Zmiany w zasadach komercjalizacji badań naukowych

Zmiany w zasadach
komercjalizacji
badań naukowych
Jacek Czarnecki
Ponad dwa lata temu, w 2014 r., weszły w życie liczne
zmiany dotyczące funkcjonowania uczelni, w tym nowe
zasady komercjalizacji wyników badań naukowych, prac
rozwojowych oraz związanego z nimi know-how. Jak pisaliśmy w artykule opisującym tę reformę, głównym celem zmian było zwiększenie skali transferu technologii
do gospodarki.
Nowe reguły komercjalizacji nie usunęły wszystkich barier regulacyjnych utrudniających wykorzystanie technologii wypracowanych przez świat nauki w praktyce gospodarczej. W kolejnym artykule opisywaliśmy wybrane
problemy prawne, jakie w praktyce powstają w projektach komercjalizacyjnych. Konkretne rozwiązania legislacyjne w tym zakresie były przedmiotem stanowisk
przedstawianych administracji publicznej przez Koalicję
na Rzecz Polskich Innowacji, w której kancelaria Wardyński i Wspólnicy pełni rolę koordynatora Grupy ds.
Regulacji.
Niektóre z tych barier prawnych zostaną niebawem usunięte, bowiem przepisy tzw. małej ustawy o innowacyjności (ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw określających warunki prowadzenia działalności innowacyjnej) mają wyeliminować część problemów prawnych związanych z komercjalizacją.
Wiele spółek celowych
Polskie prawo przewiduje dwa główne modele transferu
technologii: komercjalizację bezpośrednią oraz komercjalizację pośrednią. Ten drugi zakłada obejmowanie lub
nabywanie jednostek udziałowych w spółkach
w celu wdrożenia lub przygotowania do wdrożenia wyników badań naukowych, prac rozwojowych lub knowhow związanego z tymi wynikami.
Aby przeprowadzić komercjalizację pośrednią uczelnie
mogą tworzyć jednoosobowe spółki kapitałowe, nazywane spółkami celowymi. W praktyce powstało pytanie,
czy uczelnia może utworzyć wyłącznie jedną spółkę celową (która stałaby się uniwersalnym wehikułem prowadzącym wszystkie działania uczelni w zakresie komercjalizacji pośredniej), czy więcej takich spółek. Zgodnie z
dominującą interpretacją, uczelnia może powołać tylko
jedną spółkę celową, co nie zawsze jest najdogodniejszym rozwiązaniem.
Wątpliwości w tym zakresie rozwiewa jednak nowy
ustęp 1a dodany do art. 86a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, który jednoznacznie przesądza, że uczelnia może utworzyć więcej niż jedną spółkę celową.
Wykonywanie uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa
Wprowadzane zmiany rozstrzygają kwestię stosowania
do komercjalizacji przepisów ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, z
których wynika m.in. konieczność uzyskania zgód administracyjnych na zbycie określonych dóbr i praw przez
uczelnie i inne podmioty dokonujące komercjalizacji.
Dotychczas występowały wątpliwości, czy wyłączenie
stosowania tych przepisów odnosi się tylko do komercjalizacji pośredniej (na co wskazywało umiejscowienie
przepisu o wyłączeniu w ramach przepisu dotyczącego
tego modelu komercjalizacji) czy do komercjalizacji
w ogóle. Jedna ze zmian w małej ustawie o innowacyjności usuwa tę wątpliwość, jednoznacznie przesądzając, że
wspomniane wyłączenie powinno być stosowane do
obydwu modeli komercjalizacji.
Co więcej, nowe sformułowanie wyłączenia przesądza,
że przepisów ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa nie stosuje się
również do wniesienia wkładu do spółki celowej,
w tym w celu jej utworzenia. Mała ustawa o innowacyjności przewiduje także umorzenie z mocy prawa postępowań w sprawie wniesienia wkładu do spółki celowej
wszczętych i niezakończonych do dnia wejścia
w życie omawianych regulacji.
Warto jednak zauważyć, że powyższe zmiany nie są
spójne z projektem ustawy Przepisy wprowadzające
ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym.
Ustawa o zasadach zarządzania mieniem państwowym
ma zastąpić ustawę o zasadach wykonywania uprawnień
przysługujących Skarbowi Państwa w związku ze zniesieniem urzędu Ministra Skarbu. Aktualnie dostępny projekt przepisów wprowadzających nową ustawę (druk
sejmowy nr 1054) wprawdzie zakłada dokonanie zmian
w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, jednak w odniesieniu do komercjalizacji modyfikuje on nie opisany
powyżej nowy stan prawny wprowadzony małą ustawą
o innowacyjności, ale dotychczas obowiązujące zasady.
Ten ewidentny błąd powinien zostać usunięty na etapie
prac legislacyjnych. W przeciwnym razie grozi nam
wprowadzenie zamieszania do przepisów dotyczących
komercjalizacji, co ponownie utrudni proces przepływu
technologii do gospodarki. Nowe przepisy o zasadach
zarządzania mieniem państwowym powinny ponadto zostać dokładnie zbadane pod kątem ich potencjalnego
wpływu na procesy komercjalizacyjne.
Zmiany w relacjach uczelnia – naukowiec
Mała ustawa o innowacyjności dokonuje również kilku
zmian wpływających na relacje uczelnia (instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk) – pracownik w procesach komercjalizacyjnych. Ważną zmianą wydaje się być
usunięcie ograniczenia dla okresu, w którym pracownikowi przysługuje część wartości środków uzyskanych
dzięki komercjalizacji. Dotychczas prawo do uzyskania
tych środków nie mogło przysługiwać pracownikowi
dłużej niż przez pięć lat od dnia uzyskania pierwszych
środków. Mała ustawa o innowacyjności usuwa ten limit
czasowy. Warto pamiętać, że ta zmiana obejmuje także
roszczenia uczelni wobec pracownika z tytułu środków
uzyskanych przez tego ostatniego w rezultacie samodzielnej komercjalizacji badań.
Krok w dobrą stronę
W praktyce transferu technologii ze świata nauki do biznesu uwarunkowania prawne odgrywają bardzo istotną
rolę. Niejasno skonstruowane przepisy lub niespójność
różnych aktów prawnych powoduje powstanie niepewności prawnej, która negatywnie wpływa na procesy komercjalizacyjne.
Mała ustawa o innowacyjności usuwa część istotnych barier regulacyjnych, co powinno pozytywnie wpłynąć na
komercjalizację wyników badań naukowych, prac rozwojowych oraz związanej z nimi wiedzy specjalistycznej
w Polsce. Potrzebne są jednak kolejne działania, na przykład odnoszące się do instytutów badawczych.