Program Ochrony Środowiska - Starostwo Powiatowe w Międzyrzeczu

Transkrypt

Województwo Lubuskie
Powiat Międzyrzecz
Powiatowy Program Ochrony Środowiska
Na lata 2003-2010
Zarząd Powiatu w Międzyrzeczu
1
SPIS TREŚCI
1. Wstęp.
1.1. Wprowadzenie.
1.2. Podstawa prawna opracowania.
1.3. Ogólna charakterystyka powiatu.
1.4. Koncepcja programu i metodyka prac.
1.5. Zawartość dokumentu programu.
1.6. Założenia wyjściowe programu.
2. Charakterystyka stanu środowiska w Powiecie Międzyrzeckim – stan
wyjściowy.
2.1. Zasoby przyrody i ich ochrona.
2.2. Zasoby wodne i gospodarka wodno ściekowa.
2.3. Powietrze atmosferyczne.
2.4. Powierzchnia ziemi.
2.5. Hałas i pola elektromagnetyczne.
2.6. Awarie przemysłowe.
2.7. Gospodarka odpadami.
3. Cele ekologiczne i strategia ochrony środowiska do 2010 roku.
3.1.Ochrona powierzchni ziemi i dziedzictwa przyrodniczego oraz
racjonalne użytkowanie zasobów przyrody.
3.2. Jakość wód – kształtowanie stosunków wodnych.
3.3. Jakość powietrza atmosferycznego.
3.4. Hałas i pola elektromagnetyczne.
3.5. Awarie przemysłowe.
3.6. Turystyka i edukacja ekologiczna.
3.7. Gospodarowanie odpadami.
4. Priorytety ekologiczne i plan operacyjny na lata 2003-2006.
4.1. Priorytety ekologiczne.
5. Ocena realizacja programu ochrony środowiska.
6. Finansowanie wdrożenia programu.
7. Spis tabel.
8. Spis wykresów.
2
1. WSTĘP
1.1. WPROWADZENIE.
Powiatowy Program Ochrony Środowiska opracowany został w oparciu o
szereg dokumentów i danych zgodnie z wymogami ustawowymi.
Podstawowe dokumenty, które określały kształt powiatowego Programu to:
• Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata
2003-2010,
• Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami,
• Raport o stanie środowiska w Województwie Lubuskim (1999 rok,
2000 rok, 2001 rok) – wydane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Zielonej Górze,
• Roczniki Statystyczne (Ochrona Środowiska 2000, 2001, 2002 –
wydane przez Główny Urząd Statystyczny),
• Biuletyny Statystyczne Województwa Lubuskiego,
• Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego,
• Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Międzyrzecz (Uchwała
Nr 14/18/2000 Rady Powiatu Międzyrzeckiego z dnia 27.04.2000 r.)
• Strategia Rozwoju Gmin w Powiecie Międzyrzecz,
• Ankietyzacja Gmin,
• Baza danych Wydziału Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa
Powiatowego w Międzyrzeczu.
Opis aktualnego stanu środowiska w powiecie międzyrzeckim dotyczy lat 19992002 w zależności od uzyskanych danych.
1.2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA.
Celem opracowania programu jest realizacja polityki ekologicznej powiatu na
szczeblu powiatu.
Podstawę prawną tego dokumentu stanowią:
• „Prawo Ochrony Środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku (art. 17.1),
• „Ustawa o odpadach” z dnia 27 kwietnia 2001roku (art. 14).
Te akty prawne obligują Zarząd Powiatu do opracowania Powiatowego
programu Ochrony Środowiska, którego częścią składową jest Powiatowy Plan
Gospodarki Odpadami (Załącznik Nr 1).
3
Przedstawiony Powiatowy Program Ochrony Środowiska jest zgodny również z
innymi aktami prawnymi rangi ustawowej, które określają w szczególności
kompetencje poszczególnych szczebli administracji rządowej i samorządowej są
to:
• Ustawa „Prawo Wodne” z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. Nr 115,
poz.ł1229),
• Ustawa „O Ochronie Przyrody” z dnia 16 października 1991 roku (Dz. U.
Nr 99, poz. 1079 z późniejszymi zmianami),
• Ustawa „Prawo geologiczne i górnicze” z dnia 4 lutego 1994 roku (Dz. U.
27, poz. 96 z późniejszymi zmianami),
• Ustawa „O ochronie zwierząt” z dnia 21 sierpnia 1997 rok (Dz. U. 111,
poz. 724 z późniejszymi zmianami),
• Ustawa „Prawo łowieckie” z dnia 13 października 1995 rok (Dz. U. Nr
147, poz. 713 z późniejszymi zmianami), tekst jednolity (Dz. U. Nr 42,
poz. 372),
• „Ustawa o lasach” z dnia 28 wrzesnia1991 roku (Dz. U. Nr 101, poz. 444
z późniejszymi zmianami), tekst jednolity: (Dz. U. 2000 r Nr 56,
poz.679),
• Ustawa o przeznaczeniu gruntów leśnych do zalesienia z dnia 8 czerwca
2001 rok (Dz. U. Nr 73, poz. 764 z późniejszymi zmianami),
• Ustawa „O rybactwie śródlądowym” z dnia 18 kwietnia 1999 rok (Dz. U.
Nr 21, poz. 91 z późniejszymi zmianami), teks jednolity: (Dz. U. 1999 rok
Nr 66, poz.750),
• Ustawa „O inspekcji Ochrony Środowiska” z dnia 20 lipca 1991 rok (
tekst jednolity: Dz. U. Nr 112, poz. 982).
1.3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU.
Powiat międzyrzecki leży w północno-wschodniej części województwa
lubuskiego. Zajmuje powierzchnie 1388 km². Zamieszkały jest przez ok. 60.800
osób, skupionych w sześciu gminach: Międzyrzecz, Skwierzyna, Trzciel,
Przytoczna, Bledzew, Pszczew.
Tabela Nr 1.1. Powierzchnia gmin powiatu międzyrzeckiego (km²).
Powiat Międzyrzecz Skwierzyna Trzciel Bledzew Pszczew Przytoczna
1388
315
286
177
248
178
184
100%
22,7 %
20,6 %
12,7 % 17,9 % 12,8 %
13,3 %
Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Lubuskiego 2002.
4
Ludność powiatu międzyrzeckiego zamieszkuje 146 miejscowości. Gęstość
zaludnienia w powiecie wynosi 44 osoby / km². Powiat zajmuje w tym zakresie
10 miejsce w województwie lubuskim (Lubuskie 73 osoby / km², średnia
krajowa 124 osoby / km²).
Strukturę przestrzenna ludności powiatu międzyrzeckiego przedstawia tabela Nr
1.2.
Tabela nr 1.2. Ludność powiatu międzyrzeckiego.
Powiat
Gmina
Gmina
Gmina Gmina
Gmina
Gmina
Międzyrzecz Skwierzyna Trzciel Bledzew Przytoczna Pszczew
26028
13370
6597
4755
5973
4150
42,8%
22,0
10,8
7,8
9,8
6,8
60873
100%
Gęstość
83
47
37
19
zaludnienia
osób/km²
Źródło: Rocznik Statystyczny województwa lubuskiego 2002.
33
23
Powiat Międzyrzecki graniczy:
• z północy – z Powiatami Strzelecko-Drezdeneckim i Gorzowskim,
• z zachodu – z Powiatem Sulęcińskim,
• z południa – z Powiatem Świebodzińskim,
• granicę wschodnią stanowi granica województwa z Wielkopolską;
sąsiaduje z Powiatami Międzychód i Nowy Tomyśl.
Przez powiat przebiegają ważne szlaki komunikacyjne:
• droga krajowa Nr 3 ze Szczecina przez Gorzów – Skwierzynę –
Międzyrzecz – Zieloną Górę do Pragi,
• droga krajowa Nr 2 Świecko – Poznań,
• droga krajowa Nr 24 Skwierzyna – Poznań,
• droga wojewódzka Nr 133 Skwierzyna – Kostrzyn.
Te połączenia drogowe stanowią istotne walory dostępu powiatu do ośrodków
wielkomiejskich w Polsce oraz do krajów Unii Europejskiej.
Odległość od stolic województwa wynosi:
• 45 km od Gorzowa,
• 65 km od Zielonej Góry,
• 200 km dzieli siedzibę Powiatu od metropolii berlińskiej.
Powiat międzyrzecki rozciąga się na obszarze Pojezierzy Lubuskiego i
Poznańskiego. Posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu. Najwyższe
wzniesienie znajduje się w zachodnio-poludniowej części powiatu osiągają
5
wysokość do 150 m n. p. m. Część północno-wschodnią powiatu stanowią
doliny Warty i Odry.
Dominującymi formami rzeźby są wysoczyzny morenowe, jeziora rynnowe i
równiny sandrowe.
Panujący klimat ma charakter przejściowy pomiędzy klimatem kontynentalnym
a oceanicznym.
Średnie roczne temperatury oscylują w granicach +8° C.
Bogactwem naturalnym powiatu, będącym głównym zasobem dla potrzeb
turystyki i gospodarki są lasy, które zajmują 55% powierzchni i dają regionowi
czołowe miejsce w kraju pod względem lesistości.
Najcenniejsze tereny leśne są objęte ochroną rezerwatową. Na terenie powiatu
znajduje się pięć rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 311 ha, obszary
chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody. Powiat został wpisany w obszar
pojezierza, nizin i wzgórz morenowych dysponuje dużymi zasobami w wód
powierzchniowych i podziemnych.
Bogactwo naturalne stanowią także złoża kruszców żwirowo-piaskowych oraz
złoża surowców ilastych.
Te przyrodniczo-krajobrazowe walory stanowią podstawę rozwoju powiatu
międzyrzeckiego.
1.4. KONCEPCJA PROGRAMU I METODYKA PRACY.
Koncepcja programu oparta jest na zapisach ustaw przywoływanych w pk. 1.2,
na założeniach „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010.” Oraz „Wytycznych do
sporządzenia programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym”.
Cele i zadania został ujęte w kilku blokach tematycznych:
• ochrona dziedzictwa przyrodniczego,
• racjonalne użytkowanie zasobów przyrody,
• zrównoważone wykorzystywanie surowców,
• jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne mieszkańców powiatu.
W metodyce prac nad programem przyjęto następujące odniesienia:
• aktualny stan środowiska w powiecie międzyrzeckim (na dzień
31.12.2001 lub nowsze dane),
• cele i opinie zdefiniowane w „Strategii Zrównoważonego Rozwoju
Powiatu Międzyrzeckiego”,
• aktualny stan infrastruktury ochrony środowiska (na dzień 31.12.2001 lub
nowe dane),
6
• strategii rozwoju Gmin Powiatu Międzyrzeckiego,
• Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego.
Projekt „Powiatowego Programu Ochrony Środowiska na lata 2003-2010”
konsultowany będzie z samorządami gminnymi, a po jego zaopiniowaniu przez
Zarząd Powiatu Międzyrzeckiego, przekazany zostanie do zaopiniowania przez
Zarząd Województwa Lubuskiego.
Po uzyskaniu w/w opinii ostateczna wersja projektu „Powiatowego Programu
Ochrony Środowiska na lata 2003-2010” zostanie skierowany przez Zarząd
Powiatu do przyjęcia przez Radę Powiatu Międzyrzeckiego w formie uchwały,
zgodnie z art. 18 „Prawa Ochrony Środowiska”.
1.5. ZAWARTOŚĆ DOKUMENTU „POWIATOWY PROGRAM
OCHRONY ŚRODOWISKA”.
Konstrukcja dokumentu „Powiatowego Programu Ochrony Środowiska na lata
2003-2010” oparty jest na „Programie Ochrony Środowiska dla Województwa
Lubuskiego na lata 2003-2010”.
„Powiatowy Program Ochrony Środowiska na lata 2003-2010” zawiera
następujące rozdziały:
Rozdział 1. Wstęp. Rozdział ten definiuje podstawy prawnego opracowania,
charakterystykę Powiatu Międzyrzecz oraz przedstawia koncepcje i
metodykę prac.
Rozdział 2. Charakterystyka stanu środowiska w Powiecie
Międzyrzecz.
Diagnozuje on stan obecny środowiska naturalnego we wszystkich
jego aspektach.
Rozdział 3. Cele ekologiczne i strategia ochrony środowiska do
2010 roku.
W rozdziale tym zdefiniowano strategie i cele ekologiczne w
zakresie:
• ochrony dziedzictwa przyrodniczego,
• poprawy jakości środowiska; jakości wód, zanieczyszczenia
powietrza, oddziaływania hałasu, pól elektromagnetycznych
i awarii przemysłowych,
7
• zrównoważonego wykorzystywania zasobów: wody, energii;
kształtowania stosunków wodnych i ochrona przed
powodzią,
• kierunki edukacji ekologicznej.
Rozdział 4. Plan operacyjny na lata 2003-2006.
Rozdział definiuje priorytety w zakresie ochrony środowiska na
terenie powiatu.
Rozdział 5. Ocena realizacji „Powiatowego Programu Ochrony
Środowiska na lata 2003-2010”.
Opisuje on realizację zarządzania Programem, określa
harmonogram,
kontrolę,
realizację
oraz
monitorowanie
„Powiatowego Programu Ochrony Środowiska na lata 2003-2010”.
Rozdział 6. Finansowanie wdrożenia Programu.
Wykazane są tu karty realizacji Programu (inwestycyjna,
pozainwestycyjna); potencjalne źródła i szczebel finansowania.
1.6. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU.
Nadrzędnym założeniem Programu jest zasada zrównoważonego rozwoju,
określona w art. 3 Prawa Ochrony Środowiska.
„Zrównoważony rozwój – to taki rozwój społeczno-gospodarczy,
w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi
przyrodniczej
oraz
trwałości
podstawowych
procesów
przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokojenia
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli
zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.”
Politykę ekologiczną powiatu określają podstawowe zasady:
• zasada prewencji,
• zasada „zanieczyszczający płaci”,
• zasada integracji,
• zasada regionalizacji,
• zasada subsydiarności,
• zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej.
8
Podstawowe cele polityki ekologicznej województwa lubuskiego określa
„Wojewódzki Program Ochrony Środowiska”, który wskazuje priorytety
wynikające z uwarunkowań zgodnych ze „Strategią Województwa Lubuskiego”
oraz program zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubuskiego.
Program ten zawiera również wojewódzkie limity racjonalnego
wykorzystywania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska.
Wskazuje też obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działań w
zakresie ochrony środowiska.
„Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 20032010” nie definiuje elementów wprost dotyczących obszarów i priorytetów z
terenu powiatu międzyrzeckiego. Dlatego też w niniejszym Programie zostaną
zdefiniowane priorytety i obszary ochrony środowiska dla powiatu. Pozostaną
one zgodne z celami głównymi „Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego”
i „Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 20032010”.
2. CHARAKTERYSTYKA STANU ŚRODOWISKA
W POWIECIE MIĘDZYRZECKIM
9
– STAN WYJSCIOWY.
2.1. ZASOBY PRZYRODY I ICH OCHRONA.
Powiat Międzyrzecz, ze względu na dużą różnorodność krajobrazową i
lesistość, cechuje się bogactwem ekosystemów. Na terenie powiatu znajduje się
szereg interesujących i wartościowych obiektów przyrodniczych, które
podlegają szczególnej ochronie.
Ochrona przyrody i krajobrazu, zgodnie z ustawa o ochronie przyrody definiuje
następujące formy ochrony przyrody:
• obszarowe – parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe
obszary chronionego krajobrazu,
• indywidualne – zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, użytki ekologiczne,
pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne przyrody
nieożywionej,
• inne – parki miejskie i wiejskie, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.
Z wymienionych form ochrony prawnej przyrody na terenie Powiatu
Międzyrzecz istnieją:
• park krajobrazowy,
• rezerwaty przyrody,
• obszary chronionego krajobrazu,
• zespoły przyrodniczo krajobrazowe,
• użytki ekologiczne,
• pomniki przyrody,
• parki wiejskie i miejskie.
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ustalona jest centralnie i dotyczy całego
kraju. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody Starosta prowadzi rejestry:
pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych
oraz zespołów przyrodniczo krajobrazowych. Rejestry te znajdują się w
wydziale Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w
Międzyrzeczy. Obszary prawnie chronione w Powiecie Międzyrzecz stanowią
63187 ha, co stanowi 45,5% powierzchni ogółem. Dla porównania powierzchnia
obszarów prawnie chronionych w kraju wynosi 29% powierzchni, a w
województwie lubuskim 37,4% powierzchni.
10
Tabela Nr1.3. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionego i
pomniki przyrody. (stan z dnia 31.12.2001. w Powiecie Międzyrzecz).
wyszczególnienie
powierzchnia
obszary
rezerwaty
parki
obszarów prawnie przyrody krajobrazowe chronionego
(ha)
chronionych (ha)
krajobrazu
(ha)
(ha)
21072,1 66,8 %
46,5
250
15827
Gmina
Międzyrzecz
Gmina
5226
18,3%
Skwierzyna
Gmina Trzciel
6733,2
38%
263,8
533,1
Gmina Bledzew
12463,9 50,3%
Gmina
4398
23,8%
4,4
1320,6
Przytoczna
Gmina Pszczew 13293,8 74,8%
3,1
6946,9
63187
45,5%
317,8
9050,6
razem Powiat
Międzyrzecki
pomniki
przyrody
(ha)
14
5200
7
5898
12362
3073
12
4
15
6340
48700
16
69
♦ PSZCZEWSKI PARK KRAJOBRAZOWY (PPK)
Parki krajobrazowe są przestrzennie wydzielonymi obszarami o ściśle
określonych granicach, poddanymi ochronie ze względu na nieprzeciętne
właściwości naturalne środowiska przyrodniczego oraz wysokie walory
estetyczne i turystyczne krajobrazu.
Na terenie Parku obowiązuje zakaz lokalizacji inwestycji, które powodują
degradację środowiska.
PPK został utworzony w 1986 roku na podstawie Uchwały Wojewódzkiej Rady
Narodowej w Gorzowie z dnia 25 kwietnia 1986 roku.
Park położony jest na terenie 6 gmin: Pszczew, Przytoczna, Międzyrzecz,
Trzciel (Województwo Lubuskie), Miedzichowo i Międzychód (Województwo
Wielkopolskie).
Pszczewski Park Krajobrazowy i jego strefa ochronna zajmują najbardziej
urozmaiconą krajobrazowo Rynnę Jezior Pszczewskich, dolinę rzeki Kamiennej
(Województwo Wielkopolskie) i fragment doliny rzeki Obry. Ogólna
powierzchnia Parku wynosi 12220 ha, w tym dolina rzeki Kamionnej 1970 ha, a
Rynna Jezior Pszczewskich 10.250 ha (Tabela Nr 4.5.) powierzchnia strefy
ochronnej parku (otulina) wynosi 33080 ha (Tabela Nr 1.6 i 1.7).
Tabela Nr 1.4. Powierzchnia PPK (w ha) w rozbiciu na poszczególne gminy.
11
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Gmina
Park
Dolina Kamionki
Pszczew
Trzciel
Przytoczna
Międzyrzecz
Międzychód
Miedzichowo
pow.
w ha
1970
1970
%
100
100
Park
Rynna Jezior
Pszczewskich
pow.
pow.
w ha
w ha
6950
67,5
775
7.6
1325
12,9
250
2,4
950
9,3
10250
100
Park
Razem
%
6950
775
1325
250
1970
950
12220
pow.
w ha
56,87
6,34
10,84
2,06
16,12
7,77
100
Źródło: Rozporządzenie Wojewody Gorzowskiego Nr 9 z dnia 25.06.1998.
Tabela Nr 1.5. Powierzchnia PPK w rozbiciu na rodzaje użytków.
Lp.
określenie
użytków
ogółem
Park
Dolina Kamionki
pow.
w ha
1970
%
Park
Rynna Jezior
Pszczewskich
pow.
%
w ha
10025
100
Park
Razem
pow.
w ha
12220
100
w tym grunty:
1.
leśne
1253
63,6
6621
64,5
7874
2.
rolne
656
33,4
2168
21,2
2824
3.
wody
28
1,4
1413
13,6
1441
4.
pozostałe
33
1,6
48
0,5
81
%
100
64,43
23,12
11,79
0,66
Tabela 1.6. Powierzchnia otuliny Parku w rozbiciu na gminy.
Lp.
1.
2.
3
4.
5.
6.
Gmina
Pszczew
Trzciel
Przytoczna
Międzyrzecz
Międzychód
Miedzichowo
razem
Otulina Parku
10 705 ha
32,37%
4 725 ha
14,28%
1 500 ha
4,53%
1 525 ha
4,61%
7 450 ha
22,52%
7 175 ha
21,69%
33 080 ha
100%
12
Tabela Nr 1.7. Powierzchnia otuliny Parku w rozbiciu na rodzaje u żytków.
Lp.
Określenie użytków
Ogółem:
w tym grunty:
leśne
rolne
wody
pozostałe
Otulina Parku
33 080 ha
100%
1.
15 096 ha
45,64 %
2.
16 393 ha
49, 56 %
3.
661 ha
1.99 %
4.
930 ha
2,81 %
Krajobraz Parku stanowi połączenie trzech typów: morenowego, sandrowego i
dolinowego. Dominuje rzeźba terenu falista i pagórkowata, najbardziej
urozmaicona w części północnej. Przez Park przepływa rzeka Obra, a istotnym
elementem przyrodniczym są jeziora wypełniające ciągi rynien polodowcowych.
Do największych jezior należą: Lubikowskie, Chłop, Szarcz, Wielkie.
Na terenie Parku znajduje się znaczne zróżnicowanie ekologiczne i stosunkowo
nieduży stopień przekształceń środowiska, co pozwala utrzymać dość bogatą
faunę wodną i lądową. Zakres ochrony PPK obejmuje kompleksową ochronę
środowiska przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem krajobrazu o
cechach naturalnych w powiązaniu z krajobrazem kulturowym.
Regulację prawną ochrony PPK określa Rozporządzenie Nr 9 Wojewody
Gorzowskiego z dnia 25 czerwca 1998 rok w sprawie Pszczewskiego Parku
Krajobrazowego. (Załącznik Nr 2)
♦ REZERWATY PRZYRODY
Rezerwat przyrody jest obszarem, na którym zachowane są w stanie naturalnym
lub mało zmienionym ekosystemie, określone gatunki roślin i zwierząt,
elementy przyrody nieożywionej mające istotna wartość ze względów
naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych.
Na terenie Powiatu Międzyrzecz znajduje się sześć rezerwatów przyrody:
• Czarna Droga – Gmina Trzciel, powierzchnia 21,95 ha,
• Jeziora Gołyńskie – Gmina Pszczew, powierzchnia 3,10 ha,
• Jezioro Wielkie – Gmina Trzciel, powierzchnia 236,30 ha,
• Nietoperek i Nietoperek II – Gmina Międzyrzecz, powierzchnia 50,77 ha,
• Dąbrowa na wyspie – Gmina Przytoczna, powierzchnia 4,40 ha,
• Rybojady – Gmina Trzciel, powierzchnia 5,61 ha.
13
Szczegółowe informacje o rezerwatach na terenie powiatu międzyrzeckiego,
podstawa prawna utworzenia, cel ochrony oraz lokalizacja znajdują się w
Załączniku Nr 3 do Programu.
Dla rezerwatów przyrody sporządzone są szczegółowe Plany Ochrony. Znajdują
się one do wglądu w Wydziale Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa
Powiatowego w Międzyrzeczu; (brak dla Nietoperka i Dąbrowy na wyspie).
♦ OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU
Obszar chronionego krajobrazu jest przestrzennie wydzieloną jednostką o ściśle
określonych granicach, poddaną ochronie ze względu na małe zniekształcenie
środowiska przyrodniczego, która zachowuje zdolności równowagi biologicznej.
Na obszarach chronionego krajobrazu zabronione jest fizyczne i chemiczne
zanieczyszczanie środowiska.
Obszary te chronią nie tylko określone walory przyrodnicze i krajobrazowe, ale
stanowią naturalną osłonę dla obiektów o wyższym cenzusie ochrony. Stanowią
barierę przed groźną degradacją środowiska. Na terenie powiatu znajduje się
48700 ha obszarów chronionego krajobrazu. (Tabela Nr 1.3.)
Obszary chronionego krajobrazu zostały utworzone na mocy rozporządzenia Nr
2 Wojewody Lubuskiego z dnia 28 stycznia 2000 – w sprawie zmiany
Rozporządzenia Nr 12 Wojewody Gorzowskiego z dnia 24 listopada 1998 roku
w sprawie określenia obszarów chronionego krajobrazu. (Załącznik Nr 4)
Szczegółowy wykaz obszarów chronionego krajobrazu na terenie powiatu
międzyrzeckiego znaleźć można w Załączniku Nr 4. Natomiast mapy z
wykreślonymi granicami chronionego krajobrazu znajdują się w Wydziale
Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Międzyrzeczu.
♦ ZESPOŁT PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe wyznaczone są w celu ochrony wyjątkowo
cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania
jego wartości estetycznych.
Na terenie powiatu znajduje się jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy.
Utworzony na mocy uchwały Rady Miejskiej w Międzyrzeczu z dnia 30
września 1997 roku utworzono zespół przyrodniczo krajobrazowy „Uroczysko
14
Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego” o powierzchni 5130,46 ha, co stanowi
16,2 % powierzchni gminy.
Obejmuje on obszar obiektów centralnego odcinka MRU, położony miedzy
miejscowościami: Pieski, Kursko, Gorzyca, Święty Wojciech, Kęszyca,
Nietoperek, Pniewno i Wysoka. (Załącznik Nr 5)
Zespół stanowi otulinę rezerwatów przyrody Nietoperek i Nietoperek II.
Celem ochrony jest zachowanie walorów krajobrazowych oraz form
antropomorficznych dla potrzeb ekologicznych, dydaktycznych, naukowych i
turystyczno-rekreacyjnych.
Na terenie zespołu zaleca się inicjowanie rozwoju ekologicznego i
ekoturystycznego, objecie renaturyzacją gruntów nieprzydatnych w rolnictwie
przez dopuszczenie naturalnej sukcesji roślinnej.
Uchwała Rady Miejskiej wprowadziła na terenie zespołu szereg zakazów,
między innymi:
• pozyskiwania i niszczenia drzew i krzewów,
• uszkadzania obiektów przyrodniczych,
• składania odpadów i innego zanieczyszczania wód, gleby i powietrza,
• zmiany stosunków wodnych,
• wydobywania torfu.
♦ UŻYTKI EKOLOGICZNE
Użytki ekologiczne są formą ochrony indywidualnej; są to zasługujące na
ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania
unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, takich jak: naturalne
zbiorniki wodne i źródlane tzw. „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna,
torfowiska, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnia skalne,
skarpy itp.
Użytki ekologiczne zostały ustanowione mocą rozporządzenia Wojewody
Lubuskiego Nr 5 z dnia 25 marca 2002 roku. Rozporządzenie to wprowadziło
szereg zakazów na obszarach użytków ekologicznych miedzy innymi:
• zmiany ich przeznaczenia na inne cele, nie zgodne ze spełnionymi
funkcjami ekologicznymi,
• niszczenie nor i legowisk zwierzęcych, ptasich gniazd i wybieranie jaj,
• wysypywanie, zakopywanie i wylewanie odpadów,
• zanieczyszczanie wód, gleb oraz powietrza,
• niszczenie gleby,
• wydobywanie skał, minerałów i torfu.
15
Szczegółowy rejestr użytków ekologicznych na terenie powiatu zawiera
Załącznik Nr 6.
♦ POMNIKI PRZYRODY
Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub
ich skupiska o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historycznopamiątkowej i krajobrazowej, wyróżniające się indywidualnymi cechami wśród
innych tworów przyrody. W szczególności mogą to być sędziwe drzewa o
okazałych kształtach i rozmiarach, krzewy, źródła, wodospady, głazy
narzutowe, jary, jaskinie itp.
Na terenie powiatu międzyrzeckiego znajduje się 69 pomników przyrody.
Szczegółowy wykaz pomników przyrody zawiera Załącznik Nr 7.
♦ PARKI MIEJSKIE I WIEJSKIE
Parki zakłada się dla stworzenia bezpośredniego kontaktu z przyrodą ludności
miejskiej. Jednocześnie chroni się w ten sposób wiele cennych obiektów
przyrody rodzimej i obcej, często o charakterze pomnikowym.
Na terenie powiatu międzyrzeckiego znajduje się kilkadziesiąt parków. Cztery z
nich są wpisane jako obiekty przyrodnicze do rejestrów zabytków:
• Park dworski w Bobowicku,
• Park dworski w Bukowcu,
• Pałac z parkiem w Kursku,
• Aleja lipowa w Międzyrzeczu.
W rejestrze zabytków znajduje się park zamkowy w Międzyrzeczu oraz park
wokół szpitala w Międzyrzeczu-Obrzycach.
Pozostałe parki podlegają ochronie pośredniej (nieścisłej). Wycinka drzew w
tych parkach wymaga uzgodnienia z konserwatorem przyrody.
Wykaz parków na terenie powiatu znajduje się w załączniku nr 8.
16
2.2. ZASOBY WODNE I GOSPODARKA
WODNO - ŚCIEKOWA.
♦ Wody podziemne
Największe zasoby wód podziemnych zlokalizowane są w Głównych
Zbiornikach Wód Podziemnych (GZWP).
W chwili obecnej na terenie województwa lubuskiego znajduje się 12 GZWP
(wg Programu Wojewódzkiego). Natomiast na terenie powiatu GZWP nie
występują.
Wody podziemne podlegają stałej kontroli jakości, monitoringu sieci krajowej i
regionalnej. Monitoring jakości wód podziemnych prowadzony w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska przez Państwowy Instytut Geologiczny
w Warszawie. Sieć Krajową tworzy ponad 700 stanowisk badawczych na
terenie całego kraju.
Na terenie powiatu znajduje się otwór badawczy Nr 541 usytuowany w
Międzyrzeczu. Otwór ten ujmuje wody z warstwy utworów czwartorzędowych.
Badania wody przeprowadzono w latach 1994-1998, próbki wody do badań
pobierano raz w roku, a oznaczenia wykonywano w Centralnym Laboratorium
Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Zakres
oznaczeń obejmował około 45 oznaczeń fizycznych, fizyczno-chemicznych i
chemicznych, z czego jako podstawę do klasyfikacji dla potrzeb raportu dla lat
1994-98 przyjęto 32 wskaźniki, w tym 21 nietoksycznych i 11 toksycznych, z
wyjątkiem 1996 roku, kiedy to przyjęto 20 wskaźników nietoksycznych (bez
węgla organicznego).
Jakość wody określono w oparciu o zasady opublikowane przez profesorów,
Błaszyka i Macioszczykową 1993 roku, zalecane do stosowania przez
Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (zmodyfikowane 1995 r.). Dla
potrzeb monitoringu wprowadzono następującą klasyfikację jakości zwykłych
wód podziemnych:
• klasa I a – wody najwyższej jakości,
• klasa I b – wody wysokiej jakości,
• klasa II – wody średniej jakości,
• klasa III – wody niskiej jakości.
Przy klasyfikacji dopuszcza się przekroczenia zawartości najwyższej trzech
wskaźników niezaliczonych do toksycznych. Przekroczenie musi mieścić się w
granicach przeciętnych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Nie dopuszcza
się przekroczenia wartości następujących wskaźników o charakterze
toksycznym: arseny, azotu azotanowego i azotynowego, chromu, cyjanków,
17
fluorów, glinu, kadmu, miedzi, niklu i ołowiu. Dla wód o zawartości
zanieczyszczeń większych od określonych jako dopuszczalne dla wód o niskiej
jakości (klasa III) wydzielono klasę NOK (nie odpowiada klasie).
Wskaźniki toksyczne
W 1994 roku w badanych wodach stwierdzono bardzo wysoką, większą od
określonej jako dopuszczalna dla wód o niskiej jakości (III klasa) zawartość
kadmu (0,144 mg Cd/dm³). Z tego powodu zgodnie z przyjętymi zasadami
klasyfikacji wód podziemnych zaliczono je do wód nieodpowiadających
klasyfikacji (NOK). Podwyższona do klasy II – wody średniej jakości była
również zawartość miedzi (0,184 mg Cu/dm³). W latach 1995-98 tak złe wyniki,
jeśli chodzi o zanieczyszczenia metalami ciężkimi, już się nie powtórzyły –
patrz tabelka 2.1. W następnych latach wzrosła natomiast zawartość azotu
azotanowego – od 6 mg N-NO3 /dm3 w 1994 roku (klasa Ib) do 34 mg nNO 3/dm3 w 1998 roku (klasa III). Spowodowało to, że według klasyfikacji
jakości zwykłych wód podziemnych wody w badanym otworze w latach 199598 oceniono jako niskiej jakości. Stężenia pozostałych wskaźników toksycznych
w wodach podziemnych w Międzyrzeczu są niskie i w większości wypadków
osiągają wartości niższe od progu oznaczalności stosowanych metod
analitycznych.
Należy wspomnieć, że najczęściej sklasyfikowanie danego wskaźnika w klasie
Ib, a w klasie Ia, wynika z progu oznaczalności stosowanej metody analitycznej.
Rzeczywistą zawartość odpowiadającej klasie Ib stwierdzono tylko w przypadku
glinu (0,12 ma Al/dm3) i azotu azotanowego (6 mg N-NO 3/dm3) w 1994 roku.
W 1998 roku dziewięć z pośród jedenastu wskaźników toksycznych miało
stężenia niższe od progu oznaczalności, a zawartość chlorków była
charakterystyczna dla wód najwyższej jakości. W latach 1995-97 roku wszystkie
wskaźniki toksyczne z wyjątkiem azotanów występowały w stężeniach niższych
od progu oznaczalności, w tym w latach 1995-96 w ogóle nie wykryto
obecności cyjanków. Zwiększone obciążenie wód podziemnych azotanami
jednoznacznie wskazuje na antropogeniczne pochodzenie zanieczyszczeń. Przy
płytkim zaleganiu badanych wód i braku izolacji od powierzchni warstwą
utworów trudno przepuszczalnych nie jest to zaskakujące. Niepokoi natomiast
trend wzrostowy zanieczyszczenia w kolejnych latach.
18
Tabelka 2.1. Wskaźniki techniczne.
Wskaźnik
Jednostka
Glin
mg
Al/dm3
mg
As/dm3
mg
Cd/dm3
mg
CN/dm3
mg
Cr/dm3
mg
Cu/dm3
mg
F/dm3
mg
NNO2/dm3
mg
NNO3/dm3
mg
Ni/dm3
mg
Pb/dm3
Arsen
Kadm
Cyjanki
Chrom
Miedz
Fluorki
Azot
Azotynowy
Azot
Azotanowy
Nikiel
Ołów
Próg
Oznaczalności
0,05
1994
1995
1996
1997
1998
0,12
Ib
0,05
Ia
0,05
Ia
0,05
Ia
0,05
Ia
0,05
0,05
Ib
0,05
Ib
0,05
Ib
0,05
Ib
0,05
Ib
0,003
0,144
NOK
0,003
Ib
0,003
Ib
0,003
Ib
0,003
Ib
0,01
0,01
Ib
0
Ia
0
Ia
0,01
Ib
0,01
Ib
0.004
0,004
Ia
0,004
Ia
0,004
Ia
0,004
Ia
0,004
Ia
0.005
0,184
II
0,005
Ia
0,005
Ia
0,005
Ia
0,005
Ia
0,1
0,1
Ia
0,47
Ia
0,1
Ia
0,1
Ia
0,14
Ia
0,003
0,003
Ia
0,003
Ia
0,003
Ia
0,003
Ia
0,003
Ia
-
6
Ib
28
III
29
III
22
III
34
III
0,01
0,01
Ia
0,01
Ia
0,01
Ia
0,01
Ia
0,01
Ia
0,05
0,05
Ib
0,05
Ib
0,05
Ib
0,05
Ib
0,05
Ib
Źródło: Stan Środowiska w gminie międzyrzeckiej.
Tabela 2.2. Stężenie azotu azotanowego [ma N-NO3/dm3] w otworze badawczym 541 w
latach 1994-97.
35
30
25
20
15
10
5
0
1994
1995
1996
1997
1998
Źródło: Stan Środowiska w Gminie Międzyrzecz (1999 rok).
19
Wskaźniki nietoksyczne
W tej grupie oznaczeń w omawianym okresie badawczym nie odnotowano
zasadniczych zmian, choć zmieniała się klasyfikacja poddanej ocenie wody. W
latach 1994 i 1996-98 wodę ujmowaną z otworu 541 zaliczano do wód średniej
jakości, a w 1995 roku do wód niskiej jakości. W całym podanym ocenie
okresie badawczym najbardziej niekorzystny był wynik pomiarów
przewodności elektrolitycznej, przekraczający wartości 1000 µS/cm, a więc
wyższy niż dopuszczalny dla wód niskiej jakości (NOK). Bardzo wysokie było
także stężenie substancji rozpuszczonych – III (wody niskiej jakości) w latach
1994-96 i w 1998 roku, a w 1997 roku II klasa (wody średniej jakości), oraz
siarczanów – II klasa (wody średniej jakości) w 1994 roku, a w latach 1995-98
III klasa (wody niskiej jakości).
Badania przeprowadzone w 1994 roku pozwoliły zakwalifikować zasoby wody
gruntowej zalegające na terenie Międzyrzecza do wód średniej jakości. Łącznie
w klasach I a (wody wysokiej jakości) mieściły się w wartości 15 z 21
ocenianych wskaźników. Stężenia siarczanów i fosforanów oraz twardość
ogólna osiągały wartości charakterystyczne dla wód średniej jakości (II klasa),
stężenie substancji rozpuszczonych odpowiadało wodom niskiej jakości (III
klasa), a przewodność nie odpowiada klasyfikacji.
W 1995 roku wody gruntowe w Międzyrzeczu zaliczano do wód niskiej jakości.
W klasie Ia (wody najwyższej jakości) łącznie mieściły się wartości tylko 12 z
21 ocenianych wskaźników. Stężenia magnezu, wapnia, wodorowęglanów,
fosforanów i stronu odpowiadały wodom średniej jakości (II klasa), stężenia
siarczanów i substancji rozpuszczonych oraz twardość ogólna odpowiadały
wodom niskiej jakości (III klasa), a przewodność nie odpowiadała klasyfikacji.
Podobnie słabe wyniki wykazały badania przeprowadzone w 1996 roku, choć
wody gruntowe w Międzyrzeczu zaliczono do wód średniej jakości. Nadal w
klasach Ia (wody najwyższej jakości) i Ib (wody wysokiej jakości) łącznie
mieściły się wartości zaledwie 12 z 20 ocenianych wskaźników. Stężenia
wapnia, wodorowęglanów, fosforanów, strontu i twardość ogólna odpowiadała
wodom średniej jakości (II klasa), stężenia siarczanów i substancji
rozpuszczonych odpowiadały wodom niskiej jakości (III klasa), a przewodność
nie odpowiada klasyfikacji.
Niewielką poprawę jakości wód gruntowych w Międzyrzeczu stwierdzono w
1997 roku i zaliczono je do wód średniej jakości. Łącznie w klasach Ia (wody
najwyższej jakości) i Ib (wody wysokiej jakości) mieściły się wartości 16 z 21
ocenianych wskaźników. Stężenia fosforanów i substancji rozpuszczonych
odpowiadały wodom średniej jakości (II klasa), stężenie siarczanów
20
odpowiadało wodom niskiej jakości (III klasa), a przewodność nie odpowiada
klasyfikacji.
Wyniki uzyskane w 1998 roku znów były nieco gorsze. Wody gruntowe w
Międzyrzeczu, co prawda zaliczono do wód średniej jakości, ale łącznie w
klasach Ia (wody najwyższej jakości) Ib (wody wysokiej jakości) mieściły się
wartości tylko 14 z 21 ocenianych wskaźników. Stężenia wapnia, fosforanów,
stronu i twardość ogólna odpowiadały wodom średniej jakości (II klasa),
stężenia siarczanów i substancji rozpuszczalnych odpowiadały wodom niskiej
jakości (III klasa), a przewodność nie odpowiada klasyfikacji.
Tabela 2.3. Stężenia magnezu[mg Mg/dm3] w otworze badawczym 541 w latach 1994-98.
60
50
40
30
20
10
0
1994
1995
1996
1997
1998
21
Tabela 2.4. Stężenia wapnia [mg Ca/dm 3] w otworze badawczym 541 w latach 1994-98.
250
200
150
100
50
0
1994
1995
1996
1997
1998
Tabela 2.5. Stężenia siarczanów [mg SO 4/dm3] w otworze badawczym 541 w latach 1994-98.
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1994
1995
1996
1997
1998
Źródło: Stan środowiska w Gminie Międzyrzecz (1999 rok).
22
Tabela 2.6. Stężenia wodorowęglanów [mg HCO3 /dm3] w otworze badawczym 541 w latach
1994-98.
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1994
1995
1996
1997
1998
Tabela 2.7. Stężenia strotnu [mg Sr/dm 3] w otworze badawczym 541 w latach 1994-98.
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
1994
1995
1996
1997
1998
23
Tabela 2.8. Twardość wody [mg CaCo3/dm3] w otworze badawczym 541 w latach 1994-98.
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
Tabela 2.9. Przewodność elektryczności właściwa [µS/dm3] w otworze badawczym 541 w
latach 1994-98.
1150
1100
1050
1000
950
900
1994
1995
1996
1997
1998
24
Tabela 2.10. Stężenia substancji rozpuszczalnych [mg/dm 3] w otworze badawczym 541 w
latach 1994-98.
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1994
1995
1996
1997
1998
25
Tabela 2.11. Wskaźniki nietoksyczne.
Wskaźnik
Krzem
Żelazo ogólne
Magnez
Mangan
Wapń
Chlorki
Siarczany
Potas
Wodorowęglany
Sód
Cynk
Fosforany
Bar
Stront
Bor
Twardość
ogólna
Odczyn pH
Przewodność
Azot amonowy
Węgiel
organiczny
Substancje
rozpuszczone
Jednostka
mg
SiO2 /dm3
mg Fe/dm3
mg
Mg/dm3
mg
Mn/dm3
mg
Ca/dm3
mg
Cl/dm3
mg
SO4/ dm3
mg
K/ dm3
mg
HCO3/dm3
mg
Na/dm3
mg
Zn/dm3
mg
PO4/dm3
mg
Ba/dm3
mg
Sr/dm3
mg
B/dm3
mg
CaCO3/dm3
µS/cm
mg
N-NH4/dm3
mg
C/dm3
mg/dm 3
1994
26,14
Ib
1995
25,57
Ib
1996
25,74
Ib
1997
24,06
Ib
1998
22,9
Ib
0,17
33,67
Ib
51,08
0,01
51,08
Ia
II
0,02
46,42
Ia
Ib
0,01
38.96
Ia
Ib
47,8
Ia
Ib
0,005
Ia
0,002
Ia
0,002
Ia
0,002
Ia
0,001
Ia
175,8
Ib
239,6
II
213,4
II
181,1
Ib
219,2
II
64,6
Ib
64
Ib
39,1
Ia
31,4
Ia
38,2
Ia
227
II
424
III
364
III
307
III
409
III
6,4
Ib
6,4
Ib
4,8
Ia
4,9
Ib
6,7
Ib
415
III
378
II
391
II
334
Ib
347,7
Ib
45,3
Ia
48,1
Ia
37,8
Ia
35,5
Ia
41,3
Ia
0,297
Ia
0,109
Ia
0,103
Ia
0,131
Ia
0,086
Ia
0,5
II
1
II
0,3
II
0,3
II
0,3
II
0,064
Ib
0,079
Ib
0,065
Ib
0,06
Ib
0,058
Ib
0,472
Ib
0,635
II
0,539
II
0,462
Ib
0,54
II
0,28
Ia
0,57
Ib
0,66
Ib
0,51
Ib
0,75
Ib
577,6
II
808,6
III
724
II
612,6
II
744
II
7,31
1080
0,1789
Ia
NOK
Ib
7,31
1120
0,0778
Ia
NOK
Ia
7,16
1150
0
Ia
NOK
Ia
7,08
1010
0,0389
Ia
NOK
Ia
3,37
1144
0,046
Ia
NOK
Ia
3,88
Ia
7,72
Ib
-
-
5,2
Ib
9,3
Ib
1026
III
1365
III
1236
III
986,2
II
1278
III
W klasyfikacji ogólnej, obejmującej wskaźniki nietoksyczne i toksyczne, wody
gruntowe w Międzyrzeczu w całym okresie badawczym miały niską jakość.
Decydujące o niskiej klasyfikacji były stężenia zaliczanego do wskaźników
toksycznych azotu azotanowego, azotynowego wśród wskaźników
nietoksycznych stężenia siarczanów i substancji rozpuszczalnych oraz twardość
ogólna i przewodność. Świadczy to o antropogenicznym charakterze
zanieczyszczeń oraz o bardzo dużej mineralizacji wód. W latach 1994-98
obserwuje się stabilizację jakości wód gruntowych (płytkiego krążenia) w
26
Międzyrzeczu. Na podkreślenie zasługuje fakt, że stężenia badanych metali
ciężkich, z grupy toksycznych, były bardzo niskie.
Tabela 2.12. Klasyfikacja jakości zwykłych wód podziemnych w Międzyrzeczu.
Rok
Wskaźniki nietoksyczne
Wskaźniki toksyczne
Ia
Ib
II
III
Ia
Ib
II
1994
6
9
4
2
4
5
1
1995
6
6
5
4
7
3
1996
8
4
5
3
7
3
1997
8
8
3
2
6
4
1998
7
7
4
3
6
4
Klasa
III
1
1
1
1
1
III
III
III
III
III
Dla poszerzenia obrazu w tabeli 2.13 podano substancje wód podziemnych z
poszczególnych punktów monitoringowych sieci krajowej.
Tabela 2.13. Wyniki monitoringu jakości wód podziemnych sieci krajowej w latach 19942001 (wg klasyfikacji PIOŚ).
Nr
punktu
490
491
537
Lokalizacja
1994
Ib
Ib
III
1995
III
Ib
III
Klasa czystości wód podziemnych
1996
1997
1998
1999
III
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
III
III
III
III
Rudnica -1
Rudnica -2
Kamień
Wielki
539
Gorzów
II
III
III
III
III
III
Wlkp.
541
Międzyrzecz
III
III
III
III
III
III
543
Drezdenko
Ib
Ib
III
Ib
Ib
Ib
942
Rudnica –p
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
353
Dzikowice
III
III
III
III
III
III
355
Włostów
III
III
III
III
III
Ib
356
Łagów
III
III
III
III
III
III
Lubuski
792
Wysokie -1
Ib
III
II
Ib
Ib
Ib
793
Wysokie -2
Ib
III
III
II
Ib
Ib
795
Kargowa
II
Ib
Ib
III
III
III
1065
Żagań
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
1123
Wschowa
1147
Krosno
Ib
Ib
II
Ib
Ib
Ib
Odrzańskie
1148
Glinka
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Górna
Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego.
2000
Ia
2001
Ib
III
III
III
III
III
Ib
Ib
III
Ib
III
III
Ib
Ib
III
III
III
Ib
Ib
Ib
Ib
II
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
Ib
27
W roku 2000 przeprowadzono Monitoring sieci regionalnej. Na terenie powiatu
badania przeprowadzono w trzech miejscowościach: Bledzewie, Przytocznej i
Wyszanowie.
Wskaźniki obniżające jakość wód nie miały charakteru toksycznego, a
ponadnormatywne stężenie żelaza, manganu lub podwyższona twardość nie
wpływają tak bardzo na jakość wody. Ilustruje to poniższa tabela (Tabela Nr
2.14.).
Głębokość
stropu [m
n.p.m.]
Rodzaj wód
Nr obszaru
GZWP
Klasa czystości
32,8
W
poza
Ib
-
-
Q
7
G
poza
II
-
FET
Q
45
W
144
II
FET,
TW_OG
HCO3
-
Powiat
Stratyfikacja
Wyszanowo
międzyrzecki
33
Q
międzyrzecki
Przytoczna
Wskaźniki w
zakresie stężeń
odpowiadającyc
h wodzie o
niskiej jakości
międzyrzecki
26
Bledzew
Bledzew
Przytoczna
24
Międzyrzecz
Miejscowość
Nr
otworu
Gmina
Tabela 2.14. Wyniki badań regionalnego monitoringu wód podziemnych w powiecie
międzyrzeckim.
Objaśnienia: Q – czwartorzęd, W – wody wgłębne, G – wody gruntowe; GZWP – Główne
Zbiorniki Wód Podziemnych;
Oznaczenia wskaźników: FET – żelazo ogólne, HCO3 – wodorowęglany, MN – mangan, N –
azot ogólny, TW_OG – twardość ogólna.
Źródło: WIOŚ – stan środowiska w województwie lubuskim.
♦ Stan czystości wód w ujęciach komunalnych. Obok badań jakości zwykłych
wód podziemnych prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu,
Powiatowy Inspektorat Sanitarny prowadzi kontrolę wodociągów i ujęć wody na
terenie powiatu.
Badania prowadzone przez Inspekcję Sanitarną mają na celu stwierdzenie
przydatności ujmowanych wód do picia w świetle Rozporządzenia Ministra
28
Zdrowia z dnia 31 maja 1977 roku w sprawie warunków, jakim powinna
odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze.
Według danych PSSE w Międzyrzeczu, pod ich nadzorem są 24 wodociągi
publiczne, 7 wodociągów zakładowych, 26 wodociągów lokalnych oraz 18
studni publicznych pełniących rolę awaryjnego zaopatrzenia w wodę dla
miejscowości, zwodociągowanych.
W Tabeli 2.14. podano stopień zwodociągowania gmin w Powiecie
Międzyrzecz.
Tabela 2.15. Stopień zwodociągowania gmin w %.
Stopień zwodociągowania gmin w %
Skwierzyna
46 %
Bledzew
98 %
Międzyrzecz
85 %
Pszczew
45 %
Przytoczna
96 %
Trzciel
81 %
Średnia w Powiecie
75,2 %
Średnia W kraju
64,9 %
Źródło: Dane z UG, Rocznik Statystyczny Województwa Lubuskiego 2002 r.
Na uwagę zasługuje fakt, że średni stopień zwodociągowania powiatu jest
wyższy niż średnia krajowa (Tabela 2.14).
29
Tabela 2.16 Przedstawia długość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie
powiatu oraz zużycie wody w gospodarstwach domowych.
Tabela 2.16. Wykaz sieci wodociągowych i kanalizacyjnych w Powiecie Międzyrzecz.
Zużycie wody z
wodociągów w
gospodarstwach
domowych
w dm3
MIĘDZYRZECKI
250,7
144,6
6614
2657
2028
miasta
80,5
91,1
2423
1892
1181,4
obszar wiejski
170,2
53,5
4191
765
846,6
Gminy miejsko172,4
122,9
4394
2113
1470,8
wiejskie
MIĘDZYRZECZ
94,7
87,1
2078
1297
868,6
miasto
39,5
56,8
1266
1081
742,1
obszar wiejski
55,2
30,3
812
216
126,5
SKWIERZYNA
55,4
17,9
1345
560
432,4
miasto
35,6
17,9
901
560
376,7
obszar miejski
19,8
444
55,7
TRZCIEL
22,3
17,9
971
256
169,8
miasto
5,4
16,4
256
251
62,6
obszar wiejski
16,9
1,5
715
5
107,2
GMINY
78,3
21,7
222
544
557,2
WIEJSKIE
Bledzew
32,2
4,6
645
78
126
Przytoczna
23,2
12,9
1137
256
373,8
Pszczew
22,9
4,2
438
210
57,4
* łącznie z połączeniami prowadzącymi budynków zbiorowego zamieszkania.
na
jednego
mieszkańca w m3
Kanaciza
-cyjna
Połączenia
prowadzące do
budynków
mieszkalnych
( liczba budynków)*
Wodocią
-gowa
Kanaciza
-cyjna
Sieć w km
Wodocia
-gowa
rozdzielcza
Wyszczególnienie
33,4
35,9
30,5
32,1
33,6
37,2
21,2
32,4
35,7
20,1
25,8
25,7
25,9
37,4
26,6
62,5
13,7
Wszystkie wodociągi na terenie powiatu pracują w oparciu o studnie głębinowe
i dzięki temu jakość wody pod względem bakteriologicznym nie budzi
zastrzeżeń. W związku z tym nie ma potrzeby i nie jest prowadzone
dezynfekowanie wody – woda dzięki temu jest wolna od chloru oraz
szkodliwych produktów ubocznych dezynfekcji.
Jednak, ze względu na rodzaj ujęcia wody istnieje duże zanieczyszczenie
związkami chemicznymi pochodzenia mineralnego; głównie związków żelaza,
30
manganu, amoniaku. Konieczne jest, więc na większości wodociągów
przeprowadzania procesu uzdatniania wody.
W 2002 roku PSSE w Międzyrzeczu wykonała 375 badań fizyko-chemicznych
oraz 344 badania bakteriologiczne wody do spożycia. W woda w każdym
wodociągu publicznym oznacza się również zawartością metali ciężkich; nie
stwierdzono jednak przekroczenia normy. Dla zobrazowania jakości wody
przedstawiamy wyniki badań w wybranych miejscach; Tabela 2.17.
Tabela 2.17. Wyniki badań wody z wybranych ujęć komunalnych na terenie gminy
Międzyrzecz.
wskaźnik
jednostka
mętność
barwa
zapach
odczyn
twardość
ogólna
żelazo
ogólne
chlorki
amoniak
mg/dm3
mgPt/dm3
pH
mg
CaCO3/dm3
mg Fe/dm3
Międzyrzecz Międzyrzecz
98.10.05
15
20
Z2R
7,4
330
99.01.18
5
10
Z2R
7,2
252,2
2,29
2,19
Kęszyca
Leśna
Rojewo
97.04.14 98.03.31
5
10
5
10
Z1R
Z2R
7,6
7,8
235,6
287
wartość
dopuszczalna
wg MZiOS
5
20
naturalny 3
6,5-8,5
500
0,19
2,4
0,5
mg Cl/dm3
9,5
8,5
12
mg
1,02
0,88
0,2
NH3/dm3
azotyny
mg
0,007
0,01
nw.
NO2/dm3
azotany
mg
nw
nw
nw
NO3/dm3
utlenialność mg O2/dm3
2,7
2,8
2,9
mangan
mg
0,08
0,02
0,04
Mn/dm3
Źródło: Opracowanie: Stan Środowiska w Gminie Międzyrzecz.
35
0,62
300
0,5
nw
nw
1,2
0,24
0,1
● WODY POWIERZCHNIOWE
♦ Rzeki
Powiat międzyrzecki posiada dobrze rozwiniętą sieć hydrograficzną. Jej
podstawę stanowią rzeki przepływające przez teren powiatu. Największa z nich
Warta toczy wody na przestrzeni 45 km na obszarze powiatu; Obra ok. 80 km,
Paklica ok. 13 km.
Sieć hydrologiczną uzupełniają liczne jeziora i ok. 210 km kanałów.
31
Badania czystości rzek przeprowadzane są w sieci krajowej (podstawowej) oraz
w sieciach regionalnych i lokalnych. Na terenie powiatu międzyrzeckiego
badania jakości wód prowadzone były w sieci podstawowej (Warta) i
regionalnej (Obra).
▪ Warta
Badanie jakości wód Warty prowadzone były w punkcie powiatowo-kontrolnym
w Skwierzynie - 92,2 km biegu rzeki. W ogólnej ocenie wody rzeki Warty nie
odpowiadały normom czystości. Na czystość Warty wpływa stan gospodarki
ściekowej na znacznym obszarze Polski Środkowej i Zachodniej, gdyż jej
zlewnia stanowi ok. jednej szóstej powierzchni kraju. W badaniach stwierdzono
bardzo wysokie stężenie fosforu ogólnego, azotu azotanowego, chlorofilu „a”
oraz zły stan sanitarny. Szczegółowe wyniki badań w czterech przekrojach
pomiarowych obrazuje Tabela 2.18.
stan biologiczny
stan sanitarny
ocena ogólna
I
I
NON/II
(chlorofil
„a”)
NON
NON
II
NON
(Pog,,
PO4)
I
I
NON/II
(chlorofil
„a”)
NON
NON
II
NON
(Pog)
I
I
NON
NON
II
NON
(Pog)
I
I
NON/II
(chlorofil
„a”)
NON/II
(chlorofil
„a”)
NON
NON
substancje
specyficzne
NON
(Pog)
metale ciężkie
III
substancje
biogenne
zasolenie
związki
organiczne
Nr ppk
nazwa
przekroju
pomiarowokontrolnego
i rodzaj sieci
monitoringu,
km rzeki
12
powyżej
III
I
ujścia Obry
(m.
Skwierzyna)
– K km 92,2
13
powyżej
II
I
ujścia
Noteci
(Gorzów
Wlkp.) – R
km 57,2
14
m.
II
I
Świerkocin –
K km 28,5
15
ujście do
II
I
Odry (m.
Kostrzyn) –
K km 2,4
Źródło: WIOŚ w Zielonej Górze.
zawiesina ogólna
Tabela 2.18. Ocena stanu czystości rzeki Warty w 2000 roku w poszczególnych grupach
wskaźników – na podstawie badań wykonanych w sieci krajowej (K) i regionalnej (R)
monitoringu rzek.
32
▪ Obra
Rzeka Obra jest lewym dopływem Warty, do której uchodzi w 90,8 km tej rzeki.
W roku 2000 i 2001 stan jakości wód Obry objęty był monitoringiem
regionalnym. W omawianych latach wody rzeki Obry nie odpowiadały normom
czystości. O jej deklasyfikacji zadecydowały wysokie zawartości fosforu
ogólnego i chlorofilu „a” na całym badanym odcinku. Ponadto stwierdzono
ponadnormatywne stężenie azotu azotanowego i fosforanów w Skwierzynie, jak
również niską zawartość tlenu rozpuszczonego. Wyniki badań Obry w 2000
roku przedstawia poniższa Tabela 2. 19.
I
63
m. Policko – R NON
km 57,6
(O2)
I
I
NON
(Pog,)
I
I
64
ujście do
Warty – R (m.
Skwierzyna)km
1,6
I
I
NON
(NNO2,
Pog,
PO4)
I
I
II
NON/II NON
(chlorofil
„a”)
NON/II
III
(chlorofil
„a”)
III
NON/II
(chlorofil
„a”)
ocena ogólna
I
stan sanitarny
NON
(Pog)
substancje
specyficzne
I
metale ciężkie
zawiesina ogólna
II
62
substancje
biogenne
zasolenie
NON
(O2)
Nr ppk
związki
organiczne
nazwa
przekroju
pomiarowokontrolnego i
rodzaj sieci
monitoringu,
km rzeki
Strzyżewo – R
km 85
stan biologiczny
Tabela 2.19. Ocena stanu czystości rzeki Obry w 2000 roku w poszczególnych grupach
wskaźników – na podstawie badań wykonywanych w ramach monitoringu regionalnego (R).
NON
NON
NON
W roku 2001 wskaźniki czystości rzeki Obry nie uległy zmianie.
Zły stanie czystości wód Obry wpływa przede wszystkim zła gospodarka
ściekowa w całym jej dorzeczu. Obra wpływa na teren powiatu
międzyrzeckiego już bardzo obciążona zanieczyszczeniami, a tu przyjmuje
ścieki oczyszczone i jednocześnie zawierające znaczny ładunek biogenów z
oczyszczalni w Trzcielu, Pszczewie i Międzyrzeczu. Według opracowania „Stan
środowiska w gminie Międzyrzecz w 1999 roku” tylko w Międzyrzeczu Obra
przyjmuje 760 m3/dobę ścieków bytowo gospodarczych z oczyszczalni Szpitala
dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, ok. 1600 m3/dobę ścieków komunalnych z
33
oczyszczalni w Międzyrzeczu oraz 1300 m3/dobę, ścieków technologicznych w
czasie trwania kampanii cukrowniczej w Suszarni Międzyrzecz.
Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zły stan czystości wód Obry, jest
zmniejszanie się z upływem lat wielkości przepływu w rzece, co związane jest z
obniżeniem się poziomu wód gruntowych. Szczegółowe dane na temat czystości
wód rzeki Odry zawiera opracowany przez Stowarzyszenie Gmin
Nadodrzańskich dokument: „Gospodarka wodno-ściekowa w zlewisku rzeki
Obry. Stan obecny i zalecane kierunki rozwoju 2002 rok”.
▪ Paklica
Paklica jest lewym dopływem Obry, do której uchodzi 42,4 km tej rzeki.
Badania stanu czystości wód Paklicy prowadzone są przez WIOŚ w Gorzowie
Wlkp. w programie monitoringu regionalnego. Punkt kontrolno-pomiarowy
zlokalizowany jest Międzyrzeczu 0,5 km od ujścia do Obry.
Badania z 1996 roku klasyfikowały Paklicę w III klasie czystości. O takiej
klasyfikacji zdecydowały stężenia azotu azotanowego, chlorofilu „a’ i stan
sanitarny rzeki. Stan zanieczyszczenia rzeki w poszczególnych grupach
przedstawiał się następująco:
• substancje organiczne (wskaźniki sumaryczne) – wszystkie
normowane wskaźniki tej grupy przyjmowały wartości odpowiadające II
klasie czystości wód. Stężenia ogólnego węgla organicznego przybierały
wartości charakterystyczne dla wód średnio obciążonych.
• zasolenie – zasolenie Paklicy było niskie. Wszystkie parametry tej grupy
mieściły się w I klasie.
• zawiesiny – ilość zawiesin niesionych przez rzekę odpowiada I klasie.
• substancje biogeniczne – pod względem obciążenia związkami
biogenicznymi wody Paklicy odpowiadały III klasie czystości z powodu
wysokich stężeń azotu azotanowego.
• metale – wśród badanych metali jedynie zawartość manganu
przekraczała normę dla I klasy.
• specyficzne związki organiczne – zawartość fenoli lotnych i
detergentów anionowych odpowiada I klasie.
• specyficzne związki organiczne – zawartość fenoli lotnych i
detergentów anionowych odpowiadała I klasie.
• saprobowość – stężenia chlorofilu „a” odpowiadały III klasie czystości
wód powierzchniowych, indeks saprobowości festonu odpowiadał II
klasie.
• stan sanitarny – zawartość bakterii coli odpowiada III klasie.
34
♦ Jeziora
Cenny walor krajobrazowy powiatu stanowią jeziora. W sferze gospodarczej
stanowią doskonały atut rozwoju turystycznego regionu.
Na terenie powiatu znajduje się 65 jezior (powyżej 1 ha powierzchni) o łącznej
powierzchni lustra wody 2565 ha.
Szczegółowy wykaz jezior znajduje się w Załączniku Nr 9 Programu.
Wykaz i parametry hydrologiczne największych
międzyrzeckim przedstawia poniższa tabela.
jezior
w
powiecie
Tabela Nr 2.20. Parametry hydrologiczne największych jezior w powiecie międzyrzeckim.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Nazwa jeziora
Powierzchnia
Lubikowskie
314,7
Chłop (k. Pszczewa)
227,8
Wielkie Obrzańskie
188,7
Szarcz
169,8
Lutol
153,1
Głębokie (k. Międzyrzecza)
124,9
Bukowieckie
103,3
Długie (k. Chęciny)
95,5
Konin
93,5
Chycina
84,8
Wędromierz
73,8
Pszczewskie
68,7
Rokitno
61,5
Źródło: Program ochrony środowiska Województwa Lubuskiego.
Objętość [tys. m³]
34842
20579
4087
13465
2746
11530
1956
7171
1982
7197
3653
6532
3133
Ocenę czystości wód jeziornych przeprowadzono w oparciu o następujące
kryteria:
• klasa czystości zbiornika,
• kategoria podatności zbiornika na degradację.
Klasa czystości wód określona jest na podstawie wybranych wskaźników
fizykochemicznych i biologicznych. Wskaźnikiem weryfikującym ogólną klasę
czystości jest wskaźnik sanitarny – miano coli.
Na ocenę podatności zbiornika na degradację wypływa zespół naturalnych cech
zbiornika: morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych. Mogą one
wpływać na jakość wód jeziora. Na terenie powiatu międzyrzeckiego badaniami
monitoringowymi w latach 1996-2000 objętych było 14 jezior. Wynik badań
przedstawia poniższa tabela.
35
Tabela Nr 2.21. Wyniki badań monitoringowych czystości jezior w Powiecie Międzyrzecz..
Lp.
Jezioro
Powierzchnia
Gmina
1.
Bukowieckie (Borowy
Młyn)
Białe
Wędromierz
Lubikowskie
Głębokie
Szarcz
Rokitno
Pszczewskie (Kochle)
Chłop
Wielkie Obrzańskie
Lutol
Konin
Chycina
Długie
103,3
55,6
73,8
314,7
124,9
169,8
61,5
68,7
227,8
188,7
153,1
93,5
84,4
95,5
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Rok badań
Międzyrzecz
Klasa
czystości
II
Pszczew
Pszczew
Przytoczna
Międzyrzecz
Pszczew
Przytoczna
Pszczew
Pszczew
Trzciel
Trzciel
Trzciel
Bledzew
Bledzew
III
III
II
II
II
II
II
II
NON
NON
NON
III
III
1997
1997
1998
1999
1999
1999
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
1996
Od szeregu lat wody jezior, tak zwanych „obrzańskich”, nie odpowiadają
normom czystości. Decyduje o tym w głównej mierze zły stan czystości
przepływającej przez nie Obry oraz ich zdecydowanie niekorzystna morfometria
(są to płytkie zbiorniki z dużą wymianą wody).
Do najczystszych jezior w powiecie można zaliczyć jeziora: Głębokie, Szarcz,
Lubikowskie, Rokitno oraz Chłop. Ostatnie badanie jezior wskazuje, jednakże
na tendencję do pogarszania się ich jakości. Jest to związane po części ze
stosunkowo dużym obciążeniem turystycznym akwenów. W roku 2000
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze wraz z
Delegaturą w Gorzowie przebadał w ramach szczegółowego monitoringu 15
jezior w województwie lubuskim, w tym 7 jezior na terenie powiatu
międzyrzeckiego: Chycina, Chłop, Długie, Konin, Lutol, Pszczewskie, Wielkie
Obrzańskie.
Szczegółowe wyniki badań poniżej.
♦ Jezioro Chycina
Położenie jeziora:
• gmina Bledzew,
• dorzecze: Jeziorna – Obra – Warta – Odra,
36
• region fizycznogeograficzny: Bruzda Zbąszyńska – Pojezierze Lubuskie,
• wysokość w m n.p.m.:40,6.
Jezioro Chycina to zbiornik należący do tzw. jezior bledzewskich – ciągu jezior
między Bledzewem i Kurskiem. Zlewnia bezpośrednia omawianego zbiornika to
w przewadze tereny leśne. Akwen nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych
źródeł zanieczyszczeń. Nad zachodnią zatoką usytuowane są obiekty
wypoczynkowe i domki kempingowe. Wśród lasów, na brzegu północnym i
zachodnim zlokalizowano 2 pola biwakowe.
Jezioro jest zasilane dwoma dopływami – jeden to Jeziorna płynąca z jeziora
Długiego, drugi płynie z niewielkiego jeziorka o nazwie Staw. Odpływ
prowadzi wody do rzeki Obry.
W naddennych warstwach wody jeziora stwierdzono brak tlenu. Sprzyjało to
uwalnianiu się latem dużych ilości fosforanów z osadów dennych (NON).
Zawartość fosforu całkowitego odpowiada II klasie. Duże były stężenia
amoniaku nad dnem (III klasa). Azot całkowity w warstwie powierzchniowej
występował w niedużych ilościach – (I klasa), wystarczających jednak do dość
obfitego rozwoju fitoplanktonu, wyrażającego się znaczną zawartością
chlorofilu „a” (NON). Również wartość przewodności elektrolitycznej
właściwie była wysoka. Jezioro nie było zasobne w substancje organiczne –
ilość materii organicznej reprezentowana wartościami BZT5 i ChZT zawierała
się w warstwie powierzchniowej w klasie I i II. Stan sanitarny zbiornika
odpowiadał I klasie. Na podstawie klasyfikacji dokonanej zgodnie z SOJJ
(System Oceny Jakości Jezior) jezioro Chycina zaliczono do III klasy czystości.
Zbiornik należy do akwenów średnio podatnych na degradację – został
zaliczony do II kategorii.
Badania hydrologiczne wiosną wykazały dominacje okrzemek (Cyclotella sp.) i
wrotków. Latem dominował sinice (Lyngbya limnetica), liczne były tobołki
(Ceratium hirudinella) i wrotki.
Poprzednio jezioro Chycina było badane w 1987 roku i 1995 roku. Oba badania
zaliczały zbiornik do II klasy. W okresie 13 lat dzielących pierwsze i ostatnie
badanie bardzo mocno wzrosła zawartość soli mineralnych, wzrosła
koncentracja fosforanów nad dnem, zwiększyła się ilość chlorofilu „a”, zmalała
przezroczystość wody.
♦ Jezioro Długie koło Chyciny
• gmina: Bledzew,
• dorzecze: Jeziorna – Obra – Warta – Odra,
37
• wysokość w m n.p.m.: 41,3.
Jezioro Długie stanowi jedno z ogniw w ciągu tzw. jezior bledzewskich.
Północna część jeziora otoczona jest lasami, natomiast do części południowej
przylegają pola uprawne z wąskim pasem drzew. Rzeka Jeziorna stanowi
dopływ i odpływ jeziora Długie. Zabudowę rekreacyjną stanowią pojedyncze
domki letniskowe usytuowane w miejscowości Ziemsko oraz na północnym
brzegu. Jezioro nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych źródeł
zanieczyszczeń.
Wskaźniki zawartości materii organicznej w wodzie odpowiadały II klasie.
Odtlenione, z bardzo wyraźnie wyczuwalnym siarkowodorem, naddenne
warstwy wody były bardzo zasobne w związki fosforu i azotu. Wartości
przewodności elektrolitycznej przekraczały normatywy dla III klasy czystości
wód jeziornych. Ponadto wysoka zawartość chlorofilu „a” (NON) oraz znacznie
ograniczona przezroczystość wód (III klasy) obniżały klasyfikację wód.
Warunki sanitarne odpowiadały II klasie. W ogólnej ocenie dokonanej zgodnie z
SOJJ jezioro zaliczono do III klasy.
Jezioro Długie jest zbiornikiem średnio podatnym na degradację,
odpowiadającym II klasie.
W fitoplanktonie wiosennym dominację stanowiły okrzemki; w największych
ilościach wystąpiła Asterionella formosa i Synedra acus v. angustissima.
Nieliczny zooplankton reprezentował głównie pierwotniaki.
Latem w ubogim jakościowo planktonie roślinnym dominantem okazała się
bruzdnica z gatunku Ceratium hirundinella, stanowiąca blisko 77 % ogółu
oznaczonych organizmów. Zooplankton letni był najliczniej reprezentowany
przez Copepoda ze stadium larwalnym Nayplius sp.
Podczas wcześniejszych badań Jeziora Długie przeprowadzonych w 1987 i 1996
roku zbiornik klasyfikowano w II klasie czystości. Badania z 2000 roku
wykazały wzrost zawartości w jeziorze fosforu, azotu mineralnego chlorofilu
„a”. Spowodowało to zmianę klasyfikacji z klasy II na III.
38
♦ Jezioro Lutol
• gmina: Trzciel,
• dorzecze: Obra – Warta – Odra,
• wysokość w m n.p.m.: 59,5
Jezioro Lutol leży na terenie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego. Wraz z
jeziorami Wielkie i Rybojady oraz kilkoma jeziorami na terenie województwa
wielkopolskiego należy do Obrzańskiego Szlaku Wodnego. Zlewnia jest w
przewadze leśna, brak tu większego przemysłu i dużych obiektów rolniczych.
Jezioro Lutol nie posiada żadnego punktowego źródła zanieczyszczeń.
Zagrożenie dla czystości jego wód stanowią spływy powierzchniowe i przede
wszystkim rzeka Obra zanieczyszczana ściekami ze źródeł położonych na
terenie województwa wielkopolskiego. Jezioro wykorzystywane jest jako szlak
kajakowy. Na północnym cyplu usytuowano pole biwakowe.
39
Niewielka głębokość zbiornika i pełne wymieszanie wód sprzyja dobremu
natlenieniu całego jeziora (północne ploso) skok tlenowy następował z 6,5 mg
O2/dm3 na głębokości 5,0 m. Nad dnem wyczuwalny był siarkowodór.
Wody jeziora Lutol były bardzo mocno obciążone substancjami organicznymi
(wysokie wartości ChZT i BZT5). Zawierały bardzo dużo soli mineralnych. Były
zasobne w związki azotu i fosforu. Intensywny, występujący od kilku lat
corocznie, zakwit w sezonie wiosenno-letnim wyrażał się dużymi stężeniami
chlorofilu „a” i suchej masy festonu. Ograniczał on przezroczystość wód do
kilku dziesięciu centymetrów, latem do zaledwie 25 cm. Niemal wszystkie
wskaźniki stanu czystości wód jeziora Lutol nie odpowiadały normom. Wartość
miana coli klasyfikował zbiornik w II klasie. Zgodnie z SOJJ wody jeziora Lutol
uznano za poza klasowe.
Lutol jest jeziorem o niekorzystnych cechach naturalnych, znajdujących się poza
kategorią podatności na degradację.
W bogatym ilościowo fitoplanktonie wiosennym dominowały okrzemki
(Synedra acus v. acus i Synedra ulna v. ulna) przy współdominacji sinic
(Oscillatoria sp.).Latem w podobnych proporcjach dominowały okrzemki i
sinice (Melosira granulata i Microcystis aeruginosa). Zooplankton był bardzo
nieliczny zarówno wiosną, jak i latem.
Stan czystości jeziora Lutol nie odpowiadał normom już w 1986 roku. Ponowne
badania z 1995 roku potwierdziły jego deklasyfikację. W ciągu ostatnich 5 lat
poprawił się jedynie stan sanitarny – z klasy III do klasy II.
♦ Jezioro Konin (Konińskie)
• gmina: Trzciel,
Jezioro leży w zlewni rzeki Obry. Obszar zlewni bezpośredniej jeziora Konin
obejmuje w przewadze tereny leśne. Od zachodu zbiornik sąsiaduje z Jeziorem
Wielkie. Odpływ z jeziora uchodzi poprzez przepust w sztucznie usypanej
grobli do rzeki Obry. Przy wyższych stanach rzeki zdarza się sytuacja odwrotna
– występuje zjawisko tzw. cofki. Jezioro posiada jeden dopływ – niewielki ciek
zasilany wodami rowów melioracyjnych. Na wschodnim brzegu usytuowano
dwa ośrodki wypoczynkowe, jest tu również pole biwakowe. Brak jest
bezpośrednich źródeł zanieczyszczeń jeziora Konin.
Latem stwierdzono w jeziorze przesycenie tlenem spowodowane fotosyntezą
rozwijających się glonów. Wody jeziora charakteryzowały się obniżoną
jakością. Było one bardzo zasobne w związki organiczne, co wyrażało się
dużymi wartościami ChZT i BZT5 oraz w sole mineralne, o czym świadczyła
40
duża przewodność. Wskaźnik produkcji pierwotnej przekroczyły wartości
dopuszczalne dla III klasy, a przejrzystość wód wynosiła zaledwie 0,5 m.
Zawartość związków fosforu i azotu odpowiadała III klasie bądź nie
odpowiadała normom. Pod względem sanitarnym jezioro odpowiadało II klasie.
Ogólna klasyfikacja przeprowadzona zgodnie z SOJJ zaliczała stan czystości
wód jeziora Konin do nieodpowiadających normom czystości.
Jezioro należy do zbiorników podatnych na degradację, zaliczono je do III
kategorii. Fitoplankton wiosenny był zdominowany przez sinice, głównie przez
rodzaj, Oscillatoria, który spowodował zakwit zbiornika. Latem przeważały
okrzemki, zaś najwięcej taksonów oznaczono wśród zielenic. Zooplankton
wiosenny był ubogi ilościowo i jakościowo, natomiast zooplankton letni był
różnorodny gatunkowo – w największych ilościach wystąpiła Keratella
cochlearis f. tecta.
Wcześniejsze badania jeziora Konin przeprowadzono w 1983 roku.
Zdecydowana większość wskaźników stanu czystości nie odpowiadała wówczas
normom, a sumaryczna punktacja przekraczała normatyw dla III klasy.
Ponowne badania w 1996 roku wykazały zdecydowaną poprawę stanu
sanitarnego jeziora, znacznie obniżała się ilość chlorofilu „a” i suchej masy
sestonu. Niestety, stężenia związków biogennych i wskaźniki zapotrzebowania
tlenowego utrzymywały się na wysokim poziomie. W ogólnej ocenie jezioro w
1996 roku sklasyfikowano w III klasie. W okresie między badaniami z 1996 i
2000 roku wzrosło znaczenie ilości azotu mineralnego i azotu całkowitego, co
spowodowało degradację zbiornika do stanu nie odpowiadającego normom
czystości.
♦ Jezioro Wielkie (Obrzańskie)
• gmina: Trzciel,
Jezioro Wielkie położone jest w ciągu jezior obrzańskich na terenie
Pszczewskiego Parku Krajobrazowego. Jezioro jest częściowym rezerwatem
faunistycznym. Nad jeziorem leży niewielka miejscowość Rybojady, gdzie
znajdują się dwa małe ośrodki wczasowe (ujmują kilka domków
kempingowych). Obok zlokalizowano kąpielisko z pomostem. Brzegi jeziora w
przewadze otoczone są lasami. W południowej części jeziora, gdzie wpływa do
niego rzeka Obra, brzeg jest niski, bagienny. Powyżej przewężenia przy
kąpielisku zaczyna się jezioro Rybojady. Oprócz Obry do jeziora wpływają
41
jeszcze dwa niewielkie cieki z lasów i łąk. Za pośrednictwem rzeki Obry do
jeziora docierają ścieki z Trzciela.
Z uwagi na bardzo małą głębokość zbiornika natlenienie, zarówno wiosną jak i
latem było dobre aż do dna. Wody były zasobne w związki fosforu i azotu,
bogate w sole mineralne, a także mocno obciążone substancjami organicznymi.
Masowy rozwój glonów planktonowych, wyrażający się bardzo dużymi
stężeniami chlorofilu „a”, ograniczył przezroczystość wody do zalewie 80 cm.
Miano coli nie odpowiadało normom. Wynik oceny przeprowadzonej według
SOJJ zaliczył Jezioro Wielkie do nie odpowiadających normom czystości.
Zbiornik jest bardzo podatny na degradację i znajduje się poza kategorią.
Bardzo liczny, zarówno wiosenny jak i letni, plankton jeziora zdominowały
okrzemki, spośród których wiosną dominował gatunek Synedra acus v. acus, a
latem Melosira granulata v.granulata. Zooplankton letni był różnorodny
gatunkowo, zaś osobników oznaczono wśród Rotatoria.
Podczas wcześniejszych badań przeprowadzonych w latach 1986 i 1996
klasyfikowano Jezioro Wielkie w III klasie.
♦ Jezioro Chłop (koło Pszczewa)
• gmina: Pszczew,
Jezioro Chłop leży na terenie Pszczewskiego Parku Krajobrazowego, w tzw.
rynnie jezior zbąszyńskich. W zlewni jeziora przeważają lasy, chociaż znaczący
procent powierzchni stanowią pola i łąki. Z uwagi na znaczne walory
przyrodnicze jezioro jest intensywnie wykorzystywane na potrzeby turystyki i
rekreacji. Nad brzegami leży kilka ośrodków wypoczynkowych, liczne domki
letniskowe i dwa pola namiotowe. Jezioro nie ma punktowych źródeł
zanieczyszczeń ani nad jeziorem, ani w obrębie zlewni.
Akwen zasilany jest wodami trzech dopływów; dwa płyną z sąsiednich
niewielkich jezior, trzeci prowadzi wody z łąk. Odpływ na południowym krańcu
łączy jezioro Chłop z jeziorem Wędromierz i dalej z ciągiem jezior odrzańskich
i zbąszyńskich.
Dobre natlenienie jeziora utrzymywało się średnio do głębokości 8 m, mimo to
nie stwierdzono obecności siarkowodoru nad dnem.
Zawartość substancji organicznych w jeziorze była stosunkowo niewielka. W
warstwie powierzchniowej stężenie biogenów mieściło się w I i II klasie.
Natomiast znaczną ilość substancji fosforowych wykryto latem w warstwie
naddennej. Nieodpowiadająca normom przewodność świadczyła o dużej
zawartości substancji mineralnych w jeziorze. Mimo niektórych symptomów
42
przeżyźnienia omawianego zbiornika, wskaźniki produkcji pierwotnej
odpowiadały I i II klasie. Przezroczystość wody była dobra i odpowiadała II
klasie. Dobry stan sanitarny nie miał wpływu na wynik klasyfikacji.
Sumaryczna klasyfikacja stanu czystości wód jeziora Chłop według SOJJ
wskazuje na II klasę.
Warunki morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe odpowiadają II klasie
podatności na degradację.
Zarówno wiosnom, jak i latem w fitoplanktonie przeważały okrzemki z gatunku
Flagillaria crotonensis. W okresie letnim w znacznych ilościach wystąpiła
bruzdnica Ceratium hirundinella. Zooplankton wiosenny i letni był ubogi
jakościowo i ilościowo, zaś najwięcej taksonów oznaczono wśród Rotatoria.
Poprzednio jezioro Chłop było badane w 1985 roku i ponownie w 1994 roku. Na
podstawie przeprowadzonych wówczas badań zaklasyfikowano jezioro również
do klasy II, przy czym wskaźnik liczbowy był nieco wyższy. Badania wykonane
w 2000 roku wykazały obniżenie w wodach jeziora ilości fosforu całkowitego,
azotu całkowitego i azotu mineralnego, poprawił się także stan sanitarny.
♦ Jezioro Pszczewskie (Kochle)
• gmina: Trzciel,
Jezioro Pszczewskie leży w miejscowości Pszczew, w obrębie Pszczewskiego
Parku Krajobrazowego. Mimo położenia na atrakcyjnym turystycznie terenie
jezioro Pszczewskie jest w małym stopniu wykorzystywane rekreacyjnie. Brak
tu ośrodków, pól biwakowych czy chociażby kąpieliska. Jezioro nie jest
odbiornikiem ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Zbiornik posiada
dopływ i odpływ. W zlewni bezpośredniej przewagę stanowią pola uprawne.
Zbiornik jest dobrze natleniony do głębokości 6 m, naddenne warstwy wody
były pozbawione tlenu i stwierdzono obecność siarkowodoru. Jezioro zawierało
w warstwie powierzchniowej umiarkowaną ilość substancji organicznych.
Uśredniona z wiosny i lata zawartość fosforu i azotu całkowitego w warstwie
powierzchniowej była charakterystyczna dla I klasy czystości wód jeziorowych,
natomiast stężenie fosforanów i fosforu całkowitego w naddennych warstwach
wody było znaczne. Ilość azotu amonowego i mineralnego odpowiadała III
klasie. Zbiornik był bardzo zasobny w sole mineralne, o czym świadczyła
wartość przewodności elektrycznej nie odpowiadająca normom. Wskaźniki
świadczące o produktywności jeziora odpowiadał I i II klasie. Przezroczystość
wody i stan sanitarny były dobre (I klasa). Zgodnie z SOJJ omawiane jezioro
zaliczono do II klasy czystości.
43
Jezioro Pszczewskie jest zbiornikiem średnio podatnym na degradację i znajduje
się w II kategorii podatności.
Fitoplankton w obu okresach badawczych charakteryzowało obfite
występowanie okrzemek. Wiosną w największych ilościach wystąpiła
Fragillaria crotonensis, stanowiąca blisko 81 % ogółu oznaczonych
organizmów. Latem dominacje przejęła Asterionella formosa. Dość ubogi letni
zooplankton był reprezentowany głównie przez Cladocera.
Według badań Jeziora Pszczewskiego przeprowadzonych w 1990 roku zbiornik
klasyfikowano w III klasie czystości. Ponowne badania z 1996 roku zaliczały
wody zbiornika do II klasy. W największym stopniu na poprawę stanu czystości
jeziora wpłynęło obniżenie zawartości wszystkich form związków azotowych w
jeziorze. Wiąże się to najprawdopodobniej ze zmianą w sposobie nawożenia
otaczających jezioro pól uprawnych. Utrzymana przez ostatnie lata II klasa
czystości wód wynika m.in. z faktu, że jezioro nie jest odbiornikiem ścieków i
nie jest intensywnie użytkowanie rekreacyjnie.
44
45
● Źródła zanieczyszczenia wód – gospodarka wodno ściekowa
Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych jest wprowadzenie
do nich nie oczyszczonych ścieków bytowo-gospodarczych i technologicznych
(przemysłowych) lub oczyszczonych w stopniu niewystarczającym. Istotny
wpływ mają również dopływy zanieczyszczonych wód opadowych z terenu
zlewni, drenaż zanieczyszczonych wód podziemnych, np. z terenów wysypisk
odpadów,
terenów
przemysłowych,
komunalnych,
intensywnie
wykorzystywanych rolniczo.
W ostatnim okresie obserwuje się zmniejszenia punktowych źródeł
zanieczyszczeń, co jest wynikiem regresu na terenie powiatu. Doprowadził on
do ograniczenia lub wręcz zaprzestania produkcji w wielu przedsiębiorstwach,
zwłaszcza państwowych i spółdzielczych.
Zauważa się również obniżenie intensywności działalności rolniczej. Chodzi tu
przede wszystkim o znaczne zmniejszenie stosowania nawozów mineralnych i
środków ochrony roślin, jak również odłogowanie znacznych obszarów,
zwłaszcza o słabej bonitacji.
Duży ładunek zanieczyszczeń wód niesie również działalność gorzelni
rolniczych odprowadzających ścieki produkcyjne. Na terenie powiatu znajduje
się 13 gorzelni rolniczych, z czego jednak 10 w chwili obecnej jest nieczynnych.
W powiecie międzyrzeckim działa 9 komunalnych oczyszczalni ścieków,
jednakże tylko 58 % ludności jest obsługiwana przez oczyszczalnie. Przedstawia
to poniższa rycina.
46
Wykres 1.: Procentowy udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie
ścieków w województwie lubuskim wg powiatów.
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1 – Polska, 2 –Lubuskie, 3 –Powiat Gorzowski, 4 –Powiat Krośnieński, 5 –Powiat
Międzyrzecki, 6 –Powiat Nowosolski, 7 –Powiat Słubicki, 8 – Powiat Strzelecko-Drezdenecki,
9 –Powiat Sulęciński, 10 –Powiat Świebodziński, 11 –Powiat Zielonogórski, 12-Powiat
Żagański, 13 –Powiat Żarski, 14 – Gorzów Wielkopolski, 15 –Zielona Góra.
Rozmieszczenie komunalnych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu
obrazuje Tabela Nr 2.22.
47
Liczba
oczyszczalni
Ogółe
W tym
m
biologicznych
9
5
Przepuszczalność
oczyszczalni
Ogółem
W tym
biologicznych
W m3 / d
11062
965
Powiat
Międzyrzecki
Międzyrzecz
1
8000
miasto
Międzyrzecz
1
464
obszar wiejski
Skwierzyna miasto
1
1600
Trzciel miasto
1
1
360
360
Trzciel obszar
1
1
25
25
wiejski
Bledzew
1
1
80
80
Przytoczna
3
2
533
500
Ludność
obsługiwan
a przez
oczyszczaln
ie (w %)
Wyszczególnienie
Ścieki
oczyszczane
(w m3/d)
Tabela Nr 2.22. Komunalne oczyszczalnie ścieków i ludność odsługiwana przez
nie (wg gmin).
5395
58,1
3162
94,7
107
34
1370
323
22
64,3
52,9
3,6
55
356
25,5
54,7
Jak wynika z powyższej Tabeli 2.22, pilna staje się kanalizacja, zwłaszcza na
obszarach wiejskich, gdyż ścieki komunalne gromadzone w zbiornikach
bezodpływowych, wywożone są później w wielu przypadkach na dzikie
wylewiska.
Należy jednak podkreślić, że w ostatnich latach zwiększa się aktywność gmin w
tym zakresie; m.in.:
• Gmina Międzyrzecz – kanalizacja Kaławy, Pniewa, Wysokiej, Bukowa,
Wyszanowo; budowa oczyszczalni stawowo-trzcinowej w Kalsku;
• Gmina Skwierzyna – na etapie pozwolenia na budowę nowej oczyszczalni
dla miasta Skwierzyna;
• Gmina Trzciel – dalsza kanalizacja miasta;
• Gmina Pszczew – rozbudowa kanalizacji w miejscowości Pszczew,
• Gmina Przytoczna – opracowano koncepcję kompleksowej gospodarki
ściekowej na terenie całej gminy.
2.3. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
Ochrona powietrza atmosferycznego jest jednym z elementów szeroko pojętej
ochrony środowiska. Zgodnie z art. 85 Prawa Ochrony Środowiska ochrona ta
przede wszystkim polega na zapobieganiu powstawaniu, ograniczaniu lub
eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w
48
celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na
poziomie nieprzekraczającym obowiązujących wielkości dopuszczalnych stężeń
substancji.
W powiecie międzyrzeckim, podobnie jak w województwie lubuskim, głównym
źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna,
wynikająca z działalności człowieka.
Ze względu na ilość emitowanych zanieczyszczeń emisja antropogeniczna jest
dużym zagrożeniem dla warunków życia i zdrowia człowieka, gdyż wynika ona
z koncentracji na terenach o intensywnej produkcji i wysokiej gęstości
zaludnienia. Emisja ta obejmuje emisję z zakładów przemysłowych i
energetycznych, emisję niską z gospodarki komunalnej oraz emisję
komunikacyjną.
Najwyższe dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń powietrza reguluje
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku (dz. U. Nr 1 8
stycznia 2003).
Źródła zanieczyszczeń
Dwutlenek siarki przenika do atmosfery głównie w wyniku spalania paliw. Do
największych źródeł tego zanieczyszczenia zalicza się: energetykę (elektrownie,
elektrociepłownie, kotłownie) oraz zakłady przemysłowe, w których paliwa
spalane są w procesach technologicznych. Istotny wpływ na zanieczyszczenia
powietrza dwutlenkiem siarki ma również tzw. emisja niska, czyli emisja z
palenisk domowych oraz małych zakładów produkcyjnych.
Antropogenicznym źródłem tlenków azotu jest energetyka i komunikacja.
Emisja tych związków jest wynikiem syntezy azotu zawartego w powietrzu z
tlenem, zachodzącej podczas spalania. W wyniku reakcji powstają następujące
tlenki azotu: NO, NO 2, N2O, N2O3 i N2O 4. Dwa pierwsze związki występują w
największej koncentracji. Tlenek azotu w powietrzu łatwo utlenia się do
dwutlenku azotu.
Stężenie pyłu zawieszonego w powietrzu wiąże się przede wszystkim z ilością
spalonych paliw stałych. Istotny wpływ na jakość powietrza w przypadku pyłu
mają wiec źródła energetyczne i przemysłowe oraz wtórna emisja pyłów z
podłoża.
Tlenek węgla powstaje w procesie niepełnego spalania paliw energetycznych
oraz innych produktów zawierających węgiel. Najistotniejszym źródłem emisji
CO są pojazdy samochodowe napędzane benzyną. Dlatego w rejonach o dużym
natężeniu ruchu występują największe stężenia tego gazu. CO przenika do
atmosfery również w wyniku spalania paliw w procesach technologicznych w
zakładach przemysłowych oraz spalania odpadów.
Ozon troposferyczny (występujący w przyziemnej warstwie atmosfery) jest
zanieczyszczeniem wtórnym. Powstaje w wyniku skomplikowanych reakcji
fotochemicznych w obecności innych zanieczyszczeń – prekursorów reakcji
49
fotochemicznych, m.in.: tlenków azotu i lotnych związków organicznych. W
odróżnieniu od ozonu stratosferycznego, który pełni rolę filtra chroniącego
powierzchnię ziemi przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym (UVB), ozon troposferyczny, ze względu na silne cechy utleniające, oddziałuje na
rośliny, zwierzęta i ludzi. Podwyższone stężenie ozonu w powietrzu może,
szczególnie u osób wrażliwych, powodować podrażnienie górnych dróg
oddechowych i oczu, kaszel i ból głowy. Sam ozon nie jest alergenem,
powoduje natomiast stany zapalne tkanek układu oddechowego, ułatwiając
wnikanie obecnych w powietrzu, chemicznych i biologicznych alergenów.
Badania jakości powietrza atmosferycznego prowadzone są przez WIOŚ i
Inspekcję Sanitarną. W ramach monitoringu krajowego w województwie
lubuskim działają 2 stacje Inspekcji Ochrony Środowiska w strefie poza
miejskiej oraz 3 stacje Inspektoratu Sanitarnego zlokalizowano w Zielonej
Górze, Gorzowie i Międzyrzeczu. Stacje te dostarczają informacji o stanie
aerosanitarnym miast.
Badania stanu zanieczyszczenia na terenie miasta Międzyrzecz, prowadzi stacja
stała monitoringu, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Pomiary
stężeń zanieczyszczeń prowadzone są systematycznie jako pomiary średnio
dobowe w zakresie podstawowych zanieczyszczeń powietrza tj. dwutlenku
azotu, dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego.
W latach 1999-2001 prowadzone były badania jakości powietrza metodą
pasywną. W powiecie międzyrzeckim punkty pomiaru zanieczyszczeń były
zlokalizowane w 5 punktach, w miejscowościach: Międzyrzecz, Bobowicko,
Nietoperek, Przytoczna i Bledzew. Badania te dotyczyły stężenia dwutlenku
siarki (SO 2) i dwutlenku azotu (NO2).
Wyniki badań przedstawione są w poniższej Tabeli Nr 2.23.
Tabela 2.23 Średnie stężenie dwutlenku azotu i dwutlenku siarki zmierzone metodą pasywną
w 2000 roku na terenie powiatu międzyrzeckiego.
Punkt pomiarowy
Bledzew
Bobowicko
Międzyrzecz
Nietoperek
Przytoczna
NO2
[µg/m3]
15,9
14
31,9
17,3
17,6
SO 2
[µg/m3]
3,3
2,9
8
2,3
4,6
50
♦ Dwutlenek siarki
Najwyższe dopuszczalne roczne stężenia SO 2 wynosi 40 µg/m3.. Obliczone dla
poszczególnych miejscowości średnie z trzech miesięcy pozwalają
domniemywać, że stężenia SO2 w powietrzu odpowiadają normom. Najwyższe
stężenia odnotowano w Międzyrzeczu – 8 µg/m 3 (20 % rocznej normy); w
pozostałych punktach pomiarowych wartości mieściły się od 2 µg/m 3 (5 %
normy) do 4 µg/m3 (10 % normy).
♦ Dwutlenek azotu
Szacunkowe analizy danych (niepełnych – średnia z pięciu miesięcy) miesięcy
pomiarów metodą pasywną wskazują, że stan zanieczyszczenia NO 2 w powiecie
międzyrzeckim jest zadawalający. Norma roczna dla tego zanieczyszczenia
wynosi 40 µg/m 3, a najwyższe, odnotowane w miejscowości Międzyrzecz
stężenie wyniosło 32 µg/m3 (80 % Normy).
W pozostałych miejscowościach wartości stężeń wyniosły: Bledzew – 19 µg/m 3
(47,5 % Normy), Bobowicko – 14 µg/m 3 (35 % Normy), Nietoperek 17 µg/m3
(42 % Normy).
Stosunkowo wysokie stężenia NO2 spowodowane są dużym natężeniem ruchu
samochodowego przy lokalizacjach punktów pomiarowych (w Międzyrzeczu
punkt zlokalizowany w centrum miasta, w Bledzewie w centrum miasta, w
Nietoperku w pobliżu trasy Nr 3, zaś w Bobowicku przy drodze Nr 137).
Inspekcja sanitarna w ramach monitoringu powietrza prowadzi na terenie
województwa lubuskiego badania emisji dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i
pyłu zawieszonego w 12 punktach pomiarowych.
Na terenie powiatu punkt pomiarowy znajduje się na Osiedlu Centrum w
Międzyrzeczu. Wyniki badań wskazują, że w Międzyrzeczu średnia stężenia,
zarówno dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, nie przekroczyły obowiązkowych
wartości dopuszczalnych, choć w 2001 roku odnotowano najwyższy w
województwie poziom stężenia SO 2 (4,3 µg/m 3).
Szczegółowe porównanie wyników badań przedstawiono na poniższych
wykresach.
51
Wykresach 2. Porównanie stężeń średnich SO2 [µg/m3] w latach 1999-2001.
GW4
GW3
GW2
GW1
2001
2000
1999
ZG2
ZG1
NS
S
Ś
Ż
M
0
GW4 – Gorzów
Borowskiego,
GW3 – Gorzów
Sybiraków,
GW2 – Gorzów
Wodna,
GW1 – Gorzów
Wyczółkowskiego,
5
Wielkopolski ul.
Wielkopolski ul.
Wielkopolski ul.
Wielkopolski ul
10
15
ZG2 – Zielona Góra ul. Jasna,
ZG1 – Zielona Góra ul. Wyszyńskiego,
NS – Nowa Sól ul. Wojska Polskiego,
S – Słubice ul Mickiewicza,
Ś – Świebodzin ul. 1-ego Maja,
Ż – Żagań ul. Szprotawska,
M – Międzyrzecz Os. Centrum.
Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego.
52
Wykres 3. Porównanie stężeń średnich NO2 [µg/m3] w latach 1999-2001.
GW4
GW3
GW2
GW1
ZG2
2001
2000
1999
ZG1
NS
S2
Ś
Ż
S1
M
0
20
GW4 – Gorzów Wielkopolski ul.
Borowskiego,
Sybiraków,
GW2 – Gorzów Wielkopolski ul. Wodna,
GW1 – Gorzów Wielkopolski ul
Wyczółkowskiego,
40
60
80
S2 – Słubice ul Mickiewicza,
S1 – Sulęcin ul. Świerczewskiego,
M – Międzyrzecz Os. Centrum.
Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Województw Lubuskiego.
53
Rycina 4. Porównanie stężeń średnich PM 10 [µg/m 3] w latach 1999-2001.
GW4
GW3
GW2
GW1
ZG2
2001
2000
1999
ZG1
NS
S
Ś
Ż
M
0
10
20
30
40
Borowskiego,
Sybiraków,
S – Słubice ul Mickiewicza,
Wodna,
M – Międzyrzecz Os. Centrum
GW1 – Gorzów Wielkopolski ul
Wyczółkowskiego,
Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Województw Lubuskiego.
54
System oceny jakości powietrza został całkowicie zreorganizowany począwszy
od stycznia 2003 roku według nowego systemu przeprowadzono pierwszą
roczną ocenę jakości powietrza na podstawie badań przeprowadzonych w 2002
roku.
Oceny wykonano w oparciu o następujące przepisy:
• Ustawa – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 rok (Dz.
U. Nr 62, poz. 627),
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798),
nazywane dalej RMŚ w sprawie oceny poziomów,
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w
sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu,
alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz
marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych
substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796).
Przy wykonywaniu oceny miały zastosowanie również inne przepisy prawa
krajowego, takie jak:
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 listopada 2002 rok w
sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących
zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. Nr 204, poz. 1729), nazywane dalej
RMŚ w sprawie przekazywania informacji,
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 rok w sprawie
wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów
Statystycznych (NTS) – Dz. U. Nr 58, poz. 685, z późniejszymi
zmianami:
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 lutego 2001 roku zmieniające
rozporządzenie w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek
Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) – Dz. U. Nr 12, poz.
101,
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 kwietnia 2002 roku
zmieniające rozporządzenie w sprawie wprowadzenia Nomenklatury
Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) – Dz. U. Nr
34, poz. 311.
Celem prowadzenia corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji
o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w zakresie
umożliwiającym:
1. Dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria: dopuszczalny
poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony
o margines tolerancji, (określone w RMŚ w sprawie dopuszczalnych
poziomów). Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie
55
zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w danej
strefie (opracowania programów ochrony powietrza);
2. Uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach zanieczyszczeń na
obszarze strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów
przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń
występujących na danych obszarach. Informacje te są niezbędne do
określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy
jakości powietrza lub, w przypadku uznania posiadanych informacji za
niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych
regionach;
3. Wskazanie
prawdopodobnych
przyczyn
występowania
ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych regionach;
4. Wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu
monitoringu i oceny;
Oceny i wynikające z nich działania odnoszone są do obszarów nazywanych
strefami. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska obszar strefy odpowiada:
• aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys. mieszkańców,
• obszarowi powiatu niewchodzącego w skład aglomeracji,
Oceny dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów:
• ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi,
• ustanowionych ze względu na ochronę roślin,
Lista zanieczyszczeń, dla których określono wartości dopuszczalnych stężeń w
powietrzu w celu ochrony zdrowia (w RMŚ w sprawie dopuszczalnych
poziomów…), obejmuje:
• Benzen C6H6,
• Dwutlenek azotu NO2,
• Dwutlenek siarki SO2,
• Ołów Pb,
• Tlenek węgla CO,
• Ozon O 3,
• Pył PM 10.
Do zanieczyszczeń, dla których określono wartości dopuszczalnych stężeń w
powietrzu w celu ochrony roślin (w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów
…), należą:
• Dwutlenek siarki SO2,
• Tlenki azotu NOx,
• Ozon O 3.
Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza,
zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowią:
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu,
56
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines
tolerancji.
Margines tolerancji stanowi określony procent wartości dopuszczalnej. Jego
poziom będzie coroczne, stopniowo redukowany aż do czasu przyjętego jako
data wymaganego osiągnięcia stężeń nie wyższych od wartości granicznej.
Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu obowiązujące w Polsce
określono:
• ze względu na ochronę zdrowia ludzi: dla obszaru całego kraju oraz, w
przypadku niektórych zanieczyszczeń, dla obszarów ochrony
uzdrowiskowej,
• ze względu na ochronę roślin: dla obszaru całego kraju oraz, w przypadku
niektórych zanieczyszczeń, dla obszarów parków narodowych.
Tabela Nr 2.24 Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia,
rok 2002.
Substancja
Okres
uśrednienia
wyników
pomiarów
Dopuszczalny
poziom
substancji w
powietrzu
[µg/m3]
Dopuszczalny
poziom
substancji w
powietrzu
powiększony o
margines
tolerancji za rok
2002 [µg/m3]
10
Dopuszczalna
częstość
przekroczenia
dopuszczalnego
poziomu w roku
kalendarzowym
5
rok
kalendarzowy
Dwutlenek azotu
jedna godzina
200
280
18 razy
rok
40
56
kalendarzowy
Dwutlenek
jedna godzina
350
440
24 razy
siarki
24 godzin
150
150
3 razy
Ołów
rok
0,5
0,8
kalendarzowy
Ozon
8 godzin
120
120
60 dni*
Pył zawieszony
24 godziny
50
65
35 razy
PM10
rok
40
44,8
kalendarzowy
Tlenek węgla
8 godzin
10000
16000
*- liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona
w ciągu ostatnich 3 lat.
Benzen
Źródło: WIOS – Informacja o stanie środowiska w powiecie międzyrzeckim -2003.
57
Tabela Nr 2.25. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia
na obszarach uzdrowisk, rok 2002.
Substancja
Okres uśrednienia wyników
pomiarów
Dopuszczalny poziom
substancji w powietrzu
[µg/m3]
Benzen
rok kalendarzowy
4
Dwutlenek azotu
jedna godzina
200
rok kalendarzowy
35
Dwutlenek siarki
jedna godzina
350
24 godzin
125
Ołów
rok kalendarzowy
0,5
Tlenek węgla
8 godzin
5000
Tabela 2.26. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona środowiska,
rok 2002.
Substancja
pomiarów
Tlenek azotu
Dwutlenek siarki
Dwutlenek siarki
Dopuszczalny poziom
[µg/m3]
40
40
24000
rok kalendarzowy
rok kalendarzowy
okres wegetacyjny (1.0531.07)
Tabela Nr 2.27. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin na
terenach parków narodowych, rok 2002.
Dopuszczalny poziom
[µg/m3]
Tlenek azotu
rok kalendarzowy
20
Dwutlenek siarki
rok kalendarzowy
15
Substancja
pomiarów
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (art. 89) Wojewoda, co roku
dokonuje oceny stężeń, a następnie klasyfikacji stref, w których poziom:
1. choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o
margines tolerancji,
2. choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym
a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji,
3. substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego.
58
Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów:
• ustanowionych w celu ochrony zdrowia (dla terenu kraju i uzdrowiska),
• ustanowionych w celu ochrony roślin (dla terenu kraju i parku
narodowego).
Klasyfikacji dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia, dla każdego parametru
znajdującego zastosowanie w strefie, z uwzględnieniem:
• obszarów wydzielonych (ochrony uzdrowiskowej, parków narodowych),
• różnych czasów uśrednienia stężeń dopuszczalnych (rok, 24 godziny, 1
godzina) dla SO 2, NO2, PM 10 (w przypadku kryteriów związanych z
ochrona zdrowia).
Końcowym wynikiem klasyfikacji jest określenie jednej klasy dla strefy ze
względu na ochronę zdrowia i jednej klasy ze względu na ochronę roślin.
Tabela Nr 2.28. Klasy strefy i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń
zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków,
gdy jest określony margines tolerancji.
Poziom stężeń
nieprzekraczający wartości
dopuszczalnej*
powyżej wartości
dopuszczalnej, lecz
dopuszczalnej powiększonej o
margines tolerancji
powyżej wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines
tolerancji*
Klasa strefy
A
Wymagane działania
brak
B
określenie obszarów przekroczeń
wartości dopuszczalnej
C
- określenie obszarów przekroczeń
wartości dopuszczalnych oraz wartości
dopuszczalnych powiększonych o
margines tolerancji,
- opracowanie programu ochrony
powietrza POP
możliwość przekraczania
B/C
wartości dopuszczalnej
wartości dopuszczalnych oraz
potencjalnych obszarów przekroczeń
powiększonej o margines
tolerancji* na niektórych
wartości dopuszczalnych powiększonych
o margines tolerancji (uzyskanych w
obszarach; oceniana dla tych
obszarów oparta na podstawach
oparciu o dostępne „niewystarczająco
uznanych za niewystarczające
pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane,
dane i metody)
do zaliczenia strefy do klasy C
- przeprowadzenie dodatkowych badań w
9do opracowania POP)
celu potwierdzenia potrzeby (lub braku
potrzeby) działań na rzecz poprawy
jakości powietrza (opracowania POP)
*z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie
dopuszczalnych poziomów…
Źródło: WIOS – Informacja o stanie środowiska w powiecie międzyrzeckim -20
59
Tabela Nr 2.29. Klasy stref i wymagane działania w zależNOści od poziomów stężeń
zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków,
gdy margines tolerancji nie jest określony.
Poziom stężeń
dopuszczalnej*
powyżej wartości dopuszczalnej*
Klasa strefy
A
Wymagane działania
brak
C
wartości dopuszczalnych
- działania na rzecz poprawy
jakości powietrza opracowanie
programu ochrony powietrza POP
możliwość przekroczenia
A/C
- określenie potencjalnych
wartości dopuszczalnej* ocena
obszarów przekroczeń wartości
dla tych obszarów oparta na
dopuszczalnych (uzyskanych w
podstawach uznanych za
oparciu o dostępne
niewystarczające do zaliczenia
„niewystarczająco pewne”, lecz
strefy do klasy C (do opracowania
wstępnie zaakceptowane, dane i
POP)
metody)
- przeprowadzenie dodatkowych
badań w celu potwierdzenia
potrzeby (lub braku potrzeby)
działań na rzecz jakości powietrza
(opracowania POP)
*z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie
dopuszczalnych poziomów…
Opis systemu oceny
Ocenę jakości powietrza w Powiecie Międzyrzecz wykonywano w oparciu o
wyniki badań imisji zanieczyszczeń powietrza przeprowadzone w 2002 roku na
terenie powiatu przez: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze, Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Gorzowie
Wielkopolskim i Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie. Zanieczyszczenia,
dla których nie było prowadzonych badań, sklasyfikowano wykorzystując
metody szacunkowe (na zasadzie analogii). Pod uwagę wzięto wyniki badań
wykonywanych w innych strefach, o charakterze zbliżonym do nich pod
względem poziomu zanieczyszczenia daną substancją.
Poniższe zestawienia przedstawiają zastosowane metody oceny w strefie
(Tabela Nr 2.30.) i przyjęte inne metody oceny (Tabela Nr 2.31.).
60
Ludność Mk
SO2CO-3,4
Pb -5
O3-3
C6H6
Powierzchnia strefy
[km2]
Inne metody oceny
stosowane w
strefie*
Na terenie
Liczba stałych
strefy
stanowisk
znajdują się
pomiarowych
obszary
wykorzystywanych
(Oz, OzR,
w ocenie dla
Uz, PN)
poszczególnych
zanieczyszczeń w
strefie
Oz, OzR
SO2 -1
NO2 -7
BS -1
Aglomeracja
[tak/nie]
Powiat
Międzyrzecki
4.08.10.03
Nazwa strefy
kod powiatu/ strefy
Tabela Nr 2.30 Metody oceny jakości powietrza w strefach.
nie
1388
60659
Oz – obszar zwykły, do którego odnoszą się wartości dopuszczalnych stężeń określone dla
terenu kraju,
OzR – obszar zwykły, do którego odnoszą się wartości dopuszczalnych stężeń określone ze
względu na ochronę roślin
*numer metody podanej w tabeli 3.9.
Tabela Nr 2.31. Metody szacowania wykorzystane w ocenie, inne niż pomiary w stałych
punktach.
Numer
metody
1.
2.
3.
4.
5.
Opis metody
Analogia do stężeń zmierzonych w Świebodzinie (kod stacji – LuSwiebo
WSSE)
Analogia do stężeń zmierzonych w Żaganiu (kod stacji – LuZagan WSSE) i
Nowa Sól (kod stacji – LuNowaso WSSE
Analogia do stężeń zmierzonych w Uradzie (kod stacji – LuUradWIOS AUT
Analogia do stężeń zmierzonych na stacjach na terenie miasta województwa
dolnośląskiego
Analogia do stężeń zmierzonych na stacji na terenie Brandenburgii
61
Klasyfikacja wynikowa z uwzględnieniem kryteriów ochrony zdrowia
Powiat
Międzyrzecz
SO2
A
NO2
A
PM 10
A
Pb
A
C6H6
A
poszczególnych
CO
A
O3
A
Klasa
ogólna
strefy
Kod strefy
Symbol
klasy
wynikowej
dla
zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy
A
4.08.10.03
Nazwa
strefy
Tabela Nr 2.32. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna
strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w
celu ochrony zdrowia.
Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów ochrony roślin
Powiat
Międzyrzecz
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych
zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy
SO2
NOx
O3
A
A
A
Klasa
ogólna
strefy
Kod strefy
4.08.10.03
Nazwa
strefy
Tabela Nr 2.33. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna
strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w
celu ochrony roślin.
A
Podsumowanie
W świetle oceny stężeń zanieczyszczeń powietrzu występujących w 2002 rok na
obszarze powiatu międzyrzeckiego i przeprowadzonej na tej podstawie
62
klasyfikacji strefy pod kątem ochrony zdrowia, powiat został zaliczony do klasy
A (klasyfikacja ta nie wymusza opracowania w 2003 roku programu ochrony
powietrza).
W klasyfikacji pod kątem ochrony roślin wszystkie strefy, ze względu na niskie
stężenia ocenianych zanieczyszczeń powietrza, znalazły się w klasie A.
2.4. POWIERZCHNIA ZIEMI
O charakterze powiatu międzyrzeckiego decydują przede wszystkim jego
walory przyrodniczo-krajobrazowe. Stanowią one o kierunkach jego rozwoju.
Duża lesistość, bogate zasoby wód podziemnych i powierzchniowych, brak
uciążliwego przemysłu, duży odsetek obszarów prawnie chronionych, to
niewątpliwie duże walory powiatu.
Na krajobraz antropologiczny powiatu składają się liczne tereny rolnicze
utworzone w dolinach Warty i Obry.
Powierzchnia użytków rolnych wynosi ok. 38 % obszaru powiatu. Strukturę
wykorzystania przestrzeni powiatu przedstawia poniższa Tabela Nr 2.34.
Przytoczna
Pszczew
Międzyrzecz
Skwierzyna
Trzciel
Grunty leśne
oraz
zakrzewione
Grunty
zabudowane i
zurbanizowane
Grunty pod
wodami
Użytki
ekologiczne
Nieużytki
Bledzew
Obszar
Użytki rolne
Powiat
Tabela Nr 2.34 . Wykorzystanie przestrzeni w powiecie międzyrzeckim (stan na dzień 31.12.2002)
ha
%
ha
%
138783
52386
37,7
73151*
52,7*
24758
8906
36
13990
56,5
18450
9511
51,5
7306
39,6
17764
7291
41
8713
49
31532
11639
36,9
16151
51,2
28544
6943
24,4
19027
66,6
17735
8096
45,6
7964
44,9
ha
%
5702
4,1
862
3,5
659
3,6
517
2,9
1766
5,6
1247
44
652
3,7
585
3,2
318
1,7
72
0,4
810
4,6
2
0,1
392
2,2
39
0,2
929
3
84
0,3
644
2
319
1,0
356
1,3
25
0,1
391
1,3
555
1,9
608
3,4
36
0,2
280
1,6
99
0,6
ha
3781
493
%
2,7
1,9
ha
247
100
%
0,2
0,4
ha
2321
296
%
1,7
1,2
Tereny różne
ha
1195
111
%
0,9
0,5
* części użytków ekologicznych stanowią lasy
Źródło: Ewidencja gruntów Starostwa Powiatowego w Międzyrzeczu.
63
Gleby użytkowane rolniczo
Gleby powiatu międzyrzeckiego wykształciły się na skałach akumulacji
rzecznej, lodowcowej i wietrznej; są to przed wszystkim piaski różnej
granulacji, gliny zwałowe, iły, torfy oraz muły.
W dolinach Warty i Obry występują wykształcone mady rzeczne.
W związku z przekształceniami środowiska przez człowieka pojawiają się gleby
antropogeniczne związane z urbanizacją, składowiskami odpadów, „dzikiego”
odłogowania pól uprawnych, imisji zanieczyszczeń komunikacyjnych i
przemysłowych. W strukturze użytkowania użytków rolnych prawie 80 %
stanowią grunty orne.
Przedstawia to poniższa Tabela Nr 2.35.
Tabela Nr 2.35 Struktura wykorzystania użytków w powiecie międzyrzeckim (stan na
czerwiec 2001)
Użytki rolne
grunty orne
sady
łąki
ha
%
ha
%
ha
%
40556
79,9
146
0,3
6989
13,8
pastwiska
ha
%
3034
6
Podstawowym systemem podziału gleb według kryterium jakości jest bonitacja
gleb. W ogólnej powierzchni gruntów ornych gleby najsłabsze (V i VI klasa)
stanowią 51 %.
Gleby średniej jakości (IV klasa) stanowią 32,7 % gruntów ornych. Gleby dobre
(klasa III) stanowią 15,9%, natomiast gleby bardzo dobre (II klasa) - 0,6 %.
Gleby najwyższej jakości, a wiec I klasa bonitacyjna na terenie powiatu nie
występują.
64
Powiat
Skwierzyna
Trzciel
Przytoczna
Pszczew
Bledzew
Klasa
bonitacyjna
Międzyrzecz
Tabela Nr 2.36. Zbiorcze zestawienie klas bonitacyjnych gruntów ornych według gmin w
powiecie międzyrzeckim (w % gruntów ornych).
R II
R III
R IV
RV
R VI
2,2
0,6
23,1
21,6
4,3
6,5
22,3
11,8
15,9
35,3
38,3
17,4
36,7
28,2
36,3
32,7
25,4
22,7
38
30,4
29
29,2
28,4
14
17,4
40,22
26,4
20,5
22,7
22,4
Źródło: Bilans gruntów – wydział Geodezyjny Starostwa Powiatowego w Międzyrzeczu (stan
na 31.12.2002).
Jak z w/w wynika najsłabsze rolniczo grunty znajdują się na terenie Gminy
Pszczew, a najlepsze w Gminach Międzyrzecz i Bledzew.
O przydatności rolniczej gleby decydują takie wskaźniki jak: odczyn (pH gleb),
zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu, zawartość magnezu, miedzi,
cyny, żelaza i manganu.
Badania pod tym względem przeprowadza Okręgowa Stacja ChemicznoRolnicza w Gorzowie Wielkopolskim. Odczyn gleb w Powiecie Międzyrzecz
przedstawia poniższa Tabela Nr 2.37.
Tabela 2.37. Odczyn i potrzeby wapniowania gleb w powiecie międzyrzeckim.
Powiat
Odczyn gleb
Potrzeby wapniowania
bk
k
lk
o
z
K
P
W
O
Międzyrzecz 20
27
24
20
9
22
15
13
12
Źródło: Stan środowiska w Województwie Lubuskim w 2001 roku.
Z
38
Jak wynika z powyższej tabeli ponad 70 % gleb w powiecie międzyrzeckim
wykazuje odczyn kwaśny, a 50 % gleb wymaga wapniowania.
65
Powiat
Tabela Nr 2.38. Zawartość makroelementów w glebach użytkowanych rolniczo na podstawie
badań z lat 1998-2001.
Zawartość fosforu P2O5 %
prób
Międzyrzecz
bn
n
sr
w
bw
zawartość potasu
K 2O % prób
bn
n
sr
w
zawartość magnezu
Mg % prób
bw
bn
n
sr
w
bw
1,3 14,9 34,1 32,6 17 20,7 39 25,9 8,5 5,9 25,1 26 39,2 10,9 7,8
Zawartość: bn – bardzo niska, n – niska, ś –średnia, w – wysoka, bw –bardzo wysoka.
Źródło: Stan środowiska w Województwie Lubuskim w 2001 roku.
Gleby w powiecie międzyrzeckim można uznać za zasobne w przyswajalny
fosfor (84 %) natomiast ok. 50 % gleb klasyfikuje się jako gleby z bardzo niska i
niską zawartością potasu i stąd konieczne jest nawożenie potasem. Ponad
połowa areału gleb w powiecie charakteryzuje się niską zawartością
przyswajalnego magnezu. Pod względem zawartości metali ciężkich gleby
powiatu (podobnie jak województwa lubuskiego) należy do gleb 0 – I stopnia,
co oznacza zawartość naturalną i podwyższoną. Na glebach o naturalnej i
podwyższonej zawartości metali ciężkich można uprawiać bez ograniczeń
wszystkie rośliny dla ludzi i na paszę dla zwierząt gospodarskich.
Według danych Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Międzyrzeczu na terenie
powiatu działa 2437 gospodarstw rolnych. Mimo, iż średnia powierzchnia
gospodarstwa wynosi 21,5 ha i jest wyższa od średniej krajowej i wojewódzkiej,
to jednak z niepokojem należy stwierdzić, że 66 % gospodarstw rolnych nie
przekracza 10 ha.
Szczegóły areału gospodarstw przedstawia poniższa Tabela Nr 2.39.
Tabela Nr 2.39. Gospodarstwa rolne w powiecie międzyrzeckim.
66
Powiatowe gospodarstwa
w przedziałach (ha)
1–2
2–5
5 – 10
10 – 20
20 – 50
50 – 100
powyżej 100
Ilość gospodarstw
637
545
440
440
269
73
33
Źródło: ODR w Międzyrzeczu.
Zagrożenia gleb użytkowych rolniczo.
Główne źródła zagrożeń antropogenicznych dla gleb:
• sąsiedztwo składowisk odpadów komunalnych lub niespełniających
wymogów ochrony oraz tzw. „dzikich wysypisk”,
• odcinki dróg o dużym natężeniu ruchu pojazdów,
• obszary położone w sąsiedztwie baz paliw.
Obok zagrożeń antropogenicznych występują naturalne zagrożenia gleb: erozja
wietrzna i erozja wodna. Skala tych zagrożeń na terenie powiatu
międzyrzeckiego jest jednak niewielka.
Gleby zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji
oraz grunty zrekultywowane.
Powierzchnię gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających
rekultywacji (stan 31.12.2000 roku) oraz gruntów zrekultywowanych w ciągu
roku w województwie lubuskim przedstawiono w Tabeli Nr 2.40. Grunty
wymagające rekultywacji zajmują ok. 0,1 % powierzchni ogólnej województwa.
Największe powierzchniowo tereny znajdują się powiatach (wg kolejności):
żarskim, zielonogórskim, strzelecko-drezdeneckim, nowosolskim i żagańskim.
Tabela Nr 2.40. Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji oraz grunty
zrekultywowane w 2000 r. (stan 31.12.2001r.)
67
Wyszczególnienie
Grunty wymagające rekultywacji
Ogółem
Województwo
Powiaty
ziemskie ogółem
1319
1270,2
Gorzowski
Krośnieński
Międzyrzecki
Nowosolski
Słubicki
StrzeleckoDrezdenecki
Sulęciński
Świebodziński
ZieloNOgórski
Żagański
Żarski
69,3
28,2
26,7
135,5
7,7
157,3
Gorzów
Wielkopolski
Zielona Góra
W tym
zdewastowane
W ha
868
819,2
Grunty zrekultywowane w ciągu
roku
Ogółem
W tym na cele
rolnicze
w tym:
69,3
26,7
116,9
6,2
157,3
77,9
67,3
203,5
112,9
383,9
77,9
67,3
203,5
49,8
44,4
Miasta na prawach powiatu:
48,8
48,8
-
55
55
27
27
3,6
7,7
-
3,6
7,7
-
13,7
112,2
15,6
3,2
15,6
-
-
-
-
-
Źródło: „Rocznik statystyczny województwa lubuskiego 2002” Urząd Statystyczny w
Zielonej Górze.
W Starostwie Powiatowym w Międzyrzeczu prowadzony jest rejestr terenów o
stwierdzonych przekroczeniach standardów jakości gleby i ziemi w powiecie
międzyrzeckim. Przedstawi to poniższa Tabela Nr 2.41.
Tabela Nr 2.41. Rejestr terenów o stwierdzonych przekroczeniach standardów jako ści gleb,
ziemi w powiecie międzyrzeckim.
68
Grupa,
rodzaj
gruntu,
kategoria
Wartości dopuszczalne
stężeń, zanieczyszczeń
mg/kg suchej masy
1.
Stacja paliw
Międzyrzecz
ul.30 Stycznia
58
Kolumna
Transportu
Sanitarnego
A
Węglowodory
aromatyczne.
BTEX
benzen
atlobenzen
toluen
ksylen
styren
suma węglowo.
aromat.
OS.S.L. 7530 –
1/03
2.
Stacja paliw nr
300
Międzyrzecz
ul. Pamiątkowa
2
A
OS.S.L. 752016A/02
3.
Stacja paliw
PKN ORLEN
Nr 253
Skwierzyna
ul.
Międzyrzecka
OS.SL. 75304A/02
Węglowodorowe
benzyna (C6C12)
olej mineralny
(C12-C35)
C
Węglowodorowe
benzyna (C6C12)
olej mineralny
(C12-C35)
Węglowodory
aromatyczne.
BTEX
benzen
atlobenzen
toluen
ksylen
styren
suma węglowo.
aromat.
Węglowodorowe
benzyna (C6C12)
olej mineralny
(C12-C35)
Węglowodory
aromatyczne.
BTEX
suma węglowo.
aromat.
Ilość
1
30
Stwierdzone zanieczyszczenia
zanieczyszcz
enie - rodzaj
Lokalizacja
terenu nr
sprawy
zanieczyszcz
enie - rodzaj
Lp.
Węglowodorowe
B2
benzyny (C6-C12)
olej mineralny
(C12-C35)
Ilość
440,53,7
46,849,6
Węglowodory
aromatyczne.
BTEX
0,05
0,05
0,05
0,05
0,1
0,1
1
30
suma węglowo.
aromat.
Uwagi
Starania o
pozwolenie
na budowę
modernizacja
stacji paliw
91,4-0,6
Wielopierścieniowe
Węglowodory
Aromatyczne
WWA
Ekstrakt eterowy
6,5-189
substancje
ropopochodne
25728,71,2
1595700
Modernizacja
stacji paliw
w latach
2003-2004
pismo
właściciela
stacji
0,05
0,05
0,05
0,05
0,1
0,1
50750
starania o
pozwolenie
na budowę
modernizacja
stacji paliw
10250
Lasy
69
Lasy stanowią 53 % powierzchni powiatu międzyrzeckiego. Największą
lesistością charakteryzuje się Gmina Skwierzyna (66,6 powierzchni),
najmniejsza zaś Gmina Przytoczna (39,6 powierzchni). Gospodarka leśna w
powiecie międzyrzeckim prowadzona jest przez 6 nadleśnictw:
• Międzyrzecz,
• Skwierzyna,
• Międzychód,
• Trzciel,
• Bolewice,
• Karwicz,
• Sulęcin.
Na terenie powiatu znajduje się 1735 ha lasów niepaństwowych (komunalnych i
prywatnych). Nadzór nad gospodarka leśną w lasach niepaństwowych prowadzi
z mocy ustawy Starosta, który te uprawnienia przekazał na mocy porozumień
poszczególnym nadleśnictwom.
Tabela Nr 2.42. Zbiorcze zestawienie powierzchni lasów niepaństwowych w powiecie
międzyrzeckim.
Gmina
Bledzew
Skwierzyna
Międzyrzecz
Trzciel
Pszczew
Przytoczna
Razem Powiat
Powierzchnia lasów niepaństwowych (ha)
127,46
59,66
238,63
185,24
954,77
168,99
1734,75
Źródło: Rejestr Wydziału Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwo Powiatu w
Międzyrzeczu
Nadzór nad lasami niepaństwowymi odbywa się na podstawie uproszczonych
planów urządzenia lasu bądź inwentaryzacji lasu.
Według stanu na dzień 30.06.03 1460 ha tych lasów posiada uproszczone plany
urządzeniowe. Pozostałe zostaną wykonane do końca 2003.
Zasoby kopalin
70
Na terenie powiatu międzyrzeckiego znajdują się stosunkowo niewielkie złoża
kopalin, głównie kruszywa naturalnego, kredy jeziornej i surowców ilastych
ceramiki budowlanej.
W poniższej tabeli przedstawiono wykaz złóż kopalin pospolitych na terenie
powiatu.
Tabela Nr 2.43. Stopień rozpoznania zasobów i stan ich zagospodarowania i wielkość
wydobycia poszczególnych złóż.
KRUSZYWO NATURALNE (w tyś. ton)
stan zag.
Zasoby
Wydobycie
złoża
geologicznie przemysłowe
bilansowe
1.
Dębowiec
Z
2.
Dębowiec II*
E
2205
2138
520
3.
Kuligowo
P
1331
4.
Nowe Gorzycko
P
880
5.
Templewo
R
665
6.
Żółwi
Z
234
KREDA JEZIORNA (w tyś. ton)
7.
Szumiąca (w tyś
Z
2511
ton)
SUROWCE ILASTE CERAMIKI BUDOWLANEJ (w tyś. m3)
8.
Murzynowo
E
1938
249
9
Objaśnienia:
E – złoża eksploatowane,
P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie (w kat. C2),
R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A+B+C1),
Z – złoże zaniechane.
Lp.
Nazwa złoża
Źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na dzień
31.12.2002 rok (Państwowy Instytut Geodezyjny).
Obecnie największą kopalnią kruszca naturalnego w powiecie międzyrzeckim
jest kopalnia w Dębówku (Gmina Przytoczna) należąca do Szczecińskich
Kopalni Surowców Mineralnych.
Na podstawie ustawy „Prawo geologiczne i górnicze”, na wydobycie kruszywa
na powierzchni 2 ha i wydobyciu do 20 tyś m 3 rocznie udziela Starosta. W
chwili obecnej na podstawie trzech koncesji prowadzone jest wydobycie
kruszywa na terenie Gminy Międzyrzecz, (Wyszanowo) i Gminy Pszczew
(Silna).
2.5. HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE.
71
Hałas stanowi poważną uciążliwość dla ludzi, jest elementem tzw. stresu
miejskiego wpływającego na jakość życia, zwłaszcza na terenach
zurbanizowanych i uprzemysłowionych.
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują poszerzanie się obszarów o
niekorzystnym klimacie akustycznym.
Głównym źródłem hałasu są:
• Komunikacja,
• Przemysł.
Terenem szczególnej uciążliwości hałasu określa się miejsca, w których
stwierdza się przekroczenie wartości progowych poziomu hałasu WApr
(określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 rok
Dz. U. Nr 8)
Wartości te wynoszą:
• na terenach zabudowy związanej ze stałym wielogodzinnym pobytem
dzieci i młodzieży oraz na terenach zabudowanych szpitalnej i domów
pomocy społecznej dla źródeł hałasu drogowego przyjmuje się
następujące poziomy progowe emisji hałasu mierzonej równoważnym
poziomem dźwięku A: - dla dnia 65dB,
- dla nocy 60 dB;
• dla terenów zabudowy mieszkaniowej: - dla dnia 75 dB,
- dla nocy 67 dB.
Hałas przemysłowy
Hałas przemysłowy w powiecie międzyrzeckim, ze względu na brak szczególnie
uciążliwych zakładów nie jest dokuczliwy dla mieszkańców. Każdy jednak
sygnał o możliwym przekroczeniu emisji hałasu powoduje wdrożenie
postępowania przez Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa
Powiatowego w Międzyrzeczu w porozumieniu z WIOŚ.
W latach 1999-2003 w sprawach uciążliwości akustycznych przeprowadzono na
terenie powiatu następujące postępowania:
1. Zakład Skupu i Przerobu Złomu w Skwierzynie
- pomiary hałasu wykazały, że zakład nie przekracza dopuszczalnych
poziomów hałasu,
2. Suszarnia Międzyrzecz – na podstawie wyników pomiarów hałasu
dokonanych przez WIOŚ – został określony dopuszczalny poziom hałasu.
3. AWA – TW sp. z o.o. Międzyrzecz – decyzją określono dopuszczalny
równoważny poziom dźwięku dla dnia 45 dB, dla nocy 40 dB.
72
4. Zakład POLIFLOR w Skwierzynie – usytuowany zgodnie z planem
zagospodarowania przestrzennego, nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnych poziomów hałasu;
5. Szczecińskie Kopalnie Surowców Mineralnych – Kopalnia Dębówko –
uruchomiono postępowanie w sprawie wniosku o wydanie pozwolenia na
emisję hałasu, ponieważ organem właściwym jest wojewoda.
6. ZPHU Drevex w Skwierzynie – postępowanie w toku.
7. ZEC – Kotłownia w Skwierzynie – postępowanie w toku.
Hałas drogowy
Hałas komunikacyjny związany jest przede wszystkim z nasileniem ruchu
samochodowego na terenie powiatu, a zwłaszcza na głównych trasach
komunikacyjnych – drogach Nr 2 i Nr 3, Nr 24. Uciążliwość akustyczna
spowodowana hałasem drogowym dotyczy w szczególności mieszkańców
Międzyrzecza, Skwierzyna, Kaławy, Brójec, Lutola Suchego i Trzciela.
W latach 1999-2001 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze przeprowadził badania w ramach monitoringu szczególnej uciążliwości
hałasu komunikacyjnego przy drogach Nr 2 i Nr 3. Badania przeprowadzono dla
8 najniekorzystniejszych godzin dnia miedzy innymi w Skwierzynie,
Międzyrzeczu i Kaławie. Przekraczanie wartości progowej przez równoważny
poziom dźwięku A stwierdzono w centrum Międzyrzecza przy drodze krajowej
Nr 2 badania poziomu hałasu przeprowadzono dla 16 godzin pory dziennej i 8
godzin pory nocnej na terenie miejscowości: Brójce, Lutol Suchy i Trzciel.
Z przeprowadzonych badań wynika, że średnia wartość równoważnego poziomu
hałasu w dzień wynosiła 76,8 dB, natomiast w Nocy 71,4 dB. Głównymi
sprawcami przekroczenia dopuszczalnej wartości dźwięku są samochody
ciężarowe (głównie tzw. TIR), zwłaszcza jadące „kolumnami”.
Badaniem objęto również pomiary hałasu docierającego do wybranych
budynków z drogi krajowej Nr 2 w porze największego natężenia ruchu:
• w Lutolu Suchym przy elewacji budynku szkoły podstawowej i biblioteki
[Leg8= 58,4 dB (A)]
• w Brójcach przy elewacji budynku szkoły podstawowej [Leg8= 56,9 dB
(A)]
Szczegółowe wyniki pomiaru hałasu przedstawiają poniższe ryciny
73
Wykres 5. Hałas emitowany przez pojazdy samochodowe na drodze krajowej Nr 2 w
Lutolu Suchym.
90
400
80
350
70
300
60
250
50
200
40
150
30
100
20
50
10
0
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
osobowe
24
88
23
105
100
146
73
71
156
74
120
246
75
72
22
21
320
75
201
20
300
75
240
19
356
76
268
18
400
79
310
17
406
79
325
16
424
79
380
15
400
79
388
14
389
79
400
12
366
79
416
11
320
77
411
10
264
77
390
9
208
76
298
8
204
77
148
7
98
69
210
6
110
70
169
5
21
63
92
4
10
60
48
3
22
62
27
2
ciężarowe
15
ciężarowe
poziom
dźwięku
A w dB
45
1
godzina pomiaru
osobowe
poziom dzwięku A w dB
450
166
natęzenie ruchu poj./godz.
godzina pomiaru
Równoważny poziom hałasu:
• dla 16 godzin pory dziennej Leq 16=77,4 dB (A),
• dla 8 godzin pory nocnej Leq8=69,5 dB (A)
Źródło: WIOŚ – Stan Środowiska w województwie lubuskim w 2000 roku.
74
Wykres 6. Hałas emitowany przez pojazdy samochodowe na drodze krajowej Nr 2 na
obwodnicy Trzciela
90
400
80
350
70
300
60
250
50
200
40
150
30
100
20
50
10
0
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
osobowe
24
230
166
130
122
76
74
72
72
92
23
220
76
98
22
244
75
122
21
20
200
76
188
19
284
76
284
18
278
77
280
17
308
77
308
16
300
77
380
15
300
77
420
14
323
76
416
12
310
75
420
11
286
75
383
10
290
76
403
9
248
75
364
8
186
74
248
7
140
74
286
6
88
69
198
5
10
61
110
4
24
63
24
3
16
61
33
2
ciężaro
we
31
ciężarowe
pozio
m
dźwięk
uAw
28
1
godzina pomiaru
osobo
we
450
156
godzina pomiaru
75
Wykres 7. Hałas emitowany przez pojazdy samochodowe na drodze krajowej Nr 2 na
obwodnicy Brójec.
godzina pomiaru
500
90
450
80
350
60
300
50
250
40
200
30
150
24
84
23
115
108
210
74
71
264
74
126
268
74
72
21
300
75
167
20
320
75
202
19
18
392
77
308
17
412
78
364
16
388
79
400
15
366
77
388
14
254
77
420
12
392
79
382
13
408
80
310
11
380
78
431
10
300
76
383
9
212
75
306
8
190
76
240
7
110
70
236
6
84
67
185
5
15
62
120
22
65
66
20
64
35
ciężaro
we
42
4
ciężarowe
3
godzina pomiaru
2
osobowe
poziom
dźwięku
A w dB
15
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
80
0
282
0
74
10
1
50
22
20
100
osobowe
70
174
400
76
Pola elektromagnetyczne
Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed polami elektromagnetycznymi są
uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego,
prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami
sanitarnymi. Źródłem emisji promieniowania elektromagnetycznego do
środowiska są stacje radiowe i telewizyjne, stacje telefonii komórkowej,
medyczne urządzenia diagnostyczne, urządzenia przemysłowe i domowe
(kuchenki mikrofalowe) oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej.
Szczególne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewnej, które
emitują do środowiska fale elektromagnetyczne o wysokiej częstotliwości w
postaci radiofal o częstotliwości 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300.000
MHz.
Na terenie powiatu międzyrzeckiego takim emitorem są przede wszystkim stacje
nadawcze telefonii komórkowej, których na obszarze powiatu znajduje się 20:
• Gmina Międzyrzecz – 3 stacje,
• Gmina Przytoczna – 3 stacje,
• Gmina Trzciel – 6 stacji,
• Gmina Skwierzyna – 2 stacje,
• Gmina Pszczew – 2 stacje,
• Gmina Bledzew – 4 stacje.
W powiecie międzyrzeckim, podobnie jak w całym województwie lubuskim, nie
prowadzono
badań dotyczących wielkości i oddziaływania pól
elektromagnetycznych, stąd brak szczegółowych danych.
2.6. AWARIE PRZEMYSŁOWE
Awarie przemysłowe związane są ze zdarzeniami powstałymi podczas procesu
przemysłowego, magazynowania bądź transportu materiałów niebezpiecznych,
w wyniku, których może dojść do zagrożenia życia i zdrowia ludzkiego albo
zagrożenia środowiska.
Na terenie powiatu międzyrzeckiego znajduje się Zakład Shell Gas Polska sp. z
o.o., Rozlewnia Gazu Płynnego Nowa Niedrzwica (gm. Przytoczna)
zakwalifikowany jako Zakład o Dużym Ryzyku. Zakład ten spełnia kryteria
Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 9 kwietnia 2002 roku.
(Źródło: Rejestr Lubuskiego Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej.)
Program Ochrony Środowiska dla województwa lubuskiego wymienia też na
terenie powiatu międzyrzeckiego jako potencjalnego sprawcę awarii
77
przemysłowej Naftociąg Przyjaźń należący do Przedsiębiorstwa Eksploatacji
Rurociągów Naftowych w Płocku.
Na terenie powiatu znajdują się zakłady stosujące w procesie technologicznym
rożne związki chemiczne, miedzy innymi przedsiębiorstwa wodociągowe z
instalacjami uzdatniania wody, mleczarnia z instalacjami chłodniczymi i bazy
paliw (magazynowanie, transport i dystrybucja produktów ropopochodnych).
Zagrożenia skażenia gruntu lub atmosfery środkami toksycznymi
Na terenie powiatu znajduje się 5 zakładów, w których możne wystąpić
miejscowe zagrożenie w wypadku awarii instalacji technologicznej, jak również
obiektów gazowniczych i ropociągów.
Głównymi środkami toksycznymi występującymi w zakładach i obiektach, w
większych ilościach jest amoniak, gaz propan-butan. (Tabela Nr 2.44 i 2.45).
Tabela Nr 2.44. Wykaz zakładów przemysłowych posiadających trujące środki produkcji
(TSP).
Lp.
Nazwa zakładu
Adres zakładu
1.
„Las Skwierzyna – Gorzów”
Spółka z o.o.
Okręgowa Spółdzielnia
Mleczarska
Rozlewnia Gazu Płynnego
„Shell Gas”
Skwierzyna
2.
3.
4.
5.
Zakład Usługowo
Produkcyjny
Zakład Przemysłowousługowy
Międzyrzecz
Nowa
Niedrzwica
gm. Przytoczna
Międzyrzecz
Międzyrzecz
Rodzaj TSP
oraz ilość
Amoniak
3 tony
Amoniak
1,5 tony
Gaz propanbutan 1.405 ton
Powierzchnia
zakładu
21.260 m2
Cyklopentan
20 ton
Cyklopentan
20 ton
12.300 m2
14.949 m2
55.600 m2
Źródło: Powiatowy Plan Zabezpieczenia Ratunkowego (2002).
78
Tabela Nr 2.45. Wykaz obiektów gazowych i ropociągowych na terenie powiatu
międzyrzeckiego.
Lp.
1.
Nazwa obiektu
Rurociąg Naftowy
„Przyjaźń” (dwie nitki) DN
500, DN 800
zawory zasuw: Wierzbno,
Skwierzyna
Adres obiektu
Tranzyt Przez
gminy:
Pszczew,
Przytoczna,
Skwierzyna
2.
Gazociąg z gazem ziemnym
azotowanym DN 500 –
stacje redukcyjne w
miejscowościach: Gorzyń,
Przytoczna, Chełmsko
Przyłącze w kierunku
Międzyrzecz-Keszyca
Leśna
Gazociąg o DN 150
Przyłącze w kierunku
Skwierzyna DN 80
Tranzyt przez
gminy
Przytoczna,
Skwierzyna
5.
Gazociąg Tranzytowy DN
1400 przy trasie
Międzyrzecz-Pszczew
zlokalizowany jest Zespół
Zaporowo Upustowy
Tranzyt przez
gminy:
Przytoczna,
Międzyrzecz
Tranzyt przez
gminy:
Przytoczna,
Skwierzyna
Tranzyt przez
gminy Pszczew,
Międzyrzecz,
Przytoczna
Źródła zagrożenia
Na całym odcinku rurociągu w
wypadku rozszczelnienia lub awarii
– zagrożone szczególnie są obiekty
rzeki OBRA i WARTA
Miejscowości: Skwierzyna, jezioro
w Przytocznej, stawy rybne w m.
Gorzyń
Na całym odcinku gazociągu w
przypadku rozszczelnienia lub
awarii
Na całym odcinku gazociągu w
przypadku rozszczelnienia lub
awarii
Źródło: Powiatowy Plan Zabezpieczenia Ratunkowego (2002).
Zagrożenie w liniach przesyłowych materiałów ropopochodnych
♦ Gazociąg z gazem ziemnym, azotowanym.
Jest to gazociąg wysokociśnieniowy o ciśnieniu 6,4 MPa, zakopany około 1,5 m
pod powierzchnią ziemi. Pod ciekami wodnymi prowadzony jest w podwójnych
płaszczach. Gazociąg DN 500 przebiega przez gminy: Przytoczna, Skwierzyna.
W przypadku uszkodzenia gazociągu może dojść do zatrucia ludzi, wybuchów i
zapalenia, które to może spowodować zniszczenia i pożary.
W przypadku awarii zagrożone są następujące miejscowości:
• Chełmsko,
• Przytoczna,
• Skwierzyna.
79
Do zabezpieczenia gazociągu zastosowano, co 25 – 30 km, zasuwy upustowe
umożliwiające odcięcie gazu..
Przyłącze gazociągu DN 150 przebiega od zachodniej strony Przytocznej w
kierunku na Międzyrzecz do miejscowości Kęszyca.
Przyłącze gazociągu DN 80 przebiega od zachodniej strony Chełmska w
kierunku na Skwierzynę.
♦ Rurociąg naftowy PERN „Przyjaźń”
Rurociąg ułożony jest w dwóch nitkach o średnicy 529 mm i 820 mm, na
głębokości przemarzania gruntu.
Przebiega przez gminy: Pszczew, Przytoczna, Skwierzyna, Bledzew.
W przypadku awarii zagrożone są następujące miejscowości:
• Skwierzyna,
• Przytoczna,
• Trzebiszewo,
• Wierzbno,
• Chełmsko.
Zagrożone inne obiekty:
• rzeki Obra i Warta w Miejscowości Skwierzyna,
• jezioro Przytoczna.
• szlaki komunikacyjne, szczególnie drogi nr 3 i 24.
Na 313 km trasy rurociągu przechodzą pod ciekiem wodnym rzeki Obry o
szerokości 20 m, głębokości 2-3m i prędkości przepływu 0,4 m/s dojazd do
szosy Skwierzyna – Gorzów.
Zabezpieczenie rurociągu stanowi:
• stacja pomp w Łupowie i Tarnowie koło Poznania,
• zasuwy w miejscowościach: Wierzbno Z 45, Skwierzyna Z 46.
♦ Gazociąg tranzytowy DN 1400
Przebiega przez gminy Pszczew, Międzyrzecz, Bledzew.
Jest to gazociąg wysokiego ciśnienia o nominalnej wartości 8,4 MPa.
Długość trasy w poszczególnych gminach naszego powiatu wynosi:
• Pszczew 14 km,
• Międzyrzecz 20 km,
• Bledzew 6,5 km.
Z przebiegających rurociągów największe, zagrożenie szczególnie dla
środowiska naturalnego, stanowi rurociąg naftowy. Awarie mogą wystąpić w
skutek zmęczenia materiałów, pęknięcia w wyniku wzrostu ciśnienia ponad
80
dopuszczalne, uszkodzenia mechanicznego w wypadku prowadzenia prac
ziemnych, awarii technicznych stacji pomp, zasuw i inne.
Zagrożenie wynika z bardzo dużej ilości mediów przesyłanych pod ciśnieniem,
sięgającym nawet kilkudziesięciu atmosfer. Wynikiem każdej awarii może być
ogromna skala zniszczeń w środowisku naturalnym. Zagrożenie to szczególnie
potęguje się w miejscu przechodzenia rurociągu przez rzekę Wartę. Realnie
możliwe są wycieki rzędu tysięcy ton związków ropopochodnych do
środowiska, a tym samym skażenie wód na odcinku sięgającym poza teren
powiatu.
2.7. GOSPODARKA ODPADAMI
Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami stanowi załącznik Nr 1 niniejszego
Programu Ochrony Środowiska
81
3. CELE EKOLOGICZNE I STRATEGIA OCHRONY
ŚRODOWISKA DO 2010 R.
W części drugiej programu został zdiagnozowany stan środowiska w powiecie
międzyrzeckim, stan wyjściowy i na tej podstawie można nakreślić główne cele
ekologiczne i strategie ich realizacji. Nadrzędnym celem Programu jest poprawa
stanu środowiska w powiecie, zgodnie z zasada zrównoważonego rozwoju, a
więc pełna harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną
walorów środowiskowych. Obowiązek realizacji zasady zrównoważonego
rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski (art. 5 Konstytucji RP).
Zasada ta obowiązuje również w państwach Unii Europejskiej.
Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego w aspekcie
ochrony zdrowia publicznego jest istotnym elementem procesu integracji Polski
z Unią Europejską. Wiele unijnych standardów, którym Polska musi sprostać
dotyczy jakości środowiska. Wynika to również z przyjętych przez Polskę
zobowiązań międzynarodowych, podpisanych konwencji i protokołów do
konwencji. Cele ekologiczne zawarte w niniejszym Programie są zgodne z
Programem Wojewódzkim i Strategią Rozwoju Województwa Lubuskiego.
3.1 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I DZIEDZICTWA
PRZYRODNICZEGO ORAZ RACJONALNE UŻYTKOWANIE
ZASOBÓW PRZYRODY.
PRZYRODA I KRAJOBRAZ
Cel średniookresowy do 2010 r.
Zgodnie z Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego
głównymi celami są:
1. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i
krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów
prawnie chronionych w tym wdrożenie systemu
Natura 2000.
2. Ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt.
Cele te realizowane będą na podstawie tzw. Dyrektywy Siedliskowej
(dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony środowisk naturalnych oraz
dzikiej fauny i flory) oraz Dyrektywy Ptasiej (dyrektywa Rady 79/409/EWG o
ochronie dziko żyjących ptaków).
82
Na tej podstawie planuje się utworzenie europejskiej sieci ekologicznej Natura
2000; złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochronnych (SOO) i Obszarów
Specjalnej Ochrony (OSO), co zapewni spójny i funkcjonalny obszarów
chronionych.
W powiecie międzyrzeckim do obszarów sieci Natura 2000 zostały zgłoszone:
• jeziora Pszczewskie i dolina Obry,
• rezerwat Nietoperek.
Wdrożenie sieci Natura 2000 w Polityce Ekologicznej Państwa planowane jest
do 2005 roku.
Obszary te w chwili obecnej objęte są już różnymi formami ochrony prawnej
(rozdział 2.1). Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa zostanie
przeprowadzona pełna inwentaryzacja przyrodnicza gmin, co ma służyć m.in. do
prac planistycznych (plan zagospodarowania przestrzennego).
W roku 2003 nowelizowane będą granice chronionego krajobrazu, co
spowoduje nowy, ciągły system obszarów chronionych na terenie powiatu i w
województwie lubuskim.
Konieczne jest również uaktualnianie planów ochrony obszarów prawnie
chronionych. Dotyczy to w szczególności Pszczewskiego Parku
Krajobrazowego i rezerwatów przyrody.
Nowy plan ochronny dla PPK planuje się opracować do 2006 r.
Ze wzglądu na naturalne walory środowiska w powiecie międzyrzeckim (duża
lesistość, zasoby wód powierzchniowych) prognozowany jest dynamiczny
rozwój różnych form turystyki i rekreacji, w związku z tym powstanie
konieczność ochrony i utrzymywania krajobrazu rekreacyjnego. Wiąże się to z
udostępnieniem obiektów i obszarów chronionych dla potrzeb turystyki i
wymusi określenie zasad korzystania z zasobów przyrody. Szczególnie ważne
będzie również podnoszenie społecznej świadomości celów i potrzeb w
dziedzinie ochrony przyrody i bioróżnorodności.
Kierunki działań
1. Wprowadzenie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących
obszary przyrodniczo cenne przed przeinwestowaniem, przy
wykorzystaniu inwentaryzacji przyrodniczej gmin.
2. Nowelizacja granic obszarów chronionego krajobrazu.
3. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów
przyrodniczo krajobrazowych na terenach rolnych, gdzie występują
pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu.
4. Wdrożenie planów ochrony rezerwatów i Pszczewskiego Parku
Krajobrazowego.
5. Promowanie śródmiejskich i osiedlowych terenów zieleni.
6. Przy nowo wznoszonych budynkach (elektrowniach wodnych) zapewnić
budowę przepławek dla organizmów wodnych.
83
7. Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i
krajobrazu.
8. Współpraca z gminami w zakresie rozwoju sieci szlaków turystycznych i
przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.
9. Monitoring ruchu turystycznego na obszarach chronionych.
10. Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed przeinwestowaniem i tzw.
dzikim zagospodarowaniem.
11. Ścisła współpraca z organami ochrony przyrody, społecznymi
opiekunami przyrody, Państwową i Społeczną Strażą Rybacką,
Pszczewskim Parkiem Krajobrazowym – w zakresie ochrony środowiska.
12. Egzekwowanie obowiązku sporządzenia raportu oddziaływania
przedsięwzięć na środowisko (w przypadkach określonych w ustawie
Prawo Ochrony Środowiska).
ROLNICTWO
Użytki rolne stanowią ok. 38 % powierzchni powiatu międzyrzeckiego, dlatego
też wartości przyrodnicze i krajobrazowe są w dużej mierze kształtowane przez
ten sektor gospodarki.
Wartości przyrodnicze powiatu narzucają preferencje rolnictwa przyjaznego
środowisku.
Rozwór obszarów wiejskich zwłaszcza na terenach cennych przyrodniczo
opierać się powinien o rolnictwo ekologiczne i agroturystykę. Wiąże się to ze
stosowaniem małych ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin.
Ważnym instrumentem rozwoju obszarów wiejskich będą tzw. programy
rolnośrodowiskowe, polegające na wsparciu finansowym rolników za utracone
dochody w wyniku ekstensyfikacji produkcji związanej z działaniami na rzecz
ochrony przyrody i środowiska.
Według Programu Wojewódzkiego obecnie trwa opracowywanie koncepcji
wdrażania programów rolnośrodowiskowych w województwie lubuskim.
W chwili obecnej brak danych na temat areału terenów objętych programem w
powiecie międzyrzeckim. Warunki rozwoju rolnictwa na terenie powiatu ze
względu na, że użytki rolne obejmują słabe bonitacyjnie gleby. Udział gleb
najsłabszych (V i VI klasa) wynosi około 51 % gruntów ornych. Niekorzystnym
elementem dla rozwoju rolnictwa w powiecie jest struktura gospodarstw (66 %
gospodarstw do 10 ha powierzchni).
Specyfiką międzyrzeckiego rolnictwa jest również istnienie kilku gospodarstw o
areale kilkuset ha., powstałych na bazie zlikwidowanych PGR-ów, o bardzo
intensywnej produkcji.
W ostatnich latach obserwuje się wzrost powierzchni odłogów i ugorów na
gruntach ornych powiatu, co spowodowane jest niską opłacalnością produkcji
84
oraz porzucenie użytkowania łąk i pastwisk; szczególnie dotyczy to terenów nad
Wartą i Obrą.
Program ochrony środowiska dla województwa lubuskiego definiuje
następujący cel ekologiczny rozwoju rolnictwa do 2010 r.:
Dostosowanie rolnictwa do integracji z Unią Europejską z
zachowaniem regionalnego charakteru produkcji rolniczej i
optymalizacji struktury przestrzeni rolniczej zapewniającej
zachowanie walorów środowiska i różnorodności biologicznej.
Strategia rozwoju Województwa Lubuskiego określa następujące cele rozwoju
rolnictwa i obszarów wiejskich:
• aktywizacja obszarów wiejskich, szczególnie obszarów popegerowskich,
• modernizacja obszarów wiejskich poprzez pomoc w zarządzaniu,
tworzeniu nowych gospodarstw, przebranżowianiu,
• restrukturyzacja towarowych gospodarstw rolnych,
• poprawę jakości produktów rolnych i przetworzonej żywności.
Tendencje rozwojowe rolnictwa zawarte są w Planie Zagospodarowania
Przestrzennego Województwa:
• budowa i modernizacja urządzeń ograniczających zagrożenia środowiska,
• zachowanie różnorodności biologicznej produkcji rolniczej,
• prowadzenie produkcji metodami ekologicznymi i racjonalizacja zużycia
środków chemicznych.
Kierunki działań:
1. Podniesienie poziomu wykształcenia rolników i ich dzieci.
2. Rozwój infrastruktury technicznej (oczyszczalnie ścieków, sieci
kanalizacyjne wodociągowe).
3. Rozwój rolnictwa ekologicznego.
4. Tworzenie gospodarstw specjalistycznych.
5. Rozwój małej retencji wodnej.
6. Wdrożenie kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych.
7. Wdrożenie programów rolnośrodowiskowych.
8. Właściwe prowadzenie gospodarki rybackiej – kontrola operatów
rybackich.
9. Edukacja ekologiczna mieszkańców wsi.
OCHRONA GLEBY I ZIEMI
Cele średniookresowe do 2010 roku (według Programu Wojewódzkiego)
85
Ochrona, rekultywacja i właściwe wykorzystanie istniejących
zasobów glebowych.
W rozdziale 2.4 opisano stan gleb i powierzchni ziemi w powiecie
międzyrzeckim.
Największe zagrożenie gleb w powiecie niosą zagrożenia antropogeniczne:
• sąsiedztwo składowisk odpadów komunalnych niespełniających
wymogów ochrony środowiska oraz tzw. dzikich wysypisk;
• odcinki dróg o dużym natężeniu ruchu pojazdów (drogi krajowe Nr 2, Nr
3, Nr 24);
• zły stan utrzymani melioracji podstawowej i szczegółowej.
Z punktu widzenia ochrony gleb zagrożenia naturalne (erozja wietrzna, wodna)
nie stanowią większego problemu. Ważny element ochrony gleb i ziemi stanowi
rekultywacja terenów zdegradowany, zgodnie z rejestrem prowadzonym w
Starostwie. Szczególnej rekultywacji wymagają tereny po byłych bazach wojsk
rosyjskich (Kęszyca Leśna) oraz powojskowych terenów niezabudowanych.
Kierunki działań:
1. Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów.
2. Ochrona gleb przed degradacja i rekultywacja gleb zdegradowanych i
terenów o stwierdzonym przekroczeniu standardów gleb i ziemi.
3. Ochrona gleb przed negatywnym wpływem infrastruktury transportowej.
4. Odbudowa urządzeń melioracyjnych.
KOPALINY
Na terenie powiatu eksploatowane są stosunkowo niewielkie złoża kopalin,
głównie kruszyw naturalnych. Stąd też nie stanowi to poważnego problemu dla
środowiska.
Eksploatowane złoża na podstawie koncesji, muszą być monitorowane w celu
właściwego zagospodarowania zasobów, a także skuteczna i właściwa z punktu
widzenia ochrony środowiska rekultywacja wyrobiska.
Obowiązki te ciążą na użytkowniku złoża, natomiast obowiązkiem administracji
powiatowej jest określenie warunków eksploatacji, jej zakończenia i
rekultywacji. Dotyczy to tych złóż, dla których koncesji udziela Starosta.
Konieczna jest również rekultywacja tzw. dzikich wyrobisk kruszyw. Obecnie
trwa postępowanie w sprawie rekultywacji nielegalnych wyrobisk w Kaławie i
Kalsku. Jeśli chodzi o największą kopalnię kruszywa w Dębówku (gm.
Przytoczna) to wyrobisko po kruszywie wykorzystane zostanie jako wędkarski
akwen wodny.
86
Kierunki działań:
1. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.
2. Zapobieganie wykorzystywaniu nieczynnych wyrobisk na „dzikie
wysypiska śmieci”.
3. Stały monitoring eksploatowanych złóż.
LASY
Zgodnie z Programem dla Województwa Lubuskiego celem średniookresowym
w ochronie lasów jest
„Odnowa i odtwarzanie różnorodności biologicznej systemów
leśnych”.
W stosunku do lasów państwowych zadania te realizowane są poprzez
nadleśnictwa. W nadleśnictwach prowadzone są ciągłe prace zmierzające do
rozpoznania różnorodności biologicznej w lasach i ich racjonalnej eksploatacji.
Wszystkie lasy państwowe na terenie Województwa Lubuskiego posiadają
Certyfikat Dobrej Gospodarki Leśnej FSC, będącej międzynarodowym
potwierdzeniem, że gospodarka leśna jest w nich prowadzona z potwierdzeniem
wartości ekologicznych i społecznych (według Programu Ochrony Środowiska
dla Województwa Lubuskiego). W bieżącym roku ma być opracowany i
wdrożony Regionalny Program Operacyjny Polityki Leśnej Państwa.
Profesjonalny nadzór nad kompleksową gospodarką leśną w lasach
państwowych gwarantuje racjonalne wykorzystywanie tego zasobu
przyrodniczego. Szczególnego nadzoru wymaga także gospodarka leśna w
lasach niepaństwowych, ze względu na ilość właścicieli (około 730) i duże
rozdrobnienie działek. Zadania te ustawowo przypisane są Staroście, który
wykonuje je jako zadania własne, a częściowo jako zadania z zakresu
administracji rządowej. Racjonalna gospodarka leśna w lasach niepaństwowych
prowadzona jest w oparciu o uproszczone plany urządzenia lasu i ich
inwentaryzację.
Tylko w roku bieżącym opracowanie tych dokumentów dotyczy powierzchni
ok. 350 ha lasów niepaństwowych. Dotacje na prowadzenie gospodarki leśnej
(zarówno na zadania rządowe jak i własne) przekazywane przez wojewodę są
dalece niewystarczające, w każdym kolejnym roku ulegają obniżeniu, co
powoduje spore utrudnienie w prowadzeniu racjonalnej gospodarki leśnej.
Od 2002 r. powiat realizuje zadania wynikające z Ustawy o przeznaczeniu
gruntów rolnych do zalesienia. Zgodnie z przywołana wyżej ustawą zalesione
mogą być grunty będące częścią gospodarstwa rolnego, nieprzydatne rolniczo
87
(V i VI klasa bonitacji), położone na stoku o średnim nachyleniu powyżej 15 %
oraz grunty zdegradowane.
Roczny limit zalesień Starosta uzgadnia z wójtami (burmistrzami),
Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Agencją Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa. Poprzedzone to jest opiniami właściwych nadleśnictw.
Według stanu na dzień 30.06.03 r. w powiecie międzyrzeckim zarejestrowanych
jest 107 wniosków rolników o zalesienie gruntów rolnych na ogólną
powierzchnię ok. 620 ha. Obrazuje to poniższa Tabela Nr 3.1.
Tabela Nr 3.1. Zestawienie wniosków o zalesienie gruntów rolnych na terenie
powiatu międzyrzeckiego.
Gmina
Ilość wniosków
Międzyrzecz
Bledzew
Skwierzyna
Przytoczna
Pszczew
Trzciel
Razem powiat
15
13
19
19
22
19
107
Powierzchnia do
zalesienia (ha)
66,88
86,93
82,38
142,61
126,09
118,59
623,48
Jak wynika z powyższej tabeli potrzeby zalesienia gruntów rolnych są duże,
jednak możliwość ich realizacja jest skromna.
W roku 2002 zalesiono ok. 7,5 ha gruntów, w 2003 – ok. 55 ha. Różnice te
wynikają przede wszystkim z możliwości finansowych Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska (finansuje koszty sadzonek i planu zalesienia) i
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (finansowanie ekwiwalentu
dla rolników i prace geodezyjne). Przy obecnych rocznych limitach zalesień,
zaspokojenie wszystkich wnioskodawców potrwa ponad 10 lat.
Wydaje się, że przyspieszenie zalesień wymaga spójności w finansowaniu tych
działań przez obu płatników i zapewnienie odpowiednich środków z budżetu
państwa.
Kierunki działań:
1. Ścisła współpraca samorządu powiatowego z nadleśnictwami.
2. Zapewnienie przestrzennej spójności systemu obszarów leśnych –
łączenie kompleksów leśnych.
3. Zalesienie gruntów nieprzydatnych rolniczo.
4. Racjonalne wykorzystywanie turystyczne lasów.
88
5. Współpraca z samorządami gmin w zakresie zalesień gruntów rolnych
celem dokonania odpowiednich zmian w planach przestrzennego
zagospodarowania.
3.2. JAKOŚĆ WÓD – KSZTAŁTOWANIE
STOSUNKÓW WODNYCH – OCHRONA
PRZED POWODZIĄ
W zakresie jakości wód Wojewódzki Program Ochrony Środowiska definiuje
następujący cel średniookresowy:
„Zapewnienie odpowiedniej jakości wód powierzchniowych,
ochrona wód podziemnych oraz zapewnienie wszystkim
mieszkańcom województwa odpowiedniej jakości i ilości wody do
picia.”
Sprawy gospodarki wodnej i osiągnięcie stanowiska jakości wody reguluje
ustawa „Prawo wodne”, która określa najważniejsze zagadnienia:
1. Zarządzanie zasobami wodnymi.
2. Zaopatrzenie w wodę.
3. Gospodarka ściekowa.
ZARZĄDZANIE ZASOBAMI WODNYMI
W zakresie zarządzania zasobami wodnymi ustawa wprowadza i reguluje
zasady zlewniowego zarządzania gospodarką wodną. Jest to zgodne z
przepisami Unii Europejskiej, a w szczególności Ramową Dyrektywą Wodną
(2000/60 WE) oraz dyrektywami:
• 98/83/EEC – w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez
ludzi.
• 96/61/EEC – w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych,
• 91/271/EEC – w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem
azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych.
• 76/464/EEC – w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez
niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska
wodnego.
Zasoby wodne powiatu międzyrzeckiego są zarządzane przez Regionalny
Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu.
89
Zgodnie z ustawa Prawo wodne RZGW maja obowiązek sporządzenia planów
gospodarki wodnej, a w szczególności:
1. sporządzenie wykazu wód powierzchniowych i podziemnych, które są lub
mogą być w przyszłości wykorzystywane do zaopatrywania ludności w
wodę przeznaczona do spożycia – w terminie do 31. 12. 2003 r.
2. sporządzenie wykazu wód powierzchniowych wykorzystywanych do
celów rekreacyjnych – w terminie 31. 12. 2003 r.
3. sporządzenie analizy zasobów wodnych w regionie wodnym – w terminie
do 31. 12. 2004 r.
4. sporządzenie obszarów chronionych na terenie regionu wodnego – w
terminie do 31. 12. 2003 r., a w szczególności obszarów:
• dla ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekologicznym,
• służących zachowaniu ożywionego środowiska i gatunków
bezpośrednio zależnych od wody (w tym obszary wyznaczone w
ramach europejskiej sieci Natura 2000).
Zachodzi, więc potrzeba ścisłej współpracy odpowiednich służb starostwa z
RZGW w Poznaniu w celu udostępnienia w/w planów dotyczących powiatu
międzyrzeckiego.
Na poziomie powiatu najważniejszym instrumentem zarządzania zasobami
wodnymi są pozwolenia wodnoprawne i na tej podstawie kontrola
gospodarowania wodą.
Szczególnie ważna jest też ciągła współpraca i wymiana informacji przez służby
ochrony środowiska w starostwie, Powiatową Stacja Sanitarno –
Epidemiologiczna w Międzyrzeczu, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony
Środowiska.
Należy również na bieżąco śledzić wyniki monitoringu krajowego i
regionalnego wód podziemnych, a także wyniki badań jakości wody pitnej
prowadzonych przez PSSE w Międzyrzeczu.
ZAOPATRZENIE W WODĘ
Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków
reguluje ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz. U. Nr 72 poz. 747 z póź. zm.).
Zgodnie z tą ustawą wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi Określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 19
listopada 2002 r.
W krajach Unii Europejskiej wymagania odnośnie jakości wody przeznaczonej
do spożycia przez ludzi ustalone są w Dyrektywie 98/83/EC z 1998 r. Zalecenia
zawarte w ustawodawstwie UE są oparte o wytyczne WHO i obejmują
wskaźniki zebrane w następujących grupach:
• parametry organoleptyczne,
90
• parametry fizyko-chemiczne (dotyczące substancji niepożądanych w
nadmiernych ilościach),
• parametry mikro biologiczne oraz dotyczące substancji toksycznych.
Obecnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Zdrowia określa warunki dla
wody pobieranej z wodociągów sieciowych, lokalnych i studni publicznych oraz
studni prywatnych, jeśli:
• urządzenie wodne zaopatruje ponad 50 osób lub dostarcza przeciętnie na
dobę ponad 10 m 3 wody,
• woda jest wykorzystywana do celów komercyjnych, w tym również do
obsługi turystów.
Wskaźniki jakości wody wyszczególnione w nowym rozporządzeniu są
podzielone na:
• wskaźniki bakteriologiczne,
• substancje nieorganiczne,
• substancje organiczne,
• wskaźniki organoleptyczne.
W rozporządzeniu tym uwzględniono bardzo szczegółowo takie substancje
niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi takie jak:
• PCB (polichlorowane bifenyle), THM (trihalometany), WWA
(wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), pestycydy,
• Substancje organiczne – akryloamid, akrylonitryl, bromodichlorometan,
bromoform, dibromochlorometan, dichlorobenzen, dichlorometan,
epichlorhydryna, etylobenzen, tlenek etylu, fitan dibytylu, ksyleny, syren,
tetrachloroetan, tetrachloroetan, toluen, trichlorobenzen, trichloroetan,
chlorek winylu,
• Substancje nieorganiczne – antymon, azotyn, bar, bor, bromiany,
magnez.
Według danych PSSE w Międzyrzeczu woda pitna na terenie powiatu nie
zawierała zanieczyszczeń bakteriologicznych. Natomiast zdarza się
przekroczenie wartości dopuszczalnych zanieczyszczeń substancjami
nieorganicznymi, a głównie stężeń żelaza i manganu. W związku z tym, przed
samorządami gminnymi stoi zadanie budowy bądź modernizacji stacji
uzdatniania wody.
Liczbę ludności korzystającej z wody pitnej odpowiadającej warunkom
określonym w Rozporządzenia Ministra Zdrowia w stosunku do ogółu liczby
mieszkańców, przedstawia poniższa tabela.
91
Tabela Nr 3.2. Ludność powiatu korzystająca z wody odpowiadającej normom
sanitarnym
% mieszkańców
korzystających z
wody
odpowiadającej
wymaganiom
sanitarnym
96,7
1023829
866334
84,6
60873
2001 rok
liczba ludności
korzystającej z
wody
odpowiadającej
wymaganiom
sanitarnym
59900
% mieszkańców
korzystających z
wody
odpowiadającej
wymaganiom
sanitarnym
98,4
1024499
860739
84,0
liczba ludności
ogółem w
województwie
międzyrzecki
liczba
ludności w
powiecie
60657
2000 rok
liczba ludności
korzystającej z
wody
odpowiadającej
wymaganiom
sanitarnym
58682
liczba
ludności w
powiecie
Powiat
Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Zielonej Górze
Jak wynika z powyższej tabeli odsetek ludności powiatu korzystającej z wody
odpowiadającej wymaganiom sanitarnym jest wyższy niż średnia wojewódzka i
ma tendencje zwyżkowe.
W niektórych przypadkach woda pitna bezpośrednio po stacji uzdatniania wody
odpowiada wymogom, a zanieczyszcza się wtórnie w sieci przesyłowej, z
powodu złego stanu sieci wodociągowej. Cześć wodociągów na terenie powiatu
posiada sieć azbestową.
Modernizacja i wybudowanie sieci wodociągowych to kolejne zadanie
samorządowców gmin. Wg danych US w Zielonej Górze 22,57 % mieszkańców
powiatu nie posiada dostępu do sieci wodociągowej. W tym przypadku
mieszkańcy korzystają z własnych ujęć wody, które nie są objęte badaniami
laboratoryjnymi. Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Zdrowia
przywołanym wyżej Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w
Międzyrzeczu obejmuje monitoringiem wszystkie wodociągi powiatu, co
spowoduje zaostrzenie kontroli oraz zwiększoną ilość i częstotliwość badań
wody.
Potencjalnym źródłem zanieczyszczenia wód są wyłączone z eksploatacji ujęcia
wód podziemnych, do tej pory nie zlikwidowane, bądź zlikwidowane
niewłaściwie.
Konieczne jest tu rozpoznanie takich ujęć i wdrożenie postępowania w sprawie
ich likwidacji.
92
GOSPODARKA ŚCIEKOWA
Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych
gospodarczo bytowe, przemysłowe i opadowe.
są
ścieki
Ścieki bytowo-gospodarcze są mieszaniną ścieków fekalnych oraz wód
zużytych w umywalniach, kuchniach, pralniach i łazienkach. Wprowadzenie
niedostatecznie oczyszczonych ścieków gospodarczo-bytowych do odbiorników
powoduje przede wszystkim zakłócenie bilansu tlenowego oraz zagrożenie
sanitarne.
Ścieki przemysłowe powstają w wyniku procesów produkcyjnych w zakładach
przemysłowych. W odróżnieniu od ścieków gospodarczo-bytowych, ilość i
skład ścieków przemysłowych bywa bardzo zmienny i zależy od rodzaju
przemysłu, jak i gospodarki ściekowej w poszczególnych zakładach. Ten rodzaj
ścieków można podzielić na trzy rodzaje:
• ścieki mineralne – ich zasadniczą cześć stanowią formy rozpuszczone i
zawieszone związki nieorganiczne;
• ścieki organiczne – w których przeważającym składnikiem są łatwo
ulegające rozkładowi biochemicznemu zanieczyszczenia organiczne;
• ścieki mieszane – o stosunkowo niewielkich zdolnościach do zagniwania.
Ścieki opadowe (dawniej określano je mianem wód deszczowych, bądź
opadowych) zawierają coraz więcej zanieczyszczeń spłukiwanych z ulic
terenów przemysłowych, zwłaszcza substancji ropopochodnych i ołowiu.
Odrębną grupę zanieczyszczeń stanowią zanieczyszczenia pochodzące z
rolnictwa, a zwłaszcza gnojowica, soki kiszonkowe oraz środki ochrony roślin.
Gnojowica w przypadku nieracjonalnego użytkowania powoduje szkodliwe
zanieczyszczenia wód w postaci zachwiania bilansu tlenowego i eutrofizacji
zbiornika. Przez eutrofizację wód należy rozumieć wzbogacenie zbiorników w
składniki powodujące pogorszenie się jakości wody wskutek nadmiernego
rozwoju roślin. Uciążliwym tego objawem są intensywne zakwity fitoplanktonu,
zwłaszcza sinic. Zbiorniki mocno zeutrofizowane tracą naturalne walory
przyrodnicze, stając się nieprzydatnymi do celów rekreacyjnych, a niska jakość
wody uniemożliwia wykorzystanie ich do celów komunalnych. Soki
kiszonkowe w przypadku nieudanych prób wykorzystania ich do żywienia
zwierząt i nawożenia spowodowały wiele przypadków zanieczyszczenia wód.
Do najbardziej charakterystycznych skutków wprowadzenia zanieczyszczeń do
wód powierzchniowych należy obniżenie zawartości tlenu rozpuszczalnego w
wodzie.
Najistotniejsze dla stanu wód powierzchniowych płynących na terenie powiatu
międzyrzeckiego jest wprowadzenie do nich ścieków, głównie komunalnych, o
93
różnym stopniu zanieczyszczenia. Głównym odbiornikiem ścieków jest rzeka
Obra.
Największymi źródłami ścieków na terenie powiatu są:
• Zakład Gospodarki Komunalnej w Skwierzynie, posiadający
oczyszczalnie mechaniczną i mechaniczno-biologiczną. Odbiornikiem
oczyszczonych ścieków po oczyszczalni mechanicznej jest rzeka Warta,
zaś po oczyszczalni mechaniczno-biologicznej rzeka Obra. Łączna ilość
ścieków odprowadzanych z obu oczyszczalni wynosi ok. 1750 m3/d (dane
z kontroli WIOŚ w Gorzowie Wielkopolskim) zakład posiada pozwolenie
wodnoprawne dotyczące oczyszczali mechaniczno-biologicznej,
• oczyszczalnia mechaniczno-biologiczno-chemiczna w Międzyrzeczu,
należąca do Gminy Międzyrzecz. Obiekt ten został uruchomiony w 1994
r. Oczyszczone ścieki komunalne w ilości 1572 tys. m3/d (dane z kontroli
WIOŚ w Gorzowie Wielkopolskim) trafia do rzeki Obry. Obiekt ten
posiada pozwolenie wodnoprawne.
• oczyszczalnia
mechaniczno-biologiczna
suszarni
Międzyrzecz.
Oczyszczalnia ta oczyszcza ścieki technologiczne powstające w trakcie
trwania kampanii cukrowniczej, które w ilości ok. 1300 m3/d (dane z
kontroli WIOŚ w Gorzowie Wielkopolskim) trafiają do rzeki Obry,
• oczyszczalnia mechaniczna Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych
w Międzyrzeczu-Obrzycach. Oczyszczone ścieki z oddziałów szpitalnych
i ścieki socjalne w ilości ok. 760 m3/d (dane z kontroli WIOŚ w Gorzowie
Wielkopolskim) trafiająca pomocą osadników ziemnych do rzeki Obry.
Obiekt ten posiada pozwolenie wodnoprawne.
• Oczyszczalnia ścieków komunalnych w Kęszycy Leśnej (mechaniczno –
biologiczna). Maksymalna przepustowość 464 m3/dobę. Ścieki
odprowadzane są do Strugi Jeziornej. Oczyszczalnia posiada pozwolenie
wodnoprawne.
• oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna w Przytocznej. Oczyszczone
ścieki komunalne w ilości ok. 250 m 3/d (dane za WIOŚ w Gorzowie
Wielkopolskim) odprowadzane są do Lubikowskiej Strugi. Oczyszczalnia
posiada uregulowaną stronę formalno-prawną,
• oczyszczalnia
mechaniczno-biologiczno-chemiczna
w
Trzcielu.
3
Odbiornikiem oczyszczonych ścieków w ilości ok. 248 m /d jest Obra.
Obiekt ten posiada pozwolenie wodnoprawne.
• oczyszczalnia mechaniczno-biologiczno-chemiczna w Pszczewie.
Oczyszczone ścieki komunalne w ilości ok. 200 m3/d trafiają do rzeki
Obry (dane za WIOŚ w Gorzowie Wielkopolskim). Oczyszczalnia
posiada uregulowaną stronę formalno-prawną,
• oczyszczalnia
mechaniczno-biologiczno-chemiczna
w
Szarcz.
3
Oczyszczone ścieki w ilości ok. 25 m /d (dane za WIOŚ w Gorzowie
94
Wielkopolskim) trafiają do zbiornika i rowu melioracyjnego. Obiekt ten
posiada pozwolenie wodnoprawne.
• oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna typu BIOVAC SBR, w Rokitnie
oddana do użytku w 2000 r. Oczyszczane ścieki w ilości ok. 120 m3/d
odprowadzane są do rowu melioracyjnego. Obiekt ten posiada pozwolenie
wodnoprawne.
Oprócz wyżej wymienionych obiektów, stanowiących źródło zanieczyszczeń
wód powierzchniowych powiatu, należy jeszcze wymienić następujące
podmioty gospodarcze odprowadzające ścieki do wód powierzchniowych:
Gorzelnie Rolnicze w miejscowościach: Górzyca, Kursko, Krasne Dłusko,
Szkołę Podstawową w Brójcach, DPS w Szarczu, Rolniczy Zakład
Doświadczalny (Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa) w Wierzbnie i
Zakład Energetyki Cieplnej (miejska kotłownia) w Międzyrzeczu (wody
deszczowe).
Porządkowanie gospodarki ściekowej obejmować będzie budowę nowych
systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków, jak również modernizacji
istniejących oczyszczalni w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego
prawa i dyrektyw UE (Dyrektywa 91/271/EWG).
Obecnie trwają prace nad krajowym programem oczyszczania ścieków (termin
realizacji 2003 r.) jego pochodną będą lokalne programy modernizacji,
rozbudowy i budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków.
Programy te, jako zadania własne gminy, leżą w gestii lokalnych samorządów,
w powiecie międzyrzeckim wszystkie gminy posiadają opracowana koncepcję
gospodarki wodno-ściekowej.
Takie koncepcje mogą obejmować uporządkowanie gospodarki wodnościekowej na poziomie zlewni, powiatu czy związku gmin. Na terenie powiatu
na uwagę zasługuje powołane do życia Stowarzyszenia Gmin Nadbobrzańskich
obejmujące 34 gminy z województwa wielkopolskiego i lubuskiego. Wszystkie
gminy powiatu międzyrzeckiego są członkami tego stowarzyszenia. Głównym
celem stowarzyszenia jest porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej
dorzecza Obry. W tym celu stowarzyszenie opracowało dokument pt.:
„Gospodarka wodno-ściekowa w zlewie rzeki Obry. Stan obecny i zalecane
kierunki rozwoju.” (2001 r.).
Opracowanie to znajduje się w Wydziale Rolnictwa i Środowiska Starostwa
Powiatowego w Międzyrzeczu.
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program pod nazwą „Gospodarka wodno-ściekowa w zlewni rzeki Obry. Stan
obecny i zalecane kierunki rozwoju” obejmuje swym zasięgiem 33 gmin oraz
miasto Kościan należące do dorzecza Obry (teren województwa
wielkopolskiego i lubuskiego). Gminy te są członkami Stowarzyszenia Gmin
95
Nadobrzańskich, które w ich imieniu zleciło przygotowanie przedmiotowego
programu oraz wykonanie prognozy oddziaływania i realizacji programu na
środowisko.
Cele programu powstały w oparciu o:
• przeprowadzoną inwentaryzacją obecnej gospodarki wodno-ściekowej,
• ocenę wpływu obecnej gospodarki wodno-ściekowej na środowisko
wodne dorzecza Obry,
• analizę możliwego wpływu przyszłej gospodarki wodno-ściekowej na
środowisko wodne dorzecza Obry w warunkach konwencjonalnego
rozwoju gospodarki ściekowej,
• analizę potrzeb wodnych terenu dorzecza Obry,
• analizę przepisów krajowych i europejskich dotyczących gospodarki
wodnej,
• analizę fachowej literatury międzynarodowej oraz doświadczeń
europejskich z zakresu zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej,
• przeprowadzone rozmowy i konsultacje z władzami gmin oraz
przedstawicielami organów administracji publicznej zajmujących się
gospodarką wodną środowiska.
Przygotowany program dotyczy działań inwestycyjnych i organizacyjnych,
których realizacja w zakresie podanym niżej planowana jest w okresie
najbliższych pięciu lat:
• rozbudową istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej o kolejne odcinki o
łącznej długości dla wszystkich gmin wynoszącej 319.526 km,
• rozbudową istniejących i budowy nowych oczyszczalni ścieków o łącznej
przepustowości dla wszystkich gmin wynoszącej 28.193 m3/d,
• budowa nowych naturalnych oczyszczalni ścieków o maksymalnej
przepustowości do 10 % planowanej budowy i rozbudowy wszystkich
oczyszczalni,
• przyrodniczego lub gospodarczego zagospodarowania wód pościekowych
połączonego z tworzeniem małej lokalnej retencji wynoszącej docelowo
dla celów obszaru gmin stowarzyszonych 45.822 m3 wody na dobę,
• przygotowania programu ochrony wód rzeki Obry obejmującego zarówno
gospodarkę ściekową, wody opadowe, rolnictwo i turystykę,
• opracowania wspólnego dla wszystkich gmin zintegrowanego systemu
wykorzystywania osadów ściekowych w gospodarce leśnej i rolnej,
• organizacją warsztatów dokształcających dla kierowników oczyszczalni
ścieków i zakładów gospodarki komunalnej,
• opracowanie dokumentacji budowy małych przydomowych naturalnych
oczyszczalni ścieków.
96
Realizacja powyższego programu przynieść ma następujące wymierne efekty
środowiskowe w postaci:
• zebrania, odprowadzenia systemem kanalizacji i oczyszczenia łącznie
z usuwaniem biogenów 15.432 m3 ścieków na dobę,
• oddania dla środowiska w ramach utworzonej małej lokalnej retencji
około 45.822 m3 wody na dobę,
• ograniczenia spływu do Obry, Warty, Odry i morza Bałtyckiego
rocznie około 214 ton azotu i 26 ton fosforu,
• polepszenia stanu Obry, jej głównych dopływów oraz jezior
obrzańskich z obecnego w przeważającej części stanu pozaklasowego
do stanu III i II klasy części wody.
Źródłem zagrożenia dla wód może być również działalność rolnicza. Z
powierzchni uprawnych do rzek i jezior, a także do wód gruntowych przenikają
związki azotu i fosforanu (powodujące eutrofizację wody powierzchniowych) i
pozostałości po chemicznych środkach ochrony roślin.
Zanieczyszczenia punktowe powodują również:
• niewłaściwe przechowywane nawozy mineralne i organiczne, pestycydy,
• ścieki bytowe z gospodarstw domowych.
Zmniejszenie negatywnego wpływu rolnictwa na jakość zasobów wodnych
można wyeliminować przez ekologizację rolnictwa:
• budowę przydomowych oczyszczalni ścieków (przykład: Gumniska gm.
Międzyrzecz),
• edukację ekologicznej rolników,
• budowę szczelnych płyt obornikowych; zbiorników na gnojowicę
(Program SAPARD),
• wdrażanie zasad dobrej praktyki rolniczej.
KIERUNKI DZIAŁAŃ
1. Wdrożenie i upowszechnienie warunków korzystania z wód
poszczególnych zlewni – opracowanych przez RZGW w Poznaniu.
2. Samorządy gmin – wdrożenie programów gospodarki wodno-ściekowej
(zaopatrywanie w wody, budowa i zmodernizowanie sieci
wodociągowych i stacji uzdatniania wody.
3. Likwidacja nieczynnych ujęć wody.
4. Kontrola realizacji pozwoleń wodnoprawnych i ich weryfikacja.
5. Wspieranie działań Stowarzyszenia Gmin Nadbobrzańskich na rzecz
porządkowania gospodarki wodno-ściekowej w dorzeczu Obry na terenie
powiatu.
97
3.3 JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
Badania jakości powietrza przeprowadzone w latach ubiegłych wskazują, że nie
było przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń. Jakość powietrza
należy określić jako dobrą i odnotowuje się tendencję spadku stężeń badanych
zanieczyszczeń.
Jako cel średniookresowy dotyczący jakości powietrza Program Wojewódzki
określa:
Systematyczną poprawę jakości powietrza, zwłaszcza na terenach
o wysokim stopniu zurbanizowania i uprzemysłowienia.
W ramach tych działań konieczne jest uzyskanie norm emisyjnych,
wymaganych przez przepisy Unii Europejskiej.
Prawo ochrony środowiska wprowadza ocenę jakości powietrza w strefach i
programy ochrony powietrza dla stref, w których poziom choćby jednej
substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji.
W województwie lubuskim do osiągnięcia poprawy jakości powietrza
nakreślono następujące kierunki działań:
• zarządzanie ochroną powietrza,
• główne sektory oddziaływania: transport, sektor komunalny, energetyka
zawodowa i przemysł.
Województwo Lubuskie podzielone zostało na 13 stref. Jedną z nich jest obszar
powiatu międzyrzeckiego. Podział na strefy ma pozwolić na zidentyfikowanie
obszarów wymagających działań na rzecz ochrony powietrza i określenie przez
wojewodę tzw. programów ochrony powietrza.
98
Tabela Nr 3.3. Wstępna klasyfikacja jakości powietrza w strefach województwa lubuskiego.
Lp.
1
2
3
4
Nazwa strefy
Gorzów Wlkp. –
pow. grodzki
Zielona Góra –
pow. grodzki
Powiat gorzowski
ziemski
Powiat
krośnieński
Nazwa substancji
Dwutlenek Benzen
azotu
Pył
zawieszony
PM 10
I
Dwutlenek
siarki
Ołów
Tlenek
węgla
Ozon
II
I
II
III b
III b
I
I
II
I
II
III b
III b
I
I
III b
III b
III b
III b
III b
I
I
III b
III b
III b
III b
III b
I
5
Powiat
międzyrzecki
I
III b
III b
III b1
III b
III b
I
6
Powiat
nowosolski *
Powiat słubicki
Powiat
strzeleckodrezdenecki
Powiat sulęciński
Powiat
Świebodziński
Powiat
zielonogórski
ziemski
Powiat żagański
Powiat żarski
I
III b
III b
III b 1
III b
III b
I
I
I
III b
III b
II
III b
III b
III b
III b
III b
III b
III b
I
I
I
I
III b
III b
III b
III b
III b
III b
III b
III b
III b
III b
I
I
I
III b
III b
III b 1
III b
III b
I
I
I
II
III b
II
III b
III b 1
III b
III b
III b
III b
III b
I
I
7
8
9
10
11
12
13
* - strefy zostały opracowane przed podziałem powiatu nowosolskiego na: powiat nowosolski
i powiat wschowski,
1
– w następujących miastach tych stref poziom benzenu oszacowany został jako klasa II:
Sulechów, Skwierzyna, Międzyrzecz, Żagań, Wschowa.
Klasa strefy:
• I – powyżej górnego progu oszacowania,
• II – pomiędzy górnym i dolnym progiem oszacowania,
• III b i III c – poniżej dolnego progu oszacowania.
Jak wynika z powyższej tabeli w powiecie międzyrzeckim nie stwierdzono
przekroczeń dopuszczalnych poziomów badanych substancji w powietrzu.
Na terenie powiatu międzyrzeckiego występują jednak zagrożenia dla jakości
powietrza atmosferycznego. Wynikają one głównie z zanieczyszczeń z
procesów produkcji energii, zwłaszcza przez spalanie paliw stałych (zakłady
99
energetyki zawodowej i tzw. niska emisja). Emisje tych zanieczyszczeń
powietrza można ograniczyć poprzez zmianę systemów grzewczych:
• z paliwa stałego na gaz bądź olej opałowy,
• modernizację elektrofiltrów,
• budowę instalacji do redukcji zanieczyszczeń.
W ostatnich latach następuje szybka gazyfikacja gmin powiatu (Przytoczna,
Międzyrzecz, Pszczew), co pozwoli w dużym stopniu ograniczyć niską emisję.
Poważnym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu jest transport
drogowy. Dotyczy to w szczególności Międzyrzecza, Skwierzyny (droga
krajowa Nr 3) innych miejscowości położonych przy drogach (Nr 2, Nr 24).
Szczególnie uciążliwy jest transport tzw. tranzytowy przez centrum
Międzyrzecz i Skwierzyny.
Główne zagrożenie środowiska z tytułu systemu transportowego:
• emisja spalin,
• emisja hałasu,
• degradacja walorów przyrodniczych i krajobrazowych,
• potencjalne nadzwyczajne zagrożenie środowiska.
Udrożnienie systemu drogowego to przede wszystkim budowa obwodnic miast
(Międzyrzecz, Skwierzyna). W roku przyszłym rozpocznie się budowa
obwodnicy Międzyrzecz.
Projektowana obwodnica omija tereny zabudowane i znacznie wyeliminuje ruch
tranzytowy z centrum miasta. Budowa obwodnicy polepszy w sposób
zasadniczy warunki środowiska dla mieszkańców. Docelowo projekt ten zakłada
również budowę ekranów oraz nasadzenia zieleni izolacyjnej. Pasy zieleni
przewidziano również pomiędzy obwodnicą, a ciągiem pieszo-rowerowym do
jeziora Głębokie.
W dalszej kolejności planowana jest obwodnicy miasta Skwierzyna.
Według Programu dla Województwa Lubuskiego planuje się do 2010 r.
wzmocnienie nawierzchni i remonty na drodze krajowej Nr 3 tak by w 2015 r.
uzyskać drogę ekspresową dla przyszłej autostrady A 3.
Do 2010 r. ma powstać odcinek autostrady A 2 przecinającej również powiat
międzyrzecki. Modernizacji wymagać będą również drogi powiatowe,
zwłaszcza odcinki tworzące spójność drogową z drogami krajowymi i
wojewódzkimi. Zostało to ujęte w wieloletnim planie remontów dróg
przygotowanym przez Zarząd Dróg Powiatowych. Wymagać to będzie dużych
nakładów inwestycyjnych realizowanych ze środków własnych i pomocowych
Unii Europejskiej (np. SAPARD).
Kierunki działań:
1. Monitoring jakości powietrza na terenie powiatu (PSSE, WIOŚ) i ocena
poziomu zanieczyszczeń – aktualizacja danych w Starostwie,
100
2. Eliminacja ruchu drogowego (tranzytowego) z centrum miast
(obwodnice).
3. Ograniczenia ruchu drogowego na obszarach chronionych, cennych
przyrodniczo.
4. Budowa dróg rowerowych do celów turystycznych,
5. Ograniczenie zużycia ciepła (termoizolacja budynków).
6. Stosowanie czystych technologii spalania węgla oraz wykorzystywanie
biomasy – eliminacja kotłów starej generacji.
7. Sukcesywna realizacja programu gazyfikacji (według planów rozbudowy
sieci gazowej przedstawionej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego
Województwa Lubuskiego).
3.4. HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
Zgodnie z artykułem 112 Prawa ochrony środowiska: „ochrona przed hałasem
polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska poprzez:
• utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub, co najmniej na
tym poziomie,
• zmniejszenie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego, gdy nie jest on
dotrzymany.”
Szczególna ochrona przed hałasem winna dotyczyć:
• terenów mieszkalnych bądź przeznaczonych pod budownictwo
mieszkaniowe,
• terenów szpitali i domów pomocy społecznej,
• terenów związanych ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i
młodzieży,
• terenów uzdrowiskowych i rekreacyjno wypoczynkowych.
W powiecie międzyrzeckim problem hałasu przemysłowego nie występuje w
większej skali i stąd jego uciążliwość jest stosunkowo niewielka.
Poważną jednak uciążliwość stanowi hałas komunikacyjny, zwłaszcza przy
głównych ciągach komunikacyjnych i na obszarach miast (Międzyrzecz,
Skwierzyna). Poziom hałasu w środowisku w powiecie opisano w rozdziale 2.5
niniejszego Programu.
W zakresie ochrony przed hałasem Program Wojewódzki jako cel
średniookresowy definiuje:
101
Zmniejszenie skali narażenia mieszkańców miast i wsi na
ponadnormatywny poziom hałasu emitowane przez środki
transportu.
POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
Oceny poziomów pól elektromagnetycznych prowadzone są w ramach
państwowego monitoringu środowiskowa. Do tej pory w województwie
lubuskim takie badania nie były prowadzone. Brak jest obecnie
wyspecjalizowanych jednostek badawczych, które były by zapleczem dla
inspekcji ochrony środowiska.
Należy podkreślić, że prowadzenie aktualizowanego coroczne rejestru
informacji o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych
poziomów pól elektromagnetycznych jest zadaniem wojewody (zgodnie z
ustawą Prawo Ochrony środowiska).
Dotyczy to szczególnie terenów zurbanizowanych. Instalacje, które emitują pola
elektromagnetyczne do środowiska na etapie decyzji o warunkach zabudowy i
budowy wymagają sporządzenia raportu oddziaływania przedsięwzięcia na
środowisko, jeśli równomierna moc promieniowania izotopowego wynosi nie
więcej niż 100 W, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30
kHz do 300 GHz. Natomiast instalacje emitujące pola elektromagnetyczne,
których równoważna moc promieniowania izotopowego wynosi nie mniej niż
15 W, emitujące pola o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz mogą
wymagać sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko (Rozporządzenie
Rady Ministrów W – 1490 z ok. 24 września 2002 r.)
Są to istotne instrumenty dla organów administracji rządowej (wojewody) i
samorządowej (starosta) do prowadzenia ochrony przed tą emisją. Innym
instrumentem w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi,
zwłaszcza dla gmin, jest wprowadzenie do miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego odpowiednich zapisów poświęconych
ochronie przed polami z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania.
Kierunki działań:
1. Kontrola emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności
gospodarczej (WIOŚ, Starostwo).
2. Sporządzenie map akustycznych i programów naprawczych dla terenów,
na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne.
3. Zgłoszenie do zarządów dróg konieczności budowy ekranów
akustycznych w miejscach szczególnie narażonych na hałas.
4. Przy opiniowaniu przez Zarząd Powiatu miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego uwzględnianie planu ochrony przed
hałasem.
102
5. Tworzenie dla miejsc szczególnie zagrożonych hałasem obszaru
ograniczonego użytkowania (wojewoda lub rada powiatu).
6. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zagadnień
ochrony przed polami elektromagnetycznymi.
3.5. AWARIE PRZEMYSŁOWE
W rozdziale 2.6. wymieniono zakłady znajdujące się na terenie powiatu
międzyrzeckiego, które mogą być potencjalnym sprawcą awarii przemysłowej.
Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na
prowadzącym zakład o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku wystąpienia
awarii.
Prowadzący zakład jest zobowiązany do zgłaszania tego faktu do
wojewódzkiego Komendanta Państwowej Straży Pożarnej; sporządzenia i
wdrożenia systemu bezpieczeństwa oraz odpowiedniego raportu.
Czynności kontrolno-rozpoznawcze corocznie przeprowadza w takich zakładach
Komendant Powiatowy Państwowej Straży Pożarnej.
Powiatowy Plan Zabezpieczenia Ratunkowego, który zawiera dane o zakładach
o podwyższonym lub dużym ryzyku awarii jest corocznie aktualizowane.
W powiecie działa również Powiatowy Zespół Reagowania Kryzysowego
powołany zarządzeniem Starosty Międzyrzeckiego Nr 27 z dn. 5 maja 2003 r.,
zajmujący się również tymi zdarzeniami.
Cel średniookresowy (według Programu Wojewódzkiego):
Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i
środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych.
Kierunki działań:
1. Coroczna aktualizacja Powiatowego Planu Zabezpieczenia Ratunkowego
w zakresie awarii przemysłowych.
2. Ścisła współpraca organów powiatu, z Wojewódzkim Komendantem
Państwowej Straży Pożarnej i Komendantem Powiatowym Państwowej
Straży Pożarnej – (aktualizacja danych, wymiana informacji).
3. Kreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia
zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu
materiałów niebezpiecznych.
103
3.6. TURYSTYKA, REKREACJA I EDUKACJA
EKOLOGICZNA
Powiat międzyrzecki ze względu na swoje walory przyrodniczo-krajobrazowe i
liczne zabytki architektury posiada naturalne warunki do rozwoju turystyki i
rekreacji.
Duża lesistość i duże zasoby wód powierzchniowych, rezerwatów przyrody,
Pszczewski Park Krajobrazowy, liczne obszary chronionego krajobrazu, to
niewątpliwe atuty powiatu.
Atrakcję turystyczną stanowią też zabytki architektury: Zamek w Międzyrzeczu,
zabytkowe fortyfikacje Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, Sanktuarium
Maryjne w Rokitnie i inne zabytki architektury sakralnej. Należy wspomnieć o
zagospodarowaniu dorzecza Obry. Do tych walorów powiatu zaliczyć możemy
również liczne ośrodki wypoczynkowe m.ni.:
• Głębokie k. Międzyrzecza,
• Pszczew,
• Trzciel,
• Lubikowo,
• Rokitno.
Szansę dla powiatu w zakresie turystyki i rekreacji stanowi też bliskość granicy
zachodniej i otwarcie na turystów z Niemiec.
Pomimo tych niezaprzeczalnych walorów powiatu w tym zakresie konieczny
jest rozwój szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej i podejścia
kompleksowego.
Takim rozwiązaniem może być opracowanie koncepcji rozwoju turystycznego
powiatu przy wykorzystaniu funduszy strukturowych.
Główne zagrożenia środowiska z tytułu turystyki i rekreacji:
• brak odpowiedniej infrastruktury technicznej lub infrastruktury nie
spełniającej wymogów ochrony środowiska,
• wzrastająca liczba turystów zmotoryzowanych,
• zaśmiecanie i dewastacja miejsc przyrodniczo cennych,
• „dzikie zagospodarowanie” miejsc o dużych walorach przyrodniczych.
Głównym celem ekologicznym rozwoju turystyki i rekreacji jest:
Wykorzystywanie walorów przyrodniczych i kulturowych
powiatu międzyrzeckiego, zgodnie z zasadami ochrony
środowiska.
Ten cel realizować można poprzez różne formy:
• turystyka kwalifikowana: rowerowa, konna, wodna,
104
• agroturystykę,
• turystyka pobytowa.
Należy dążyć do rozwoju turystyki przyjaznej środowisku.
EDUKACJA EKOLOGICZNA
Edukacja ekologiczna może być prowadzona w różnych formach przez
wyspecjalizowane podmioty:
• Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• Jednostki Oświatowe,
• Samorząd powiatowy i gminny,
• Organizacje pozarządowe (m.in. Liga Ochrony Przyrody),
• Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Pszczewie,
• Pszczewski Park Krajobrazowy,
• Nadleśnictwa,
• Celowy Związek Gmin CZG – 12,
• Porozumienie Międzygminne Międzychód.
WFOŚ i GW od 5 lat przeprowadza konkurs ekologiczny „Przyjaźni
Środowisku” organizowany pod patronatem Prezydenta RP, przez
Stowarzyszenie „Europa nasz dom”, konkurs wspiera i popularyzuje najlepsze
działania dla poprawy stanu środowiska naturalnego przez gminy i
przedsiębiorstwa.
Fundusz przekazuje również określone informacje o stanie środowiska w
województwie.
Program edukacji ekologicznej realizuje Celowy Związek Gmin CZG – 12, do
którego należy Gmina Międzyrzecz. Związek przeprowadza akcje sprzątania,
konferencje, szkolenia i seminaria. Organizuje też konkursy ekologiczne,
wystawy, zielone szkoły i przedszkola, prowadzi działalność wydawniczą.
W 1998 r CZG – 12 był inicjatorem wprowadzenia selektywnej zbiórki papieru i
szkła.
Ośrodek Edukacji Przyrodniczej Pszczewskiego Parku Krajobrazowego
realizuje edukację ekologiczną poprzez:
• wycieczki przyrodnicze,
• jednodniowe, kilkugodzinne zajęcia w terenie i ośrodku,
• kilkudniowe warsztaty przyrodnicze i krajobrazowe,
• prelekcje i geminacja.
Na terenie powiatu edukacja ekologiczna realizowana jest przez nadleśnictwa
poprzez leśne ścieżki edukacyjne, ogródki dendrologiczne, ośrodki edukacji
leśnej.
105
W 1994 r. na terenie Województw Lubuskiego został powołany Leśny
Kompleks Promocyjny „Bory Lubuskie”, którego jedynym celem jest
prowadzenie edukacji społeczeństwa.
Nadleśnictwa w zakresie edukacji ekologicznej współpracują ze szkołami
oferując im:
• wykształconą kadrę w zakresie ochrony przyrody,
• lokalne imprezy i konkursy,
• akcje prewencyjno-edukacyjne pt.: „Wiosna bez płomieni”
Edukacja ekologiczna realizowana jest również w szkołach. W niektórych z nich
działają szkolne Koła Ligi Ochrony Przyrody. Odbywa się ona na podstawie
Rozporządzenia MEN z dn. 15.02.1999 r. Wymóg edukacji ekologicznej do
2003 r. obejmował tylko szkoły podstawowe i gimnazja, a od 2003 r. obejmuje
również szkoły średnie.
Głównym celem tej edukacji jest kształtowanie u ucznia postawy
odpowiedzialności za stan środowiska w swoim otoczeniu. Udział w corocznej
akcji „Sprzątania świata” również stanowi istotny element edukacji
ekologicznej.
Porozumienie Międzygminne Międzychód, do którego należą gminy
Skwierzyna, Przytoczna i Pszczew, również wprowadza formy edukacji
ekologicznej m. in.: przekazywanie szkołom ulotek na temat selektywnej zbiórki
odpadów. (W maju br. Porozumienie na terenie tych gmin wprowadziło
selektywna zbiórkę odpadów – opakowań plastikowych).
Na terenie gminy Skwierzyna utworzono „Szlak Bobrów”, który wiedzie na
odcinku 16 km, na trasie którego znajduje się ogródek dendrologiczny oraz
kompleks rekreacyjno-edukacyjny.
Celem edukacji ekologicznej zgodnie z tzw. Deklaracją Tbiliską (1977 r.) jest:
Wykształcenie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia
odpowiedzialności mieszkańców powiatu międzyrzeckiego za stan
i ochronę środowiska.
Kierunki działań:
1. Wprowadzenie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących
tereny i obiekty przyrodnicze cenne przed przeinwestowaniem.
2. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu
do obiektów turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów
przyrodniczych.
3. Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych
terenów przed tzw. „dzikimi zagospodarowaniami”.
4. Rozwój szlaków turystycznych i przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.
5. Monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach chronionych.
106
6. Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i
krajobrazu.
7. Wspieranie działań Stowarzyszenia Gmin Nadbobrzańskich w celu
przywrócenia atrakcyjności rzeki Obry i tzw. jezior obrzańskich.
8. Wspieranie koncepcji Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa
Lubuskiego utworzenia w Pszczewie Muzeum Historii Lasu.
9. Przystosowanie szlaków turystycznych do funkcji edukacyjnych
10.Zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w programach nauczania.
11.Informowanie społeczeństwa o stanie środowiska w powiecie i
działaniach podejmowanych w tym zakresie.
12.Prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej na terenach
przyrodniczych (ścieżki przyrodnicze).
13.Obejmowanie przez szkoły patronatów nad obiektami cennymi
przyrodniczo w swych gminach (m.in. pomniki przyrody).
3.7. GOSPODARKA ODPADAMI
Opis gospodarowania odpadami znajduje się w załączniku Nr 1.
107
4. PRIORYTETY EKOLOGICZNE
I PLAN OPERACYJNY
NA LATA 2003 – 2006.
W oparciu o diagnozę środowiska przedstawioną w drugim rozdziale
niniejszego Programu do priorytetów ochrony środowiska w powiecie
międzyrzeckim należy zaliczyć:
1. w zakresie ochrony wód:
• ochrona zlewni Obry – realizacja programu porządkowania
gospodarki
wodno-ściekowej
(Stowarzyszenie
Gmin
Nadbobrzańskich),
• ochrona zlewni jezior,
• poprawa gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza na terenach
wiejskich (samorządy gminne),
• ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych,
• monitoring nieczynnych składowisk odpadów – jako źródło
zanieczyszczeń wód.
2. w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego:
• zmniejszenie emisji komunikacyjnej, zwłaszcza na obszarach
zurbanizowanych
(budowa
obwodnicy
Międzyrzecza
i
Skwierzyny),
• zmniejszanie emisji niskiej poprzez zmiany systemów grzewczych
(gazowe, olejowe),
• zmniejszenie zużycia energii cieplnej poprzez termoizolacje
budynków.
3. w zakresie ochrony przed hałasem:
• zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na ludzi i
środowisko,
4. w zakresie ochrony przyrody:
• wdrożenie systemu NATURA 2000,
• bieżąca kontrola obszarów i obiektów prawnie chronionych,
5. w zakresie ochrony powierzchni ziemi:
• rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych,
• rekultywacja terenów zdegradowanych.
6. w zakresie działań systemowych:
• intensyfikacja edukacji ekologicznej mieszkańców
108
• zintensyfikowanie współpracy i wymiana informacji z WIOŚ,
Urzędem Marszałkowskim, Urzędem Wojewódzkim, Gminami,
organizacjami pozarządowymi w zakresie ochrony środowiska,
• promowanie i wdrożenie systemów zarządzania środowiskowego,
• uwzględnienie w programach sektorowych zagadnień ochrony
środowiska (np. w rozwoju turystyki i rekreacji).
Plan operacyjny na lata 2003 – 2006 dla Województwa Lubuskiego określa
przedsięwzięcia, których realizacja ma nastąpić w tym okresie. Niektóre z tych
przedsięwzięć dotyczyć będą powiatu międzyrzeckiego.
Jakość wód i składniki wodne.
1. Sporządzenie wykazów wód (zgodnie z Ustawą Prawo wodne) przez
Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej.
2. Utworzenie katastru wodnego dla rejonów wodnych (RZGW).
3. Stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu
gospodarki wodnej na terenie województwa (RZGW, Urząd
Marszałkowski, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd
Wojewódzki, Starostwo).
4. Opracowanie Programu likwidacji nieczynnych ujęć wodnych na terenie
powiatu – weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych.
5. Modernizacja stacji uzdatniania wody oraz budowa i modernizacja sieci
wodnych (samorządy gminne).
6. Porządkowanie gospodarki ściekowej w gminach.
Powietrze atmosferyczne.
1. Monitoring jakości powietrza (WIOŚ, PSSE w Międzyrzeczu).
2. Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej (obwodnica
Międzyrzecza i Skwierzyny – Generalna Dyrekcja Budowy Dróg i
Autostrad, Zarząd Dróg).
3. Promowanie komunikacji zbiorowej.
4. Modernizacja systemów grzewczych – wykorzystanie bardziej
ekologicznych źródeł ciepła niż węgiel (samorządy gminne, inwestorzy).
Hałas
1. Dostosowanie i rozwój monitoringowych systemów oceny klimatu
akustycznego w środowisku, zgodnie z przepisami ustawy Prawo
Ochrony środowiska i uregulowaniami Unii Europejskiej (WIOŚ).
2. Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie
ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg, gdzie
109
stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego równoważnego poziomu
dźwięku:
• wzdłuż drogi krajowej Nr 2 (Trzciel),
• wzdłuż drogi krajowej Nr 3 (Międzyrzecz).
3. Ograniczenie poziomu hałasu poprzez budowę obwodnic i poprawę
nawierzchni dróg zgodnie ze Strategia Rozwoju Województwa
Lubuskiego.
Przyroda i krajobrazu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wdrożenie systemu NATURA 2000 (Ministerstwo Środowiska,
Wojewoda).
Nowelizacja granic chronionego krajobrazu (Wojewoda).
Inwentaryzacja i aktualizacja rejestru pomników przyrody (Wojewódzki
Konserwator Przyrody),
Wykonanie planów ochrony Pszczewskiego Parku Krajobrazowego
(Urząd Wojewódzki).
Realizacja prac badawczych z zakresu stanu przyrody; różności
biologicznej i krajobrazowej (Ministerstwo Środowiska, Wojewoda).
Opracowanie ekofizjograficzne gmin i inwentaryzacja przyrodnicza
(Urzędy Gmin).
Gleby i lasy
1. Opracowanie programu rolno-środowiskowego (Ministerstwo Rolnictwa i
Rozwoju Wsi, Urząd Marszałkowski).
2. Przygotowanie programów odbudowy melioracji podstawowej i
szczegółowej (Urząd Marszałkowski).
3. Opracowanie Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej
(Lasy Państwowe, Wojewoda, Marszałek).
4. Tworzenie nowych gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych
(Oddział Doradztwa Rolniczego, Rolnicy).
5. Zalesienie gruntów porolnych i zdegradowanych (Nadleśnictwa, AR i
MR, Urzędy Gmin, Starostwo, właściciele gruntów).
Edukacja ekologiczne
1. Powiatowe warsztaty robocze dla młodzieży szkolnej dotyczące
właściwej gospodarki odpadami, segregacji odpadów itp. (Ośrodek
Edukacji Przyrodniczej w Pszczewie, szkoły).
2. Prowadzenie zajęć dydaktycznych z zakresu edukacji leśnej z
wykorzystaniem ścieżek przyrodniczych (nadleśnictwa, szkoły).
110
3. Wspieranie programów edukacji ekologicznej realizowanych przez
organizacje pozarządowe (m. ni. Związki Gmin).
4. Bieżąca informacja o stanie środowiska w powiecie (Starostwo, Urzędy
Gmin),
5. Rozbudowa ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych na terenie PPK i
kompleksów leśnych (PPK, nadleśnictwa, organizacje pozarządowe).
6. Wspieranie działań na rzecz edukacji ekologicznej prowadzonych przez
Komendę Powiatową Państwowej Straży Pożarnej w Międzyrzeczu i OSP
(Starostwo – PFOS i GW).
Obok wyżej wymienionych działań operacyjnych ujętych w Programie
Wojewódzkim, gminy z terenu powiatu zgłosiły do Programu przedsięwzięcia
inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska. Obrazują to poniższe tabele.
111
Tabela NR 4.1. Zaopatrzenie w wodę – Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2003
– 2006 przez gminy.
POWIAT MIEDZYRZECKI
Przedsięwzięcie
Wymiana sieci wodociągowej i modernizacja stacji
uzdatniania wody na terenie gm. Bledzew
1
Jednostki realizujące
UG Bledzew
Koszty w latach 2003 – 2006
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
450
1600
2050
Źródło finansowani
Środki własne
Przedsięwzięcie
2
3
4
(w tys. PLN)
Budowa sieci wodociągowej, studni głębinowej,
modernizacja SUW w gm. Międzyrzecz
UM Międzyrzecz, MPWiK
2003
2004
2005
2006
razem
1 000
700
700
2 150
4 550
Środki własne, środki MPWiK
Przedsięwzięcie
(w tys. PLN)
Budowa sieci wodociągowej na terenie gm. Pszczew
UG Pszczew
2003
2004
2005
2006
razem
900
900
Środki własne, środki pomocowe
Przedsięwzięcie
Budowa wodociągów na terenach wiejskich w m.
Krobielewo – Wiejce
UM i G Skwierzyna
2003
2004
2005
2006
razem
200
800
1 000
(w tys. PLN)
Przedsięwzięcie
5
(w tys. PLN)
Budowa sieci wodociągowej na terenie gm.
Przytoczna
UG Przytoczna
2003
2004
2005
2006
razem
2 060
1 660
3 050
3 360
10 130
Przedsięwzięcie
6
Ukończenie budowy sieci wodociągowej w mieście
Trzciel
UMiG Trzciel
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
2 800
2 800
POWIAT MIĘDZYRZECKI koszt inwestycji – 21 430 tys. PLN
112
Tabela nr 4.2. Gospodarka ściekowa – Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2003
– 2006 przez gminy.
POWIAT MIĘDZYRZECKI
Przedsięwzięcie
Budowa kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni
ścieków na terenie gm. Bledzew
1
UG Bledzew
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
1 500
1 500
2 700
7 500
(w tys. PLN)
porządkowanie Gospodarki ściekowej na terenie gm.
Międzyrzecz
UM Międzyrzecz, MPWiK
2003
2004
2005
2006
razem
5 400
100
100
1 600
7 200
Środki własne, środki pomocowe, środki MPWiK
Przedsięwzięcie
(w tys. PLN)
Budowa kanalizacji sanitarnej w gm. Pszczew
UG Pszczew
2003
2004
2005
2006
razem
3 600
3 600
Przedsięwzięcie
Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalnią
ścieków w m. Krobielewo – Wiejce
UM i G Skwierzyna
2003
2004
2005
2006
razem
2 500
7 000
5 000
5 000
19 500
Przedsięwzięcie
2
3
4
(w tys. PLN)
Przedsięwzięcie
5
(w tys. PLN)
6
Budowa sieci wodociągowej na terenie gm.
Przytoczna
UG Przytoczna
2003
2004
2005
2006
razem
1 400
2 000
4 000
3 500
10 900
Przedsięwzięcie
Budowa sieci kanalizacyjnej na terenie gm. Trzciel
UMiG Trzciel
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
8 930
8 930
POWIAT MIĘDZYRZECKI koszt inwestycji – 57 630 tys. PLN
113
Tabela nr 4.3. Powietrze atmosferyczne – Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach
2003 – 2006 przez gminy.
1
SEKTOR KOMUNALNY – Przedsięwzięcia inwestycyjne
Przedsięwzięcie
Modernizacja kotłowni miejskich przy ul.
Fabrycznej w Międzyrzeczu
ZEC
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
4 000
4 000
Środki pomocowe
Przedsięwzięcie
2
(w tys. PLN)
Modernizacja kotłowni w obiektach użyteczności
publicznej w gm. Pszczew
UG Pszczew, Zakład Usług Komunalnych
2003
2004
2005
2006
razem
150
100
100
350
Środki własne
Przedsięwzięcie
Wymiana kotłów węglowych na opalane słomą w
gm. Trzciel
3
UMiG Trzciel
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
480
480
POWIAT MIĘDZYRZECKI koszt inwestycyjne w latach 2003 - 2006 4 830 tys. PLN
114
Tabela 4.4. Edukacja ekologiczna – Przedsięwzięcia zgłoszone do realizacji w latach 2003 –
2006 przez gminy.
1
SEKTOR KOMUNALNY – Przedsięwzięcia inwestycyjne
Przedsięwzięcie
Edukacja ekologiczna prowadzona przez gminę w
ramach „Święta Obry”, konkursów i akcji
sprzedania świata
UMiG Międzyrzecz
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
8
8
8
8
32
GFOŚiGW
Przedsięwzięcie
2
(w tys. PLN)
Szkolenia, preferencje, organizacja zielonych szkół,
ścieżek przyrodniczych, konkursów, wystaw w
gminie Pszczew
PPK Ośrodek Edukacji Przyrodniczej
2003
2004
2005
2006
razem
40
40
40
40
160
Pszczewski Park – środki własne
Przedsięwzięcie
Prowadzenie konkursów o tematyce ekologicznej i
akcji związanych z prawidłową gospodarką
3
odpadami w mieście i gminie Międzyrzecz
UMiG Międzyrzecz
2003
2004
2005
2006
razem
(w tys. PLN)
6
6
6
6
24
GFOŚiGW
POWIAT MIĘDZYRZECKI koszt inwestycyjne w latach 2003 - 2006 216 tys. PLN
W latach 2003 – 2006 powiat będzie kontynuował inwestycje związane z
termoizolacją budynku starostwa i obiektów jednostek organizacyjnych powiatu
oraz edukację ekologiczną.
Te przedsięwzięcia zostaną sfinansowane ze środków PFOŚiGW.
115
5. OCENA REALIZACJI PROGRAMU
OCHRONY ŚRODOWISKA.
Powiatowy Program Ochrony Środowiska winien być postrzegany jako
instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska.
Oceniając realizację programu w kolejnych latach należy wziąć pod uwagę
zasady zarządzania środowiskiem, wynikające z układu kompetencyjnego.
Ustawy regulujące ochronę środowiska ściśle dzielą te kompetencje pomiędzy
organy administracji rządowej i samorządowej, w tym samorządu województwa,
powiatu i gminy. Zarządzanie środowiskiem i ocena realizacji Programu służą
odpowiednie instrumenty:
• prawne,
• finansowe,
• społeczne,
• strukturalne,
• organizacyjne,
• planistyczno-lokalizacyjne,
• technologiczne.
Do tej pory największe znaczenie miały instrumenty prawne i finansowe.
Zgodnie z Programem Wojewódzkim priorytet nadano instrumentom
społecznym i strukturalnym. Dla samorządu powiatu szczególnie istotne są
instrumenty prawne, społeczne i strukturalne.
Instrumenty prawne
Do instrumentów prawnych na szczeblu powiatu należą:
• pozwolenia na wprowadzenie do środowiska substancji lub energii, w tym
pozwolenia zintegrowane,
• decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami,
• koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców
mineralnych,
• oceny oddziaływania na środowisko.
Należy podkreślić, że szczególnym instrumentem służącym ochronie
środowiska są plany zagospodarowania przestrzennego gmin (opiniowanie przez
Zarząd Powiatu) i województwa.
Prawo Ochrony Środowiska wprowadziło nowy element prawny, tzw.
pozwolenie zintegrowane. Należy podkreślić, że wprowadzenie wymogów
Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do
polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie na funkcjonowanie
znacznej części przedsiębiorstw.
116
Wdrożenie wymagań tej Dyrektywy spowoduje konieczność stosowania
zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z
prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska
jako całości. Oznacza to odejście od stosowanej dotychczas praktyki wydawania
pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych
mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska
(emisje do powietrza, odprowadzenie ścieków) czy uciążliwości (hałas, pola
elektromagnetyczne) na rzecz wydawania pozwoleń zintegrowanych. Zawarte w
pozwoleniach ograniczenia emisji będą uwzględniały wymogi BAT (Najlepsze
Dostępne Techniki).
Na liście instalacji typu IPPC, dla których pozwolenie leży w gestii Wojewody
znajduje się obecnie jedna instalacja – Ferma Trzody Chlewnej w Przytocznej
(instalacja w rolnictwie – chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie mniejszej niż
240 DJP (Duża Jednostka Produkcyjna) oraz jedna instalacja projektowana –
ferma Tuczu Indyków w m. Nowa Niedrzwica gm. Przytoczna.
Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring stanu środowiska.
Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w
odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle
zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz,
ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie przez zapisy w niektórych aktach
prawnych badań monitoringowych jako obowiązujących czynią je instrumentem
o znaczeniu prawnym.
Obowiązek prowadzenia monitoringu środowiska leży m.in. w gestii Inspekcji
Ochrony Środowiska, a opracowanie kompetentnego wieloletniego programu
monitoringu będzie możliwe po ukazaniu się wszystkich wymaganych
rozporządzeń (m. in.: do ustawy Prawo Wodne, ustawy Prawo ochrony
środowiska). Rozporządzenia te ukazują się sukcesywnie, a program jest
opracowany.
Instrumenty finansowe
Do instrumentów finansowych należą:
• opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisję zanieczyszczeń do
powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za
odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za zbieranie, transport i
odzysk lub unieszkodliwienie odpadów komunalnych, za składanie
odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane są ścieki,
• administracyjne kary pieniężne,
• odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna,
• kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej
oraz innych funduszy, w tym fundusze przedakcyjne oraz Fundusze
Strukturalne i Fundusze Spójności,
• pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych
pożyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na raty i umorzeń
117
płatności wobec budżetu państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień i
ulg podatkowych i innych.
Należy także wspomnieć o tworzeniu nowych i ulepszonych istniejących
mechanizmów ekonomicznych w dziedzinie ochrony środowiska (wg Programu
Wykonawczego do II PEP), takich jak:
• rozszerzenie listy wyrobów objętych opłatami produktowymi i opłatami
depozytowymi oraz ustalenie szczegółowych zasad dysponowania
wpływami z tych opłat,
• wprowadzenie ubezpieczeń ekologicznych od odpowiedzialności cywilnej
za szkody spowodowane poważnymi awariami przemysłowymi i
transportowymi,
• tworzenie rynku uprawnień do emisji zanieczyszczeń (zbywalne
pozwolenia).
W skali województwa możliwe jest wykorzystanie istniejących instrumentów
poprzez porozumienie się z partnerami, w kompetencjach, których znajdują się
dane instrumenty. Mogą to być partnerzy wewnątrz województwa (powiaty,
gminy) lub na poziomie województwa (wojewoda, samorząd wojewódzki).
Na poziomie powiatu, bezpośrednim źródłem finansowania przedsięwzięć
związanych z ochrona środowiska jest Powiatowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej. Należy jednak podkreślić, że wpływy z
Urzędu Marszałkowskiego na fundusz powiatowy nie są duże, stosunku do
zadań, które należy wykonać.
W poszczególnych latach wpływy na PFOŚiGW wynosiły:
• 1999 r. – 78 300,• 2000 r. – 77 900,• 2001 r. – 75 800,• 2002 r. – 154 700,• 2003 r. - 93 800,Dysponentem PFOŚiGW jest Rada Powiatu, która corocznie ustala przychody i
wydatki funduszu tak, aby środki powiatowego funduszu były wydatkowane na
działania związane z ochroną środowiska. Dotychczasowe główne kierunki
wydatkowania to:
• zagospodarowanie osadów z oczyszczalni ścieków,
• gospodarka odpadami,
• termoizolacja budynków (Starostwo, SPZOZ),
• edukacja ekologiczna,
• wspieranie działań Stowarzyszenia Gmin Nadbobrzańskich –
opracowanie koncepcji gospodarki wodno-ściekowej dorzecza Obry,
• akcja czyszczenia dna Obry – przez Klub Płetwonurków.
118
Na uwagę zasługuje fakt sporej absorpcji środków finansowych na teren
powiatu międzyrzeckiego z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze. Były to pożyczki lub dotacje
wykorzystane m. in. na:
• zmianę systemów grzewczych (SPOZ, DPS Jasieniec),
• odbudowę stawu i fosy przy Muzeum w Międzyrzeczu,
• zakup sprzętu ratownictwa chemicznego dla KP.PSP w Międzyrzeczu.
Również gminy z powiatu międzyrzeckiego korzystały z tego źródła
finansowania dla własnych inwestycji.
Instrumenty społeczne
Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i
komunikacja (porozumiewanie się) oraz współpraca. Edukacja i informacja z
komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja
potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego
poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a
przekazywane informacje są właściwie wykorzystywane.
Edukacja ekologiczna w perspektywie do 2010 roku została omówiona w
paragrafie 3.6.
Informacja i komunikacja (porozumiewanie się)
Jak już wspomniano, rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na
rzecz jego ochrony oraz umiejętności komunikowania się ze społeczeństwem są
niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej.
Tradycyjne instrumenty, takie jak pozwolenia oraz system opłat i kart nie
spełnią całego zakresu celów i strategii, którą władze województwa zamierzają
realizować. Informacja i komunikacja jest potrzebna do stymulacji wdrażania
konkretnych działań. Zatem powstanie system przepływu informacji do grup
zadaniowych i wewnątrz nich. Ta forma współpracy będzie prowadzić do
większego zaangażowania wszystkich partnerów w realizację polityki ochrony
środowiska.
Mieszkańcy będą informowani poprzez prasę, specjalne biuletyny lub poprzez
środki pośrednie, takie jak pozarządowe organizacje ekologiczne. Także grupy
zadaniowe transportu, turystyki i rolnictwa będą otrzymywały niezbędne
informacje poprzez media. W przypadku turystyki i rekreacji ważnym punktem
informacji są biura turystyczne. Zostanie także przygotowany kalendarz
regularnych spotkań z przedstawicielami poszczególnych grup zadaniowych w
celu wymiany informacji odnośnie realizacji programu.
Najbardziej jednorodną grupą zadaniową jest przemysł. Z największymi
zakładami rozpocznie się aktywna wymiana informacji, w której służby
119
Wojewody i Marszałka będą pełniły ważna rolę. Średnie i małe zakłady
przemysłowe trudniej jest zorganizować. Przedstawiciele poszczególnych branż
będą więc spełniali rolę pośredników w przekazywaniu informacji
indywidualnym zakładom na temat przyjaznych środowisku technik i procesów.
Upowszechnienie informacji o środowisku
Zgodnie z art. 19 ust. 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627), „organy administracji są zobowiązane
udostępnić każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdującej się w
ich posiadaniu”. W chwili obecnej odpowiednie wydziały administracji
samorządowej (szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego), Wydział
Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego oraz Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska, w miarę posiadanych możliwości, starają się udostępnić
informacje, o które zwracają się zainteresowani.
Szeroki zakres informacji o środowisku, które zgodnie z ustawami muszą być
dostępne dla społeczeństwa, spowoduje zintensyfikowanie działań
zmierzających do stworzenia w urzędach administracji publicznej sprawnego
systemu gromadzenia i udostępniania tych informacji.
Konieczne będzie stworzenie sprawnych, komputerowych baz danych o
środowisku i jego stanie w poszczególnych urzędach gminnych i powiatowych.
Niezbędne będzie skoordynowanie działań pomiędzy właściwymi strukturami
Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego, powiatami i gminami, w
celu wypracowania spójnej, ogólnodostępnej bazy danych lubuskiego
środowisku województwa lubuskiego i jego ochronie. Coraz większą rolę w
udostępnianiu informacji będą odgrywać media elektroniczne (internet,
ogólnodostępne stanowiska komputerowe w urzędach lub ośrodkach informacji
i edukacji ekologicznej).
Współpraca
Współpraca służb ochrony środowiska województwa lubuskiego (szczebla
samorządowego i rządowego) z instytucjami naukowymi, instytucjami
finansującymi przedsięwzięcia na rzecz ochrony środowiska, organizacjami
społecznymi jest jednym z warunków skutecznego wdrażania niniejszego
Programu.
Instrumenty planistyczne
Na szczeblu województwa są to:
• strategia rozwoju województwa,
• plan zagospodarowani województwa,
• programy sektorowe.
Na szczeblu powiatu instrumentem planistycznym jest:
120
• strategia zrównoważonego rozwoju powiatu,
• możliwość
opiniowania
gminnych
planów
przestrzennego,
• plany i programy.
zagospodarowania
Istotnym elementem w zakresie podziału kompetencji jest nałożenie na
wszystkie szczeble samorządu i organów urzędowych obowiązku wzajemnego
informowania się i uzgadniania.
Na uwagę zasługuje w tym kontekście wzmocnienie relacji i wpływu organów
samorządowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a także przyznanie
odpowiednich uprawnień konkretnym organom samorządowym.
Zarządzanie środowiskiem odbywa się w województwie na kilku szczeblach.
Oprócz szczebla wojewódzkiego, na którym działa administracja rządowa i
samorządowa, są szczeble powiatu oraz gminy, obejmujące działania
podejmowane w skali powiatu i gminy, a także szczebel jednostek
organizacyjnych, obejmujących działania podejmowanie przez podmioty
gospodarcze korzystające ze środowiska.
Na każdym z wymienionych szczebli, zarządzanie środowiskiem odbywa się
zgodnie z obowiązkami i kompetencjami prawnymi i środkami finansowymi. W
podziale na trzy obszary zjawisk związanych z zarządzaniem środowiskiem:
presję, stan i odpowiedz – miejsce i role poszczególnych instytucji przedstawia
rysunek 5.1
121
Wykres 5.1. STRUKTURA ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM
PRESJA
STAN
ODPOWIEDŹ
(REAKCJA)
oddziaływanie
OBIEKTY
fizyczne
EMITORY
(DZIAŁALNO
ŚĆ
SPOŁECZNO –
GOSPODARC
ZA)
RECEPTORY
(STAN
ŚRODOWISKA)
INSTRUMENTY
ZARZĄDZANIA
(plany, programy,
strategie, studia)
KRAJOZBRAZ
PRZESTRZEŃ
informacja
edukacja
POWIETRZE
WODA
GLEBA
SUROWCE,
prawo
INSTYTUCJE
podmioty
gospodarcze
(norma ISO
14000)
WIOŚ
WSSE
Wojewoda
informacje
IOŚ (kontrola)
raporty
SAMORZĄD
WOJEWÓDZTWA
ADMINISTRACJA
RZĄDOWA
Samorządy
powiatowe i gminne
DZIAŁANIA PLANISTYCZNO – DECYZYJNE
122
Uczestnicy wdrażania Programu
Z punktu widzenia Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów
uczestniczących w nim z uwagi na rolę, jaką pełnią. Są to:
• podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem,
• podmioty realizujące zadania Programu,
• podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programy,,
• społeczność powiatu jako główny podmiot określający wyniki działań
Programu.
Włączenie do procesu realizacji zrównoważonego rozwoju szerokiego grona
partnerów, zapewnia jego akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za
sukcesy jak i porażki. Stąd ważnym elementem jest uspołecznienie procesu
planowania i podejmowania decyzji, przejrzystość procedur włączające szerokie
grono partnerów.
Istotnym jest również rozwój partnerstwa w realizacji wszystkich lokalnych i
krajowych programów realizowanych w regionie, w celu zapewnienia
maksymalnej synergii pomiędzy tymi programami i zwielokrotnienie efektów,
jak również skupianiu zasobów technicznych i finansowych.
Monitoring wdrożenia Programu
Monitoring wdrożenia Programu w powiecie międzyrzeckim oznacza, że
regularnie oceniane i analizowane będą:
• stopień wykonania zadań,
• stopień realizacji przyjętych celów,
• rozbieżność pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich
wykonaniem,
• przyczyny tych rozbieżności.
Zgodnie z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska Zarząd Powiatu sporządza, co 2
lata raporty z wykonania Programu i przedstawia je Radzie Powiatu w
Międzyrzeczu.
123
6. FINANSOWANIE WDROŻENIA PROGRAMU
Ponieważ Powiatowy Program Ochrony Środowiska musi być spójny z
Programem Wojewódzkim, z polityką ekologiczną państwa i programami
gminnymi poniżej podajemy potencjalne źródła finansowania ochrony
środowiska w województwie lubuskim (zgodnie z Programem Ochrony
Środowiska dla województwa lubuskiego). Wiele inwestycji i działań w sferze
ochrony środowiska w powiecie i gminach będzie miało wymiar ponad lokalny,
stąd konieczność ścisłego współdziałania samorządów wszystkich szczebli i
administracji rządowej, także w sferze finansowania.
124
POTENCJALNE ŹRÓDŁO FINANSOWANIA
OCHRONY ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE
LUBUSKIM
I POWIECIE MIEDZYRZECKIM
1. FUNDUSZE OCHRONY ŚRODOWISKA
I GOSPODARKI WODNEJ
Do tej pory NFOŚiGW i WFOŚiGW wspierały i nadal będą wspierać realizację
inwestycji ekologicznych w województwie, a także działania pozainwestycyjne
(edukacja ekologiczna, opracowania ekologiczno-badawcze i ekspertyzy
dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska).
Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę pomiędzy
władzami województwa i powiatów, a funduszami ochrony środowiska i
gospodarki wodnej tak, aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe
efekty dla środowiska i zdrowia człowieka.
Udział środków pochodzących z funduszu ochrony środowiska i gospodarki
wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych) w
inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie miał, co wynika z prognoz
coraz mniejszych wpływów.
1.1 NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA
I GOSPODARKI WODNEJ
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)
został utworzony w 1989 roku, stając się od razu największą w Polsce instytucją
finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. Fundusz posiada
osobowość prawną, ale nadzorowany jest przez Ministerstwo Środowiska.
Zakres jego działania obejmuje finansowe wspieranie przedsięwzięć
proekologicznych o zasięgu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym.
Podstawowymi formami finansowania zadań proekologicznych prze NFOŚiGW
są preferencyjne pożyczki i dotacje, ale uzupełniają je inne formy finansowania,
np. dopłaty do bankowych kredytów preferencyjnych, uruchomienie ze swych
środków linii kredytowych kredytów w bankach czy zaangażowanie kapitałowe
w spółkach prawa handlowego.
Środki, którymi dysponuje NFOŚiGW pochodzą głównie z:
• opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z
przepisami prawa ich składowania (11,2% tych wpływów w całym kraju),
125
• opłaty i kary za zrzut zasolonych wód kopalnianych i emisję tlenków
azotu do powietrza (100% tych wpływów),
• pozostałych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i
wprowadzanie w nim zmian, oraz za szczególne korzystanie z wód i
urządzeń wodnych, a także z wpływów z kar za naruszanie warunków
korzystania ze środowiska (19.6% tych wpływów).
Przychodami NFOŚiGW są także wpływy z opłat i kar pieniężnych ustalonych
na podstawie przepisów ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, a od 1 stycznia
2002 roku przychodami funduszu są także wpływy z opłat produktowych
pobieranych na podstawie przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w
zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i
depozytowej.
Dochodami NFOŚiGW mogą być także środki z tytułu:
• posiadania udziałów w spółkach,
• odsetek od udzielonych pożyczek,
• emisji obligacji,
• zysków ze sprzedaży i posiadania papierów wartościowych,
• zaciąganie kredytów,
• oprocentowanie rachunków bankowych i lokat,
• wpłat z innych funduszy,
• wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska
i gospodarki wodnej,
• dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych,
• świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji,
• innych dochodów określonych przez Radę Ministrów.
NFOŚiGW administruje również środkami zagranicznymi przyznanymi na
ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi m. in. z Programu PHARE oraz
funduszy pomocy bilateralnej.
Każdego roku opracowywane są zasady dotyczące sposobów i form
finansowania zadań w ochronie środowiska. Na każdy kolejny rok
przygotowywane są i zatwierdzane przez Radę Nadzorczą:
• kryteria wyboru przedsięwzięć finansowanych ze środków NFOŚiGW,
• lista priorytetowych programów NFOŚiGW,
• zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji.
Wnioskodawcy, których zadania mieszczą się w zakresie działania NFOŚiGW
otrzymują do wypełnienia formularz wniosku, w celu dokładnego opisania
przedsięwzięcia w tym: zakresu rzeczowego, planowanego efektu
ekologicznego i jego efektywności ekologicznej. Dopiero tak przygotowany
126
wniosek jest podstawą do podjęcia przez Zarząd NFOŚiGW decyzji o
ewentualnym udzieleniu dofinansowania.
Jak już wspomniano powyżej, najczęściej stosowanymi formami finansowania
są niskooprocentowane pożyczki oraz dotacje. Preferencyjność tych pożyczek
polega na przyznawaniu niższego niż przy kredytach komercyjnych
oprocentowania, na stosowaniu dłuższego okresu karencji spłaty pożyczki oraz
możliwości jej częściowego umorzenia. Oprocentowanie pożyczek zależy od
charakteru, skali przedsięwzięcia oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej
pożyczkobiorcy.
Od 1 stycznia 2001 roku wprowadzono zasady oprocentowania pożyczek dla
gmin uzależnione od wskaźnika dochodów na jednego mieszkańca danej gminy,
wynoszącego od 0,1 do 0,65 stopy redyskonta weksli.
Umorzenie pożyczki (z reguły do 100%) jest możliwe po spełnieniu określonych
wymagań, w tym przede wszystkim terminowego wywiązywania się z
warunków umowy oraz uzyskania zamierzonego efektu ekologicznego
realizowanej inwestycji.
Przy udzieleniu pożyczki zasadą jest, że nie może ona przekraczać 50% kosztów
realizacji zadania. Ale przy udzieleniu na to samo przedsięwzięcie pożyczki i
dotacji łączne dofinansowanie może wynieść do 70%.
Dotacje udzielane są przede wszystkim na edukację ekologiczną,
przedsięwzięcia pilotażowe dotyczące wdrażania postępu technicznego i
nowych technologii o dużym stopniu ryzyka lub mających eksperymentalny
charakter, monitoring, ochronę przyrody, ochronę i hodowlę lasów na obszarach
szczególnej ochrony środowiska oraz wchodzących w skład leśnych
kompleksów promocyjnych, ochronę przed powodzią, ekspertyzy, badania
wdrożenia nowych technologii, prace projektowe i studia, zapobieganie i
studialne, zapobieganie lub likwidację nadzwyczajnych zagrożeń, utylizację i
zagospodarowanie wód zasolonych oraz profilaktykę zdrowotną dzieci z
obszarów zagrożonych.
1.2 WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I
GOSPODARKI WODNEJ W ZIELONEJ GÓRZE.
Do roku 1993 wojewódzkie fundusze, nie posiadając osobowości prawnej,
udzielały wyłącznie dotacji na dofinansowanie przedsięwzięć związanych z
ochrona środowiska na obszarze własnych województw.
W 1993 roku fundusze te otrzymały osobowość prawną, co umożliwiło im
udzielenie, obok dotacji, także pożyczek preferencyjnych.
Podstawowym źródłem ich dochodów są wypłaty z tytułu:
127
przepisami prawa ich składowaniem (28,8% tych wypływów),
• opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzenie w nim
zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także
z wpływów z kar za naruszenie warunków korzystania ze środowiska
(50,4% tych wpływów).
Dochodami WFOŚiGW mogą być także środki z tytułu:
• posiadania udziałów w spółkach,
• odsetek od udzielanych pożyczek,
• emisji obligacji,
• zysków ze sprzedaży i posiadania papierów wartościowych,
• zaciągania kredytów,
• oprocentowania rachunków bankowych i lokat,
• wpłat z innych funduszy,
• świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji,
• innych dochodów określonych przez Radę Ministrów.
1.3 POWIATOWE FUNDUSZE OCHRONY ŚRODOWISKA
I GOSPODARKI WODNEJ
Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (PFOŚiGW)
utworzone zostały na początku roku 1999 wraz z utworzeniem nowego –
powiatowego szczebla administracji państwowej.
Dochodami PFOŚiGW są wpływy z:
przepisami prawa ich składowaniem (10% tych wypływów),
(10% tych wpływów).
Dochodami PFOŚiGW mogą być także środki z tytułu:
128
• świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji.
Dochody PFOŚiGW przekazywane są na rachunek starostwa i mają charakter
funduszu celowego w budżecie powiatu. Fundusze te nie mają wiec osobowości
prawnej.
Obecnie zakres wydatkowania środków z PFOŚiGW jest znacznie szerszy niż
na początku istnienia tych funduszy. Praktycznie ze środków powiatowego
funduszu mogą być finansowane wszystkie przedsięwzięcia ochrony środowiska
i gospodarki wodnej, w tym edukacja ekologiczna i opracowanie programów
ochrony środowiska. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie
w powiatach.
1.4 GMINNE FUNDUSZE OCHRONY ŚRODOWISKA
GOSPODARKI WODNEJ
Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (GFOŚiGW) zostały
utworzone w 1993 roku. Nie są one prawnie wydzielone ze struktury
organizacyjnej gminy, a zatem podobnie jak PFOŚiGW nie mają osobowości
prawnej i nie mają możliwości udzielania pożyczek.
Konta funduszu gminnego zasilane są przez wpływy z:
• opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100%)
przepisami prawa ich składowaniem (50% tych wypływów),
(20% tych wpływów).
Cele działania GFOŚiGW jest dofinansowanie przedsięwzięć proekologicznych
na terenie własnej gminy, zasady przyznawania środków ustalone są
indywidualnie w gminach.
2. BANKI
129
Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie
ochrony środowiska. Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i
gospodarki wodnej rozszerzają one swoją ofertą kredytową o kredyty
preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują
współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronę
środowiska (fundacje, międzynarodowe inwestycje finansowe). Kredyty
preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki,
zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do
wysokości oprocentowania. W ten sposób ulega obniżeniu koszt kredytu dla
podejmującego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiają też linie
kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki
wodnej i innych instytucji.
Szczególną rolę na rynku kredytów przeznaczonych na inwestycje
proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej
środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje
zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób
fizycznych. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków
na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi
kryteriami jak NFOŚiGW. Bank współpracuje z instytucjami zajmującymi się
finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundacja
Polska Wieś 2000 im. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej
oraz innymi funduszami pomocowymi.
Ważne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują także
międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Źródłem finansowania inwestycji mogą być także kredyty z linii kredytowych
obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego
Banku Odbudowy i Rozwoju.
3. EKOFUNDUSZ
Geneza Ekofunduszu sięga 1991 roku, kiedy to Klub Paryski, zrzeszający
państwa będące wierzycielami Polski podjął decyzję o redukcji polskiego długu
o 50%, pod warunkiem spłaty pozostałej części do roku 2010. Zaproponował
ewentualną dalszą, 10% redukcję długu, pod warunkiem przeznaczenia go na
uzgodniony cel. Z kolei Rząd Polski zaproponował, aby te dodatkowe 10%
długu można było przeznaczyć na wsparcie przedsięwzięć w ochronie
środowiska.
Pierwsze pozytywnie odpowiedziały na tę propozycję Stany Zjednoczone,
potem Szwajcaria i Francja, wreszcie Szwecja, Włochy i Norwegia. W
130
ekokonwersji uczestniczy też Finlandia, lecz środkami tymi nie dysponuje
fundacja Ekofunduszu. Zarządza nimi specjalna komisja dwustronna polsko –
fińska. Umowę z Finlandią o ekokonwersji podpisano, bowiem jeszcze przed
powołaniem fundacji Ekofunduszu.
Podstawowym zadaniem Ekofunduszu, powołanego przez Ministra Finansów w
1992 roku, jest finansowe, wspieranie szczególnie ważnych przedsięwzięć dla
ochrony środowiska w Polsce, stanowiących priorytety w Polityce Ekologicznej
Państwa, ale równocześnie mających znaczenie ponadkrajowe.
Zgodnie ze statutem, środki Ekofunduszu mogą być przeznaczone przede
wszystkim w czterech sektorach uznanych jako priorytetowe. Są nimi:
• zmniejszenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (tzw.
gazów cieplarnianych),
• ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków
azotu z terytorium Polski,
• zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego,
• zachowanie bioróżnorodności polskiej przyrody.
Od roku 1998 również gospodarka odpadami stała się jednym z priorytetów w
działaniach Ekofunduszu, wspierając najbardziej efektywne i nowatorskie
przedsięwzięcia związane z utylizacją i unieszkodliwianiem odpadów oraz z
rekultywacją gleb skażonych.
Ekofundusz udziela wsparcia finansowego jedynie w formie bezzwrotnej
dotacji. Z reguły wynosi ona 10 – 30% kosztów projektu. W wyjątkowych
przypadkach, gdy inwestorem jest instytucja budżetowa lub organ
samorządowy, dotacja ta może sięgać 50%, a w ochronie przyrody, gdy
partnerem Ekofunduszu jest społeczna organizacja pozarządowa, dotacja może
dochodzić nawet do 80%.
PROGRAMY POMOCOWE UNII EUROPEJSKIEJ
W latach 1999-2000 podjęto w Komisji Europejskiej zasadnicze prace nad
uruchomieniem trzech programów przedakcesyjnych: PHARE 2 (dotyczący
rozwoju instytucjonalnego oraz wsparcia inwestycyjnego), ISPA (dotyczący
przedsięwzięć ochrony środowiska i transportu), SAPARD (dotyczący rozwoju
rolnictwa i obszarów wiejskich).
W momencie przystąpienia do Unii Europejskiej Polska straci możliwość
korzystania z funduszy przedakcesyjnych, lecz zyska dostęp do znacznie
większych funduszy strukturalnych Unii i Funduszu Spójności, przeznaczonego
na wsparcie rozwoju transportu i ochrony środowiska. Trudno dziś powiedzieć,
na jakich zasadach będą funkcjonować te fundusze po wejściu Polski do Unii
131
Europejskiej (zapowiadane jest ich przeobrażenie), niewątpliwie jednak nadal
będą pełniły rolę silnego instrumentu pomocowego, zapewniającego kierowanie
dużych środków finansowych, m.in. na ochronę środowiska i zadania
realizowane w tym zakresie szczególnie przez samorządy terytorialne.
FUNDUSZE PRZEDAKCESYJNE
Program PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies)
Program PHARE powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.12.1989
r. Jako cel programu wskazano pomoc finansową reformującym się państwom
Europy Środkowej i Wschodniej w przystosowaniu systemów gospodarczopolitycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego
państwa oraz w ich reintegracji z gospodarkami i społeczeństwami Europy
Zachodniej i reszty świata. Program PHARE przechodził w latach
dziewięćdziesiątych stopniowe przemiany wynikające z jego dostosowywania
do poziomu zaawansowania reform w krajach - beneficjentach oraz perspektyw
przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Zmodyfikowana strategia
przedakcesyjna uczyniła program PHARE narzędziem pomocy w
przygotowaniach do członkostwa, a w szczególności w przyswajaniu tzw.
acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Unii Europejskiej oraz
wsparciu inwestycji zmierzających do spełnienia wymogów członkostwa.
Pogłębienie tej zmiany nastąpiło w 1999 roku, po wprowadzeniu zasad PHARE
2000 - 2006. Zmodyfikowane cele i zasady realizacji programu PHARE,
wprowadzone w 1998 r., nazywane są Nową Orientacją PHARE. Dla Polski
zostały przeznaczone środki w wysokości 400 - 500 mln rocznie, przy czym
około 70% tych środków będzie przeznaczone na wsparcie inwestycji.
Program ISPA – Przedakcesyjny Instrument Polityki Struktura1nej
Środki programu ISPA (lnstrument for Structural Policies for Pre-accession) są
przeznaczane na przedsięwzięcia dotyczące rozwoju infrastruktury technicznej
w państwach ubiegających się o członkostwo w UE w zakresie transportu i
ochrony środowiska. Jego realizację przewidziano, podobnie jak i dla
pozostałych funduszy przedakcesyjnych, na lata 2000 - 2006.
Polska w ramach Programu ISPA ma szansę uzyskiwać na ochronę środowiska
przynajmniej 170 mln Euro rocznie, oczywiście pod warunkiem właściwego
przygotowania odpowiedniej ilości projektów inwestycyjnych. Wsparcie
udzielane jest na indywidualne projekty inwestycyjne lub pakiety projektów.
132
Jak dotychczas, największe możliwości otrzymania dofinansowania z Funduszu
ISPA mają samorządowe przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu gospodarki
wodno - ściekowej i gospodarki odpadami.
Każda inwestycja zgłaszana do dofinansowania z Funduszu ISPA musi
rygorystycznie spełniać wszystkie normy i standardy techniczne oraz
ekologiczne obowiązujące w Unii Europejskiej. Koszt całkowity
przedsięwzięcia nie powinien być mniejszy niż 5 mln Euro, a więc preferowane
są większe inwestycje. Mniejsze mają także szansę, ale pod warunkiem
stworzenia pakietu przedsięwzięć podejmowanych dla realizacji konkretnego
programu ochrony środowiska. Wsparcie z Funduszu ISPA jest udzielane przede
wszystkim w formie dotacji bezpośredniej. Dofinansowanie z Funduszu ISPA
może pokryć do 75% udziału wszystkich środków publicznych zaangażowanych
w finansowanie danej inwestycji, takich jak budżety lokalne, budżet centralny,
fundusze ekologiczne.
Przy wydatkowaniu środków z Funduszu ISPA Komisja Europejska musi
przestrzegać prawa Unii Europejskiej o ochronie konkurencji i unikać
faworyzowania
pojedynczych
firm.
Zwiększa
to
zdecydowanie
prawdopodobieństwo otrzymywania wsparcia z Funduszu ISPA dla jednostek
sektora publicznego, samorządów gminnych i ich zakładów budżetowych lub
przedsiębiorstw komunalnych, będących własnością gmin.
Należy jednak podkreślić, że Ministerstwo Środowiska w lipcu 2002 zakończyło
przyjmowanie ostatnich wniosków.
Program SAPARD
Program SAPARD - Przedakcesyjny Instrument Wsparcia Rolnictwa i
Obszarów Wiejskich (Special Accession Programme for Agriculture and Rural
Deveropment).
Fundusz SAPARD przeznaczony jest dla krajów kandydujących do członkostwa
w Unii Europejskiej na pomoc w stymulowaniu rozwoju, ułatwienie procesu
integracji sektora rolnego z UE oraz płynne włączenie rolnictwa krajów
kandydujących w system Wspó1nej Polityki Rolnej i Strukturalnej UE.
Termin realizacji wyznaczono na lata 2000 - 2006, zaś maksymalny roczny
budżet dla Polski wynosi 168,7 mln Euro. Wkład ze strony Unii Europejskiej
może wynieść nie więcej niż 75% ogó1nej sumy wydatków publicznych,
pozostałe 25 % to wkład ze strony polskiej.
Celem programu jest wsparcie dla zrównoważonego rozwoju obszarów
wiejskich w okresie przedakcesyjnym. Maksymalny roczny budżet dla Polski
168,7 mln Euro.
133
Sposób wykorzystania programu w Polsce został określony w Programie
Operacyjnym Programu SAPARD. Zgodnie z tym dokumentem priorytetowymi
kierunkami działania programu SAPARD w Polsce będą:
- inwestycje w gospodarstwach rolnych,
- poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych,
- rozwój i zróżnicowanie działalności gospodarczej w celu tworzenia
nowych miejsc pracy i źródeł dochodu,
- rozwój i doskonalenie infrastruktury na terenach wiejskich.
Przewidziano także uzupełniające środki działania obejmujące: pilotażowe
projekty dotyczące ochrony środowiska na terenach rolniczych oraz zalesiania,
szkolenie zawodowe, pomoc techniczną (doradczą) na rzecz środków objętych
programem.
Rozpoczęcie programu SAPARD planowane było na początek 2000 roku,
jednak wobec opóźnienia wydania aktu wykonawczego, precyzującego zasady
finansowe programu, został wprowadzony dopiero w czerwcu 2002 roku.
Zasady te są zbliżone do stosowanych w Europejskim Funduszu Orientacji i
Gwarancji Rolnej, w części dotyczącej gwarancji rolnych. Instytucją realizującą
program SAPARD w Polsce jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa. Agencji tej powierzona została zarówno funkcja implementacyjna,
jak i płatnicza. Funkcja implementacyjna polega przede wszystkim na
prowadzeniu akcji informacyjnej, zbieraniu, opiniowaniu i selekcji propozycji
przedsięwzięć przewidzianych do finansowania w ramach programu. Funkcja
płatnicza polega na zarządzaniu finansami programu, dokonywaniu płatności i
rozliczeń z beneficjentami programu z jednej strony oraz - za pośrednictwem
Narodowego Funduszu - z Komisją Europejską z drugiej. Zgodnie z
wymaganiami postawionymi przez Komisję Europejską agencja płatnicza musi
być poddana procesowi akredytacji, który ma zapewnić, że wypełnione zostaną
wszystkie warunki dotyczące zarządzania finansowego i kontroli finansowej
ustanowione przez Komisję.
Program SAPARD w odróżnieniu od innych programów pomocy
przedakcesyjnej, ma być realizowany w sposób w pełni zdecentralizowany.
Oznacza to m.in., że Komisja Europejska sprawuje kontrolę ex-post zamiast exante. Oznacza to także, że Komisja Europejska nie będzie decydowała o
wyborze poszczególnych przedsięwzięć finansowych w ramach programu.
Będzie natomiast prowadziła kontrolę poprawności wydatkowania środków oraz
realizacji programu - zgodnie z zasadami - po fakcie. W przypadku stwierdzenia
nieprawidłowości odpowiednie wydatki nie będą refundowane przez Komisję.
134
Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności
Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce znacznej pomocy na rozwój
systemów infrastruktury ochrony środowiska poprzez instrumenty takie jak
fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Większość środków przeznaczonych
dla ochrony środowiska zostanie skierowana na wsparcie finansowania
inwestycji w miastach, zwłaszcza powyżej 50 tys. mieszkańców. Planowane
działania strukturalne są ujęte w Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Plan ten
określa najważniejsze działania strukturalne, które Polska, będąc członkiem Unii
Europejskiej, zamierza uruchomić w latach 2004 - 2006 przy wykorzystaniu
środków wsparcia UE. Wielkość spodziewanych środków z funduszy
strukturalnych jest znaczna i sięgnie w okresie 2004 - 2006 ogółem 13,8 mld
Euro, z czego ponad 4,2 mld zostanie zaangażowanych w realizację projektów
Funduszu Spójności, 9,3 mld w realizację Podstaw Wsparcia Wspólnoty, a
pozostała kwota 340 mln w realizację dwóch Inicjatyw Wspólnoty:
Przygranicznej INTERREG oraz promowania równości szans EQUAL.
Średnioroczne środki ze strony UE na wsparcie działań rozwojowych w Polsce
osiągnie w okresie 2004 – 2008 (koniec okresu realizacyjnego Narodowego
Planu Rozwoju) ok. 2,7% PKB. Łączna kwota publicznych środków
finansowych,
wyłączając
publiczne
współfinansowanie
krajowe,
zaangażowanych w realizację NPR przekroczy kwotę 20 mld Euro. Dodatkowe
środki będą pochodzić z sektora prywatnego, w tych sytuacjach, gdy będzie on
beneficjentem funduszy Europejskich. Oznacza to, ze w ramach NPR należy
zaplanować przedsięwzięcia o wartości ponad 23 mId Euro.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 - 2006 przewiduje skierowanie środków
na przedsięwzięcia w ramach wybranych priorytetów, a jednym z priorytetów
jest ochrona środowiska i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska. Ten
priorytet w ramach Narodowego Planu Rozwoju będzie realizowany poprzez:
• część środowiskową Funduszu Spójności: 2,1 do 3,1 mld EURO (2,1 mld
wkład UE)
• sektorowy Program Operacyjny: Ochrona środowiska i gospodarka
wodna - 643 mln Euro (516 mln Euro środki ERDF)
• inne programy operacyjne (szczególnie Zintegrowany Program
Operacyjny Rozwoju Regionalnego - ZPORR).
Podstawowym instrumentem finansowania inwestycji i ochrony środowiska
będzie Fundusz Spójności, gdzie projekt powinien mieć wartość przekraczającą
10 mln Euro. Projekty o takiej skali są w stanie zorganizować głównie duże i
średnie miasta. Wobec tego wsparciem funduszu mogły być objęte projekty
grupowe, polegające na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym
obejmującym grupę gmin oraz łączące w jednym projekcie różne zagadnienia.
135
Inną propozycją maże być rozwiązywanie problemów ekologicznych w układzie
zlewni lub w granicach regionalnych czy subregionalnych.
Część środowiskowa Funduszu Spójności
Cel strategii dla Funduszu Spójności to wsparcie podmiotów publicznych w
realizacji działań na rzecz poprawy stanu środowiska będące realizacją
zobowiązań Polski wynikających z wdrażania prawa ochrony środowiska Unii
Europejskiej, poprzez dofinansowywanie:
• realizacji indywidualnych projektów
• programów grupowych z zakresu ochrony środowiska
• programów ochrony środowiska rządowych i samorządowych
Cel ten będzie realizowany przez w ramach priorytetów strategii dla Funduszu
Spójności:
Lp. Priorytet
1
Budowa komunalnych
oczyszczalni ścieków oraz
systemów kanalizacji.
2
Unowocześnienie urządzeń
uzdatniania wody pitnej w
miastach.
3
Wsparcie gospodarki odpadami
komunalnymi.
4
Ograniczenie emisji do powietrz.
5
Rekultywacja terenów
przemysłowych.
6
Wsparcie dla leśnictwa i
ochrony. przyrody
ógółem
Wariant I1
mln
%
Euro
1 742,7
67
Wariant II2
mln
%
Euro
2 160,0 70
78,0
3
90,0
3
390,2
15
450,0
14
182,1
78,0
7
3
210,0
90,0
6
3
130,0
5
150,0
4
2 601,0
100
3 150,0 100
1 – przy założonym udziale krajowym na poziomie 19%
2 – przy założonym udziale krajowym na poziomie 33%
Koordynacja programowania i wdrażania Funduszu Spójności sprawowana
będzie przez Ministerstwo Gospodarki (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i
Polityki Społecznej) a instytucją płatniczą dla funduszu w Polsce będzie
Ministerstwo Finansów. Przewiduje się, że w przypadku Funduszu Spójności
schemat przepływów finansowych z UE będzie analogiczny jak dla programu
ISPA (zgodnie z dok. pt. „ISPA Przedakcesyjny Instrument Polityki
Strukturalnej Programowanie i Zasady Wdrażania w Polsce”).
136
Na poziomie Ministerstwa Finansów dla środków z Funduszy Strukturalnych
UE planuje się otwarcie subkont dla poszczególnych funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójności dla wszystkich programów operacyjnych a jeżeli będzie to
konieczne również dla poszczególnych priorytetów, działań i projektów
realizowanych w ramach programów operacyjnych (np. w przypadku Funduszu
Spójności).
Sektorowy Program 0peracyjny (SPO): Ochrona środowiska i gospodarka
wodna
Program ten opierał się będzie o środki Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego (EFRR lub ERDF). ERDF stwarza możliwości finansowania
działań z zakresu ochrony środowiska, które nie mogą być ujęte w Funduszu
Spójności.
Cel generalny SPO Ochrona Środowiska i gospodarka wodna to wsparcie
działań na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej prowadzące do
zmniejszenia zagrożeń środowiskowych i powodziowych oraz tworzenia
podstaw do realizacji zasad zrównoważonego rozwoju.
Lp.
Kwota
%
Priorytet
mln Euro
1
446,90
69,3
Gospodarka wodna oraz inwestycje służące
ochronie przeciwpowodziowej:
• Budowa wielozadaniowych zbiorników
wodnych i stopni wodnych
• Ochrona przeciwpowodziowa
• Zarządzanie gospodarką wodną
2
Ochrona środowiska na obszarach
zanieczyszczonych:
• zagospodarowywanie odpadów
niebezpiecznych
• ochrona przed hałasem
3
70,40
Działania prorozwojowe wspierające
zrównoważony rozwój i systemy informacyjnych
o ochronie środowiska:
• wspieranie systemów informacyjnych
ochrony środowiska (wyposażenie dla
potrzeb monitoringu środowiska, budowa
i wyposażenie centrów edukacji
ekologicznej
• system informatyczny dotyczący lasów
• opracowanie i wdrażanie nowych
technologii (np. w zakresie biopaliw,
projekty pilotażowe w celu
przygotowania działań w następnym
okresie programowania FS
4
Pomoc techniczna
0,70
0,1
Ogółem
645,00
100,0
127,00
19,7
10,9
137
5. Podsumowanie
Powyżej przedstawiono tylko część funkcjonujących obecnie w Polsce źródeł
finansowania ochrony środowiska. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki
wodnej, Bank Ochrony Środowiska czy Ekofundusz to od wielu już lat główne
ogniwa tego systemu. Ponadto, w Polsce funkcjonuje bardzo dużo mniejszych
źródeł finansowania ochrony środowiska. Pojawiają się też systematycznie
nowe instytucje finansujące przedsięwzięcia proekologiczne i nowe formy tego
finansowania.
Godny zainteresowania formą wspomagania inwestycji proekologicznych jest
leasing. Polega on na oddaniu na określony czas przedmiotu w posiadanie
użytkownikowi, który za opłatą korzysta z niego, z możliwością docelowego
nabycia praw własności.
Leasing jest jedną z najszybciej rozwijających się form finansowania inwestycji
w Polsce. Wkracza on coraz bardziej w sferę finansowania inwestycji
proekologicznych. Zwykle z leasingu korzysta podmiot, który nie posiada
wystarczających środków na zakup potrzebnego sprzętu lub, który nie posiada
wystarczającego zabezpieczenia potrzebnego do wzięcia kredytu bankowego. Z
tego powodu leasing uznawany jest za bardziej niż kredyt uniwersalną i
elastyczną formę finansowania działalności inwestycyjnej. Z punktu widzenia
podmiotu gospodarczego największymi zaletami leasingu są możliwości
łatwego dostępu do najnowszej techniki bez natychmiastowego angażowania
własnych środków finansowych oraz rozłożenie finansowania przedsięwzięć w
długim okresie czasu, co jest szczególnie istotne przy wielu rodzajach inwestycji
ekologicznych.
Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej
banków i funduszy inwestycyjnych.
Poszukiwane są też nowe instrumenty ekonomiczno - finansowe w ochronie
środowiska, takie jak opłaty produktowe czy ekoobligacje. Rozwija się też
pomoc zagraniczna, dzięki której funkcjonuje w Polsce wiele fundacji
ekologicznych.
Po wejściu do Unii Europejskiej uzyskamy dostęp do znacznie większych
funduszy pomocowych, w postaci funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności. W ramach tych funduszy Polska otrzyma duże środki na rozwiązanie
problemów środowiskowych, być może przekraczające zdolności absorbcyjne
samorządów.
W trakcie programowania Funduszu Spójności i Sektorowego Programu
Operacyjnego, większy udział przypisano tym rodzajom działań, które są już
realizowane w ramach programu ISPA (poprzednika Funduszu Spójności), w
porównaniu do działań nowych, gdzie trudno jest w chwili obecnej określić
instytucje wdrażające i beneficjentów zdolnych podjąć się realizacji działań
138
zgodnych z wymaganymi standardami. Ponadto należy mieć na uwadze liczne
uwarunkowania formalne dla funduszy strukturalnych i dla Funduszu Spójności,
które ograniczają możliwość absorbcji tych środków. Taką trudnością (w
ramach Funduszu Spójności) jest wielkość projektów (10 mln Euro). W sferze
oczyszczania ścieków i budowy kanalizacji tak duże projekty są możliwe, (co
pokazała ISPA), ale w przypadku uzdatniania wody, gospodarki odpadami czy
ochrony powietrza takie projekty są trudne do zorganizowania siłami jednej
gminy. Dlatego należy szukać rozwiązań polegających na tworzeniu projektów
o charakterze zintegrowanym, tzn. łączącym w jednym projekcie kilka
zagadnień albo obejmującym grupę gmin (np. ponadgminne inwestycje w
zakresie gospodarki odpadami, ochrona wód w układzie zlewniowym, itp.)
Inwestorzy w zakresie ochrony środowiska mogą, więc liczyć na to, że system
finansowania przedsięwzięć proekologicznych w Polsce będzie rozwijał się
nadal, oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki
finansowe, przeznaczane na wsparcie działań służących ochronie środowiska w
naszym kraju.
139
SPIS TABEL
TABELA NR 1.1. Powierzchnia gmin powiatu (km 2).
TABELA NR 1.2. Ludność powiatu międzyrzeckiego.
TABELA NR 1.3. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych
prawnie chronionego i pomniki przyrody (stan z dnia 31.12.
2001 r. w powiecie Międzyrzecz.
TABELA NR 1.4. Powierzchnia PPK (w ha) w rozbiciu na poszczególne gminy.
TABELA NR 1.5. Powierzchnia PPK (w ha) w rozbiciu na rodzaj użytków.
TABELA NR 1.6. Powierzchni otuliny Parku w rozbiciu na gminy.
TABELA NR 1.7. Powierzchni otuliny Parku w rozbiciu na rodzaje użytków.
TABELA NR 2.1. Wskaźniki techniczne.
TABELA NR 2.2. Stężenia azotu azotanowego [ma N-No 3/dm3] w otworze
badawczym 541 w latach 1994-97.
TABELA NR 2.3. Stężenia magnezu [mg Mg/dm3] w otworze badawczym 541
w latach 1994-97.
TABELA NR 2.4. Stężenia wapnia [mg Ca/dm3] w otworze badawczym 541 w
latach 1994-97.
TABELA NR 2.5. Stężenia siarczanów [mg SO4/dm3] w otworze badawczym
541 w latach 1994-97.
TABELA NR 2.6. Stężenia wodorowęglanów [mg HCO3/dm 3] w otworze
TABELA NR 2.7. Stężenia strontu [mg Sr/dm3] w otworze badawczym 541 w
latach 1994-97.
TABELA NR 2.8. Twardość wody [mg CaCo3 /dm3] w otworze badawczym 541
w latach 1994-97.
TABELA NR 2.9. Przewodność elektryczności właściwa [μS /dm3] w otworze
TABELA NR 2.10. Stężenia substancji rozpuszczalnych [mg/dm3] w otworze
TABELA NR 2.11. Wskaźnik nietoksyczności.
TABELA NR 2.12. Klasyfikacja jakości zwykłych wód podziemnych w
Międzyrzeczu.
TABELA NR 2.13. Wyniki monitoringu jakości wód podziemnych sieci
krajowej w latach 1994 – 2001 (wg klasyfikacji PIOŚ).
TABELA 2.14. Wyniki badań regionalnego monitoringu wód podziemnych
TABELA NR 2.15. Stopień zwodociągowania gmin w %.
TABELA NR 2.16. Wykaz sieci wodociągowych i kanalizacyjnych w Powiecie
Międzyrzecz.
TABELA NR 2.17. Wyniki badań wody z wybranych ujęć komunalnych na
terenie gm. Międzyrzecz.
TABELA NR 2.18. Ocena stanu czystości rzeki Warty w 2000 r. w
poszczególnych grupach wskaźników – na podstawie badań
140
wykonywanych w sieci krajowej (K) i regionalnej (R)
monitoringu rzeki.
TABELA NR 2.19. Ocena stanu czystości rzeki Obry w 2000 r. w
poszczególnych grupach wskaźników – na podstawie badań
wykonywanych w ramach monitoringu regionalnego (R).
TABELA NR 2.20. Parametry hydrologiczne największych jezior w powiecie
międzyrzeckim..
TABELA NR 2.21. Wyniki badań monitoringowych jezior w powiecie
międzyrzeckim.
TABELA NR 2.22. Komunalne oczyszczalnie ścieków i ludność obsługiwana
przez nie (wg gmin).
TABELA NR 2.23. Średnie stężenia dwutlenku azotu i dwutlenku siarki
zmierzone metodą pasywną w 2000 r. na terenie powiatu
międzyrzeckiego.
TABELA NR 2.24. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref na terenie kraju –
ochrona zdrowia, rok 2002.
ochrona zdrowia na terenie uzdrowisk, rok 2002.
ochrona środowiskowa, rok 2002.
ochrona roślin na terenach parków narodowych, rok 2002.
TABELA NR 2.28. Klasy strefy i wymagane działania w zależności od
poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej
rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków, gdy jest
określony margines tolerancji.
TABELA NR 2.29. Klasy stref i wymagane działania w zależności od
poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej
rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków, gdy
margines tolerancji nie jest określony.
TABELA NR 2.30 Metody oceny jakości powietrza w strefach.
TABELA NR 2.31. Metody szacowania wykorzystane w ocenie, inne niż
pomiary w stałych punktach.
TABELA NR 2.32. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń
oraz klasa ogólna strefy, uzyskane w ocenie rocznej
dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w
celu ochrony zdrowia.
TABELA NR 2.33. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń
oraz klasa ogólna strefy, uzyskane w ocenie rocznej
dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w
celu ochrony roślin.
TABELA NR 2.34. Wykorzystanie przestrzeni w Powiecie Międzyrzeckim (stan
na dzień 31.12.2002)
141
TABELA
NR
2.35 Struktura wykorzystania użytków w Powiecie
Międzyrzeckim (stan na czerwiec 2001)
TABELA NR 2.36. Zbiorcze zestawienie klas bonitacyjnych gruntów ornych
według gmin w powiecie Międzyrzeckim (w % gruntów
ornych).
TABELA 2.37. Odczyn i potrzeby wapniowania gleb w Powiecie
Międzyrzeckim.
TABELA NR 2.38. Zawartość makroelementów w glebach użytkowanych
rolniczo na podstawie badań z lat 1998-2001.
TABELA NR 2.39. Gospodarstwa rolne w powiecie międzyrzeckim.
TABELA NR 2.40. Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające
rekultywacji oraz grunty zrekultywowane w 2000 r. (stan
31.12.2001r.)
TABELA NR 2.41. Rejestr terenów o stwierdzonych przekroczeniach
standardów jakości gleb, ziemi w powiecie międzyrzeckim.
TABELA NR 2.42. Zbiorcze zestawienie powierzchni lasów niepaństwowych w
powiecie międzyrzeckim.
TABELA NR 2.43. Stopień rozpoznania zasobów i stan ich zagospodarowania i
wielkość wydobycia poszczególnych złóż.
TABELA NR 2.44. Wykaz zakładów przemysłowych posiadających trujące
środki przemysłu (TSP).
TABELA NR 2.45. Wykaz obiektów gazowych i ropociągowych na terenie
TABELA NR 3.1. Zestawienie wniosków o zalesienie gruntów rolnych na
terenie powiatu międzyrzeckiego.
TABELA NR 3.2. Ludność powiatu korzystająca z wody odpowiadającej
normom sanitarnym
TABELA NR 3.3. Wstępna klasyfikacja jakości powietrza w strefach
województwa lubuskiego.
TABELA NR 4.1. Zaopatrzenie w wodę – Przedsięwzięcia zgłoszone do
realizacji w latach 2003 – 2006 przez gminy.
TABELA NR 4.2. Gospodarka ściekowa – Przedsięwzięcia zgłoszone do
TABELA NR 4.3. Powietrze atmosferyczne – Przedsięwzięcia zgłoszone do
TABELA NR 4.4. Edukacja ekologiczna – Przedsięwzięcia zgłoszone do
142
SPIS WYKRESÓW
WYKRES 1.: Procentowy udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie
ścieków w województwie lubuskim wg powiatów.
WYKRES 2.: Porównanie stężeń średnich SO2 [µg/m3] w latach 1999-2001.
WYKRES 3.: Porównanie stężeń średnich NO 2 [µg/m3] w latach 1999-2001.
WYKRES 4.: Porównanie stężeń średnich PM 10 [µg/m3] w latach 1999-2001.
WYKRES 5.:Hałas emitowany przez pojazdy samochodowe na drodze krajowej
Nr 2 w Lutolu Suchym .
WYKRES 5.1.: Struktura zarządzania środowiskiem.
WYKRES 6.:Hałas emitowany przez pojazdy samochodowe na drodze krajowej
Nr 2 na obwodnicy Trzciela.
WYKRES 7.: Hałas emitowany przez pojazdy samochodowe na drodze
krajowej Nr 2 na obwodnicy Brójec.
143

Program Ochrony Środowiska - Starostwo Powiatowe w Międzyrzeczu

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kierownik budowy - Powiatowy Urząd Pracy w Międzyrzeczu

Generuj PDF - KIK 76

POLICJA LUBUSKA PRZEZ GRY I ZABAWY DO

Fiszka - Powiatowy Urząd Pracy w Międzyrzeczu

Wniosek o przekazanie zasiłku na konto w banku

ASystent DS. OBSŁUGI KLIENTA

Ramowy Plan Realizacji Działania dla Działania 2.3 ZPORR