Edudu.pl - "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska świadectwem

Ściąga eksperta
"Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska świadectwem sarmackiej mentalności
Jan Chryzostom Pasek żył w latach około 1636-1701; prowadził dosyć awanturniczy oraz burzliwy tryb życia - najpierw jako
żołnierz, potem jako ziemianin; jedynym dziełem Paska są Pamiętniki, które zaczął spisywać pod koniec swego życia, w latach
około 1690-1695; Pamiętniki te nazywane są epopeją Sarmacji polskiej
sarmatyzm to formacja światopoglądowa polskiej szlachty dominująca głównie w wieku XVI i XVII; sarmatyzm powstał na
bazie mitu o tym, że szlachta wywodzi się od starożytnego rodu Sarmatów, czyli irańskich ludów koczowniczo-pasterskich,
którzy byli wspaniałymi żołnierzami i łowcami i mieli zamieszkiwać dorzecze Wisły zanim pojawili się w tych okolicach
Słowianie; pierwsze wzmianki tego mitu odnajdujemy w kronikach Wincentego Kadłubka oraz Jana Długosza; mit ten odegrał
bardzo ważną rolę w kształtowaniu się ideologii polskiej szlachty; naczelne miejsce w ideologii polskiej szlachty wieku XVI i
XVII zajmował mesjanizm sarmacki; była to wiara w uprzywilejowaną pozycję narodu polskiego, który ma do spełnienia misję
otrzymaną od Boga; wiek XVI i XVII to okres licznych wojen z Rosją, Szwedami czy Turkami, a zatem innowiercami; Polska
miała odgrywać rolę przedmurza chrześcijaństwa; Sarmaci wierzyli, że ich misją jest obrona Europy przed zalewem innych wierzeń, czyli
prawosławia, protestantyzmu oraz islamu; przekonanie, że polska szlachta jest narodem wybranym przez Boga tak, jak kiedyś naród
izraelski; mesjanizm sarmacki miał swoje dobre oraz złe strony
Tadeusz Mańkowski - badacza kultury sarmackiej, autor dzieła Genealogia Sarmatyzmu: Teoria sarmackiej genezy narodu i
państwa polskiego w tym świetle to nie mit, ani też bajanie niekrytycznych umysłów kronikarzy, lecz wyraz poszukiwania swojego «ja»
przez bardziej oświecone warstwy narodu, poszukiwanie tradycji historycznych przez naród, który poczuł się na siłach i chce coś
znaczyć, szukanie swego miejsca wśród innych narodów o odległej przeszłości.
mesjanizm sarmacki posiadał bardzo dużą rolę w scalaniu polskiej szlachty, która poszukiwała swojej tożsamości; przekonanie o misji,
którą ofiarował Sarmatom Bóg i wierzenie w to, że szlachta polska jest narodem wybranym miało również swoją ciemną stronę, a
mianowicie – wywyższanie się pośród innych nacji oraz przekonanie, że naród to jedynie szlachta z wyłączeniem innych grup
społecznych; cechy szlachcica-sarmaty w wieku XVI i degradacja tego obrazu w wieku XVII
sarmata szesnastowieczny reprezentuje wszystkie zalety swego domniemanego starożytnego przodka; jest odważny, prawy,
posiada duże doświadczenie i zdolności w sztuce walki, wyznaje ideały wolności, równości oraz przywiązania do tradycji, co
równoznaczne jest z jej dobrą znajomością; mesjanizm sarmacki z kolei wpłynął na dwie warte naśladowania postawy, czyli
obronę swojej wiary i ojczyzny; sarmata był człowiekiem kulturalnym, gościnnym i przyjaźnie nastawionym, dobrze wykształconym
i biegłym w sztuce oratorskiej, co było zasługą jego szlacheckiego urodzenia; ten niemal idealny obraz szlachcica-sarmaty uległ
zupełnej degradacji w wieku XVII; przekonanie o własnej wyjątkowości oraz wyższości doprowadziło do megalomanii oraz
pogardy zarówno dla niższych stanów, jak i innych narodów; demokracja szlachecka wspaniale ukazała w XVII wieku wszelkie
wady sarmatów; wolność zaczęła wyrażać się w bezpodstawnym liberum veto i sobiepaństwie; obrona ojczyzny coraz częściej
ograniczała się do obrony własnych interesów
Sarmata poprzez swoje zachowanie na sejmikach, w miastach i gospodach, stał się synonimem wiecznie pijanego obżartucha, człowieka
o niskiej inteligencji, broniącego jedynie swoich przywilejów i blokującego wszelkie reformy, które miały ograniczać jego wolność;
demokracja szlachecka z ustroju, który miał być idealnym, przerodziła się w bezprawie i zaczęła poważnie zagrażać suwerenności kraju;
godny nagany był również stosunek siedemnastowiecznego szlachcica do przedstawicieli innych narodów; ówczesny szlachcic- sarmata,
mocno przekonany o własnej wyjątkowości, pogardzał innymi narodami; coraz bardziej zamykał się w swojej wąskiej grupie, nie chcąc
ani poznać, ani zrozumieć innych obyczajów czy wyznań
Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska - fragment z rozdziału Rok Pański 1660: zrekonstruowanie polskiej mentalności
szlacheckiej w XVII wieku; Pamiętniki Paska przedstawiają lepszy obraz sarmaty, niż w rzeczywistości; szlachcic-sarmata
uwielbiał biesiady mocno zakrapiane alkoholem i trudno było mu opuścić towarzyszy, aby spełniać swe żołnierskie
obowiązki; Pasek narzeka w tym fragmencie na dyscyplinę, która dominowała w wojsku, a uzasadnieniem niech będą
słowa: zaraz sąd, zaraz pokuta, zaraz do artykułów; powtórzono tutaj trzykrotnie słowo zaraz; wyolbrzymia ono bowiem
trudny los szlachcica, który wolałby spędzić czas na biesiadowaniu, ale musi spełnić swoje obowiązki; w dwóch miejscach
zaznaczono, iż przystawstwo jest ubogie i należy do ubogiej szlachty; wojenne łupy, a nie miłość do ojczyzny
determinowały udział w walce narratora Pamiętników; Pasek przedstawia nam szlachcica kulturalnego, cieszącego się autorytetem,
dzielnego żołnierza oraz świetnego kompana; prawdziwy obraz szlachty możemy odkryć dopiero dzięki interpretacji tych fragmentów, w
których zapewne w sposób niezamierzony przez autora, znika idealizm
duże nagromadzenie słów nieznanych; są to wyrazy z języka łacińskiego, czyli latynizmy oraz rzadziej – pochodzące z innych
języków, np. niemieckiego czy tureckiego, których używanie w dobie baroku było bardzo popularne i świadczyło o
wykształceniu autora; moda na makaronizmy była szczególnie powszechna właśnie wśród szlachty, a nagminnie wtrąceniami
łacińskimi inkrustowano teksty od połowy XVII wieku; biegłość w sztuce oratorskiej; językowe cechy szlacheckiej gawędy,
której Pamiętniki są najdoskonalszym przykładem w literaturze polskiej; gawęda szlachecka łączyła dwa style wypowiedzi: potoczny i
oratorski; styl oratorski przejawia się właśnie w naśladowaniu składni języka łacińskiego oraz wtrącaniu latynizmów; w gawędzie
występują znaki językowe, które podkreślają jej oratorski charakter; są to zwroty do odbiorcy, liczne dygresje, sięganie do znanych
przysłów czy wreszcie stylizowanie opowiadania tak, jakby prowadzone było na żywo; duże zróżnicowanie zdań: od bardzo długich do
tych, składających się z jednego słowa; taki zabieg częstej zmiany dynamiki zmusza słuchacza do pozostania w czujności
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 1/2
Ściąga eksperta
gawęda zawierała również dużo słownictwa potocznego, dzięki któremu brzmiała naturalnie; gawęda szlachecka wyróżnia się ponadto
swobodną kompozycją i tym, że nie musiała respektować chronologicznej kolejności wydarzeń; Pasek określił swoje dzieło jako
pamiętnik, a nie kronikę czy dziennik, dzięki czemu jeszcze bardziej podkreślił jego subiektywny charakter; Opis obyczajów za
panowania Augusta III księdza Jędrzeja Kitowicza; w 1990 roku w krakowskim Teatrze STU Mikołaj Grabowski po raz pierwszy odkrył
Kitowicza dla polskiego teatru wystawiając Opis obyczajów na scenie; pokazał w ten sposób, że opisane w Pamiętnikach Paska, czy u
Księdza Kitowicza czasy są niezwykle barwne i ciekawe, a zarazem dziwne, warte dyskusji z różnych punktów widzenia
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Strona 2/2