącemu procesowi doradztwa w sprawie opieki, rozumianego jako zarządzanie przypadkami chorobowymi. Obecnie w Brandenburgii istnieje 19 punktów wspierania opieki. • doradztwo w sprawie upadłości konsumenckiej W Brandenburgii doradztwo dla dłużników dotyczące upadłości konsumenckiej jest prowadzone przez osoby dopuszczone do tego w myśl Brandenburskiej ustawy o wykonaniu rozporządzenia w sprawie upadłości lub przez uznane placówki (punkty doradztwa w sprawach upadłości konsumenckiej) • Krajowy Pełnomocnik do spraw Ochrony Danych i Prawa do Wglądu w Akta Krajowemu Pełnomocnikowi do spraw Ochrony Danych i Prawa do Wglądu w Akta (LDA) podlega egzekwowanie Federalnej ustawy o ochronie danych w sferze niepublicznej, a zarazem również ochrona interesów konsumentów. W sprawach dotyczących prawa ochrony danych konsumenci mogą zwracać się osobiście do Pełnomocnika lub mają możliwość pobierania informacji za pośrednictwem strony www.lda.brandenburg.de. Wzmocnienie kompetencji medialnej, a w ostatecznym rozrachunku codziennej kompetencji dzieci i młodzieży jest kolejnym ważnym celem LDA. Tematy doradztwa konsumenckiego są równie różnorodne jak potrzeby konsumentów. W ostatnich latach poniższe tematy wysuwały się w coraz większym stopniu na pierwszy plan polityki konsumenckiej w Brandenburgii: • kompetencja finansowa Konsumenci powinni umieć rozumieć transakcje bankowe i finansowe, a na tej podstawie podejmować korzystne dla siebie decyzje. Obejmuje to również transakcje kredytowe i zaopatrzenie emerytalne oraz gospodarowanie dostępnymi zarobkami. 42
• kompetencja medialna Posługiwanie się cyfrowymi mediami staje się coraz ważniejsze. Tak na przykład w Internecie zawiera się umowy, a w sieciach społecznościowych ujawnia osobiste dane. Aby odnaleźć się w tych światach, konsumenci muszą znać związane z tym niebezpieczeństwa, a także swoje prawa. Ochrona danych osobistych jest przy tym szczególnie ważna. Wzmocnienie kompetencji medialnej, a zarazem codziennej kompetencji dzieci i młodzieży jest ważnym celem także Krajowego Pełnomocnika do spraw Ochrony Danych i Prawa do Wglądu w Akta. • uwrażliwienie na zagadnienia energetyki i ochrony klimatu Wiedza o bardziej efektywnym korzystaniu z energii przydaje się konsumentom nie tylko pod względem kosztów energii. Efektywna konsumpcja energii daje również długofalowe korzyści i uwzględnia potrzeby przyszłych pokoleń. Temat „zrównoważonej konsumpcji” zostanie podjęty w rozdziale „Kształtowanie polityki konsumenckiej w sposób interdyscyplinarny i zrównoważony”. • uwrażliwienie na zdrowe odżywianie się Zdrowe odżywianie się może pomóc ograniczyć choroby związane ze sposobem odżywiania się i ich unikać. Konsumenci powinni być świadomi skutków swojego odżywiania się. Zachęty i wskazówki dotyczące zdrowego żywienia powinny im pomóc w odpowiednim ukierunkowaniu własnego działania. Temat zdrowego odżywiania się jest poruszany także w edukacji konsumenckiej oraz w ochronie zdrowia i profilaktyce (por. rozdziały „Wzmacnianie edukacji konsumenckiej” i „Koordynowanie ochrony konsumentów z ochroną zdrowia i profilaktyką”). 4.6.2 Problematyka
Doradztwo konsumenckie to ważne narzędzie wzmacniania kompetencji konsumentów. W wypadku złożonych wzajemnych związków, mylących danych na produktach lub w wypadku decyzji, które mogą mieć długofalowe następstwa, same gołe informacje dotyczące określonego pola tematycznego często nie wystarczają. Wtedy potrzebna jest osoba kontaktowa, która potrafi dać zalecenia dotyczące różnych tematów życia codziennego. Doradztwo konsumenckie jest jednak również ważne z punktu widzenia przybliżenia konsumentom określonych możliwości rozwiązań i działań zapobiegawczych (patrz również rozdział „Koordynowanie ochrony konsumentów z ochroną zdrowia i profilaktyką”). Około 75% konsumentów korzystających z usług Brandenburskiej Centrali Konsumentów wykorzystuje możliwość doradztwa osobistego. W przypadku doradztwa 43
konsumenckiego bywa konieczna rozmowa w punkcie doradztwa, bowiem doradztwo telefoniczne lub internetowe nie zawsze wystarcza. Aby zachować i utrwalić istniejące spektrum ofert doradztwa, trzeba uporać się z rozmaitymi wyzwaniami. Należą do nich szkolenie i kształcenie pracowników w doradztwie konsumenckim. Doradztwo konsumenckie wymaga dużego zaangażowania zasobów ludzkich. I tak na przykład w wypadku Brandenburskiej Centrali Konsumentów w 2009 roku 80% łącznych wydatków przypadło na koszty osobowe. Ze względu na ograniczone możliwości kadrowe Brandenburska Centrala Konsumentów musi wyznaczyć priorytety dotyczące tematów o szczególnym znaczeniu społecznym. Mimo to rozszerza się spektrum tematów, co do którego konsumenci poszukują doradztwa. W kraju rozciągniętym przestrzennie, takim jak Brandenburgia, powinny być wykorzystane wszystkie możliwości tworzenia dobrej dostępności doradztwa konsumenckiego. Dostępne środki finansowe decydują o tym, jak intensywnie i efektywnie można uprawiać doradztwo konsumenckie w Brandenburgii. Finansowanie Brandenburskiej Centrali Konsumentów odbywa się prawie wyłącznie z funduszy publicznych. W roku 2011 Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów udzieliło Brandenburskiej Centrali Konsumentów wsparcia instytucjonalnego w wysokości 1,38 mln euro i wsparcia projektowego w dziedzinie doradztwa żywieniowego w wysokości 168.000 euro. Gminy i związki gmin jedynie w bardzo ograniczony sposób wspierają oferty doradztwa Brandenburskiej Centrali Konsumentów zarówno pod względem finansowym, jak i materialnym. Ponadto Brandenburska Centrala Konsumentów tylko w niewielkim stopniu wygospodarowuje przychody własne. Unika się finansowania przez gospodarkę, żeby zachować niezależność. Trzeba tu znaleźć ścieżki pozyskiwania partnerstw do finansowania, nie narażając na szwank statusu niezależnie doradzającej instytucji. Także inne oferty doradztwa są zdane na pomoc Rządu Krajowego. I tak istnieją już bieżące projekty, jak na przykład projekt „Brandenburskie Biuro Współpracy ds. Żywienia Szkolnego” Agencji Projektowej, które mają ograniczony czas realizacji i co do których nie jest jeszcze pewne, jak mogą być kontynuowane lub rozszerzane. W wypadku innych ofert nie zapewniono jeszcze doradztwa na całym terytorium landu, na przykład w wypadku punktów wspierania opieki. Moce doradztwa konsumenckiego należy wykorzystywać optymalnie. W niektórych wypadkach w odniesieniu do różnych ofert doradztwa rozmaitych organizacji i instytucji występują jeszcze zbieżności w określonych obszarach tematycznych, jak na przykład w 44
wypadku uwrażliwiania na zdrowe odżywianie się. Materiały dotyczące doradztwa są niekiedy opracowywane podwójnie. Powinno się tego unikać dzięki odpowiedniej koordynacji ofert. Działalność o charakterze sieciowym odgrywa tu wielką rolę, sprzyjając łączeniu sił aktorów społecznych i projektów. 4.6.3 Cele
Konstruktywna i pełna zaufania współpraca Rządu Krajowego z doradztwem konsumenckim w Brandenburgii ma być pogłębiana. Rząd Krajowy uważa osobiste doradztwo dla konsumentów zwłaszcza na terenach wiejskich za istotne. Wspiera on utrzymanie istniejących ofert doradztwa i rozszerzanie zdolności doradczych w regionach odległych od dużych miast zarówno poprzez środki finansowe, jak i pomoc w tworzeniu sieci aktorów i ofert. 4.6.4 Działania
1. Rząd Krajowy rozszerza wspieranie Brandenburskiej Centrali Konsumentów, aby zapewnić i rozwijać zasięg punktów doradztwa na terenach wiejskich. •
Rząd Krajowy analizuje, na ile wsparcie instytucjonalne można dostosować do wyższego poziomu układów zbiorowych pracy oraz zapotrzebowania na wykwalifikowanych pracowników tymczasowych i honoracyjnych. •
Ministrowie Rządu Krajowego uwzględniają Brandenburską Centralę Konsumentów w ramach regulacji dotyczących prawa zamówień publicznych w wypadku odpowiednich projektów jako realizatora projektów w zakresie realizacji działań istotnych dla konsumentów. •
Rząd Krajowy zabiega o to, by Brandenburska Centrala Konsumentów intensyfikowała współpracę z Federalnym Związkiem Central Konsumentów i centralami konsumentów krajów związkowych, zwłaszcza z Berlińską Centralą Konsumentów. •
Rząd Krajowy analizuje, czy można poprzeć postulat Federalnego Związku Central Konsumentów, by zorganizować finansowanie central konsumentów na przykład w formie wprowadzenia dla oferentów w najważniejszych branżach ustawowego obowiązku uiszczania opłaty i obarczyć Federację w znacznie większym stopniu niż obecnie finansową współodpowiedzialnością za działalność informacyjną i doradczą. •
Brandenburska Centrala Konsumentów otrzymuje pomoc w zapewnieniu finansowania jej zadań także poprzez inne możliwości, choćby przez sponsoring i/albo zarządzanie finansowe przez „Niemiecką Fundację Ochrony Konsumentów”. 45
2. Agencja Projektowa Berlin–Brandenburgia będzie nadal wspierana. 3. Punkty wspierania opieki będą wzmacniane przez Rząd Krajowy. •
Do roku 2014 usługi punktów wspierania opieki mają objąć teren całego landu. •
Aby można było długofalowo zapewnić realizację głównych zdań punktów wspierania opieki, należy pod kierownictwem jednostek samorządu terytorialnego stworzyć powiązane ze sobą na szczeblu lokalnym struktury opieki. Rozważane są również możliwości rozszerzenia działalności istniejących punktów wspierania za pośrednictwem delegatur i mobilnych zespołów doradczych. 4. Rząd Krajowy analizuje, jak można uzupełnić bądź rozszerzyć warunki dotyczące udzielenia uznania dla punktów doradztwa w sprawach upadłości konsumenckiej i regulacje dotyczące wykluczenia niepoważnych oferentów zgodnie z Brandenburską Ustawą o wykonaniu rozporządzenia w sprawie upadłości. 5. Krajowy Pełnomocnik do spraw Ochrony Danych i Prawa do Wglądu w Akta będzie nieustannie dostosowywał ofertę informacyjną w zakresie ochrony danych do aktualnego rozwoju sytuacji w dziedzinie przetwarzania danych. 6. Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów intensywniej integruje ze sobą projekty i akcje w sferze doradztwa konsumenckiego. Wspólne działania mają mieć pierwszeństwo w procesie podziału pracy. Imprezy specjalistyczne należy w przyszłości zawsze łączyć z towarzyszącą prezentacją aktualnych projektów oraz przedstawieniem ich aktorów. W centrum uwagi znajdują się przy tym następujące obszary tematyczne: kompetencja finansowa, kompetencja medialna, uwrażliwienie na zagadnienia energetyki i ochrony klimatu oraz uwrażliwienie na zdrowe odżywianie się. 4.7
Wzmacnianie edukacji konsumenckiej
Ważnym filarem wzmacniania kompetencji konsumentów w Brandenburgii jest edukacja konsumencka. Konsumentom można przykazywać między innymi wiedzę o mechanizmach rynkowych i prawnych warunkach ramowych. Wyposaża się ich w umiejętność rozumienia, refleksji i kompetentnego działania w różnych dziedzinach konsumpcji. Zadaniem edukacji konsumenckiej jest ukazywanie w duchu zrównoważonego rozwoju wzajemnych związków produkcji i konsumpcji w ich aspektach ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Dzięki temu konsumenci zyskują umiejętność brania odpowiedzialności za swe zachowanie konsumenckie i wywierania wpływu na przemiany 46
w społeczeństwie i na rynkach. Aby to się udało, konsumenci potrzebują kompetencji umożliwiających im kształtowanie osobistego stylu życia w duchu zrównoważonego rozwoju. Publikacje i portale internetowe Brandenburgi, Federacji i różnych organizacji ochrony konsumentów, np. Brandenburskiej Centrali Konsumentów, oferują odpowiednie materiały edukacyjne dotyczące rozmaitych tematów związanych z ochroną konsumentów. W Brandenburgii do edukacji konsumenckiej należą oprócz informacji o podbudowie naukowej zwłaszcza wysokiej jakości oferty edukacyjne dla szkół i pozaszkolnych placówek oświatowych. Działalność edukacyjna Rządu Federalnego skupia się na dzieciach i młodzieży. Z jednej strony osoby te mają wysokie zapotrzebowanie na edukację, z drugiej zaś oddziałują swoją wiedzą również na swoich rodziców i rówieśników. Odpowiednio do wieku dzieci i młodzieży oraz sfery ich życia zmieniają się tematy i metodyka wdrażania edukacji konsumenckiej. Nauczyciele w brandenburskich szkołach mają do czynienia z licznymi materiałami edukacyjnymi o rozmaitej jakości. Przygotowując swoje zajęcia muszą sami przejrzeć te materiały i zdecydować, które zastosować do swoich zajęć. Aby zapewnić nauczycielom orientację w tej dziedzinie, w 2009 roku powołano grupę roboczą „Edukacja konsumencka w szkołach”. Jej członkami są specjaliści z Brandenburskiej Centrali Konsumentów, różnych wyspecjalizowanych ministerstw brandenburskich, Krajowego Instytutu Szkoły i Mediów oraz Uniwersytetu Poczdamskiego – Zakład Nauki o Pracy/Techniki. Brandenburska metoda ponadresortowej i interdyscyplinarnej współpracy w dziedzinie edukacji konsumenckiej w szkołach jest wzorcowa w skali całej RFN. Ta grupa robocza opracowuje adekwatne strategie wdrażania tematów istotnych dla konsumentów, oferuje nauczycielom dokształcanie w zakresie tematów istotnych dla konsumentów i wydaje zalecenia dotyczące odpowiednich materiałów do nauczania. Obecnie przedmiotem działań są tematy „odżywianie” i „kompetencja finansowa”. Brandenburska Centrala Konsumentów przedłożyła w tym celu plan działań dotyczących edukacji konsumenckiej wśród dzieci i młodzieży. Podstawy zrównoważonej edukacji żywieniowej i konsumenckiej w Brandenburgii są opisane w projekcie „Reforma edukacji żywieniowej i konsumenckiej w szkole”. Treści tego projektu zostały już włączone do wprowadzonych w Brandenburgii w 2008 roku ramowych programów nauczania dla przedmiotów gospodarka – praca – technika, kształcenie polityczne i nauka o życiu – etyka – religia. 47
4.7.2 Problematyka
Szkolna edukacja konsumencka odbywa się współcześnie w krajach związkowych w rozmaitych wariantach koncepcyjnych. W Brandenburgii jest włączona do ramowych planów nauczania istniejących przedmiotów szkolnych. Konkretna realizacja tematów dotyczących ochrony konsumentów podczas zajęć – w ramach danego przedmiotu lub interdyscyplinarnie – musi być nadal wzmacniana. Treści nauczania dotyczącego zagadnień edukacji konsumenckiej są wykładane w ramach kształcenia nauczycieli przedmiotu gospodarka – praca – technika na Uniwersytecie Poczdamskim. Studia te są jak dotąd ukierunkowane na obszary „telekomunikacja i telefony komórkowe”, „zagrożenia w Internecie”, „zachowanie konsumentów” i „edukacja żywieniowa”. Z punktu widzenia ochrony konsumentów pilnie potrzebne jest włączenie innych pól tematycznych do kształcenia nauczycieli. Ważnym tematem jest tu na przykład ochrona danych. Zwłaszcza dzieciom i młodzieży brakuje często niezbędnego wyczucia w podejściu do osobistych danych i informacji. Potrzebne jest nauczenie się świadomego i bezpiecznego obchodzenia się z Internetem, zwłaszcza w wypadku udziału w sieciach społecznościowych. Aby dotrzeć do dzieci i młodzieży we wszystkich sferach ich życia, sensowne jest, by nie ograniczać oferty edukacyjnej do szkół. Dzięki ofertom edukacyjnym na przykład w klubach młodzieżowych i ośrodkach edukacji młodzieży, w organizacjach młodzieżowych czy w teatrach dla dzieci i młodzieży i muzeach jako placówkach edukacji kulturalnej można przekazywać aspekty ochrony konsumentów w uzupełnieniu oferty szkolnej, Może to wzmocnić skuteczność edukacji. 4.7.3 Cele
Edukacja to podstawowy warunek świadomego podejścia do wszystkich istotnych podejmowanych na co dzień decyzji. Edukacja konsumencka musi towarzyszyć obywatelom przez całe życie. Dzięki szczegółowym i adekwatnym do grup docelowych ofertom konsumenci mają nabyć niezbędne kompetencje, które wyposażą ich w umiejętność zrównoważonego działania. Wagę przykłada się przy tym do edukacji konsumenckiej w obszarze przedszkolnym oraz w edukacji rodziców i rodzin. Jest to przetykane na przykład ofertami Brandenburskiej Centrali Konsumentów. Rząd krajowy realizuje zwłaszcza następujące cele: 48
• wzmacnianie edukacji konsumenckiej w szkole i oświacie zawodowej Uczniowie bądź uczniowie zawodu mają uzyskać dzięki edukacji możliwość krytycznego konfrontowania się z mechanizmami rynkowymi, ramowymi warunkami prawnymi i ofertami na rynku. Podstawy efektywnej edukacji konsumenckiej wśród dzieci i młodzieży są tworzone w ponadresortowych grupach roboczych. Umożliwia to podbudowaną naukowo i ukierunkowaną praktycznie edukację konsumencką w odniesieniu do różnych tematów i dziedzin życia. • rozwój edukacji konsumenckiej w sferze pozaszkolnej Edukacja konsumencka wśród dzieci i młodzieży nie ogranicza się tylko do sfery szkolnej, lecz ma być urzeczywistniana także w sferze pozaszkolnej. W odrębnej grupie roboczej opracowuje się wraz ze specjalistami strategie dotyczące tego, jak można uwrażliwić dzieci i młodzież na tematy z zakresu ochrony konsumentów i zainteresować je nimi. Należy tu zawczasu włączyć do realizacji strategii placówki edukacji pozaszkolnej. 4.7.4
Działania
1. Edukacja konsumencka w szkołach • Grupa robocza „Edukacja konsumencka w szkołach” będzie kontynuowała swoje prace. W odniesieniu do dalszych aktualnych tematów istotnych z punktu widzenia ochrony konsumentów grupa będzie opracowywać i realizować strategie, zalecenia i działania. • W kształceniu uniwersyteckim nauczycieli przedmiotu gospodarka – praca – technika należy w większym stopniu uwzględniać tematy istotne z punktu widzenia ochrony konsumentów. Uniwersytetom zaleca się spełnienie odnośnych wymogów merytorycznych zawartych we „Wspólnych dla landów wymaganiach dla specjalistycznej nauki i dydaktyki w kształceniu nauczycieli” (Uchwała Konferencji Ministrów Edukacji z 16 października 2008 roku w wersji z 16 września 2010 roku) dla przedmiotu praca, technika, gospodarka. 2. Edukacja konsumencka w sferze pozaszkolnej Zostanie powołana nowa grupa robocza pod kierownictwem Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów, zajmująca się edukacją konsumencką w sferze pozaszkolnej oraz opracowująca i realizująca w tym celu tematyczne strategie, zalecenia i działania. 49
4.8
Uwzględnianie rozmaitych grup konsumentów
Brandenburska polityka konsumencka jest skierowana do wszystkich mieszkańców landu. Potrzeby konsumentów różnią się w zależności od ich wykształcenia, możliwości finansowych, sytuacji życiowej i ewentualnie ograniczeń zdrowotnych. W centrum uwagi brandenburskiej polityki konsumenckiej znajdują się przede wszystkim następujące grupy konsumentów: • dzieci i młodzież, • rodziny, zwłaszcza rodziny młode, • rodziny w niepewnej sytuacji życiowej, • ludzie starsi, • ludzie z ograniczeniami w wyniku niepełnosprawności, • ludzie wymagający opieki. Każda z tych grup konsumentów ma specjalne potrzeby i odmienne zachowanie konsumenckie, które uwzględnia polityka konsumencka landu. Informacje, doradztwo i edukacja, oferowane na przykład przez Brandenburską Centralę Konsumentów (patrz rozdziały „Wzmacnianie edukacji konsumenckiej” i „Rozszerzanie doradztwa konsumenckiego”), są z tego względu skierowane do różnych grup konsumentów. Oferty sieci i sojuszy, inicjowanych i finansowanych albo przez Federację, albo przez land, stanowią szczególne wsparcie dla obywateli. 4.8.2 Problematyka
Równie zróżnicowane jak same grupy konsumentów są odnośne wyzwania dla brandenburskiej polityki konsumenckiej. • dzieci i młodzież Dzieci i młodzież decydują o zachowaniu konsumenckim w przyszłości. Im więcej mają lat, tym intensywniej same działają jako konsumenci. Poza tym dzieci i młodzież oddziałują pośrednio lub bezpośrednio na zachowanie swoich rodziców jako nabywców. Do wieku 12 lat dzieci odgrywają rolę konsumentów raczej niezależnie od swoich rodziców. Są jednak szczególnie atrakcyjne jako grupa docelowa dla reklamy i marketingu, przede wszystkim w dziedzinie żywności i zabawek, bowiem przyjmują wiele informacji bez doświadczenia i bezkrytycznie oraz są pod silnym wpływem czynników wizualnych. Polityka konsumencka może wykorzystywać wysoki potencjał edukacyjny dzieci i ich wysoką gotowość do uczenia się, aby zwiększyć ich ochronę i dojrzałość. Młodzi ludzie w wieku od 13 do 19 lat wciąż jeszcze uczą się odnajdywać się samodzielnie w naszym złożonym środowisku społecznym i podejmować decyzje. Wielu jest już przy 50
tym pewnych siebie i ukierunkowanych na rozwiązywanie problemów. Młodzi ludzie są zwykle otwarci na nowinki zwłaszcza w dziedzinie nowych mediów, techniki informacyjnej oraz na korzystanie z sieci społecznościowych w Internecie. Ich świadomość marek jest często dobrze rozwinięta. Własne środki finansowe umożliwiają młodym ludziom samodzielność i niezależność. Niektórzy dają się jednak skusić na spontaniczne zakupy czy na przykład na zawieranie umów na telefony komórkowe, które mogą mieć negatywne następstwa. Aspekty i konsekwencje niezdrowego odżywiania się czy braku ruchu nie zawsze są postrzegane krytycznie, bowiem przyczynę i skutki dzieli zwykle długi okres. • rodziny, zwłaszcza rodziny młode Zwłaszcza młode rodziny znajdują się w szczególnej sytuacji życiowej. Muszą podejmować rozmaite decyzje i brać odpowiedzialność na nowym poziomie. Trzeba równocześnie zajmować się gospodarstwem domowym, pracą zawodową, dziećmi i aktywnością społeczną. W tej fazie życia podejmują one również decyzje, które mają długofalowe skutki, na przykład o zakupie samochodu lub budowie domu. Raz zrobione błędy oddziałują często przez dłuższy czas. Może to pogorszyć jakość życia tych rodzin na wiele lat. Brak wiedzy prowadzi bowiem nierzadko do nadmiernego zadłużenia w wyniku nieprzemyślanych decyzji zakupowych czy niekorzystnych kredytów ratalnych oraz do zawierania niewystarczających, niepotrzebnych lub zbyt drogich ubezpieczeń. Jeśli sytuacja życiowa zmienia się na przykład wskutek bezrobocia, choroby, rozstania bądź rozwodu lub śmierci partnerki albo partnera czy też niepowodzenia samodzielnej działalności gospodarczej, skutki bywają często fatalne. • rodziny w niepewnej sytuacji życiowej Sytuacja gospodarcza rodzin w niepewnej sytuacji życiowej charakteryzuje się zwykle niskimi dochodami gospodarstwa domowego. Ze względu na stan swoich finansów muszą one zwykle jeszcze wnikliwiej badać oferty, analizować je krytycznie i dokonywać porównań. Godzenie interesów członków rodziny z ich skromnymi możliwościami finansowymi i umożliwienie im odpowiedniej partycypacji w życiu gospodarczym i społecznym jest wyzwaniem. • ludzie starsi 31 grudnia 2010 roku około 22% ludności Brandenburgii było w wieku powyżej 65 lat (Statystyczne sprawozdanie roczne Urzędu Statystycznego Berlin–Brandenburgia 2011). Ludzie starsi jako konsumenci potrzebują tyle ochrony ile to konieczne i tyle autonomii ile to możliwe. Nie stanowią jednak grupy homogenicznej, reprezentując różne doświadczenia życiowe i style życia, różny stan zdrowia oraz różne doświadczenia 51
konsumpcyjne i techniczne. Także ludzie starsi na podstawie obszernych, zrozumiałych i wiarygodnych informacji powinni umieć działać autonomicznie i na własną odpowiedzialność. Niemniej istnieją specjalne tematy i szczególne zasadnicze wymagania wobec polityki konsumenckiej dla ludzi starszych. • ludzie z ograniczeniami wskutek niepełnosprawności W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawność lub niesamodzielność rozmaicie oddziałuje na udział człowieka w obrocie gospodarczym. Ludzie z ograniczeniami wskutek niepełnosprawności mają specjalne potrzeby konsumpcyjne i zależnie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności są narażeni na szczególne zagrożenia. Często nie są w stanie skorzystać ze wszystkich ofert lub wybrać pomiędzy różnymi ofertami. Dlatego są zdani na specjalne informacje w zależności od swojej niepełnosprawności. • ludzie wymagający opieki Ludzie wymagający opieki są z reguły zależni od innych ludzi. Aby zapewnić sobie codzienny byt, muszą korzystać z usług bądź ofert świadczonych przez bliskie im osoby lub przez profesjonalne służby. Decyzje o celach i środkach opieki pielęgnacyjnej podejmuje się więc zawsze w związku z sytuacją zależności. 4.8.3 Cele
Dzięki sprawiedliwej społecznie polityce konsumenckiej w Brandenburgii mają być uwzględniane potrzeby wszystkich ludzi. W odniesieniu do rozmaitych grup konsumentów dąży się do realizacji każdorazowo specjalnych celów: • dzieci i młodzież Dzieci muszą być lepiej zauważane jako konsumenci. Należy intensywniej wykorzystywać informację i edukację, żeby przybliżać dzieciom aspekty ochrony konsumentów. Odpowiednie oferty powinny mieć taką postać, by dzieci bawiąc się odkrywały swój świat jako konsumenci. Dzięki temu może zmienić się również zachowanie konsumenckie rodziców. Duże zainteresowanie młodzieży nowymi mediami, telekomunikacją i Internetem powinno być lepiej wykorzystywane do przekazywania wiedzy i rozwijania jej kompetencji działania. Ważne jest przy tym łączenie przekazywania wiedzy z 52
praktycznym działaniem. Dla młodych ludzi będzie to na przykład bardziej obrazowe, jeśli na podstawie własnej umowy o telefon komórkowy obliczą, jakie wynikają z niej skutki finansowe albo sami przeanalizują, jakie składniki ma konsumowany przez nich napój mleczny. Może to być bodźcem do zmian zachowania. • rodziny, zwłaszcza rodziny młode Trzeba wykorzystać zasadniczo wysoką gotowość rodzin do nabywania wiedzy i jej wykorzystywania z pożytkiem dla rodziny, aby pomagać im poprzez konkretne oferty doradztwa i wsparcia przede wszystkim w trudnych i zmieniających się sytuacjach życiowych. • rodziny w niepewnej sytuacji życiowej Wspieranie rodzin w niepewnej sytuacji życiowej jest celem szczególnym. Dzieci i rodziców sytuacja ta dotyka w równym stopniu. Rodzice muszą zdobyć potrzebną wiedzę w połączeniu z bliskimi życiu przykładami i praktycznymi możliwościami jej zastosowania. Pozytywne oddziaływanie na aspekty ochrony konsumentów można osiągnąć także dzięki ścisłej współpracy różnych instytucji, na przykład urzędów ds. socjalnych, stowarzyszeń i organizacji społecznych oraz Brandenburskiej Centrali Konsumentów. • ludzie starsi Ludzie starsi potrzebują precyzyjnych, zrozumiałych i czytelnych informacji. Oferty informacji i doradztwa muszą być tak dostępne, by starsi konsumenci byli lepiej zabezpieczeni przed nieporozumieniami lub agresywną reklamą, na przykład niepotrzebnych produktów. Aby osiągnąć większą przejrzystość na zagmatwanych rynkach, ale także w odniesieniu do adekwatnych do wieku urządzeń technicznych, technik i usług oraz innowacyjnych form mieszkania, trzeba udostępniać więcej informacji, przede wszystkim jednak w sposób bardziej systematyczny. Pomaga to konsumentom w ich samodzielnym życiu. • ludzie z ograniczeniami wskutek niepełnosprawności Aby umożliwić ludziom z ograniczeniami wskutek niepełnosprawności możliwie autonomiczne życie i funkcjonowanie w roli konsumentów, niezbędne są ukierunkowane informacje stosownie do ich niepełnosprawności, ewentualnie z uwzględnieniem osób sprawujących opiekę. 53
• ludzie wymagający opieki W każdym konkretnym przypadku należy dążyć do powstania stosunku równouprawnienia pomiędzy osobą wymagającą opieki a osobami świadczącymi opiekę. Może się to powieść tylko wtedy, kiedy osoby wymagające opieki i osoby świadczące opiekę są poinformowane o możliwościach pomocy i wsparcia, znają swoje prawa i zapewniona jest przestrzeń dla suwerennego wyrażenia woli przez osoby wymagające opieki. 4.8.4 Działania
Działania Rządu Krajowego muszą być ukierunkowane na poszczególne grupy konsumentów, aby skutecznie wspierać konsumentów w decyzjach i działaniach. Istnieją działania takie na przykład jak rozszerzanie możliwości informacji w Internecie czy intensyfikacja osobistego doradztwa w otoczeniu życiowym, które są równie ważne dla wszystkich grup konsumentów. I tak Internet odgrywa z jednej strony coraz większą rolę w informowaniu wszystkich grup konsumentów i zapewnianiu im orientacji. Z drugiej strony przeznaczone dla poszczególnych grup konsumentów platformy internetowe dostarczają ofert dostosowanych do potrzeb. Kontakt osobisty na przykład w wypadku ofert regionalnych i ponadregionalnych, jak doradztwo w punktach doradztwa Brandenburskiej Centrali Konsumentów i innych instytucji oraz informacja za pośrednictwem mediów drukowanych i elektronicznych to konieczne instrumenty działalności konsumenckiej dostosowanej do grup docelowych. Ważne jest, by zwracać się do konsumentów także w ich środowisku. Dlatego ochrona konsumentów powinna być zintegrowana w sieciach regionalnych; zapewniona powinna być też aktywna współpraca rozmaitych instytucji publicznych. Rząd Krajowy wspiera oferty doradztwa ogólnego i specjalnego. Obejmuje to na przykład oferty dostosowanego do potrzeb dzieci żywienia w domu i w przedszkolu lub szkole, praw pasażerów, usług finansowych, oszczędzania energii, etykietowania żywności, ponadgranicznego obrotu towarów i usług lub doradztwa dotyczącego opieki. O ile w wypadku dzieci i młodzieży uwaga skupia się raczej na edukacji konsumenckiej, to w wypadku innych grup konsumentów na pierwszym planie znajduje się doradztwo i informacja. Rząd krajowy wspiera specjalistyczną pracę z dziećmi i młodzieżą w ramach odpowiednich projektów i akcji, które służą ukształtowaniu ich kompetencji przydatnych w późniejszym codziennym życiu. Działające w całych Niemczech i regionalnie sojusze i sieci mają być wspierane za pośrednictwem długofalowych działań. 54
Działania dla grup konsumentów: 1. Dzieci i młodzież • Rząd Krajowy nadal wspiera organizacje ochrony konsumentów, na przykład Brandenburską Centralę Konsumentów, w udostępnianiu stosownej do potrzeb dzieci i ukierunkowanych na młodzież ofert informacji i edukacji konsumenckiej. • Pod kierownictwem Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów zostanie zorganizowany parlament konsumentów dla dzieci i młodzieży. • Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów przeanalizuje wraz z właściwymi wyspecjalizowanymi ministerstwami i instytucjami publicznymi, czy i jak można dalej rozwijać prawo konsumenckie stosownie do szczególnych potrzeb młodzieży. 2. Rodziny, zwłaszcza rodziny młode Sojusz „Zdrowe Dorastanie w Brandenburgii” i „Sieć Zdrowe Dzieci” będą nadal wspierane. 3. Rodziny w niepewnej sytuacji życiowej • Projekty edukacji rodzinnej, jak na przykład projekt „Utrzymać się z zarobków”, mają być długofalowo kontynuowane i dalej rozwijane na podstawie „Programu polityki wobec rodzin i dzieci”. • Lokalne sojusze na rzecz rodziny, które postawiły sobie za cel poprawę warunków ramowych dla przyjaznego rodzinie środowiska, mają otrzymywać bezpłatnie oferty projektów/działań lub być wyposażane w umiejętność ich rozwijania. • Rząd Krajowy popiera dążenia do legislacyjnego umocowania prawa do prowadzenia rachunku oszczędnościowo‐rozliczeniowego bez możliwości przekroczenia konta we wszystkich instytucjach kredytowych. 4. Ludzie starsi Organizacje zajmujące się ochroną konsumentów, jak na przykład Brandenburska Centrala Konsumentów, będą wspierane w tworzeniu ukierunkowanych na seniorów ofert doradztwa, informacji i edukacji konsumenckiej. Poszczególne projekty oddziałujące na politykę konsumencką – jak np. projekt „W dobrej formie na starość” Brandenburskiej Centrali Konsumentów (wspieranej przez Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów) są zawarte w Pakiecie działań w zakresie polityki wobec Seniorów (kierownictwo: Ministerstwo Pracy, Spraw Społecznych, Kobiet i Rodziny). 55
5. Ludzie z ograniczeniami wskutek niepełnosprawności Opracowywane są oferty informacyjne z udziałem osób sprawujących opiekę. 6. Ludzie wymagający opieki Wspierane są punkty wspierania opieki w Brandenburgii (por. rozdział „Rozszerzanie doradztwa konsumenckiego”). 4.9
Ponadlandowa i ponadgraniczna realizacja ochrony konsumentów
Ponadgraniczna działalność prokonsumencka Brandenburskiej Centrali Konsumentów ma już 17‐letnią tradycję. Po licznych mniejszych projektach informacyjnych i opartych na wymianie, realizowanych w latach 90., w roku 2006 utworzono z wykorzystaniem europejskich środków wsparcia z programu INTERREG III A pierwsze centrum, które skupiało się przede wszystkim na doradztwie i informowaniu niemieckich konsumentów w ramach ponadgranicznego obrotu towarów i usług. Od 01.01.2009 istnieje realizowany przez Brandenburską Centralę Konsumentów i polską Federację Konsumentów projekt „Konsument – Polsko‐Niemieckie Centrum Informacji Konsumenckiej – Doradztwo w zakresie ponadgranicznych transakcji konsumenckich na pograniczu polsko‐niemieckim“. Jest to pierwszy wspólny ponadgraniczny projekt w zakresie ochrony konsumentów w Niemczech. Służy doradzaniu zarówno niemieckim, jak i polskim konsumentom w odniesieniu do ponadgranicznych czynności prawnych i działalności informacyjnej w niemieckich i polskich szkołach. Bilans dotychczasowej działalności jest następujący: • Istnieje duży popyt na niezależne doradztwo w zakresie praw konsumentów na pograniczu polsko‐niemieckim. Wśród dotychczas 2.500 zapytań dominują tematy zakupów, rzemiosła, usług, prawa turystycznego i nabywania używanych samochodów. • Problemy z umowami online wyraźnie się nasilają. Ale także w wypadku klasycznych zagadnień dotyczących prawa konsumenckiego jak reklamacje nieprawidłowo wykonanych schodów czy płotów z Polski czy też zwrotu kosztów za usługi dentystyczne w Polsce istnieje zapotrzebowanie na niezależne doradztwo dwujęzycznych prawników. • Zaoferowane w ubiegłym roku po raz pierwszy doradztwo dla polskich konsumentów w zakresie reklamacji i wykonywania umów w Niemczech również cieszyło się dużą popularnością. Zainteresowanie skupiło się na prawie turystycznym i zakupie używanych samochodów. Ponadto wykryto i zajęto się wieloma przypadkami nadużyć w wypadku wycieczek z ukrytym celem handlowym polskich konsumentów. 56
• Wykłady w szkołach i innych placówkach oświatowych na wybrane tematy konsumenckie na pograniczu uzupełniają różnorodną ofertę od czasu nowego ukierunkowania działalności projektowej w lipcu 2009 roku. Od października 2009 r. konsumentom oferowany jest ponadto bezpłatna usługa w postaci porównywania cen. Wyrywkowe porównania cen produktów i usług z pogranicza dotyczą różnych towarów codziennego użytku, takich jak żywność, benzyna, artykuły elektrotechniczne i drogeryjne. • Kolejny priorytet stanowi działalność PR przy sporządzaniu materiałów informacyjnych, przygotowywaniu informacji prasowych i uaktualnianiu prezentacji internetowej. W roku 2010 przeprowadzono międzynarodowe seminarium. 4.9.2 Problematyka
Za sprawą Polsko‐Niemieckiego Centrum Informacji Konsumenckiej Brandenburgia posiada element stanowiący o jej wyjątkowym charakterze w zakresie transgranicznej działalności prokonsumenckiej wzdłuż wewnętrznej granicy UE z Europą Wschodnią. Centrum odgrywa wybitną rolę po stronie niemieckiej dla Frankfurtu nad Odrą, a po stronie polskiej dla Słubic. W strukturze miejskiej jest postrzegane przez obywateli jako ważny punkt kontaktowy. Przez urząd miasta Frankfurtu nad Odrą Centrum jest postrzegane jako ważna placówka usługowa. Urząd miasta prowadzi działania na rzecz umocnienia i rozszerzenia powiązania Centrum z jego strukturami i ze Słubicami. Zadania Centrum nie mają już charakteru projektów. Chodzi o bieżące zadania z zakresu doradztwa i informacji konsumenckiej wzdłuż granicy wewnętrznej UE, których już od dłuższego czasu nie da się ująć w ramy określonego czasu trwania projektu. Nie jest zatem możliwe dalsze finansowanie projektu z kończącego się w roku 2012 programu INTERREG IV A lub z następnego programu UE w formie wsparcia instytucjonalnego. W coraz większym stopniu działalność Centrum pozwala wysnuć wniosek, że nie chodzi tylko o zapotrzebowanie na doradztwo w bezpośrednim sąsiedztwie granicy, lecz że nadchodzą zapytania z terenu całej RFN, zwłaszcza jednak także z innych polsko‐
niemieckich regionów – Meklemburgia‐Pomorze Przednie, Saksonia i Bawaria są zainteresowane intensywną wymianą roboczą. Zarysowują się kolejne nowe priorytety w zakresie doradztwa, takie jak doradztwo dotyczące transgranicznych usług zdrowotnych. Placówka naukowa i badawcza, jaką jest Uniwersytet Europejski Viadrina, zapewnia ponadto wartościowe punkty zaczepienia. Jego badania konsumenckie dostarczają ważnej wiedzy, a podstawę tego stanowi zawarte z uniwersytetem porozumienie o współpracy. 57
4.9.3 Cele
Działalność Polsko‐Niemieckiego Centrum Informacji Konsumenckiej jest kontynuowana z następującymi priorytetami: • doradztwo i informacja dla konsumentów na bezpośrednim pograniczu, • bycie partnerem do kontaktu i nawiązywania współpracy dla pozostałej części polsko‐
niemieckiego pogranicza, • publikacje i działalność PR w zakresie tej tematyki, • wspieranie badań konsumenckich na analogicznym obszarze. 4.9.4
Działania
1. Rząd krajowy opowiada się za utrzymaniem i kontynuacją działalności Polsko‐
Niemieckiego Centrum Informacji Konsumenckiej. 2. Przyszłe struktury polsko‐niemieckiego doradztwa konsumenckiego z udziałem miasta Frankfurtu nad Odrą, polskich decydentów, innych partycypujących krajów związkowych (Meklemburgia‐Pomorze Przednie, Saksonia, Berlin) i Uniwersytetu Viadrina będą rozwijane przez Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów wraz ze wszystkimi zaangażowanymi podmiotami. 3. Rząd krajowy wspiera opracowanie trwałej koncepcji finansowania, niezależnie od wsparcia unijnego i z wykorzystaniem również środków niepublicznych. 4.10
Kształtowanie polityki konsumenckiej w sposób interdyscyplinarny i zrównoważony
Konsumenci muszą codziennie podejmować rozmaite decyzje konsumenckie. Nie tylko kupują towary, żeby się odżywiać i ubierać. Korzystają również z różnych usług, aby na przykład zachować zdrowie, wypocząć na urlopie lub zyskownie zainwestować pieniądze. Ponadto korzystają z zasobów, zużywając na przykład gaz i prąd. Produkcja i przetwarzanie, ale również handel wszystkimi produktami przeznaczonymi dla konsumentów mają różne postaci i podlegają nieustannym zmianom i innowacjom. Zwłaszcza sektor usług zdecydowanie zyskał na znaczeniu. Federalne Ministerstwo Gospodarki pisze na swojej stronie internetowej o znaczeniu tego sektora dla gospodarki narodowej w Niemczech, że ok. 73% wartości dodanej w gospodarce w roku 2009 zostało wygospodarowanych w sferze usług. W 1991 roku udział ten wynosił jeszcze 62%. 58
Jeśli przyjrzeć się bliżej obszarom sektora usług, to zwraca uwagę zarówno duże znaczenie dla konsumentów, jak i mnogość branż: • handel oraz gastronomia i hotelarstwo, • transport i komunikacja, • kredyty i ubezpieczenia, • gospodarka nieruchomościami i gospodarka mieszkaniowa łącznie z usługami renowacyjnymi i modernizacyjnymi, wynajem rzeczy ruchomych, świadczenie innych usług gospodarczych (usługi dla przedsiębiorstw), • jednostki samorządu terytorialnego i ubezpieczenia społeczne, • wychowanie i oświata, • ochrona zdrowia, weterynaria i opieka społeczna, • inne usługi publiczne i osobiste. Polityka konsumencka to dział polityki, który w swej złożoności może dotyczyć wszystkich dziedzin zrównoważonego rozwoju. W grę wchodzą aspekty ekologicznego, ekonomicznego i społecznego wymiaru zrównoważonego rozwoju. Konsumenci wpływają swoim działaniem na rynki i poprzez swoje zachowanie konsumenckie mogą kierować zmianami w środowisku odpowiednio rozwiniętym pod względem polityki konsumenckiej. Dostarcza to między innymi punktów zaczepienia do promowania zrównoważonego rozwoju w Brandenburgii. Działanie konsumentów ma bezpośrednią styczność z obszarami aktywnej ochrony klimatu. Czy to przez wybór produktów w wózku na zakupy, czy przez podejście do energii elektrycznej w środowisku mieszkalnym, konsument swoim codziennym postępowaniem wpływa na środowisko i klimat. 4.10.2 Problematyka
Decyzje konsumentów są różnorodne i złożone. Zależą w równym stopniu od bieżących osobistych sytuacji życiowych, jak i od zmieniających się ofert i produktów na rynku. Dlatego od polityki konsumenckiej wymaga się elastycznego oceniania i działania. Aby skroić politykę konsumencką na miarę aktualnych potrzeb konsumentów, konieczna jest znajomość zachowania oraz życzeń i oczekiwań konsumentów. Należy przy tym uwzględnić fakt, że polityka konsumencka musi być kształtowana międzyresortowo i interdyscyplinarnie. Jednolite i skoordynowane działanie rozmaitych obszarów jest konieczne zarówno na szczeblu administracji, jak i w nauce i polityce. W rezultacie oceny strategii polityki konsumenckiej Brandenburgii pod kątem oddziaływania na zrównoważony rozwój okazało się, że punkty styczne ze zrównoważonym rozwojem istnieją przede wszystkim w obszarze informacji, edukacji i zrównoważonej konsumpcji. W priorytetowych dziedzinach informacji i edukacji odpowiednio szczegółowo sformułowano cele i działania. Warunkiem zrównoważonej konsumpcji jest wśród konsumentów wysoki stopień wiedzy i gotowość do działania. Polityka konsumencka może stworzyć istotne zachęty do zrównoważonej konsumpcji w Brandenburgii. Istnieje tu wiele aspektów i możliwości działania, których jeszcze w 59
wystarczającym stopniu nie ustalono, a które muszą być każdorazowo koordynowane z innymi dziedzinami polityki. Szczególne wyzwanie wynika w związku z odpowiedzialnością każdego konsumenta za aktywną ochronę klimatu i realizację brandenburskich celów w zakresie ochrony klimatu. Ważnym w tym kontekście obszarem jest renowacja infrastruktury energetycznej budynków. Zarówno właściciele, jak i najemcy ponoszą tu wspólną odpowiedzialność za obniżanie zużycia energii. Muszą zatroszczyć się o dostosowanie swego własnego zachowania do zmienionych warunków klimatycznych w pomieszczeniach, ponieważ renowacja infrastruktury energetycznej w mieszkaniach czynszowych wpływa na przegrody zewnętrzne budynku, a za ich pośrednictwem na napowietrzenie i wilgotność w pomieszczeniach wewnętrznych. Aby także w przyszłości w sposób zrównoważony kształtować realizację strategii polityki konsumenckiej, niezbędne jest dalsze informowanie i partycypacja społeczeństwa. 4.10.3 Cele
Polityka konsumencka musi nadawać się do codziennego stosowania i być elastyczna. W interesie konsumentów trzeba umieć reagować na nowe wyzwania. Dalszą realizację strategii należy z jednej strony kształtować w sposób tak konkretny i dający się zaplanować jak to tylko możliwe, z drugiej zaś rozumieć jako proces. W tym celu opracowuje się konkretne etapy planowania i stosowne instrumenty towarzyszące. Ponad granicami resortów i działów polityki polityka konsumencka w Brandenburgii musi podjąć zadanie kształtowania ochrony konsumentów jako wspólnego zadania przekrojowego – to znaczy pod każdym względem interdyscyplinarnie. Mimo że do ochrony konsumentów powołano odrębne ministerstwo, polityka prokonsumencka dotyczy praktycznie wszystkich zadań administracji landu i powinna być przez nią realizowana. Współpraca wyspecjalizowanych urzędów z aktorami społecznymi w dziedzinie ochrony konsumentów w Brandenburgii, na przykład z organizacjami zajmującymi się ochroną konsumentów i światem nauki, jest rozszerzana. Należy przy tym prowadzić stały monitoring i modyfikację strategicznych zamierzeń i działań polityki konsumenckiej. Badania nakierowane na konsumentów są włączane do przyszłej polityki konsumenckiej. We współpracy ze światem nauki należy przy tym szczególnie wyeksponować badania konsumenckie i zachowanie konsumentów oraz tworzenie sieci istniejących placówek naukowych. Polityka konsumencka w Brandenburgii uwzględnia aspekty zrównoważonego rozwoju. Konsumenci muszą umieć kształtować swoją konsumpcję w sposób zrównoważony i muszą być do tego zachęcani. W związku z realizacją celów Brandenburgii w zakresie ochrony klimatu Rząd Krajowy będzie forsował kontynuację regulacji technicznych i ram w zakresie prawa oszczędności energii w celu likwidowania istniejących niedoborów w interesie konsumentów. Chodzi tu na przykład o efektywne rozwiązania dotyczące wilgoci w mieszkaniach czynszowych po renowacji.
60
4.10.4 Działania
1. Stworzona przez Rząd Krajowy Platforma Ochrony Konsumentów będzie rozszerzana, stając się uznanym, działającym kooperatywnie gremium do ustalania priorytetów polityki landu i partnerem dialogu dla innych aktorów społecznych. 2. Wspierane będzie tworzenie sieci i kooperacja w badaniach nakierunkowanych na konsumentów, aby można było intensywniej wykorzystywać wyniki badań na rzecz polityki konsumenckiej w Brandenburgii. Aby tak się stało, do realizacji tego celu będą włączane uczelnie i instytuty badawcze. 3. Na bazie działań przedstawionych w Strategii będą opracowywane działania krótko‐, średnio‐ i długoterminowe. Poszczególne etapy pracy złożą się – z uwzględnieniem dostępnych zasobów – na program pracy. 4. Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów będzie w stosowny sposób informowało o realizacji działań. 5. Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów przeanalizuje dla polityki konsumenckiej w Brandenburgii możliwości działania i ewentualne rozwiązania dotyczące uwzględnienia aspektów zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza zrównoważonej konsumpcji. W tym celu należy rozpocząć również ustrukturyzowany dialog na temat zrównoważonej konsumpcji ze wszystkimi istotnymi aktorami społecznymi w Brandenburgii. 6. Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów wykorzysta specjalistyczne grupy robocze na szczeblu Federacji i landów, aby umocować w odpowiednich regulacjach rozwiązywanie problemów związanych z ochroną klimatu i renowacją infrastruktury energetycznej budynków, dotyczących konsumentów pozostających w stosunku najmu. Odpowiednią uwagę należy przy tym poświęcić także doradztwu dla najemców mieszkań po renowacji. 61

Strategia Brandenburgii w zakresie polityki konsumenckiej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Przydatne konsumentom adresy Rzecznik Ubezpieczonych http

ZAPROSZENIE NA BEZPŁATNE SPOTKANIE „Konsument na rynku

Zamierzasz kupić mieszkanie lub dom u dewelopera? Zastanawiasz

konsumencki proces decyzyjny i jego determinanty

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich

Zaproszenie - Federacja Konsumentów

pobierz plik

Nowa Infolinia Konsumencka już działa

nowy numer infolinii konsumenckiej