Dieta o wysokim potencjale antyoksydacyjnym jako ważny czynnik

PRACE ORYGINALNE
Emilia KOLARZYK1
Agata PIETRZYCKA2
Agata KACZYŃSKA-RATKA1
Agata SKOP-LEWANDOWSKA1
Dieta o wysokim potencjale antyoksydacyjnym
jako ważny czynnik w pierwotnej i wtórnej
prewencji astmy oskrzelowej
Diet with high antioxidant capacity as important factor
in primary and secondary prevention of asthma
Zakład Higieny i Dietetyki
Uniwersytet Jagielloński
Collegium Medicum, Kraków
Kierownik:
Dr hab. Małgorzata Bała
1
Katedra Farmakobiologii
Wydziału Farmaceutycznego
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum,
Kraków
Kierownik:
Prof. dr hab. Gabriel Nowak
2
Dodatkowe słowa kluczowe:
dietetyczny wskaźnik antyoksydacyjny (DWA)
FRAP
astma oskrzelowa
ludzie zdrowi
kwestionariusz częstości spożycia (FFQ)
Additional key words:
dietary antioxidant index (DWA)
FRAP
bronchial asthma
healthy people
food frequency questionnaire (FFQ)
Adres do korespondencji:
Prof. dr hab. Emilia Kolarzyk
Zakład Higieny i Dietetyki, Uniwersytet
Jagielloński, Collegium Medicum
ul. Kopernika 7
31-034 Kraków
Tel/fax 12 422 37 20
e-mail: [email protected]
Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 12
W prewencji pierwotnej i wtórnej
chorób indukowanych niewydolnością
antyoksydacyjną ustroju i przesunięciem w kierunku procesów oksydacyjnych (w tym chorób o podłożu immunologiczno/alergologicznym, głównie
astmy oskrzelowej), ważną rolę może
odgrywać odpowiednia podaż egzogennych antyutleniaczy w diecie.
Celem badań było określenie całkowitego potencjału antyoksydacyjnego
(mierzonego wartością Dietetycznego
Wskaźnika Antyoksydacyjnego, DWA)
diety zdrowych mieszkańców Krakowa
wraz z określeniem hierarchii udziału
poszczególnych grup produktów spożywczych, co może być przesłanką
dla określenia wytycznych dla osób
chorych na astmę oskrzelową
Materiał i metody: Badaniami objęto 478 osób: 350 z populacji przeciętnej-zdrowi mieszkańcy Krakowa oraz
2 subpopulacje: 48 osób o wysokiej
sprawności fizycznej oraz 80 studentów z Uniwersytetu Jagiellońskiego
i Akademii Górniczo-Hutniczej. DWA
było określane w oparciu o kwestionariusz częstości spożycia (FFQ),
który obejmował częstość spożycia
oraz wielkość porcji 145 produktów
żywnościowych z następujących grup:
warzywa, owoce, przyprawy i zioła,
produkty zbożowe i orzechy, słodycze,
tłuszcze, soki i napoje. Jako miarę
właściwości antyoksydacyjnych przyjęto wartość całkowitego potencjału
antyoksydacyjnego (w mMol/l/średnią
porcję), mierzonego jako zdolność do
redukcji jonów żelaza II (metoda FRAP
wg I. Benzi).
Wyniki: Całkowity potencjał antyoksydacyjny (mierzony wartością DWA)
diety 225 badanych kobiet był statystycznie znamiennie wyższy niż 253
mężczyzn (82,7 Mmol/l vs 49,1Mmol/l).
Również wartości FRAP uzyskane
z poszczególnych grup produktów
spożywczych były wyższe w przypadku kobiet niż mężczyzn. Najwyższy
udział w całkowitej wielkości DWA
miały owoce, następnie – produkty
zbożowe oraz soki i napoje. Niestety,
wszystkie badane osoby spożywały
zbyt mało warzyw oraz ziół i przypraw
o udokumentowanych właściwościach
In primary and secondary prevention of diseases resulted from antioxidant failure and changes towards oxidation processes (autoimmunological/
allergic diseases, especially asthma)
intake of exogenic antioxidants from
food is crucial.
The aim of the study was to estimate diet antioxidant capacity (measured as DWA values) among healthy
inhabitants of Krakow and assess
which food products had the main
contribution in DAI, in order to give the
indications for people suffering from
bronchial asthma.
Material and Methods: The study
group consisted of 478 persons:
350 of healthy inhabitants of Krakow
and two specific subpopulations: 48
men with high level of physical activity and 80 students from Jagiellonian
University and Technical Academy.
Dietary antioxidant index (DWA) was
investigated on the basis of food frequency questionnaire (FFQ). In the
FFQ 145 food items were classified
into groups such as fruit and dried
fruits, vegetables and vegetable oils,
sweets, grains and cereal-based products, mixed dishes, fresh herbs, spices
and beverages. The total antioxidant
capacity of food intake was measured
using the method developed by Benzi.
This method exploits the ability of the
sample to reduce ferricions to ferrousions (FRAP).
Results: The total antioxidant capacity (measured as DWA) of diet of 225
examined women was higher than calculated from 253 men and statistically
significant (82.7Mmol/l vs 49.1Mmol/l).
Moreover FRAP values of particular
groups of food products were higher
in case of women than men. The highest contribution in total DWA value
had fruits and subsequently: cereals,
juices and beverages. Unfortunately,
examined people consumed to low
amount of vegetables, fresh herbs and
spices, which have well-documented
antioxidant property.
Conclusions: DWA values of healthy
individuals presented in this study may
be treated as a low reference value
of antioxidant capacity for diets of
743
antyoksydacyjnych.
Wnioski: Wartości DWA otrzymane z badań ludzi zdrowych mogą być wyznacznikiem dolnej granicy wartości
potencjału antyoksydacyjnego diety ludzi chorych na
astmę oskrzelową. Wzbogacanie diety osób chorych na
astmę oskrzelową (w szczególności mężczyzn) w naturalne
produkty o właściwościach antyoksydacyjnych, zawierającej egzogenne nieenzymatyczne antyoksydanty, może
stanowić ważny element profilaktyki pierwotnej i wtórnej
tego schorzenia.
Wstęp
U podłoża rozwoju całego szeregu patologicznych zmian w tkankach i narządach
leżą zaburzenia równowagi pomiędzy wytwarzaniem tzw. reaktywnych form tlenu i azotu,
a wydolnością układu antyoksydacyjnego
organizmu [1-3]. Dane z piśmiennictwa
wskazują na udział stresu oksydacyjnego w przewlekłym procesie zapalnym
w przebiegu astmy oskrzelowej oraz na
obniżoną aktywność niektórych wskaźników układu antyoksydacyjnego. U dzieci
z astmą oskrzelową stwierdzono istotnie
statystycznie niższą średnią wartość aktywności peroksydazy glutationowej w lizacie w
porównaniu ze średnią wartością w grupie
kontrolnej oraz niższą średnią wartość
aktywności S-transferazy glutationowej w
porównaniu ze średnią wartością u dzieci
z AZS [4]. Będące w nadmiarze reaktywne
formy tlenu prowadzą do patologicznych
zmian w układzie krążeniowo-oddechowym.
Powodują skurcz mięśni gładkich oskrzeli,
zwiększają obrzęki i wzrost wydzielania
śluzu oraz działają uszkadzająco na mikrokrążenie płucne [5]. Dlatego w pełni
uzasadnione są przesłanki kliniczne co do
konieczności szukania sposobów podniesienia wydolności układu antyoksydacyjnego,
w celu lepszej kontroli oraz wspomagania
leczenia farmakologicznego. Doniesienia z
piśmiennictwa wskazują, że usprawnienie
mechanizmów wydolności antyoksydacyjnej może mieć miejsce w przypadku
spożywania diety zawierającej produkty
o właściwościach antyoksydacyjnych
[6,7]. Oszacowanie właściwości antyoksydacyjnych poszczególnych produktów
spożywczych oraz ilości antyoksydantów
dostarczanych do ustroju człowieka z dietą
jest ważne z naukowego i klinicznego punktu
widzenia. Głównym źródłem antyoksydantów w żywności są owoce jagodowe i cytrusowe, zawierające witaminy E, C, związki
polifenolowe i karotenoidy (α- tokoferol jest
najlepiej poznanym i najbardziej efektywnym
antyoksydantem). W następnej kolejności
plasują się warzywa (pomidor, papryka
czerwona, warzywa kapustne, cebula, czosnek, buraki czerwone), zawierające między
innymi witaminę C, polifenole, likopen,
kwercetynę [8,9]. Nie mniej jednak funkcje
antyoksydacyjne pełnią również inne grupy
produktów: przyprawy i zioła, produkty zbożowe, orzechy, mięso, nabiał, tłuszcze, soki
i napoje [10]. Do oceny całkowitej zdolności
antyoksydacyjnej (TAC) dziennej racji pokarmowej może służyć Dietetyczny Wskaźnik
Antyoksydacyjny (DWA). Nie ma jednak
jednoznacznych wyników określających siłę
związku między spożyciem antyoksydantów
a obroną ustroju przed reaktywnymi forma744
asthmatic people. Enrichment in natural antioxidants diets
of asthmatic individuals (mainly men), should become an
important element of primary and secondary prophylaxis
in bronchial asthma.
mi tlenu [11]. Różne są również wartości
DWA otrzymywane przez poszczególnych
autorów, wynikające głównie z różnic w sposobie żywienia poszczególnych badanych
populacji. Obserwowane różnice wydają
się być determinowane również poprzez
płeć, stan zdrowia oraz czynniki związane
ze stylem życia [2,6]. W Polsce badania
w tym aspekcie są stosunkowo nieliczne,
skupiają się głównie na określeniu pojemności antyoksydacyjnej nie całodziennej
racji pokarmowej, lecz poszczególnych
produktów lub grup produktów spożywczych
[11], przy czym praktycznie nie ma badań
określających potencjał antyoksydacyjny
diety ludzi dotkniętych poszczególnymi
rodzajami schorzeń.
Celem badań było określenie całkowitego potencjału antyoksydacyjnego (mierzonego wartością Dietetycznego Wskaźnika
Antyoksydacyjnego) diety zdrowych kobiet
i mężczyzn wraz z określeniem hierarchii
udziału poszczególnych grup produktów
spożywczych, co może stanowić przesłankę
dla określenia wskazań dla ludzi chorych na
astmę oskrzelową.
Materiał i metodyka
Badaniami objęto 478 osób, obejmujących różne populacje:
Grupa I -350 osób w wieku 42,3 ±
14,1 lat, w tym: 180 kobiet (Podgrupa IA)
i 170 mężczyzn (Podgrupa IB) z populacji
„przeciętnej” – klinicznie zdrowi mieszkańcy
Krakowa – nie będący w leczeniu z powodu
chorób układu krążeniowo-oddechowego i
innych, mających wpływ na zaburzenie równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej.
Grupa II - 80 studentów V roku studiów
w wieku 24,2 ± 2.4 lat: 45 kobiet –studentek V roku kierunku Dietetyka na Wydziale
Lekarskim, UJCM (Podgrupa IIA) oraz 35
mężczyzn –studentów V roku Wydziału
Górnictwa i Geologii, AGH w Krakowie
(Podgrupa IIB).
Grupa III- 48 mężczyzn ze służb mundurowych, wykonujących pracę wymagającą
dużej fizycznej aktywności zawodowej, w
wieku 38,2 ± 8,3 lat.
Żadna z badanych osób nie pozostawała na diecie ograniczającej spożycie
antyoksydantów, głównie warzyw i owoców
oraz nie miała chorób układu pokarmowego,
ograniczających strawność i biodostępność
spożywanych pokarmów.
U wszystkich badanych przeprowadzony został kwestionariusz częstości spożycia
(FFQ), przygotowany wg danych i zaleceń
American Dietetic Assosciation [12], w
oparciu o który określany był Dietetyczny
Wskaźnik Antyoksydacyjny (DWA). FFQ
obejmował częstość spożycia oraz wielkość porcji 145 produktów żywnościowych
z następujących grup: owoce; warzywa;
przyprawy i zioła; produkty zbożowe i orzechy; ryby i owoce morza; dania mieszane i
zupy; tłuszcze i sosy; słodycze; soki i napoje
(kawa, herbata, wino). Wszystkie wywiady
zebrane zostały w tej samej porze roku
(marzec, kwiecień, maj).
Ankietowani określali częstość spożycia
w ciągu ostatniego miesiąca, przyjmując następujące rangi: nie jadłem/jadłam w ciągu
ostatniego miesiąca, 1 raz w miesiącu, 2
razy w miesiącu, 1-2 razy w tygodniu, 3-4
razy w tygodniu, 5-6 razy w tygodniu, 1 raz
na dobę, 2 i więcej razy na dobę. Dla każdego produktu żywieniowego podana była
wielkość porcji średniej (100g produktu, objętość szklanki, zawartość łyżki stołowej lub
ilość produktu konieczna do posmarowania
2 kromek chleba). Przyjęte zostało, że każda
pozycja reprezentuje wszystkie formy danej
żywności (czyli świeże, zamrożone, gotowane lub w puszkach), na przykład: „jabłka”
obejmują świeże owoce, sok, kompot lub
drożdżówkę z jabłkami. Połowa porcji średniej traktowana była jako porcja mała, półtora lub więcej średniej porcji - porcja duża.
Jako miara właściwości antyoksydacyjnych
poszczególnych produktów żywnościowych
(zawartych w kwestionariuszu) przyjęta była
wartość całkowitego potencjału antyoksydacyjnego (w mMol / średnią porcję), mierzonego jako zdolność do redukcji jonów żelaza
(Fe+3 do Fe+2 - metoda FRAP wg. I. Benzi)
[13]. Wartość FRAP została zaczerpnięta z
uprzednio opublikowanej bazy, używanej
w Stanach Zjednoczonych i we Włoszech
[10,12]. Dla małej porcji przyjęta została
połowa wartości FRAP, dla dużej porcji półtora wartości FRAP. Obliczona została
wartość FRAP dziennej racji pokarmowej
(sumowano wartość FRAP –ilość porcji i
wielkość porcji w ciągu miesiąca i podzielono przez 30 dni).
Różnice w wartościach FRAP między
poszczególnymi grupami badanych osób
obliczone zostały przy użyciu testu U Manna - Whitneya .
Wyniki badań
Wartości FRAP w pożywieniu nie wykazywały statystycznie znamiennych różnic
przy porównaniu wyników w obrębie tej
samej płci (2 podgrupy kobiet i 3 podgrupy
mężczyzn), natomiast średnie wartości
FRAP uzyskane z badań mężczyzn były
statystycznie znamiennie niższe w porównaniu do wartości uzyskanych z badań
kobiet. Należy przy tym zaznaczyć, że dieta
studentek miała wyższą wartość niż starszych od nich kobiet z populacji przeciętnej.
E. Kolarzyk i wsp.
W całej grupie mężczyzn najwyższe wartości FRAP mieli mężczyźni aktywni fizycznie,
następnie studenci, a najniższe - mężczyźni
z populacji przeciętnej (Tab. I).
Analizując hierarchię udziału produktów
spożywczych z poszczególnych grup w całkowitej wartości potencjału antyoksydacyjnego (DWA) kobiet stwierdzono, że najwyższy
procentowy udział oraz najwyższą wartość
FRAP miały owoce (statystycznie istotnie
wyższa wartość FRAP w przypadku studentek (35,0 mMol/l) niż kobiet z populacji przeciętnej (28,5 mMol/l); w następnej kolejności:
były produkty zbożowe i orzechy oraz soki
i napoje (głównie kawa). Niestety, niski był
udział produktów o udokumentowanych właściwościach antyoksydacyjnych, takich jak
warzywa oraz przyprawy i zioła (w zakresie
7-9% całkowitej wartości). Spożycie produktów z innych grup tylko w niewielkim stopniu
wpływało na wartość DWA (Tab. II).
Analizując hierarchię udziału produktów spożywczych z poszczególnych grup
w całkowitej wartości potencjału antyoksydacyjnego (DWA) w grupie mężczyzn
stwierdzono, że podobnie jak w przypadku
kobiet, najwyższy procentowy udział w wielkości DWA oraz najwyższą wartość FRAP
miały owoce (najwyższe wartości w grupie
studentów, najniższe w grupie mężczyzn o
wysokiej zawodowej aktywności fizycznej).
W przeciwieństwie natomiast do kobiet, na
drugim miejscu znalazły się soki i napoje
(najwyższa wartość w grupie mężczyzn
aktywnych fizycznie - porównywalna z
owocami, najniższa w grupie studentów),
a dopiero w następnej kolejności produkty
zbożowe oraz orzechy (na zbliżonym poziomie we wszystkich grupach). Równie niski
jak u kobiet był udział warzyw oraz przypraw
i ziół (w zakresie 6,2-8,7% całkowitej wartości). Spożycie produktów z innych grup
miało niewielkie znaczenie dla całkowitej
wartości DWA (Tab. III).
Analiza całej grupy badanych kobiet
oraz całej grupy mężczyzn potwierdziła
wyniki dotyczące poszczególnych subpopulacji. Całkowity potencjał antyoksydacyjny
(mierzony wartością DWA) diety kobiet był
statystycznie istotnie wyższy niż mężczyzn
(DWA kobiet -82,7 Mmol/l; DWA mężczyzn
– 49,1 Mmol/l). Również wartości FRAP uzyskane ze spożycia produktów należących
do każdej z analizowanych grup produktów
spożywczych były wyższe w diecie badanych kobiet niż mężczyzn (Ryc. 1).
Dyskusja
Problem oceny całkowitego potencjału antyoksydacyjnego całodziennej racji pokarmowej, jak i poszczególnych części składowych
diety oraz relacji między antyoksydantami
w pożywieniu i we krwi, jest aktualny i analizowany w różnych populacjach ludzi zdrowych
i chorych [14-17]. W licznych pracach
zostały przedstawione właściwości antyoksydacyjne poszczególnych produktów
żywieniowych. Stosowane są jednak różne
metody do oceny właściwości przeciw utleniających [18-22]. Z reguły klasyfikowane
są do dwóch różnych grup [18]. Pierwsza
grupa opiera się na przekazaniu elektronu
(SET) i zmianie zabarwienia zredukowanego rodnika i obejmuje: FRAP (ferric
reducing antioxidant power) - oznaczenie
Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 12
jonami żelaza (Fe+3 do Fe+2); TEAC/TEAC
(equivalent antioxidant capacity)- metoda
równoważników α-tokoferolu; DPPH- reakcja z 2,2-difenylo-1-pikrylohydrazylem
(określenie zdolności eliminowania wolnego
rodnika DPPH+); ABTS -z wykorzystaniem
kationorodnika ABTS. Druga grupa opiera
się na przekazaniu atomu wodoru (HAT)
i obejmuje: TRAP (total radical trapping
antioxidant parameter)- metoda wyznaczająca parametr całkowitego wiązania
rodników; LPSC- badanie pojemności
antyoksydacyjnej dla rodników peroksylowych na podstawie chemiluminescencji; ORAC (oxygen radical absorbance
capacity) - badanie zdolności wiązania
wolnych rodników tlenowych. Mimo różnych mechanizmów, na których oparte są
wymienione metody, występuje zgodność
w ocenie aktywności antyoksydacyjnej
badanego materiału (ocenianej metodami
FRAP, DPPH, ABTS) [23]. Dodatkowym problemem jest różnorodność terminów stosowanych w badaniach żywności i materiałów
biologicznych: TAA- aktywność całkowita
(integralna, łączna, zbiorcza, wspólna), lub
TAC – pojemność antyoksydacyjna (potencjał, siła, moc, itp.). Zaistniała konieczność rozróżnienia terminów TAA od TAC i
uściślenia ich znaczeń. TAA (aktywność)
– ma zastosowanie przy czasie inkubacji
krótszym niż czas potrzebny do uzyskania
stanu stacjonarnego i obejmuje tylko frakcje
najaktywniejsze antyoksydantów. Potencjał
/pojemność - TAC - stosowana jest natomiast do oznaczeń w stanie stacjonarnym,
i ujmuje wszystkie frakcje mieszaniny antyoksydantów, tak o kinetykach szybkich jak
i wolnych oraz udział reakcji następczych
[23].
Dla określania pojemności antyoksydacyjnej produktów spożywczych, stosunkowo
często stosowana jest metoda ORAC, opracowana przez National Institute of Aging (NIA)
w National Institutes of Health (NIH). W 2007
roku amerykańskie Ministerstwo Rolnictwa
udostępniło bazę danych dokumentującą
wielkości ORAC (przeliczone dla porcji
artykułów żywnościowych o masie 100g wyrażone w mikromolach TE (równoważnikach
troloksu-pochodnej witaminy E). Eksperci
sugerują, że należy spożywać od 3000 do
5000 jednostek ORAC, a w rzeczywistości
ludzie konsumują średnio mniej niż 1000
jednostek ORAC.
Nasze badania również wykazały małe
spożycie produktów o właściwościach
antyoksydacyjnych. Całkowity potencjał
antyoksydacyjny diety (DWA) -mierzony
jako zdolność do redukcji jonów żelaza II
(metoda FRAP wg I. Benzi) miał niższe
wartości niż uzyskane z badań populacji
stosujących dietę śródziemnomorską [6].
Wiąże się to głównie ze zbyt małym spożyciem warzyw, sezonowymi wahaniami
w częstości spożywania owoców (badania
były wykonywane w miesiącach marzecmaj), a także z faktu, że badana przez nas
populacja nie miała w zwyczaju używać
ziół i przypraw, tak charakterystycznych
dla diety śródziemnomorskiej. Dbałość o
właściwą podaż w diecie produktów o właściwościach antoksydacyjnych jest szczególnie ważna, gdyż zarówno w naszych nie
publikowanych jeszcze badaniach, jak i w
badaniach innych autorów [7] wykazano, że
dieta może być ważnym źródłem prewencji
przed stresem oksydacyjnym i pozytywnie
wpływać na stężenie wskaźników obrony
antyoksydacyjnej, oznaczanych w krwi.
Przywracanie właściwej równowagi antyoksydacyjno–pro oksydacyjnej jest ważne w
prewencji pierwotnej, ale przede wszystkim
w prewencji wtórnej chorób indukowanych
stresem oksydacyjnym. Należy dodać, że w
chorobach, którym towarzyszą przewlekłe
infekcje, dochodzi do wtórnego indukowania
oksydantów, co pogarsza kliniczny przebieg
tych schorzeń. Wówczas synteza wolnych
rodników tlenowych jest zjawiskiem wtórnym
do przebiegu choroby, a nie czynnikiem
inicjującym jej rozwój.
Według danych literaturowych jedną z
przyczyn częstszego występowania astmy
w ostatnich latach może być mała zawartość
antyoksydantów (np. witaminy A, C, E) w
diecie [24]. W przypadku ludzi chorych
na astmę oskrzelową badania wykazały
niedobór substancji bioaktywnych o właściwościach przeciwutleniających w diecie,
co niejednokrotnie determinowało ich poziom w materiale biologicznym (krew, płyn
BAL). Wykazano niedobór witaminy C w
diecie [25], a także zmniejszone stężenie
tej witaminy w surowicy dorosłych [25,26]
i dzieci w przedziale wiekowym 6-17 lat
[27] oraz w płynie z płukania oskrzelowopęcherzykowego (BAL) [28]. Wyniki dotyczące stężenia witaminy A w surowicy były
niejednoznaczne; stwierdzano zarówno
wartości prawidłowe [29], jak też istotnie
obniżone [26]. Obniżone stężenie witaminy
A wykazano w surowicy dzieci chorych na
astmę [30]. Wyniki dotyczące witaminy E
są niejednoznaczne w surowicy, natomiast
wykazano niskie stężenie witaminy E w porównaniu z osobami zdrowymi w płynie BAL
[28], a także w krwi pełnej żylnej [31].
W Polsce brakuje badań dotyczących
zarówno określenia potencjału antyoksydacyjnego diety jak i związku między stężeniem antyoksydantów w diecie i we krwi
ludzi chorych na astmę oskrzelową. Wyniki
naszych badań (obejmujące ludzi zdrowych)
mogą stanowić podstawę do określenia dolnej granicy wartości potencjału antyoksydacyjnego diety ludzi dotkniętych tym schorzeniem. Są również praktycznym wskazaniem
dla dietetyków i lekarzy co do konieczności
zalecania diety (głównie mężczyznom)
o zwiększonej zawartości naturalnych antyoksydantów. Można to osiągnąć poprzez
modyfikację sposobu żywienia w kierunku
podaży w każdej porze roku większej ilości
produktów obfitujących w polifenole, witaminy C i E oraz karotenoidy, czyli owoców,
a przede wszystkim warzyw.
Wnioski
1.Potencjał antyoksydacyjny diety
mężczyzn (niezależnie od wieku, rodzaju i
stopnia zawodowej aktywności fizycznej) był
statystycznie istotnie niższy niż otrzymany
z badań kobiet.
2. Na mierzony wartością DWA niski
potencjał antyoksydacyjny diety, w szczególności mężczyzn, miała wpływ niska
podaż warzyw oraz przypraw i ziół o udokumentowanych właściwościach antyoksydacyjnych.
745
3. Wartości DWA otrzymane z badań
ludzi zdrowych mogą wyznaczać dolną granicę, poniżej której nie powinny się kształtować wartości potencjału antyoksydacyjnego
diety ludzi chorych na astmę oskrzelową .
4. Podaż diety bogatej w naturalne produkty o właściwościach antyoksydacyjnych,
zawierającej egzogenne nieenzymatyczne
antyoksydanty, może stanowić ważny element profilaktyki pierwotnej i wtórnej osób
chorych na astmę oskrzelową .
Piśmiennictwo
1. Lobo V, Patil A, Phatak A, Chandra N: Free radicals,
antioxidants and functional foods: Impact on human
health. Pharmacogn Rev. 2010; 4: 118–126.
2. Rao AL, Bharani M, Pallavi V: Role of antioxidants
and free radicals in health and disease. Adv Pharmacol Toxicol. 2006; 7: 29–38.
3. El-Beltagi HS, Mohamed HI: Reactive oxygen
species, lipid peroxidation and antioxidative defense
mechanism. Not Bot Horti Agrobo. 2013; 41: 44-57.
4. Lodwich M, Romuk E, Echolc B, Karpe J, Machura
E i wsp: Ocena wybranych parametrów równowagi
oksydacyjno-antyoksydacyjnej u dzieci chorych na
astmę oskrzelową i atopowe zapalenie skóry. Annal
Academ Med Silensien 2012; 66: 16-23.
5. Busse WW, Lemanske RF: Asthma. N Engl J Med.
2001; 344: 350–362.
6. Zamora-Ros R, Serafini M, Estruch R, LamuelaRaventos RM, Martinez-Gonzalez MA. et al:
Mediterranean diet and non enzymatic capacity in
the PREMIMED study: Evidence for a mechanism
of antioxidant tuning. Nutr Metabol Cardiovas Dis.
2013; XX: 1-8.
7. Cao G, Booth SL, Sadowski JA, Prior RL: Increases
in human plasma antioxidant capacity after consumption of controlled diets high in fruit and vegetables.
Am J Clin Nutr 1998; 68: 1081–1087.
8. Stolarzewicz IA, Ciekot J, Fabiszewska AU, Białecka-Florjańczyk E: Roślinne i mikrobiologiczne
746
źródła przeciwutleniaczy. Post Hig Med Dośw. 2013;
67: 1359-1373.
9. Wawrzyniak A, Krotki M, Stoparczyk B: Właściwości antyoksydacyjne owoców i warzyw. Med Rodz.
2011; 01: 19-23.
10. Pellegrini N, Serafini M, Salvatore S, Del Rio D,
Bianchi M, Brighenti F: Total antioxidant capacity of
spices, dried fruits, nuts, pulses, cereals and sweets
consumed in Italy assessed by three different in vitro
assays. Mol Nutr Food Res. 2006; 50: 1030–1038.
11. Kolodziejczyk J, Nowak P, Kowalska I, Stochmal
A: Antioxidant action of six Trifolium species in blood
platelet experimental system in vitro. Mol Cell Bioch.
2015; 1-9. DOI: 10.1007/Sl 1010-015-2556-2.
12. Satia JA, Watters JL, Galanko JA: Validation of
an antioxidant questionnaire in whites and african
Americans. J Am Diet Assoc. 2009; 109: 502-508.
13. Benzie IF, Strain JJ: The ferric reducing ability of
plasma (FRAP) as a measure of „antioxidant power”:
the FRAP assay. Anal Biochem. 1996; 239: 70-76.
14. Rautiainen S, Serafini M, Morgenstern R, Prior
R, Wolk A: The validity and reproducibility of foodfrequency questionnaire- based total antioxidant
capacity estimates in Swedish women. Am J Clin
Nutr. 2008; 87: 1247-1453.
15. Butnariu M, Caunii A: Design management of
functional foods for quality of life improvement. Ann
Agric Environ Med. 2013; 20: 736–741.
16. Burrows TL, Hutchesson MJ, Rollo ME, Boggess
MM, Guest M, Collins CE: Fruit and vegetable
intake assessed by food frequency questionnaire
and plasma carotenoids: a validation study in adults.
Nutrients 2015; 7: 3240-3251.
17. Collins CE, Burrows TL, Rollo ME, Boggess MM,
Watson JF. et al: The comparative validity and
reproducibility of a diet quality index for adults: the
Australian Recommended Food Score. Nutrients
2015; 7: 785-798.
18. Sieniawska E: Losy roślinnych antyoksydantów w
organizmie ludzkim. Post Fitoter. 2012; 13: 55-58.
19. Re R, Pellegrini N, Proteggenter A: Antioxidant
activity applying improved ABTS radical cation
decoloronization assay. Free Rad Med. 1999; 26,
9/10: 1231-1237.
20. Kedare SB, Singh RP: Genesis and development
of DPPH method of antioxidant assay. J Food Sci
Technol. 2011 ,48: 412–422.
21. Ou B, Hampsch-Woodill M, Prior RL: Development and validation of an improved oxygen radical
absorbance capacity assay using fluorescein as the
fluorescent probe. J Agric Food Chem. 2001; 49:
4619–4626.
22. Gramza-Michałowska A, Korczak J: Oxygen radical
absorbance capacity of selected food products. Acta
Sci Pol Technol Aliment. 2013; 12:175-180.
23. Bartoń H, Fołta M: Krok w kierunku standaryzacji:
modyfikacje metod (FRAP, DPPH, ABTS) i nowe
parametry aktywności antyoksydacyjnej. Konferencja
Naukowa „Naturalne przeciwutleniacze: od surowca
do organizmu” Poznań, 29-30 stycznia, 2007 streszczenia zjazdowe, 151-152.
24. Sadowska-Woda I, Bieszczad-Bedrejczuk E: Rola
stresu oksydacyjnego w patogenezie astmy oskrzelowej. Alerg Astma Immun. 2011; 16: 80-89.
25. Allen S, Britton JR, Leonardi-Bee JA: Association
between antioxidant vitamins and asthma outcome
measures: systematic review and meta-analysis.
Thorax 2009; 64: 610-619.
26. Barnes PJ, Drazen JM, Rennard SI: Asthma and
COPD: basic mechanisms and clinical management.
Elsevier, 2009-896.
27. Harik-Khan RI, Muller DC, Wise RA: Serum vitamin
levels and the risk of asthma in children. Am J Epidemiol. 2004; 159: 351-357.
28. Kelly FJ, Mudway I, Blomberg A, Frew A, Sandström T: Altered lung antioxidant status in patients
with mild asthma. Lancet 1999; 354: 482-483.
29. Powell CVE, Nash AA, Powers HJ, Primhak RA:
Antioxidant status in asthma. Pediatr Pulmonol.
1994; 18: 34-38.
30. Al Senaidy AM: Serum vitamin A and beta-carotene
levels in children with asthma. J Asthma 2009; 46:
699-702.
31. Wood LG, Garg ML, Blake RJ, Simpson JL,
Gibson PG: Oxidized vitamin E and glutathione as
markers of clinical status in asthma. Clin Nutr. 2008;
27: 579-586.
E. Kolarzyk i wsp.