Pobierz w PDF - Sacrum et Decorum

Konrad Kucza-Kuczyński
Warszawa, Politechnika Warszawska
Problemy typologii architektury współczesnych polskich kościołów
Celem poniższej refleksji nie jest kolejna, zamknięta propozycja typologii
współczesnej architektury polskich kościołów. Jako projektujący, również kościoły, architekt
mam obawy, co do możliwości zapisania zbyt szczegółowych zestawień typologicznych.
Wynika to z samej natury twórczego dzieła architektury – tutaj ograniczonego dodatkowo
wytycznymi teologiczno-liturgicznymi. Takie podejście jest być może w delikatnej, ale
jednak opozycji do metodologicznych postaw historyków sztuki i architektury, idących często
w odsłanianiu idei dzieła dalej niż sam twórca. Mam oczywiście świadomość prawa wolności
w budowaniu typologii.
Chciałbym dokonać tutaj jedynie krytycznego porównania dotychczasowych polskich
prób typologii, w tym również i własnych, mając w tle podobne opracowania zagraniczne i
własne obserwacje. Celem będzie określenie metodologicznej płaszczyzny dla stworzenia
jakby typologii wynikowej, w miarę możliwości uniwersalnej i to dla trzech typów
odbiorców: twórcy-architekta, historyka-krytyka architektury, użytkownika-Kościoła, z
uwzględnieniem zatem aspektów liturgicznych. Należy zaznaczyć, iż w żadnej z dotychczas
określanych typologii nie było miejsca dla odbiorcy, szczególnie wiernego, który jest
głównym użytkownikiem architektury kościelnej.
Sprecyzowania wymaga również określenie przedziału czasowego analizowanego
zbioru. Uważam, iż standardowe przedziały stosowane w historii architektury i sztuki (np.
„XX wiek” czy „okres powojenny”) lub inne wiązane z okresami stylistycznymi (np. „okres
modernizmu”), czy wreszcie i przeze mnie stosowane przedziały polityczno-gospodarcze
odzwierciedlające zróżnicowane warunki, w jakich rozwijało się budownictwo sakralne w
Polsce („1972-1989” lub „1975-1985”) mogą nie być kompatybilne z ustaleniami
liturgicznymi, a przecież bez tego elementu budowanie typologii przestrzeni kościołów może
nie spełnić swojej funkcji. W świetle takiego założenia oczywistym staje się ustalenie
przedziału czasowego w zgodzie z obowiązującymi ideami współczesnej przestrzeni
liturgicznej, określonymi w Konstytucji o Liturgii Świętej Soboru Watykańskiego II i rokiem
1964 jako początkiem tego okresu. To już 43 lata doświadczeń – niewiele jak na historię
Kościoła, ale może wystarczająco dla pierwszych klasyfikacji. Do ustalonego tu okresu
można zaliczyć opracowania czy realizacje wcześniejsze, pod warunkiem, że odpowiadają
one duchowi Vaticanum II (jak np. ruch odnowy liturgicznej Romano Guardiniego z lat 20. i
30. minionego stulecia1).
Pełny tekst artykułu został wydrukowany na łamach rocznika „Sacrum et Decorum” I, 2008.
Zamówienia proszę kierować do Wydawnictwa UR.
1
F. Debuyst, Permanenza di un’architettura specificamente liturgica da Guardini ai giorni nostri, [w:] Architektura e
spazio sacro nella modernità, Milano 1992, s. 54–57.