główny instytut górnictwa
Transkrypt
główny instytut górnictwa
Zakład Oceny Jakości Paliw Stałych GŁÓWNEGO INSTYTUTU GÓRNICTWA dr Leokadia RÓG PROCEDURY BADAWCZE I ANALITYCZNE W ZAKRESIE OCENY JAKOŚCI STAŁYCH PALIW WTÓRNYCH KONFERENCJA „Paliwa Alternatywne” „Energia z odpadów” Warszawa 2012 STAŁE PALIWO WTÓRNE Definicja według PKN-CEN/TS 15357:2008 „Stałe paliwa wtórne. Terminologia definicje i określenia” Jest to paliwo stałe, wytworzone z odpadów innych niż niebezpieczne w procesie przetwarzania i homogenizacji, w celu wykorzystania do odzysku energii w spalarni lub współspalarni odpadów, spełniające wymagania techniczne klasyfikacji według specyfikacji wymienionych w EN 15359:2011 „Solid recovered fuels – Specifications and classes” TRUDNOŚCI W REALIZACJI ENERGETYCZNEGO KIERUNKU WYKORZYSTANIA STAŁYCH PALIW WTÓRNYCH wynikają z tendencji kierowania odpadów bezpośrednio na składowisko ograniczeń technologicznych w zakresie podawania paliw wtórnych do kotła braku zdecydowanej polityki w kierunku recyklingu odpadów trudności analitycznych w wyznaczaniu parametrów jakościowych paliw wtórnych GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Ważnym problemem do rozwiązania dla usunięcia barier w stosowaniu stałych paliw wtórnych w energetyce jest: Opracowanie i wdrożenie zasad i metod oceny jakości stałych paliw wtórnych Wnikliwe rozpoznanie parametrów jakościowych stałych paliw wtórnych co umożliwi Optymalizację doboru ilościowo–jakościowego paliw wtórnych do różnych technologii spalania GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA PORÓWNANIE SKŁADU I WŁAŚCIWOŚCI (PRZYKŁADOWYCH) PALIW WTÓRNYCH NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANYCH W PRZEMYŚLE CEMENTOWYM Z WĘGLEM KAMIENNYM Rodzaj paliwa Wilgoć Wtr (%) Popiół Ar (%) Siarka Str (%) Wartość opałowa r Qi (MJ/kg) chlor Clr (%) Węgiel Cr (%) Wodór Hr (%) Azot Nr (%) węgiel kamienny 5-12 10-25 0,60-1,00 20-27 0,07-0,3 70-85 4.5 1,2-1,4 mączka zwierzęca 8 28 0,30 16,0 0,20 42 5,8 7,50 osady ściekowe 5 18 0,12 16,0 1,00 40 7,0 0,84 opony 0,60 6 1,50 35,5 0,06 80 7,0 0,54 guma z opon 0,70 2 0,80 35,6 - 87 7,8 0,33 odpady z papieru 43 12 0,10 14,0 1,10 - - 5,90 tworzywa sztuczne PDF 0,08 9,5 1,00 36,0 0,50 - - - WYKAZ NORM I SPECYFIKACJI TECHNICZNYCH DOTYCZĄCYCH STAŁYCH PALIW WTÓRNYCH (WEDŁUG EUROPEJSKIEGO KOMITETU TECHNICZNEGO CEN 343) POBIERANIE I PRZYGOTOWANIE PRÓBEK Nr normy PN Tytuł Wprowadza PN-EN 15442:2011 Stałe paliwa wtórne - Metody EN 15442:2011 PN-EN 15413:2011 Stałe paliwa wtórne - Metody EN 15413:2011 PN-EN 15443:2011 Stałe paliwa wtórne - Metody EN 15443:2011 pobierania próbek przygotowania próbki do badań z próbki laboratoryjnej przygotowywania próbki laboratoryjnej Zastępuje PKN-CEN/TS 15442:2009 PARAMETRY JAKOŚCIOWE Nr normy PN Tytuł Wprowadza PN-EN 15400:2011 Stałe paliwa wtórne - Oznaczanie wartości opałowej EN 15400:2011 PN-EN 15402:2011 Stałe paliwa wtórne - Oznaczanie zawartości części lotnych EN 15402:2011 PN-EN 15403:2011 Stałe paliwa wtórne - Oznaczanie zawartości popiołu EN 15403:2011 PN-EN 15414-3:2011 Stałe paliwa wtórne - Oznaczanie zawartości wilgoci metodą suszarkową - Część 3: Wilgoć w ogólnej próbce analitycznej EN 15414-3:2011 ANALIZA ELEMENTARNA Nr normy PN Tytuł PN-EN 15410:2011 Stałe paliwa wtórne - Metody oznaczania pierwiastków głównych (Al, Ca, Fe, K, Mg, Na, P, Si, Ti) Wprowadza EN 15410:2011 PN-EN 15411:2011 Stałe paliwa wtórne - Metody oznaczania EN 15411:2011 pierwiastków śladowych (As, Ba, Be, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mo, Mn, Ni, Pb, Sb, Se, Tl, V i Zn) KLASYFIKACJA Nr normy PN Tytuł PN-EN 15359:2012 Stałe paliwa wtórne - Wymagania techniczne i klasy Wprowadza Zastępuje EN 15359:2011 PKN-CEN/TS 15359:2008 POZOSTAŁE NORMY Nr normy PN Tytuł Wprowadza PN-EN 15415-1:2011 Stałe paliwa wtórne - Oznaczanie rozkładu wielkości ziaren - Część 1: Metoda przesiewania dla cząstek o małym rozmiarze EN 15415-1:2011 PN-EN 15440:2011 Stałe paliwa wtórne - Metody oznaczania zawartości biomasy EN 15440:2011 PKN-CEN/TS 15440:2009 PN-EN 15357:2011 Stałe paliwa wtórne - Terminologia, definicje i określenia EN 15357:2011 PKN-CEN/TS 15357:2008 PN-EN 15358:2011 Stałe paliwa wtórne - Systemy zarządzania jakością Szczegółowe wymagania dla ich zastosowania do produkcji stałych paliw wtórnych EN 15358:2011 PN-EN 15590:2011 Stałe paliwa wtórne - Oznaczanie potencjalnego stopnia mikrobiologicznego samoogrzewania z zastosowaniem wskaźnika rzeczywistej dynamicznej oddychalności EN 15590:2011 PN-EN 15440:2011/AC:2011 Zastępuje PKN-CEN/TS 15590:2007 INNE WAŻNE STANDARDY Nr specyfikacji Tytuł CEN/TR 15404:2010 Solid recovered fuels - Methods for the determination of ash melting behaviour by using characteristic temperatures CEN/TS 15401:2010 Solid recovered fuels - Determination of bulk density CEN/TS 15405:2010 Solid recovered fuels - Determination of density of pellets and briquettes Wyznaczanie parametrów jakościowych paliw wtórnych jest utrudnione ze względu na: - zróżnicowany skład chemiczny, - zróżnicowaną zawartość komponentów, - zróżnicowane właściwości fizyko-chemiczne komponentów, - trudności w zmieleniu próbki, - różnicy w podatności na mielenie poszczególnych komponentów, - trudności w homogenizacji próbki. GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA POBIERANIE I PRZYGOTOWANIE PRÓBEK ZE STAŁYCH PALIW WTÓRNYCH REGULUJĄ NORMY PN-EN 15442:2011 ORAZ PN-EN 15443:2011. Jeżeli nominalny górny wymiar ziarna d95 paliwa wtórnego, transportowanego taśmociągiem, jest większy niż 3 mm i szerokość wycinanej próbki jest równa trzykrotnej wartości d95, minimalną masę próbki pierwotnej można obliczyć według wzoru: m = b x G = (3 x d95 x G) / 1000 gdzie: m - minimalna masa próbki pierwotnej, w kg; b - szerokość wycinanej bruzdy, w m; G - obciążenie przenośnika, w kg/m; d95 - nominalny górny wymiar ziarna, w mm. GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Jeżeli nominalny górny wymiar ziarna d95 paliwa wtórnego, transportowanego taśmociągiem, jest mniejszy niż 3 mm, minimalną wielkość próbki pierwotnej należy określić według równania: m = b x G = 0,01 x G GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Minimalną masę próbki pierwotnej dla nieruchomej partii stałego paliwa wtórnego, którego nominalny górny wymiar ziaren d95 jest powyżej 3 mm należy obliczyć według równania: m = 2,7 x 10-8 x d95 x λs gdzie: m - minimalna masa próbki pierwotnej, w kg; d95 - nominalny górny wymiar ziarna, w mm; λs - gęstość nasypowa, w kg/m3. Minimalną masę próbki pierwotnej dla nieruchomej partii stałego paliwa wtórnego, którego nominalny górny wymiar ziaren d95 jest mniejszy od 3 mm, należy obliczyć według równania: m = 1 x 10-6 x λs GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Minimalna ilość próbek pierwotnych, jaką należy pobrać z partii lub podpartii stałego paliwa wtórnego wynosi 24. Minimalną masę próbki ogólnej stałego paliwa wtórnego, występującego w formie luźnej, przedstawia tablica: d95 minimalna masa próbki minimalna wielkość próbki ogólnej, (l) gęstość nasypowa, kg/m3 mm kg 50 60 75 80 90 100 50 0,8 15 13 10 10 9 8 75 2,5 50 42 34 32 28 25 100 5,9 120 100 80 74 66 59 150 20 400 340 270 250 230 200 200 48 950 790 630 590 530 480 250 92 1000 1600 1300 1200 1100 920 300 159 3000 2700 2200 1500 1800 1600 GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Dla określenia minimalnej wielkości próbki ogólnej powinny być określone następujące współczynniki: - nominalny górny wymiar ziarna d95, - współczynnik kształtu „s” - gęstość nasypowa, - współczynnik rozkładu, - współczynnik zmienności (przyjmuje się najczęściej 0,1). Masa próbki laboratoryjnej powinna wynosić minimum 800 g. GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Za wartość współczynnika kształtu s można przyjąć 1,0 lub obliczyć jego wartość według wzoru: s= V V 95 95l gdzie: • s - współczynnik kształtu, w mm3/mm; V • - maksymalna objętość cząstek w formie luźnej, w mm3; 95 • • V 95l - maksymalna długość cząstki, w mm. Współczynnik rozkładu g zależy od stosunku nominalnego górnego wymiaru ziarna d95 do minimalnego wymiaru ziarna d05 Stosunek d95 / d05 d95 / d05 > 4 Współczynnik rozkładu g 0,25 2 < d95 / d05 < 4 0,50 1 < d95 / d05 < 2 0,75 d95 / d05 = 1 1,00 • Współczynnik p dotyczy udziału cząstek takich jak zanieczyszczenia. Jeżeli wartość ta jest nieznana, można przyjąć p = 0,10. • Za współczynnik zmienności Cv można przyjąć wartość 0,1. • Minimalną masę próbki ogólnej (mm), w gramach należy obliczyć według wzoru: mm = π 6 x d953 x s x λ x g x (1 − p ) (C v )2 × p Zróżnicowanie jakościowe stałych paliw wtórnych najczęściej pojawiających się na rynku paliwowym Rodzaj paliwa Wszystkie badane próbki stałe paliwo wtórne 1 stałe paliwo wtórne 2 stałe paliwo wtórne 3 stałe paliwo wtórne 4 Ilość próbek 115 5 12 6 12 Wilgoć Wtr (%) Popiół Ar (%) Wartość opałowa r Qi (MJ/kg) Siarka Str (%) chlor Clr (%) maksymalna 68,32 53,81 37,4 1,80 4,690 minimalna 0,01 0,11 0,6 0,01 0,008 średnia 13,62 10,07 19,8 0,26 0,740 maksymalna 16,00 9,36 27,8 0,16 1,591 minimalna 7,88 6,47 20,7 0,05 0,649 średnia 11,92 8,05 23,2 0,09 1,120 maksymalna 25,65 10,46 22,5 0,24 1,221 minimalna 8,27 7,34 16,4 0,11 0,595 średnia 12,79 9,18 20,2 0,18 0,930 maksymalna 32,91 15,69 20,3 0,41 0,776 minimalna 9,60 9,04 12,8 0,20 0,234 średnia 22,47 13,12 15,8 0,32 0,328 maksymalna 32,32 1,17 16,2 0,05 0.076 minimalna 7,54 0,50 13,0 0,01 0,014 średnia 19,65 0,82 14,8 0,02 0,0431 Wartość Maksymalne różnice miedzy wynikami uzyskanymi dla jednej próbki analitycznej stałych paliw wtórnych, najczęściej pojawiających się na rynku wilgoć Wtr (%) popiół Ar (%) siarka Str (%) wartość opałowa Qir (kJ/kg) stałe paliwo wtórne 1 0,72 3,00 0,12 2600 stałe paliwo wtórne 2 0,50 2,88 0,16 2088 stałe paliwo wtórne 3 1,00 4,40 0,24 2200 stałe paliwo wtórne 4 0,40 0,50 0,18 960 opis paliwa GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCIOWA ODPADÓW GUMOWYCH opis próbki Wa [%] Ad [%] DĘBICA VIVO – bok 0,60 3,38 DĘBICA VIVO – bok 0,20 5,28 MICHELIN – bieżnik 0,34 2,50 PIRELLI – bieżnik 0,73 4,18 AMERICA – bok 0,62 5,59 CONTINENTAL – bieżnik 1,91 5,28 GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Wyniki analiz fizykochemicznych odpadów gumowych (próbki analityczne zmielone do uziarnienia poniżej 2 mm) Seria 1 18 próbek pierwotnych Seria 2 36 próbek pierwotnych Seria 3 54 próbki pierwotne Kubełek 1 2 3 4 5 6 Numer próbki Wa [%] Ad [%] Numer próbki Wa [%] Ad [%] Numer próbki Wa [%] Ad [%] STP 7 STP 8 STP 9 STP 10 STP 11 STP 12 1,43 1,19 1,65 1,26 1,54 0,85 3,26 3,41 4,38 3,82 4,18 6,05 STP 13 STP 14 STP 15 STP 16 STP 17 STP 18 1,54 0,94 0,98 0,47 0,96 0,83 2,94 4,01 4,40 3,50 4,38 5,72 STP 19 STP 20 STP 21 STP 22 STP 23 STP 24 0,80 0,54 0,94 1,26 0,39 0,65 5,87 6,08 6,16 2,99 6,53 5,01 Średnia Rozstęp Odch.stand. Precyzja Założ.dokł. 1,32 0,70 0,12 0,30 0,5 4,18 2,79 0,41 1,06 1,0 Średnia Rozstęp Odch.stand. Precyzja Założ.dokł. 0,95 1,03 0,14 0,36 0,5 4,16 2,78 0,39 0,99 1,0 Średnia Rozstęp Odch.stand. Precyzja Założ.dokł. 0,76 1,05 0,13 0,33 0,5 5,44 3,54 0,53 1,37 1,0 GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Wyniki analiz fizykochemicznych odpadów gumowych (próbki analityczne zmielone do uziarnienia poniżej 1 mm) Seria 1 18 próbek pierwotnych Seria 2 36 próbek pierwotnych Seria 3 54 próbki pierwotne Kubełek 1 2 3 4 5 6 Numer próbki Wa [%] Ad [%] Numer próbki Wa [%] Ad [%] Numer próbki Wa [%] Ad [%] STP 25 STP 26 STP 27 STP 28 STP 29 STP 30 1,37 0,84 1,13 0,64 0,66 0,37 3,40 5,17 5,19 3,23 4,57 5,36 STP 31 STP 32 STP 33 STP 34 STP 35 STP 36 0,59 0,80 0,95 0,68 0,60 0,46 3,49 4,86 4,77 3,30 5,05 5,23 STP 37 STP 38 STP 39 STP 40 STP 41 STP 42 0,94 0,61 0,66 0,67 0,70 0,62 4,34 5,31 5,44 3,42 6,79 5,37 Średnia Rozstęp Odch.stand. Precyzja Założ.dokł. 0,84 1,00 0,15 0,38 0,5 4,49 2,13 0,39 0,99 1,0 Średnia Rozstęp Odch.stand. Precyzja Założ.dokł. 0,68 0,49 0,07 0,18 0,5 4,45 1,93 0,34 0,88 1,0 Średnia Rozstęp Odch.stand. Precyzja Założ.dokł. 0,70 0,33 0,05 0,13 0,5 5,11 3,37 0,46 1,19 1,0 GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Analizy fizykochemiczne odpadów butelkowych z tworzywa PET Popiół w stanie suchym Ad[%] Numer próbki Opis butelki Kolor butelki Wilgoć analityczna Wa [%] STK 1 Coca Cola przeźroczysta 0,38 0,10 STK 2 Kropla Beskidu niebieska 0,25 0,03 STK 3 Żywiec Zdrój niebieska 0,23 0,10 STK 4 Nałęczowianka niebieska 0,24 0,00 STK 5 Nałęczowianka zielona 0,32 0,25 STK 6 Muszynianka przeźroczysta 0,36 0,01 STK 7 Kryniczanka niebieska 0,25 0,02 STK 8 Cisowianka niebieska 0,29 0,05 STK 9 Vita niebieska 0,17 0,09 STK 10 Aqua niebieska 0,25 0,06 STK 11 Cristal przeźroczysta 0,32 0,03 STK 12 Leader Price zielona 0,27 0,03 STK 13 Lemon- napój cytrynowy przeźroczysta 0,27 0,06 Wyniki analiz fizykochemicznych odpadów butelkowych z tworzywa PET (uziarnienie próbki analitycznej poniżej 2 mm) Seria 1 18 próbek pierwotnych Numer próbki Wa [%] Ad [%] Seria 2 36 próbek pierwotnych Wa Numer Ad [%] próbki [%] Seria 3 54 próbek pierwotnych Numer próbki Wa [%] Ad [%] 1 STK 14 0,45 0,09 STK 20 0,29 0,09 STK 26 0,34 0,05 2 STK 15 0,44 0,84 STK 21 0,27 0,00 STK 27 0,30 0,00 3 STK 16 0,33 0,51 STK 22 0,28 0,03 STK 28 0,33 0,02 4 STK 17 0,38 0,12 STK 23 0,29 0,08 STK 29 0,35 0,02 5 STK 18 0,41 0,07 STK 24 0,22 0,00 STK 30 0,33 0,00 6 STK 19 0,35 0,02 STK 25 0,30 0,07 STK 31 0,34 0,01 Średnia 0,39 0,28 Średnia 0,39 0,05 Średnia 0,33 0,02 Rozstęp 0,12 0,82 Rozstęp 0,03 0,09 Rozstęp 0,05 0,04 Odchylenie standardowe 0,02 0,13 Odchylenie standardowe 0,02 0,02 Odchylenie standardowe 0,01 0,01 Precyzja 0,05 0,35 Precyzja 0,05 0,04 Precyzja 0,02 0,02 Wyniki analiz fizykochemicznych odpadów butelkowych z tworzywa PET (uziarnienie próbki analitycznej poniżej 1 mm) Kubełek Seria 1 18 próbek pierwotnych Seria 2 36 próbek pierwotnych Seria 3 54 próbek pierwotnych Numer próbki Wa [%] Ad [%] Numer próbki Wa [%] Ad [%] Numer próbki Wa [%] Ad [%] 1 STK 32 0,33 0,06 STK 38 0,26 0,34 STK 44 0,04 0,16 2 STK 33 0,47 0,00 STK 39 0,26 0,21 STK 45 0,04 0,24 3 STK 34 0,53 0,31 STK 40 0,36 0,38 STK 46 0,03 0,00 4 STK 35 0,61 1,41 STK 41 0,38 0,09 STK 47 0,18 0,15 5 STK 36 0,49 0,35 STK 42 0,40 0,16 STK 48 0,23 0,18 6 STK 37 0,60 0,49 STK 43 0,48 0,27 STK 49 0,19 0,38 Średnia 0,51 0,44 Średnia 0,36 0,24 Średnia 0,12 0,19 Rozstęp 0,28 1,41 Rozstęp 0,22 0,29 Rozstęp 0,19 0,38 Odchylenie standardowe 0,04 0,21 Odchylenie standardowe 0,03 0,04 Odchylenie standardowe 0,04 0,05 Precyzja 0,11 0,54 Precyzja 0,09 0,12 Precyzja 0,10 0,13 Zmienność zawartości chloru (Cla) w stałych paliwach wtórnych o różnej kaloryczności (Qir) 5,000 Cla, % 4,000 3,000 2,000 1,000 0,000 0 10000 20000 30000 Qir, kJ/kg GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA 40000 Zmienność zawartości rtęci (Hga) w stałych paliwach wtórnych o różnej kaloryczności (Qir) 5 a Hg , ppm 4 3 2 1 0 10000 15000 20000 25000 Qir, kJ/kg GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA 30000 Klasyfikację stałych paliw wtórnych wprowadza norma PN-EN 15359:2012 Stałe paliwa wtórne - Wymagania techniczne i klasy parametr klasyfikacyjny wielkość statystyczna jednostka klasy 1 2 3 4 5 wartość opałowa (Qir) średnia arytmetyczna MJ/kg ≥25 ≥20 ≥15 ≥10 ≥3 chlor (Cd) średnia arytmetyczna % ≤0,2 ≤0,6 ≤1,0 ≤1,5 ≤3 rtęć (Hgr) wartość środkowa wartość 80th mg/MJ ≤0,02 ≤0,04 ≤0,03 ≤0,06 ≤0,08 ≤0,16 ≤0,15 ≤0,30 ≤0,50 ≤1,00 GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Aby dokładniej scharakteryzować paliwo należy wyznaczyć dodatkowo: formę występowania (np.: pellety, brykiety), •uziarnienie, •zawartość wilgoci i popiołu, •ciężar nasypowy, •zawartość części lotnych, •temperaturę topliwości popiołu, •skład tlenkowy, •zawartość pierwiastków śladowych •zawartość komponentów: •drewna, •papierów, •plastików, •gumy, •tekstyliów • innych. GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Podsumowanie 1. Stosowanie paliw wtórnych w energetyce wymaga określenia i utrzymania ścisłych rygorów jakościowych. Sytuacja ta wymaga sprecyzowania zakresów dopuszczalnych wahań parametrów jakościowych paliwa. 2. Sektorem przemysłowym, który może i stosuje na coraz to większą skalę paliwa wtórne jest przemysł cementowy. Umożliwiają to warunki technologiczne stosowane w procesie produkcji cementu. 3. Paliwa stałe wytworzone z odpadów - czyli paliwa wtórne są bardzo zróżnicowane pod względem jakości. Dodatkowo paliwa te składają się najczęściej z wielu składników (komponentów) różnych pod względem wielkości, budowy chemicznej i struktury. Sprawia to, że badania właściwości fizykochemicznych tych paliw są bardzo utrudnione, ale badania takie są niezbędne dla celów handlowych i dla oceny przydatności tych paliw dla energetyki. 4. 5. Precyzję z jaką uzyskuje się poszczególne parametry dla wybranego paliwa wtórnego należy wypracować poprzez wykonanie szeregu oznaczeń i sprawdzenie w jakim przedziale wahają się wartości tych parametrów. Rozrzuty te nie są małe, co sprawia, że paliwa te trudno jest jednoznacznie sklasyfikować na podstawie wyznaczonych parametrów. Na różnice te duży wpływ ma niejednorodność pod względem jakości komponentów, które je buduję, często duże i różne zawilgocenie oraz trudności w przygotowaniu próbki analitycznej a konkretnie częsta niemożliwość dokładnego rozdrobnienia próbki i jej homogenizacja. Klasyfikację stałych paliw wtórnych wprowadza specyfikacja techniczna CEN/TS 15359:2006 „Solid recovered fuels Specifications and classes”. Klasyfikacja ta jest oparta na trzech ważnych charakterystykach jakościowych: wartości opałowej, zawartości chloru i zawartości rtęci. Każda z tych wartości klasyfikuje paliwo do jednej z pięciu klas. Kombinacja trzech wyznaczonych klas daje kod klasyfikacyjny. Dziękuję za uwagę