docabstrakty - Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
download 
Reklamacja Transkrypt
abstrakty - Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
„POLITEJA” (numer 1 (1) / 2003) ABSTRAKTY prof. dr hab. Andrzej KAPISZEWSKI Katedra Bliskiego i Dalekiego Wschodu Instytut Studiów Regionalnych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) (wraz z Chrisem DAVISEM) POLAND’S SECURITY AND ITS INTERNATIONAL DIMENSIONS (Międzynarodowe wymiary bezpieczeństwa Polski) Rok 1989 zapoczątkował nie tylko radykalne przemiany systemów politycznego i gospodarczego, ale także proces tworzenia nowej doktryny bezpieczeństwa i obronności Polski, opartej na współpracy z organizacjami militarnymi i cywilnymi krajów zachodnich i sąsiednich; oparta na niej strategia zadeklarowana przez rząd polski w 2000 r. eksponuje jako cel najważniejszy ochronę najżywotniejszych interesów kraju, zwłaszcza bezpieczeństwa narodowego, prawa do życia w pokoju, suwerenności i niepodległości państwa oraz integralności terytorialnej, pozostających w ścisłym związku z bezpieczeństwem krajów należących do Paktu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej. Na tym tle autorzy analizują przemiany w stosunkach Polski z krajami takimi, jak, z jednej strony, Rosja, Białoruś, Ukraina oraz Litwa, Łotwa i Estonia, z drugiej zaś Niemcy, Stany Zjednoczone, Francja, Wielka Brytania, a także z Unią Europejską, zwracając uwagę, że na progu XXI stulecia Polska, będąca pomostem między Wschodem i Zachodem – nie jest już zdominowana przez żadne z sąsiadujących z nią mocarstw, a jej stabilność polityczna i bezpieczeństwo warunkuje nie tylko stabilność regionu, ale całego kontynentu europejskiego. dr Agnieszka KASTORY Katedra Historii Współczesnej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) BRYTYJSKO-FRANCUSKI TRAKTAT ZAWARTY W DUNKIERCE. NEGOCJACJE I PODPISANIE (The British-French Treaty of Dunkirk: Negotiations and Ratification) Traktat z Dunkierki Francja i Wielka Brytania podpisały 4 marca 1947 r. po długotrwałych rozmowach toczonych od jesieni 1944 r. Wielka Brytania z myślą o bezpieczeństwie powojennej Europy także wobec radzieckiej ekspansji dążyła do sojuszu z Francją. Francuscy politycy widzieli korzyści płynące z zawarcia takiego sojuszu, jednak na przeszkodzie jego podpisania stanęły rozbieżności w polityce obu państw na trenie Niemiec i Bliskiego Wschodu. Gen. Charles de Gaulle zamierzał najpierw uzgodnić istniejące problemy, a następnie podpisać sojusz. Tego stanowiska nie akceptowała Wielka Brytania. Odejście od władzy w Wielkiej Brytanii Churchilla, a we Francji de Gaulle’a stworzyły dogodną sytuację do zawarcia sojuszu. Sojusz ograniczał się do wzajemnej pomocy na wypadek wojny z Niemcami. Wielka Brytania odmówiła wzięcia na siebie większych zobowiązań, niż w sojuszu z ZSRR. 1 dr Dorota RUDNICKA-KASSEM Katedra Bliskiego i Dalekiego Wschodu Instytut Studiów Regionalnych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) CHRZEŚCIJAŃSTWO-ISLAM: KOEGZYSTENCJA, POLEMIKA, DIALOG (Christianity – Islam: Coexistence, Debate, Dialogue) Przez ponad trzynaście stuleci historię kontaktów pomiędzy wyznawcami chrześcijaństwa i islamu zdominowały konflikty zbrojne, bolesne spory i polemiki. Jednak pomimo tej wzajemnej niechęci, wrogości i uprzedzeń zawsze po obu stronach pojawiały się głosy nawołujące do złagodzenia stanowisk i uświadamiające potrzebę porozumienia i dialogu. Dopiero XX wiek przyniósł długo oczekiwane próby odprężenia. Pontyfikaty Jana XXIII i Pawła VI przyczyniły się do wyraźnej zmiany stanowiska Kościoła Katolickiego wobec wyznawców islamu, wyrażonej oficjalnie przez II Sobór Watykański w Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium (nr 6) i słynnej Deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate (nr 3). Dziś Kościół Katolicki, któremu przewodzi Jan Paweł II przywiązuje dużą wagę do rozwoju dialogu z islamem. Od czasu swojego pierwszego wystąpienia w Ankarze, w listopadzie 1979 r., Papież konsekwentnie podkreśla konieczność i potrzebę tego dialogu. Jego Świątobliwość wielokrotnie odwiedzał kraje muzułmańskie i spotykał z muzułmańską mniejszością na całym świecie. W 2001 r. podczas swojej historycznej wizyty w Meczecie Omajjadów w Damaszku Jan Paweł II po raz kolejny wezwał chrześcijan muzułmanów, aby zapomnieli o przeszłość i konstruktywnie budowali drogę wzajemnego szacunku i porozumienia. Dziś ten apel wydaje się jeszcze ważniejszy niż kiedykolwiek. dr Krzysztof BOJKO I sekretarz w Ambasadzie Rzeczpospolitej Polskiej w Izraelu KONFLIKT IZRAELSKO-SYRYJSKI A SPRAWA PALESTYŃSKA (Israeli – Syrian Conflict and the Palestinian Question) Od maja 1948 r., gdy wojska syryjskie, wraz z armiami innych państw arabskich, zaatakowały Izrael, oba narody pozostają w stanie wojny. Stosunki między obu państwami jeszcze się pogorszyły po wojnie sześciodniowej z 1967 r. i zajęciu przez Izrael Wzgórz Golan. Wojna Yom Kipur z października 1973 r., była ostatnią syryjską próbą zmuszenia Izraelczyków do opuszczenia Wzgórz Golan przy użyciu siły. W latach 1970. i 1980. oba państwa: Izrael i Syria, przeznaczały duże środki na przygotowanie do wojny. Nie podejmowały też jakichkolwiek prób pokojowego rozwiązania konfliktu. W celu osiągnięcia własnych celów politycznych, w połowie lat 1970., Damaszek wysłał swe wojska do Libanu oraz popierał palestyński ruch narodowy. Jednocześnie jednak, dla syryjskiego prezydenta Hafeza Assada, który nigdy nie zapomniał o idei tzw. – „Wielkiej Syrii”, Palestyńczycy byli południowymi Syryjczykami, odciętymi od swej ojczyzny z uwagi na anglo-francuskie machinacje i obecną - izraelską okupację. Od końca Zimnej Wojny i upadku Związku Radzieckiego, uległa zmianie polityczna i militarna dynamika na BW. Syrii - definitywnie nie udało się doprowadzić do balansu strategicznego wobec Izraela. Z tego m.in. powodu, prezydent Assad zaakceptował pokojową formułę, wypracowaną na konferencjach w Madrycie i Osko – „ziemia za pokój”. Dla Damaszku, ceną za pokój było – pełne wycofanie się Izraela ze Wzgórz Golan, do granicy z 4 czerwca 1967 r. Niepowodzenie izraelsko-syryjskich negocjacji pokojowych z lat 1999-2000 dowodzi, że oba kraje nie były gotowe do podpisania 2 porozumienia. Dla Izraela, cena za pokój z Syrią – zwrot Wzgórz Golan z tamtejszymi zasobami wodnymi, była za wysoka. Większość Izraelczyków nadal jest przekonanych, że syryjska obecność na Wzgórzach Golan, będzie oznaczać stałe zagrożenie dla egzystencji Państwa Izrael. Również dla Syrii, pomimo ostatnich pokojowych deklaracji prezydenta Bashara Assada, podpisanie porozumienia z Izraelem i oficjalne uznanie istnienia państwa żydowskiego na BW, jest niezwykle trudną decyzją. Szczególnie, że Syria, nawet bez zasobów wodnych Golanu, posiada dziś jedne z największych zasobów wodnych w regionie. dr Krzysztof SZCZERSKI Katedra Współczesnych Systemów Politycznych Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) PRZYSZŁOŚĆ UNII EUROPEJSKIEJ A DYLEMATY LEGITYMIZACYJNE WSPÓLNOTOWEGO SYSTEMU POLITYCZNEGO (The Future of the European Union and the Legitimacy Dilemmas of a Common Political System) Proces integracji europejskiej znajduje się w niezwykle trudnym, a nawet decydującym momencie. Europa powinna zatem przemyśleć modele lub wzorce jednoczenia, by stawić czoła poważnym wyzwaniom, dotyczącym zwłaszcza sposobów pogłębiania I poszerzania współpracy, uniknięcia marginalizacji w światowej polityce i gospodarce, wypełnienia braków demokracji w jej własnym systemie, znalezienia nowych metod służących osiąganiu wzrostu ekonomicznego. Autor artykułu analizuje cztery „typy idealne” legitymizacji, wyznaczające podstawę dla wyboru przyszłego modelu systemu politycznego Unii Europejskiej: demokratyczny (oparty na „głosach ludów”), pośredni (oparty na stanowiskach państw narodowych) i kulturalny (oparty na wspólnych wartościach), a także typ czwarty, łączący elementy poprzednich trzech typów legitymizacji. dr hab. Janusz Józef WĘC Zakład Instytucji i Organizacji Międzynarodowych Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) WSPÓŁPRACA I PROBLEMY SPORNE W STOSUNKACH POLSKO-NIEMIECKICH NA PRZEŁOMIE XX I XXI W. (Cooperation and Contentious Issues in the German-Polish Relations at the Turn of the Twenty and the Twenty First Centuries) Autor artykułu dokonuje bilansu stosunków polsko-niemieckich w ostatniej dekadzie XX w. Wskazuje na aktywną współpracę polityczną, militarną i gospodarczą obu krajów, a także na występujące między nimi sprzeczności interesów. Analizując rozwój poszczególnych dziedzin współpracy i konfliktu interesów, autor omawia także najważniejsze zagadnienia, decydujące o pozycji wyjściowej obu krajów u progu XXI w. 3 dr Paweł CZUBIK Katedra Europeistyki Instytut Studiów Regionalnych Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) mgr Paweł FILIPEK Katedra Prawa Międzynarodowego Publicznego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Jagielloński (Kraków) POLAK W OBCYM KRAJU. Problemy wynikające z braku nawiązanych stosunków konsularnych dla udzielania opieki konsularnej i gwarantowania ochrony praw człowieka (przypadek kapitana Kazimierza K. i jego załogi) (A Pole in a Foreign Country: Problems Resulting from the Lack of Consular Relations for the Consular Protection and Human Rights Guarantee (the Case of Captain Kazimierz K. and his Crew)) Brak nawiązanych stosunków dyplomatycznych lub konsularnych może w znaczącym stopniu utrudniać wykonywanie przez państwo opieki konsularnej nad obywatelami przebywającymi zagranicą. Artykuł 36 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych stanowi, iż państwo, które pozbawiło wolności obcego obywatela, ma obowiązek powiadomienia go o przysługującym mu prawie do skontaktowania się z konsulem państwa, którego obywatelstwo posiada. Artykuł ten ma jednak zastosowanie jedynie w warunkach nawiązanych stosunków konsularnych pomiędzy państwami. Jeżeli brak jest takich stosunków, aresztowany obcokrajowiec jest w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji. Państwo, którego obywatelstwo osoba ta posiada, nawet gdy nieformalnie dowie się o fakcie jego aresztowania, ma bardzo ograniczone możliwości działania. Publikowany artykuł stanowi analizę prawną sytuacji, w jakiej znaleźli się obywatele polscy aresztowani na Wyspach Bahama – w państwie, z którym RP nie nawiązała stosunków konsularnych; zawiera on także próbę wskazania dostępnych środków prawnomiędzynarodowych, które mogą stanowić reakcję na naruszenia praw człowieka w opisywanej sytuacji. mgr Anna KAGANIEC doktorantka w Instytucie Studiów Regionalnych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) KWESTIA MIGRACJI MEKSYKAŃSKIEJ DO USA W STOSUNKACH AMERYKAŃSKO-MEKSYKAŃSKICH ZA PREZYDENTUR GEORGE’A W. BUSHA I VINCENTE’A FOXA (Mexican Migration to the USA in the American-Mexican Relations during the Presidencies of George W. Bush and Vincent Fox) Artykuł porusza kwestię migracji meksykańskiej do USA w stosunkach amerykańskomeksykańskich po 2000 r. Rok ten był początkiem kadencji George’a W. Busha i Vincente’a Foxa Quesada. Oznaczało to szanse na przełom w stosunkach amerykańsko-meksykańskich. Prezydenci jak dotąd odbyli ze sobą wiele spotkań. Zadecydowali też o konieczności utworzenia specjalnej grupy zajmującej się zagadnieniami migracji oraz problemami meksykańskich 4 imigrantów w USA. Przed 11 września 2001 r. rząd meksykański chciał wynegocjować program legalizacji nielegalnych imigrantów, jednak obecnie propozycja ta ma w Stanach Zjednoczonych wielu przeciwników. Stany Zjednoczone bardzo chętnie widziałyby Meksyk w roli buforu zabezpieczającego kraj przed napływem imigracji, również z Ameryki Środkowej oraz wzmocnieniem bezpieczeństwa na granicy. Meksyk zainteresowany jest między innymi ułatwieniem imigrantom w USA dokonywania przelewów pieniężnych (remesas) do Meksyku oraz znalezieniem „ojców chrzestnych” (padrinos, godfathers) dla 90 meksykańskich mikroregionów w ramach programu „Zaadoptuj-Społeczność” („Adopt-a-Community”). mgr Paweł ŚCIGAJ doktorant w Zakładzie Historii Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) TOŻSAMOŚĆ NARODOWA. PRZEGLĄD PROBLEMATYKI (National Identity: a Survey of the Issue) Tożsamość narodowa jest jednym z tych pojęć pojawiających się w dyskursie naukowym i publicystycznym, których znaczenie jest niejasne. Najczęstsze kontrowersje dotyczą podmiotu tożsamości narodowej; bywa ona bowiem przypisywana zarówno jednostkom (tożsamość narodowa jednostki), jak i grupom (tożsamość narodowa). Dlatego też nie sposób rozpatrywać tożsamości narodowych w oderwaniu od tożsamości jednostki, tym bardziej, że refleksja nad tożsamością jednostki wydaje się poprzedzać zainteresowanie badaczy tożsamością narodową. Niejednolite stanowiska można także odnaleźć w kwestii przedmiotu tożsamości. Główna linia podziału przebiega pomiędzy przekonaniem, że o tożsamości grupy decyduje „poczucie odrębności” (distinctiveness) od innych grup, a przekonaniem, że tożsamość oznacza przede wszystkim „pozostawanie tym samym” (sameness). Stanowiska te można jednak traktować komplementarnie. dr hab. Ewa BUJWID-KUREK Katedra Współczesnych Systemów Politycznych Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) MNIEJSZOŚCI NARODOWE POLSKI I CHORWACJI W TRANSFORMACJI USTROJOWEJ (National Minorities of Poland and Croatia during the Systemic Transformation) Artykuł traktuje o złożonej problematyce mniejszości narodowych w Polsce i w Chorwacji w latach 1980. i 1990. Głównym celem badawczym było porównanie Polski i Chorwacji (dwóch postkomunistycznych państw) pod tym względem. Pomimo zasadniczych różnic występujących między Polską i Chorwacją (pierwsze unitarne, drugie powstałe w wyniku secesji w 1991 r. z Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii) to jednak w równej mierze w sytuacji gwałtownych zmian ekonomicznych, politycznych, kulturowych i społecznych, mniejszości te szukają właściwego dla siebie miejsca w nowych realiach ustrojowych. Ich regulacje statusu prawnego winny być w dalszym ciągu tworzone w oparciu o powszechnie obowiązujące normy konstytucyjne każdego państwa przy poszanowaniu norm prawa 5 międzynarodowego (konwencje, traktaty). Do tego niezbędne są instrumenty prawne lecz także dobra wola i czas. nie tylko odpowiednie prof. dr hab. Tadeusz PALECZNY Instytut Studiów Regionalnych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) ETNICZNOŚĆ W STANACH ZJEDNOCZONYCH W ŚWIETLE DANYCH SPISOWYCH Z 2000 ROKU (Ethnicity in the United States in the Light of the 2000 Census) Do podstawowych wyznaczników etniczności, a zatem czynników decydujących o grupowej przynależności oraz kulturowej charakterystyce, należą czynniki obiektywne i subiektywne. Wśród obiektywnych za najważniejsze uważa się pochodzenie narodowe oraz znajomość języka ojczystego. Subiektywne kryteria przynależności etnicznej polegają na posiadaniu określonego rodzaju tożsamości grupowej, wynikającej z psychicznej predyspozycji, pozytywnego emocjonalnego stosunku do tradycji określonej grupy czy kategorii społecznej, często nie popartej ani faktem pochodzenia, ani kompetencji językowej. Etniczność staje się w Stanach Zjednoczonych w coraz większym stopniu kategorią subiektywną, psychologiczną, wynikającą bardziej z autodeklaracji i poczucia identyfikacji, niż z faktu pochodzenia narodowego. mgr Arkadiusz MARKOWSKI doktorant w Katedrze Historii Uniwersytet Ostrawski (Ostrawa, Republika Czeska) ZAOLZIE. MNIEJSZOŚĆ POLSKA W REPUBLICE CZESKIEJ (Zaolzie: Polish Minority in the Czech Republic) Artykuł poświęcony jest mniejszości polskiej w Republice Czeskiej. Jego zadaniem jest przybliżenie - mimo wszystko - mało znanego w Polsce problemu mniejszości polskiej na Zaolziu. Nie rozstrzyga kwestii spornych czy konfliktowych, a jest jedynie ogólnym zarysem rozwoju mniejszości na tych ziemiach. Koncentruje się głównie, poza krótkim rysem historycznym, na analizie struktur organizacyjnych i funkcjonowaniu mniejszości polskiej w nowych demokratycznych warunkach, po 1989 r. Czytelnik zapozna się również z kluczową rolą jaką pełni obecnie Kongres Polaków w Republice Czeskiej, organizacja która w dobie zmian społecznych przejęła na siebie funkcję reprezentanta mniejszości polskiej na Zaolziu. Wreszcie opisana została także jedyna polska organizacja kształtująca przez lata świadomość narodową Polaków na tych ziemiach, jaką jest Polski Związek Kulturalno-Oświatowy. dr hab. Barbara KRAUZ-MOZER Zakład Metodologii i Teorii Polityki Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) DOŚWIADCZENIE WEWNĘTRZNE W BADANIACH EMPIRYCZNEJ POLITOLOGII (Inner Experience in the Empirical Political Science Research) 6 Przeprowadzona przez Autorkę charakterystyka metodologiczna nauk społecznych, do których zalicza się także politologię, ujawnia stosowanie w tych naukach wielu rozmaitych typów analiz badawczych, co w konsekwencji skutkuje zróżnicowaniem „poziomu empiryczności” tych dyscyplin. Dobrym przykładem tego stanu rzeczy są prowadzone w politologii badania, których celem jest rozpoznawanie struktur motywacyjnych decydentów politycznych. Metody empiryczne są tu niewystarczające; świadomość jako przedmiot badania, nie jest intersubiektywnie dostępna, ponieważ jest nieobserwowalną, zdeterminowaną kulturowo „własnością ukrytą”. Aby badać przekonania, wiedzę, systemy wartości osób podejmujących decyzje polityczne, politolog jest zmuszony do korzystania z subiektywnego doświadczenia wewnętrznego, tj. z doświadczenia introspekcyjnego, którego wartość, z metodologicznego punktu widzenia, jest wielce kontrowersyjna, ale z którego politologia – ze względu na szczególny charakter swojego przedmiotu badania – nie może zrezygnować, nawet pod groźbą zarzutu niskiego „poziomu empiryczności” stawianego tej dyscyplinie. dr Piotr KIMLA Zakład Historii Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) U ŹRÓDEŁ REALIZMU POLITYCZNEGO. SOFISTA PIERWSZEJ GENERACJI – PROTAGORAS Z ABDERY (At the Sources of Political Realism: First Generation Sophist Protagoras) Artykuł jest próbą ukazania wątków w myśleniu największego z sofistów – Protagorasa z Abdery – które pozwalają także w nim, a nie tylko w Tukidydesie, upatrywać prekursora stanowiska określanego w nowożytności mianem politycznego realizmu. Swoisty, relatywistyczny konserwatyzm Protagorasa – obrona rzeczywistości polis ukształtowanej w danym miejscu i czasie, choć bez odwoływania się do absolutu, a także pewna przystawalność jego poglądów do filozofii politycznej Thomasa Hobbesa, sprzyjają uwyraźnieniu realistycznego wydźwięku zapatrywań autora Antylogii. mgr Rafał LIS doktorant w Zakładzie Historii Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) PROBLEMY NATURY LUDZKIEJ I WYŁANIANIA SIĘ INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH W PISMACH DAVIDA HUME’A, ADAMA SMITHA I ADAMA FERGUSONA (Problems of Human Nature and the Emergence of Social Institutions in the Works of David Hume, Adam Smith, and Adam Ferguson) Artykuł prezentuje dwa główne zagadnienia podejmowane przez przedstawicieli szkockiego oświecenia w ramach uprawianej przez nich dziedziny tzw. filozofii moralnej, tj. wizji natury ludzkiej oraz genezy społeczeństwa. Artykuł ten pokazuje ponadto, w jak znacznym stopniu społeczne i polityczne poglądy Szkotów są konsekwencją przyjętych przez nich założeń metodologicznych oraz filozoficznych. W tym sensie jest on próbą określenia etycznych i “presocjologicznych” przesłanek ich doktryny politycznej. Okaże się bowiem, że przyjęcie 7 metody eksperymentalnej oraz akceptacja pasywności rozumu ludzkiego w procesie kształtowania się ogólnych zasad moralności doprowadzą wymienionych filozofów do radykalnego sprzeciwu wobec racjonalistycznych założeń kontraktualizmu. Szkoci zrezygnują ze wszelkich dociekań na temat hipotetycznego stanu natury, w którym, zdaniem ich teoretyków umowy społecznej, należało doszukiwać się prawdziwej wiedzy o człowieku. Sprzeciwią się manierom badania człowieka w oderwaniu od “faktów” – te potwierdzały, jak twierdzili, że człowiek zawsze żył w społeczeństwie, że zatem należy wykluczyć wszelkie aprioryczne założenia. Zgodnie potwierdzą, że aby odtworzyć genezę społeczeństwa, nie będzie potrzeby sięgania do pojęcia umowy społecznej, która w innych koncepcjach odzwierciedlała moment zwycięstwa rozumu nad naturalnymi skłonnościami i namiętnościami. W ocenie Szkotów, instytucje społeczne były rezultatem niezmierzonym – swoje istnienie zawdzięczały nie władzom intelektualnym, ale skłonnościom, “wszczepionym przez naturę” i ujawniającym się mimowolnie. Te ostatnie, jeśli tylko pozwolić im działać, musiały zaprowadzić ludzi do celów, których bynajmniej nie mogli wcześniej założyć, a które ostatecznie wykazywały zadziwiającą użyteczność i racjonalność. Wszyscy prezentowani tu badacze, mimo różnic w sposobie określenia czynników moralnych, które miały być odpowiedzialne za wykształcenie się skomplikowanego układu urządzeń społecznych, byli w tym punkcie zgodni. Artykuł niniejszy jest właśnie próbą przedstawienia wspólnej Hume’owi, Smithowi i Fergusonowi wizji pozaracjonalnej zależności pomiędzy właściwościami natury ludzkiej oraz ich konsekwencjami w sferze rozstrzygnięć życia zbiorowego. Uchwycenie tej zależności stanowi niezbędny punkt wyjścia dla analiz doktryny politycznej. dr Anna CITKOWSKA-KIMLA Katedra Współczesnych Doktryn Politycznych Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) OD OŚWIECENIA DO ROMANTYZMU – PRZEŁOM EPOK CZY EWOLUCJA IDEI? PRZYPADEK NIEMIECKI (From the Enlightenment to Romanticism: The Epochs’ Turn or the Evolution of Ideas? The Case of Germany) Zagadnienie, wokół którego skupiają się rozważania to kwestia wzajemnego przenikania się niemieckiego oświecenia i romantyzmu. Teza artykułu brzmi następująco: nie można postrzegać tych dwóch epok jako skrajnie antagonistycznych. Ostateczne konkluzje analizy myśli niemieckiej schyłku XVIII i początku XIX wieku są następujące: mamy do czynienia z trzema rodzajami przejścia od niemieckiego oświecenia do romantyzmu – w najbliższym dosłownemu znaczeniu słowa przełom (teoria literatury), w znaczeniu ewolucyjnego przejścia (historia idei) oraz w znaczeniu symbolicznym (życie polityczne – rewolucja francuska). dr hab. Joachim DIEC Instytut Studiów Regionalnych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) KONSERWATYZM ANTYINTELEKTUALISTYCZNY KONSTANTINA POBIEDONOSCEWA (Konstantin Pobedonostsev’s Anti-intellectual Conservatism) 8 Tekst ukazuje zjawisko reakcyjnego “konserwatyzmu państwowego” Konstantina Pobiedonoscewa. Doktryna ta różni się od pozostałych form rosyjskiego konserwatyzmu, takich jak słowianofilstwo, bizantynizm czy liberalna „szkoła państwowa”. Z jednej strony, kształtowana jest przez praktykę polityczną, z drugiej – stanowi odbicie tradycyjnie konserwatywnej tendencji do krytyki demokracji parlamentarnej i różnych form wolności jako mediów manipulacji. Istota konserwatyzmu Pobiedonoscewa zawiera się w jego antyintelektualizmie, którego doktrynalnym ucieleśnieniem jest pojecie społecznej inercji, będącej gwarantem stabilności organicznego państwa. prof. dr hab. Jacek M. MAJCHROWSKI Katedra Historii Polskiej Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) POLITYCZNE, IDEOWE I PRAWNE UWARUNKOWANIA DZIAŁALNOŚCI TRYBUNAŁU STANU (Political, Ideological, and Legal Conditions of the State Tribunal’s Activity) Autor przedstawia podstawowe założenia i rozwiązania prawne określające strukturę, uprawnienia i rolę Trybunału Stanu w ustroju Polski począwszy od statusu sądu sejmowego określonego w Konstytucji 3 Maja po pozycję analogicznego organu przewidzianego w Konstytucji z 1997 r. Przypominając proces kształtowania się odpowiedzialności prawnej i ustanawiania organów ją badających w niektórych krajach Europy, a także w konstytucjach obowiązujących na ziemiach polskich w okresie rozbiorów szczegółowo rozważa rozwiązania prawne określające pozycję Trybunałów Stanu przewidziane głównie w konstytucjach z 1921, 1935, 1952 i 1997 r. oraz w towarzyszących im ustawach (m.in. ustawie z 1936 r., która w odniesieniu do Prezydenta RP nadawała instytucji odpowiedzialności konstytucyjnej specyficzny kształt nie spotykany w innych państwach współczesnej Europy). Autor uzupełnia artykuł analizą przypadków, w których Trybunał odegrał istotną rolę polityczną. dr hab. Bogdan SZLACHTA, prof. UJ Zakład Historii Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) JAN PAWEŁ II A PRAWO (John Paul II on Law) Refleksja Jana Pawła II nad zagadnieniami ładu prawnego ogniskuje się wokół dwóch kwestii: jego źródeł i treści. Z jednej strony, nawiązując do ujęcia tradycyjnego w nauczaniu Kościoła katolickiego, papież ukazuje znaczenie odpowiedzialnych wyborów obywateli, którzy wskazując swych przedstawicieli do organów prawodawczych, wpływają za ich pośrednictwem na treść norm prawnych. Z drugiej strony, odpowiedzialność obywateli i ich przedstawicieli wiąże się ze świadomością istnienia powszechnie obowiązujących norm moralnych mających charakter negatywny, wyznaczających granice dopuszczalnego wyboru rozwiązań normatywnych chroniących nienaruszalne uprawnienia człowieka, oparte na jego godności, a ostatecznie na „prawdzie bycia na podobieństwo Boga”, zarazem jednak wskazujących granice dopuszczalnych wyborów podejmowanych przez jednostki. 9 mgr Anna KRZYNÓWEK doktorantka w Zakładzie Historii Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) JOHN RAWLS I OGRANICZENIA LIBERALNEGO PROJEKTU UZASADNIENIA PUBLICZNEGO (John Rawls and the Limits of the Liberal Public Justification Project) Projekt publicznego uzasadnienia posiada ogromne znaczenie we współczesnej liberalnej teorii politycznej. Aby polityczne instytucje i decyzje podejmowane w ramach porządku prawnego można było uznać za legitymizowane, powinny one dać się uzasadnić z punkty widzenia każdej rozumnej jednostki. Liberalizm polityczny Johna Rawlsa dotyka problemy politycznej legitymizacji w nowoczesnym społeczeństwie demokratycznym, charakteryzującym się pluralizmem rozumnych, choć nie dających się pogodzić doktryn religijnych, filozoficznych i moralnych. Uzasadnienie dla podstawowych zasad politycznych powinno być niezależne od takich etycznych konotacji a opierać się na ideach zawartych w publicznej kulturze politycznej. Uznanie takiej rozumnej politycznej koncepcji ma zapewnić istnienie sprawiedliwego i stabilnego społeczeństwa. Pojęcia „rozumności” i „rozumu publicznego” w znaczeniu użytym przez Rawlsa może dopuszczać sprzeczne interpretacje jego poglądu. Jednym z problemów jest, to, że użycie publicznego rozumu w warunkach wolności prowadzi nie tylko do rozumnego pluralizmu rozległych doktryn lecz także do pluralizmu rozumnych koncepcji politycznych. Uzasadnienie publiczne może dotyczyć porządku liberalnego tylko na niezwykle abstrakcyjnym poziomie, w celu rozwiązania pozostałych kwestii pozostaje zdać się na procedury większościowego głosowania, co których panuje rozumna zgoda lub na orzeczenia Sądu Najwyższego jako wzorca rozumu publicznego. dr Dorota PIETRZYK-REEVES Zakład Historii Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) SFERA PUBLICZNA, CZYLI O PUBLICZNYM UŻYWANIU ROZUMU (The Public Sphere: On the Public Use of Reason) Kategoria „sfera publiczna” powróciła do teorii politycznej w głównej mierze za sprawą odrodzenia innego, niezwykle popularnego współcześnie pojęcia, jakim jest „społeczeństwo obywatelskie”. Obydwie kategorie nie tylko wiąże się ze sobą w istotny sposób, lecz także stanowią ważny wkład do normatywnej teorii demokracji. Celem artykułu jest krótka analiza historycznego rozwoju pojęcia sfery publicznej, pozwalająca na przyjrzenie się temu, jak pojęcie to funkcjonuje współcześnie, a osobliwie na zastanowienie się nad możliwościami wykorzystania Kantowskiego rozumienia tego pojęcia kojarzonego z publicznym używaniem rozumu. Wątpliwości, jakie się tutaj rodzą dotyczą czysto formalnego ujmowania sfery publicznej, charakterystycznego zarówno dla stanowiska Kanta, jak i współczesnych liberałów, a po części także dla Habermasa. 10 dr Bożena BANKOWICZ Katedra Historii Polskiej Myśli Politycznej Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) SKRAJNA PRAWICA W EUROPIE ZACHODNIEJ – OD MARGINALIZACJI DO POLITYCZNEGO ZNACZENIA (Extreme Right in Western Europe: From Marginalization to Political Significance) W artykule złożonym z dwóch części, w pierwszej z nich Autorka prezentuje najnowszą historię, znaczenie i wpływ ugrupowań skrajnie prawicowych w zachodnich demokracjach, wskazując zarazem na zagrożenia wynikające z rozwoju partii i wzrostu ich roli politycznej w Europie u schyłku poprzedniego tysiąclecia. W drugiej części stawia kilka hipotez dotyczących przyczyn wzrostu znaczenia tych partii oraz ich działań, analizując wiele problemów definicyjnych, których rozstrzygnięcie wpływa na ustalenie natury skrajnej prawicy, a także rozważając właściwe partiom i ruchom skrajnie prawicowym krytyczne nastawienie wobec istniejącego systemu politycznego, polityczne tendencje i postulaty. mgr Dominik SIEKLUCKI doktorant w Katedrze Współczesnych Systemów Politycznych Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Jagielloński (Kraków) MIĘDZY KONFRONTACJĄ A WSPÓŁPRACĄ: SLD, PSL i UP W LATACH 1993-2003 (Between Confrontation and Cooperation: the SLD, the PSL, and the UP in 1993-2003) Artykuł przedstawia trzy, powiązane ze sobą procesy, składające się na ponad dziesięcioletnią historię relacji między trzema partiami politycznymi: SLD, PSL i UP. Pierwszy to stopniowe nawiązywanie współpracy między dwoma ugrupowaniami reprezentującymi opcję socjaldemokratyczną: SLD i UP. Powołanie Unii w 1992 r. było próbą ustanowienia alternatywy dla Sojuszu, jednak porażka w wyborach parlamentarnych 1997 r. była jednocześnie klęską przyjętej koncepcji, zakładającej możliwość odebrania SLD części elektoratu. Od tego momentu coraz silniejszą pozycje w UP będą posiadać rzecznicy współpracy z Sojuszem, a końcowym efektem postępującej reorientacji koncepcji działania, będzie najpierw wsparcie kandydatury Aleksandra Kwaśniewskiego w wyborach prezydenckich 2000 r., a potem zawiązanie koalicji z SLD. Na kolejny proces składa się funkcjonowanie dwóch koalicji rządowych SLD i PSL, powstałych w 1993 oraz w 2001 r. (ta również z udziałem UP). Współpraca Sojuszu i Stronnictwa zarówno w okresie Sejmu II, jak i IV kadencji, układała się źle, a funkcjonowanie każdej z koalicji cechowało się występowaniem dużej ilości konfliktów, w konsekwencji których w latach 1993-1997 trzykrotnie dochodziło do zmian na stanowisku premiera, a układ rządowy ustanowiony w 2001 r. przetrwał zaledwie kilkanaście miesięcy. Te dwa główne procesy uzupełniane były przez podejmowaną sporadycznie współpracę między PSL i UP. Najbardziej znane jej przykłady to zgłoszenie wspólnego projektu konstytucji w 1993 roku oraz stworzenie koalicji pod nazwą Przymierze Społeczne przed wyborami samorządowymi 1998 r. 11
