Niepokojące obserwacje ornitologów Czy umiemy koegzystować z

archiwum.hel.sam3.pl
Data: 2017-03-07
iepokojące obserwacje ornitologów Czy umiemy koegzystować z awifauną naszej zatoki?
Niepokojące obserwacje ornitologów
Czy umiemy koegzystować z awifauną naszej zatoki?
ŹRÓDŁO:
http://www.hel.ug.edu.pl/aktu/lastminut/ploszenie_ptakow.html
Zatoki, ujścia rzek i piaszczyste łachy skupiają podczas sezonu lęgowego, migracji i zimowania
tysiące ptaków wodnych: siewkowców, ptaków brodzących, grążyc, pławnic, mew, rybitw i
kormoranów. Wiele z tych miejsc, posiadając atrakcyjne walory rekreacyjne, często i chętnie
bywa odwiedzanych przez turystów i wczasowiczów wykorzystujących je dla wypoczynku,
uprawiania sportów wodnych i plażowania.
Bielik na Ryfie Mew Szlaki żeglugowe zazwyczaj mają swój początek lub koniec właśnie na tych
akwenach. Zbieżność pojawiania się ptaków i ludzi w czasie i przestrzeni prowadzi do
niepokojenia czy też nawet płoszenia tych pierwszych. Zagadnienia te były dość szeroko
studiowane w Zachodniej Europie i Stanach Zjednoczonych, doczekując się licznych opracowań.
Niepokojenie można zdefiniować jako sytuację, w której dany osobnik (ptak) wykazuje
zachowanie odbiegające od normalnego i preferowanego lub sytuację, w której ludzka
aktywność powoduje zachowanie u ptaków nie występujące podczas braku tej aktywności.
Wzrost zapotrzebowania na miejsca rekreacyjne i rozwój sportów wodnych może mieć istotnie
negatywny wpływ na populację pojawiających się w danym regionie ptaków. Przykładowo ich
płoszenie, wywołane przez sporty wodne, żeglugę i spacerujące osoby wymaga dodatkowych
nakładów energii na lot i znacząco wpływa na dostęp do pokarmu podczas żerowania.
Niepokojenie
jest
jednym
z
częściej
cytowanych
antropogenicznych
czynników
oddziaływujących na ptaki. Reakcją na zakłócanie spokoju przez ludzi może być poderwanie się
do lotu (spłoszenie), podwyższona ostrożność, głos ostrzegawczy i zmiana dobowej aktywności.
Ptaki wodne odbierają człowieka jako drapieżnika. Ich reakcja na obecność ludzi jest w dużej
mierze zdeterminowana umiejętnością oceny ryzyka. Gdy nasze działanie i obecność są
postrzegane jako zagrażające ich życiu, obserwujemy zachowanie antydrapieżnicze. Bardzo
często osobniki żerujące czy też ptaki odpoczywające na skutek ludzkiej aktywności podrywają
się do lotu lub też nurkują. Odległość od źródła zagrożenia, z której spłoszone ptaki podrywają
się do lotu jest zależna od rodzaju czynnika płoszącego.
Minimalny dystans jest uznawany za wskaźnik wrażliwości danego gatunku na niepokojenie.
Ptaki, które odlatują z większej odległości są uznawane za bardziej wrażliwe niż te, u których
dystans ucieczki jest mniejszy. Jednakże osobniki odlatujące z mniejszej odległości mogą tak
naprawdę być wrażliwsze, a ich krótki dystans ucieczki wynika z bilansu zagrożenia
niedożywieniem i reakcji antydrapieżniczej. Dystans ucieczki osobników w dobrej kondycji
będzie większy, w porównaniu z niedożywionymi osobnikami, które będą żerować jak długo
będzie to możliwe, często stając się łatwiejszym łupem dla drapieżnika.
Najważniejsze miejsca dla ptaków wodnych rejonie Zatoki Puckiej: 1-plaża za portem
wojennym w Helu, 2-płycizny koło Jastarni, 3-płycizny koło Chałup, 4-łąki we Władysławowie,
5-Kaczy Winkiel, 6-rezerwat Beka, 7-Ryf Mew, 8-Cypel Rewski. Również źródło zagrożenia ma
kluczowe znaczenie, jeżeli chodzi o reakcję ptaków. Łodzie zmotoryzowane o dużej prędkości,
quady, biegacze i psy należą do najczęściej wymienianych źródeł. Chociaż bardzo szybkie i
głośne jednostki są uznawane za głównych winowajców, te nie zmotoryzowane również mogą
płoszyć ptaki. Przykładowo monitoring w ujściu rzeki Tees, w północno-wschodniej Anglii,
pokazał, że kitesurfing może w zależności od rejonu być w pierwszej dwójce lub czwórce
najważniejszych czynników odpowiedzialnych za niepokojenie i płoszenie. Około połowa
notowanej aktywności kitesurferów kończyła się niepokojeniem lub płoszeniem. Obserwacje
potwierdzające negatywny wpływ kitesurfingu na żerujące ptaki autor poczynił w rejonie płycizn
Strona 1 z 3
archiwum.hel.sam3.pl
Data: 2017-03-07
iepokojące obserwacje ornitologów Czy umiemy koegzystować z awifauną naszej zatoki?
niedaleko Jastarni, gdzie żerujące biegusy zmienne podrywały się do lotu w momencie, gdy
kitesurfer zbliżał się do brzegu. Zjawisko to powtarzało się kilkakrotnie.
Ptaki, które w wyniku niepokojenia zostają spłoszone, przemieszczają się w inne miejsce albo
wracają na obszar, z którego zostały spłoszone często dopiero po dłuższym czasie. W okresie
lęgów czas powrotu do miejsca, z którego zostały spłoszone jest znacznie krótszy, co jest
związane z inkubacją czy też opieką nad potomstwem. Poza okresem rozrodczym jest mniej
prawdopodobne, że dany osobnik wróci na miejsce, z którego został spłoszony. Okres powrotu
jest w dużej mierze zależny od zachowania ptaka (np. żerowanie lub odpoczywanie),
dostępności pokarmu, a także kondycji danego osobnika. W wypadku niewielkiej dostępności
pokarmu czas powrotu na żerowisko może być znacznie dłuższy. Czy osobnik danego gatunku
powróci, w dużej mierze jest także zależne od proporcji odpowiednich siedlisk w regionie, a
także częstotliwości niepokojenia.
Młody kamusznik (Arenaria interpres) żerujący na plażach powstałych przy nowo
wybudowanym porcie rybackim w Kuźnicy W wypadku wielu gatunków siewkowców regułą jest
porzucanie żerowisk lub miejsc odpoczynku z wyższą częstotliwością niepokojenia. Bardzo
często po tym jak ptaki zostaną spłoszone notowana jest znacznie niższa ich liczebność.
Niepokojenie prowadzi również do zmiany proporcji czasu poświęcanego na żerowanie i
odpoczynek. Badania prowadzone na piaskowcach w Massachusettes (USA) pokazują, że
niepokojone przez quady znacznie więcej czasu poświęcają na żerowanie kosztem odpoczynku.
Pierwszoroczne piaskowce na plaży w rejonie wraków koło portu wojennego w Helu (od strony
Zatoki Puckiej) Jest wiele czynników, które wpływają na to, jak ptaki będą się zachowywać w
odpowiedzi na niepokojenie. Zależy to od gatunku, liczebności stada, kondycji danego
osobnika, dostępności pokarmu, częstotliwości i intensywności niepokojenia, wielkości ciała,
odległości do innego miejsca odpoczynku lub żerowania, prędkości przemieszczającego się
źródła zagrożenia oraz jego rodzaju. Zasadniczo ptaki poza sezonem lęgowym są mniej
tolerancyjne na zakłócenia. Dystans ucieczki większych gatunków jest dłuższy - potrzebują
więcej miejsca, aby poderwać się do lotu. Ptaki będą szybciej reagować na zagrożenia podczas
niesprzyjających warunków pogodowych, w okresie pierzenia i braku pokarmu. Powszechnie
wiadomo, że szybkie i głośne łodzie motorowodne oraz skutery płoszą ptaki, jednakże
obserwowano płoszenie stada kormoranów (600 osobników) przez kajak przepływający w
odległości 90 m. Również wielkość stada w wypadku wielu gatunków, może mieć kluczowy
wpływ na reakcje ptaków na płoszenie. Wielotysięczne stada kaczek szybciej podrywają się do
lotu niż mniejsze stada. W przypadku piaskowców liczebność stada nie miała wpływu na
dystans ucieczki.Kulik wielki (Numenius arquata) - płochliwy gatunek siewkowca pojawiający
się na nadzatokowych płyciznach w okresie przelotu. Niepokojenie może zwiększyć nakład
energetyczny, jaki dany osobnik musi poświęcić na żerowanie i zmniejszyć czas. jaki na nie
poświęca. Badania na krzyżówkach pokazały, że osobniki niepokojone miały istotnie mniejszy
ciężar ciała, w porównaniu z tymi, które żerowały bez zakłóceń. Ma to bardzo duże znaczenie
podczas migracji, kiedy żerowiska są wykorzystywane jako miejsca przystankowe i swojego
rodzaju stacje paliwowe, gdzie są uzupełniane zapasy energetyczne na dalszą wędrówkę. W
okresie lęgów niepokojenie lub płoszenie może prowadzić do porzucenia lęgów lub zdradzenia
lokalizacji gniazda drapieżnikom.
Działania zaradcze mogące zniwelować negatywne skutki wywołane niepokojeniem to:
Kanalizowanie pieszego ruchu turystycznego wzdłuż dobrze oznaczonych ścieżek
zapewniających spokój w miejscach szczególnie ważnych dla lęgowych i migrujących ptaków
Postawienie zapór dźwiękowych w miejscach zwiększonego natężenia hałasu Utworzenie stref
buforowych (250m) okalających szczególnie newralgiczne miejsca Ustanowienie i wprowadzenie
Strona 2 z 3
archiwum.hel.sam3.pl
Data: 2017-03-07
iepokojące obserwacje ornitologów Czy umiemy koegzystować z awifauną naszej zatoki?
czasowo-przestrzennego zamknięcia akwenów i miejsc ważnych dla nurkujących kaczek i
siewkowców Wprowadzenie nakazu prowadzenia psów na smyczy Odpowiednie programy
edukacyjne W rejonie polskiego wybrzeża szczególnie wyraźnie występujący konflikt interesów
można obserwować w rejonie Zatoki Puckiej, a także Wyspy Sobieszewskiej. Zmiany wywołane
intensywnym rozwojem sportów wodnych czy też ogólnie przyjętej rekreacji są najbardziej
widoczne w rejonie Zatoki Puckiej. Sztandarowymi przykładami jest los Cypla Rewskiego
(Szpyrku), gdzie na przełomie lat 80-90. istniał w okresie letnio-jesiennym obóz obrączkarski,
na którym stwierdzano licznie gatunki siewkowców, mew i rybitw. Po tym jak teren ten został
oddany do użytku klubów kite- i windsurfingowych, zamienił się w okresie przelotu ptaków w
prawdziwą ptasią pustynię. Ryf Mew, który ze względu na swoje walory jest dla ptaków
najatrakcyjniejszy, nie spełnia swojej funkcji ze względu na nadmierną ludzką eksploatację, ze
szczególnym uwzględnieniem sportów wodnych, takich jak kitesurfing. Podobny los podzieliły
płycizny nieopodal Jastarni i Chałup. Wymieniane ostatnio w mediach symbiotyczne
współistnienie ptactwa wodnego i kitesurfingu, polega na tym, że tam gdzie pojawia się
kitesurfing, ich liczebność znacząco się obniża, w niektórych miejscach do zera. Rejon Zatoki
Puckiej należy do systemu NATURA 2000 i Polska jest zobowiązana przez Dyrektywę
Siedliskową i Ptasią do zachowania odpowiedniego stanu bioróżnorodności w tym obszarze.
Zakaz przestrzenny poruszania jednostek w odległości mniejszej niż 3 kable od Rybitwiej
Mielizny (za wyjątkiem dopływania do miejsc dozwolonych), rezerwatu Beka i ujścia rzeki
Płutnicy oraz zakaz organizowania imprez i szkółek kitesurfingu na Rybitwiej Mieliźnie, a także
całkowity zakaz używania skuterów wodnych oraz poruszania się łodzi motorowodnych powyżej
5 węzłów na całym obszarze Zatoki Puckiej Wewnętrznej, które pojawiły się jako sposób
minimalizacji/eliminacji zagrożeń we Wstępnej wersji programów zarządzania dla obszaru
Zatoka Pucka (PBL22005) należy uznać za krok do przodu w zachowaniu odpowiedniego stanu
awifauny Zatoki Puckiej. Należy żywić nadzieję, że uda się je wcielić w życie.
Tekst: Mikołaj Koss
Zdjęcia: Krzysztof E. Skóra, Mikołaj Koss
Literatura:Borgmann, K.L., 2011. A Review of Human Disturbance Impacts on Waterbirds.
Tiburon, California: Audubon California.Smit,C .J. & Visser,G .J.M. 1993. Effects of disturbance
on shorebirds: a summary of existing knowledge from the Dutch Wadden Sea and Delta area.
Wader Study Group Bull. 68: 6-19.Linaker, R. 2013. Recreational Disturbance at the
Teesmouth and Cleveland Coast European Marine Site. Bird disturbance fieldwork winter
2011/2012.University of York.
19 - 12 - 2013
El¿bieta Wiekiera
Urz±d Miasta Helu
Strona 3 z 3