Publikacja darmowa

„Rejent" * rok 7 * nr 1 (69)
styczeń 1997 r.
Radosław Potrzeszcz
Przekształcenie spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w spółkę akcyjną. Wybrane
problemy
Widoczny w ostatnich latach wzrost zainteresowania działalnością
gospodarczą w formie spółek kapitałowych pociągnął za sobą również
wzrost znaczenia przepisów dotyczących ich przekształcenia. W dziale
XIII k.h. uregulowane zostało przekształcenie spółki akcyjnej w spółkę z
ograniczoną odpowiedzialnością i przekształcenie spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w spółkę akcyjną. Regulacja ta mieści się w przepisach art. 491 -497 k.h. W zasadzie od wydania kodeksu przepisy te nie były
nowelizowane, stąd starsze opracowania na temat przekształceń spółek
kapitałowych, również sprzed 1939 r., są nadal aktualne.
Dział XIII kodeksu handlowego reguluje jednakże w sposób bezpośredni jedynie przekształcenie spółki akcyjnej w spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością (art. 491^ł96 k.h.), przyjmując co do kierunku przeciwnego, tj. przekształcenia spółki z o.o. w akcyjną, dość lakoniczną
podstawę w art. 497 k.h. Artykuł ten w § 1 stanowi, iż do przekształcenia
spółki z o.o. w spółkę akcyjną stosuje się odpowiednio przepisy art. 491496 k.h. Natomiast § 2 brzmi: „Do majątku przekształconej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i do akcji, wydawanych wspólnikom tej spółki,
stosuje się przepisy działu o spółkach akcyjnych, dotyczące wkładów niepieniężnych i akcji, wydawanych w zamian za te wkłady".
Nas interesować będzie przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną toteż należy ustalić, jakie przepisy odnoszą
się do tego przekształcenia. Odesłanie z art. 497 §1 k.h. nakazuje przepisy
59
Radosław Potrzeszcz
art. 491-496 stosować odpowiednio, co oznacza, iż nie wszystkie znajdą
zastosowanie, a część tych, które zastosować się da, będzie musiała przy
ocenie przekształcenia spółki z o.o. w akcyjną zostać zmodyfikowana1.
Z powyższego wynika, iż podstawą przekształcenia spółki z o.o. w
akcyjną są generalnie przepisy art. 491-496 w zw. z art. 497 § 1 k.h.
Oznacza to identyczny schemat przekształcenia w obu kierunkach, tzn.
podjęcie uchwały (art. 492), czynności przygotowawcze (art. 493) oraz
zgłoszenie i rejestrację przekształcenia (art. 495)2. Dodatkowa regulacja
dotycząca wyłącznie omawianego tu przekształcenia obejmuje w zw. z art.
497 § 2 k.h. stosowanie tych przepisów działu XII k.h., które dotyczą
wkładów niepieniężnych i akcji aportowych. Zachodzi więc konieczność
zastosowania m.in. art. 312,313,325,328,347 k.h. Zważyć jednak należy,
iż przepisy art. 491-497 k.h. stanowią osobny dział kodeksu, co stanowi
o założonej przez ustawodawcę wyłączności tych przepisów do przekształcenia, z uwzględnieniem innych przepisów w następujących sytuacjach:
a) w związku z odesłaniem z art. 495 § 1 w zw. z art. 497 § 1 konieczne jest stosowanie przepisów działu XII k.h. stanowiących „ogólne
warunki przepisane dla wpisu spółki akcyjnej";
b) co do sporządzenia wymaganego w art. 492 § 1 k.h. bilansu obowiązują zasady zawarte w ustawie z 29 września 1994 r. o rachunkowości
(Dz.U. Nr 121, poz. 591);
c) w niektórych przypadkach zajść może potrzeba stosowania przepisów o zawiązaniu spółki akcyjnej (art. 314 i 315 albo art. 316 i n. k.h.);
d) do zgłoszenia i rejestracji przekształcenia zastosowanie mają przepisy k.h. o rejestrze handlowym (Dział II), przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowym (Dz.U. Nr
59, poz. 511) oraz przepisy k.p.c. o postępowaniu nieprocesowym;
e) zupełnie incydentalnie do przekształcenia stosowane mogą być
ustawy szczególne, jak np.: ustawa z 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn.: Dz.U. z 1996 r. Nr 54, poz.
245), ustawa z dnia 28.07.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst
1
J . N o w a c k i , Analogia legis, Warszawa 1965, s. 141-144; A. W o 1 t e r , Prawo cywilne.
Zarys części ogólnej, Warszawa 1997, s. 82; podobnie I. W e i s s, Przekształcanie spółek kapitałowych (I), „Przegląd Prawa Handlowego" 1933, nr 14, s. 10.
2
Zob. uzasadnienie do postanowienia SN z dn. 13 grudnia 1991 r. III CRN 321/91, OSN
1992, z. 7-8, poz. 142, s. 128-131.
60
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
jedn.: Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62), ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku
dochodowym od osób prawnych (Dz.U. Nr 21, poz. 86 z późn. zm.);
f) do przekształcenia odnosi się w samodzielny sposób regulacja ustawy
z 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz.U.
z 1995 r. Nr 80, poz. 405).
W poniższych rozważaniach nie będzie omawiany szczegółowo cały
przebieg przekształcenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę
akcyjną. Pragnę jedynie zwrócić uwagę na pewne dość kontrowersyjne w
literaturze zagadnienia związane z tym przekształceniem, a dotyczące:
- charakteru przekształcenia, co zresztą odnosi się jednakowo do obu
kierunków przekształcenia,
- uchwały o przekształceniu: jej charakteru i trybu podejmowania,
- kapitału akcyjnego spółki akcyjnej wynikłej z przekształcenia w nią
spółki z o.o.,
- skutków nieprawidłowości przekształcenia, a wynikłych po jego
zarejestrowaniu i wreszcie
- majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przekształcanej w
spółkę akcyjną co wiąże się ze swoistą regulacją art. 497 § 2 k.h.
Charakter prawny przekształcenia
„Przekształcenie spółki z o.o. na spółkę akcyjną nie powoduje żadnych
zmian w jej stosunku do osób trzecich" - art. 491 w zw. z art. 497 § 1
k.h. Przepis ten jest punktem wyjścia do rozważań na temat omawianego
przekształcenia. W literaturze wcześniejszej ugruntował się jednolity pogląd
0 tożsamości podmiotu, tj. spółki z o.o., która zmienia swoją formę organizacyjną nie tracąc ani na chwilę bytu prawnego. I tak Maurycy Allerhand twierdzi, iż „przekształcenie spółki nie jest założeniem nowej spółki
1 rozwiązaniem dotychczasowej, zachodzi bowiem ciągłość między nową
a dawną spółką, a tylko forma ustroju jest inną"3. Oczywiście, autor ulega
tu pewnej niekonsekwencji, pisząc o nowej i dawnej spółce, co mogłoby
sugerować istnienie dwóch podmiotów, wynika to jednak, moim zdaniem,
z trudności w formułowaniu sytuacji sprzed i po przekształceniu. Jak słu-
3
M. A l l e r h a n d , Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935, s. 708.
61
Radosław
Potrzeszcz
sznie zauważa A. W. Wiśniewski, winno się mówić o „wyjściowej" i „docelowej" formie, tym niemniej trudno zachować tę konwencję4. Inni autorzy
przedwojenni idą w tym samym co M. Allerhand kierunku, pisząc m.in.,
że „podmiot prawa pozostaje ten sam, lecz tenże podmiot prawa zmienia
swój ustrój i swoją nazwę"5, „następuje (...) modyfikacja formy prawnej
spółki, która ma nadal istnieć jako ten sam podmiot prawny o nieco
zmienionej strukturze"6, czy też bardziej lakonicznie, ale wciąż w powyższym duchu, iż „przy przekształceniu (...) mamy do czynienia nie ze zmianą
podmiotu, lecz zmianą formy prawnej spółki"7. Stanowisko to zaaprobował również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dn.13 grudnia 1991 r. (III
CRN 321/91)8, pisząc w zdaniu pierwszym sentencji: „Przekształcenie
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną oznacza zmianę
jej formy ustrojowej, przy zachowaniu bytu prawnego". W zasadzie pogląd
ten jest współcześnie kontynuowany9, jednakże w niektórych nowszych
opracowaniach pojawiły się nieco inne ujęcia omawianego problemu. Np.
A. Kidyba, mimo iż zgadza się, że nie następuje tu utrata osobowości
prawnej jednej spółki na rzecz drugiej, a tylko modyfikacja formy spółki,
twierdzi jednak, iż mamy tu do czynienia ze zmianą podmiotu prawa10.
Autor, polemizując z poglądem T. Dziurzyńskiego, nie tłumaczy jednak,
na czym owa zmiana podmiotu ma polegać. Spotkać się można również
z tezą, że po przekształceniu mamy podmiot inny niż przedtem, który
wstępuje w prawa i obowiązki podmiotu przekształcanego pod tytułem
ogólnym (sukcesja uniwersalna), jakim jest przekształcenie". Pogląd ten
4
A . W . W i ś n i e w s k i , Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. 3, Warszawa 1993,
s. 231.
5
J. T o m k i e w i c z , J. B l o c h , Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz,
Warszawa 1934, s. 267.
6
T. Dz i u r z y ń s k i, [w:] T. D z i u r z y ń s k i , Z . F c n i c h c l , M. H o n z a tko, Kodeks handlowy. Komentarz, Kraków 1936, s. 471.
7
S. J a n c z e w s k i , Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1947, s. 211.
8
OSN 1992, z. 7-8, poz. 142, s. 125 i n.
9
Zob. np. I. We iss, Przekształcanie...(I), s. 10; tenże, [w:] Prawo spółek, Kraków 1991,
s. 94; A . W . W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 231.
10
A . K i d y b a , [w:] A . J a k u b e c k i , M . J a k u b c k , A . K i d y b a , J . M o j a k ,
R . S k u b i s z , Zarys prawa spółek, (red. R. Skubisz), Lublin 1992, s. 165.
11
Tak A . Z a w a d o w s k i , Przekształcenia spółek kapitałowych. Zagadnienia teoretycznoprawne, PPH 1995, nr 10, s. 15; zob. też H. L i t w i ń c z u k, Przekształcenia i fuzje podmiotów gospodarczych. Zagadnienia podatkowe. Warszawa 1994, s. 10.
62
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
jest absolutnie nie do zaakceptowania. Art. 491 k.h. statuuje w sposób
oczywisty tożsamość podmiotu, który podlega przekształceniu. Ten kierunek ustawodawca przyjął już w rozporządzeniu z 30 grudnia 1924 r. o
przekształcaniu spółek akcyjnych na spółki z ograniczoną odpowiedzialnością12, którego § 1 zd. 2 brzmiał identycznie, jak art. 491 k.h. Jak pisze
Ś. Badouin de Courtenay, objaśniając ów akt prawny: „Prawnym punktem
wyjścia rozporządzenia jest koncepcja wspólna z ustawą austriacką, że podmiot prawa nieprzerwanie istnieje i chodzi tu jedynie o zmianą ustroju
danej osoby prawnej"13. Podobną argumentację podają J. Tomkiewicz i J.
Bloch na tle ówczesnych różnic między ustawą austriacką a niemiecką14.
Wniosek nasuwa się w zasadzie oczywisty: skoro przekształcenie nie skutkuje zmianami w stosunku do osób trzecich, znaczy to, że osoby te mają
do czynienia wciąż z tym samym podmiotem. Nie można jednak uzasadniać owej tożsamości podmiotu z pozostałymi przepisami dotyczącymi
przekształcenia i twierdzić, że art. 491 k.h. stanowi konsekwencję przyjętej przez ustawodawcę koncepcji15. Taka argumentacja byłaby, moim
zdaniem, nieporozumieniem, albowiem tożsamość podmiotu wynika z treści
art. 491 k.h.16, a nie odwrotnie, natomiast dalsze przepisy, a zwłaszcza art.
493 k.h., mają zagwarantować taką tożsamość od strony majątkowej (niepomniejszenie majątku) i od strony osób uczestniczących w spółce (kontynuacja większości wspólników)17. Gwarancje te służyć mająbowiem głównie wierzycielom spółki, skoro nie jest przewidziane przy przekształceniu
postępowanie konwokacyjne. Powoływanie się z kolei na przepis art. 496
§ 1 w zw. z art. 497 § 1 k.h.: „Z chwilą wpisu przekształcenia do rejestru
(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością staje się spółką akcyjną" jest niewystarczające bez uwzględnienia art. 491 k.h. Gdyby bowiem ten
artykuł brzmiał inaczej, np. mówił o sukcesji uniwersalnej, treść art. 496
§ 1 wyznaczałaby tylko moment zaistniałej przemiany spółki z o.o. w
12
Dz.U. z 1925 r. Nr 118, poz. 1070.
Ś . B a d o u i n de Courtenay, Pi-zeksztalcenie spółek akcyjnych na spółki i ograniczoną odpowiedzialnością, „Przegląd Prawa Handlowego" 1925, t. I, s. 87.
14
J. T o m k i e w i c z , J. B l o c h , Spółki..., s. 267.
15
1. We i s s, [w:] Prawo spółek, s. 94; zob. też T. D z i u r z y ń s k i, [w:] T. D z i u r z y ń s k i ,
Z. F c n i c h c l , M. H o n z a t k o , Kodeks handlowy..., s. 471.
16
Tak wyraźnie SN w uzasadnieniu do postanowienia z 13 grudnia 1991 r., s. 127.
17
Zob. S. B a d o u i n dc C o u r t e n a y , Przekształcenie..., s. 87-88.
13
63
Radosław Potrzeszcz
spółkę akcyjną wraz z momentem przejścia praw i obowiązków na ten
drugi podmiot.
Owa tożsamość podmiotu w trakcie i po przekształceniu wymaga
przybliżenia. Powstaje bowiem pytanie, jaki podmiot nieprzerwanie trwając zmienia swoją formę ustrojową? W literaturze pojawiły się w tym
przedmiocie spore rozbieżności. Swoiście do kwestii podchodzi T. Dziurzyński, jeżeli dokładnie przyjrzeć się jego słowom 18. Pisze bowiem, iż
następuje tu modyfikacja struktury spółki, tzn. że spółka (jaka?) zmienia
swój ustrój z jednego (spółki z o.o.) na drugi (spółki akc.). Jest to, moim
zdaniem, ujęcie zbyt daleko idące. Kodeks handlowy nie posiada przepisów ogólnych, dotyczących czy to wszystkich, czy tylko kapitałowych spółek. Spółki z o.o. i spółki akcyjne są uregulowane w osobnych działach
kodeksu, a ich podobieństwo nie wynika z regulacji przez wspólne przepisy. Strukturę ich uregulowano bowiem bardzo podobnie, jednakże za
pomocą odrębnych, choć niekiedy brzmiących nawet identycznie przepisów. Jedyną cechą która normatywnie łączy te dwie formy spółek, jest
osobowość prawna. Osobowość prawna łączy rzecz jasna wszystkie osoby prawne, w tym miejscu jednak istotne jest znalezienie elementu łączącego spółkę z o.o. i akcyjną. Obie spółki są przecież osobami prawnymi
- podlegającymi oczywiście przepisom wszystkich ustaw dotyczących (o
ile te nie stanowią inaczej) tych osób. Wpis spółki z o.o. (art. 171 § 1 k.h.)
i spółki akcyjnej (art. 335 § 1 k.h.) powoduje powstanie osoby prawnej
o formie ustrojowej spółki z o.o. lub spółki akcyjnej. Tak też wyraźnie co
do spółki z o.o. stanowi art. 160 k.h. Nie podejmując tu dość kontrowersyjnego zagadnienia spółki w organizacji19, trzeba konsekwentnie przyjąć,
że już od wpisu do rejestru istnieje „kompletna" spółka kapitałowa. W
rozważaniach na temat spółek kapitałowych nie można pomijać faktu, iż
są one osobami prawnymi. Jakkolwiek w literaturze przyjmuje się, że
osobowość prawna stanowi kwalifikację prawną niektórych jednostek organizacyjnych20, nie zmienia to faktu, iż mająca tę kwalifikację jednostka
posiada mocą przepisów prawa zdolność prawną. Jest rzeczą oczywistą,
18
T. D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ńs k i, Z . F c n i c h c l , M. H o n z a t ko, Kodeks handlowy..., s. 471.
19
Kwestia jest w literaturze bardzo dyskusyjna, zob. A . W . W i ś n i e w s k i , Prawo...,
s. 75.
20
A . W o l t e r , Prawo cywilne..., s. 179-180.
64
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
że każda osoba prawna jest jednostką organizacyjną, a nie odwrotnie21.
Tym samym nie można rozpatrywać przekształcenia spółki z o.o. w akcyjną, pomijając powyższą kwestię. Reprezentowany w literaturze przez
A. Szajkowskiego pogląd, że myli się tu podmiot z osobowością prawną22
jest, moim zdaniem, nieco zbyt kategoryczny. Wszak korporacja, o której
ten autor pisze, jest osobą prawną, tj. posiadającym zdolność prawną
podmiotem praw i obowiązków. Ustawodawca właśnie dlatego mógł sobie
pozwolić na usankcjonowanie tożsamości podmiotu przekształcanego,
albowiem umożliwiła mu to osobowość prawna spółek kapitałowych. W
konsekwencji, nie niwecząc osoby prawnej, dopuścił daleko idące zmiany
w jej strukturze. Dopuścił dlatego, iż właśnie ten przymiot jest „spoiwem"
łączącym obie spółki. Odrywając bowiem istotę przekształcenia spółki z
o.o. w akcyjną (i odwrotnie) od osobowości prawnej, trudno byłoby uzasadnić tożsamość podmiotu w konfrontacji z art. 495 § 2: „...należy wykreślić z rejestru dawną spółkę akcyjną i wpisać spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością". Uznając natomiast, że wykreśleniu ulega dotychczasowa, a wpisaniu nowa forma ustrojowa osoby prawnej, treść tego przepisu nie koliduje z art. 491 k.h.
Nie zmienia to faktu, iż prezentowane powyżej poglądy są generalnie
słuszne. Niemniej za najtrafniejsze uznać należy przedstawione wcześniej
stanowisko Ś. Badouin de Courtenay'a o zmianie ustroju osoby prawnej.
Taki też pogląd, jakkolwiek bez bliższego wyjaśnienia, wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do ww. postanowienia, twierdząc min., że „...mamy
tu do czynienia z ciągłością osoby prawnej, która zmienia formę swojego
ustroju"23. W konkluzji stwierdzić należy, iż przekształcenie spółki z o.o.
w akcyjną polega na tym, iż osoba prawna o strukturze spółki z o.o.,
podlegającej przepisom działu XI k.h., zmienia tę strukturę na uregulowaną w dziale XII k.h. strukturę spółki akcyjnej. Nie kładąc przy tym
kresu osobie prawnej, bowiem jak kategorycznie stwierdził S. Grzybow-
21
Z. R ad w ań s k i, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 1994, s. 144.
A. S z aj ko ws k i, Prawo spółek handlowych, Warszawa 1995, s. 496. Zdaniem autora,
osobowość prawna jest tylko (podkr. moje) kwalifikacją prawną.
23
Tamże, s. 127.
22
65
Radosław
Potrzeszcz
ski: „...dopiero uzyskanie lub utrata osobowości prawnej, a zatem i zdolności prawnej, są jednoznaczne z powstaniem i ustaniem osoby prawnej"24.
Charakter prawny i tryb podejmowania uchwały
o przekształceniu
O przekształceniu decydują wspólnicy spółki z o.o. w drodze uchwały
(art. 492 § 1 w zw. z art. 497 § 1 k.h.). W literaturze tematu dominuje
stanowisko w jakiś sposób zrównujące ową uchwałę z uchwałą o zmianie
umowy spółki. Autorzy nie są jednak do końca zgodni co do tego, jaka
zachodzi miedzy tymi uchwałami relacja. T. Dziurzyński twierdzi wprost,
iż jest to uchwała o zmianie statutu (w tym przypadku umowy spółki z
o.o.)25. J. Tomkiewicz i J. Bloch piszą tu, że „Przekształcenie odbywa się
w trybie zmiany statutu..."26. Podobnie I. Weiss stwierdza, że „uchwała
powyższa oznacza zmianę statutu spółki"27. Przybliżone stanowisko zajął
A.W. Wiśniewski, pisząc m.in.: „Art. 492 § 1 traktuje taką uchwałę w
zasadzie jak uchwałę o zmianie statutu"28. Również Sąd Najwyższy przychylił się do zdania tych autorów, stając na stanowisku, że uchwałę tę
kodeks handlowy traktuje co najmniej na równi z uchwałą o zmianie umowy
spółki29.
Zarysował się również w piśmiennictwie pogląd, iż jakkolwiek uchwała o przekształceniu jest podejmowana w trybie zmiany umowy, zmianą
taką nie jest30. Jak widać, istnieją tu znaczne rozbieżności. Nie ulega
wątpliwości, że uchwała o przekształceniu jest uchwałą o daleko idących
skutkach. Ingeruje bowiem w całokształt stosunków wewnętrznych spółki, również w umowę spółki. Na umowę spółki oddziaływuje zawsze, co
jest oczywiste, także uchwała ojej zmianie. Zatem, aby rozstrzygnąć kwestie
relacji miedzy tymi uchwałami, należy rozważyć kilka momentów. Otóż
24
S . G r z y b o w s k i , [w:] System prawa cywilnego, (praca zbiorowa), 1.1, Wrocław 1985,
s. 287.
23
deks...,
26
27
28
29
30
66
T. D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ń s k i , Z. F c n i c h c l , M . H o n z a t k o , Kos. 471.
J . T o m k i e w i c z , J . B l o c h , Spółki..., s. 269.
I. W e i s s , Przekształcanie...(I), s. 10.
A. W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 232.
Postanowienie z 13 grudnia 1991 r. III CRN 321/91, OSN 1992, z. 7-8, poz. 142, s. 129.
A . Z a w a d o w s k i , Przekształcenia..., s. 8.
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
art. 492 § 1 w zw. z art. 497 § 1 k.h., statuując tryb podjęcia uchwały,
uzależnia go od ustaleń umowy spółki co do uchwał o jej zmianie. Uregulowana w tym przepisie większość głosów oraz quorum wystarczają do skutecznego podjęcia uchwały o przekształceniu, o ile umowa spółki
nie ustanawia do zmiany umowy (sic!) warunków surowszych. Regulacja
taka powoduje, że nie można „łatwiej" uchwalić przekształcenia, aniżeli
zmiany umowy spółki. Jednakże nie daje to odpowiedzi, czy zatem przy
przekształceniu mamy do czynienia z uchwałą o zmianie umowy spółki.
Moim zdaniem, nie można przekreślać istotnego związku między tymi
uchwałami, niemniej pogląd, iż uchwała o przekształceniu jest po prostu
uchwałą o zmianie statutu, jest nieprecyzyjny. Należy raczej przyjąć, że
- dokładnie rzecz ujmując - uchwała o przekształceniu mieści w sobie
uchwałę o zmianie umowy spółki. Należy się tu bowiem oprzeć o przepis
art. 492 § 2 w zw. z art. 497 § 1 k.h., dotyczący treści omawianej uchwały.
Uchwała ta ma m.in. zawierać projekt statutu spółki akcyjnej, co oznacza,
że z chwilą przekształcenia, tzn. z momentem nabrania mocy przez
uchwałę o przekształceniu (art. 492 § 3 w zw. z art. 497 § 1 k.h.), statut
ów zastąpi umowę spółki z o.o. Tym samym uchwała o przekształceniu
jest uchwałą uchylającą umowę spółki z o.o. na rzecz statutu spółki akcyjnej. Jest to swoista „zmiana" statutu na inny. Spółka z o.o. jest bodaj
jedyną w naszym systemie prawnym osobą prawną, której statut, w rozumieniu art. 35 k.c., przepisy powołane w tym artykule (czyli kodeks
handlowy) nazywają umową spółki. Na gruncie rozważań na temat osobowości prawnej i związanego z tym charakteru przekształcenia, uchwała
o przekształceniu co do swej istoty jest zmianą umowy (statutu) spółki,
a ściślej osoby prawnej.
Przyjęcie powyższego stanowiska istotne jest tu w aspekcie przekształcenia spółki z o.o. w akcyjną. Przy przekształceniu odwrotnym bowiem
fakt, iż uchwała o przekształceniu jest uchwałą o zmianie statutu, nie
odnosi żadnych skutków. Przepisy art. 492-496 k.h. regulują uchwalanie
przekształcenia w sposób na tyle wystarczający, że nie ma potrzeby sięgać
do przepisów o zmianie statutu (art. 431 k.h.). Inna jest sytuacja, gdy
chodzi o przekształcenie spółki z o.o. W przepisach działu XIII k.h. nie
ma regulacji wymagającej protokołowania uchwały o przekształceniu przez
notariusza, gdyż dla spółki akcyjnej nie jest to konieczne ze względu na
przepis art. 412 § 1 k.h. Uchwały wspólników spółki z o.o. protokołowane
67
Radosław
Potrzeszcz
są notarialnie tylko w wypadkach przewidzianych wyraźnie przez k.h.,
m.in. przy uchwalaniu zmiany umowy spółki (art. 254 § 2 k.h.). Należy
zatem przyjąć, że art. 254 § 2 k.h. uzupełnia przepisy działu XIII co
do uchwały o przekształceniu31. Gdyby bowiem przyjąć stanowisko, że
uchwała o przekształceniu nie jest uchwałą o zmianie umowy spółki
pozostawałoby sięgać wyłącznie do przepisów oddz. 3 rozdz. 5 działu o
spółkach z o.o. i należałoby uznać, iż forma protokołu notarialnego nie
jest dla uchwały o przekształceniu wymagana. Podobny pogląd wyraził
również Sąd Najwyższy w ww. postanowieniu32. Z analogiczną sytuacją
mamy do czynienia przy połączeniu spółek z o.o. (art. 283 i n. k.h.).
Spółka przejmowana uchwala rozwiązanie spółki, natomiast spółka przejmująca zmianę swojej umowy, co w obu przypadkach wymaga protokołu
notarialnego wobec przepisów art. 262 pkt 2 i art. 254 § 2 k.h. Przepisy
k.h. o łączeniu spółek z o.o. nie przewidują bowiem wymogu zachownia
tej formy dla powyższych uchwał33. Takie wnioskowanie, moim zdaniem,
nie może budzić wątpliwości. Jeżeli bowiem uchwała zmieniająca umowę
spółki jest sporządzana w określonej formie szczególnej, to tym bardziej
uchwała uchylająca tę umowę formę taką musi zachować.
Do skutecznego podjęcia uchwały o przekształceniu kodeks w art. 492
§ 1 w zw. z art. 497 § 1 k.h. wymaga ąuorum liczącego 1/2 kapitału
zakładowego, a także kwalifikowanej większości, chyba że ustalone w
umowie spółki warunki do podjęcia uchwały ojej zmianie są surowsze, albowiem wtedy wspólnicy muszą się do nich zastosować. Wymaganą
większość 3/4, przewidzianą w art. 492 § 1 k.h., należy odnieść do art.
497 § 1 k.h. i zastosować dla przekształcenia spółki z o.o. odpowiednio.
Kwalifikowana większość 3/4 głosów jest wyznaczona dla spółki akcyjnej
przez art. 408 § 1 k.h., m.in. co do uchwał o zmianie statutu. Zatem, jeżeli
statut co do takiej uchwały przewiduje warunki surowsze, skutkuje to
rzecz jasna przy podejmowaniu uchwały o przekształceniu wymogiem ich
spełnienia. Dla spółki z o.o. odpowiednikiem artykułu 408 § 1 k.h. jest
art. 237 § 1 k.h., przewidujący dla zmiany umowy spółki większość 2/3
głosów oddanych. Jeżeli umowa spółki przewidywałaby powzięcie uchwały
ojej zmianie większością np. 5/7, to również do podjęcia uchwały o prze31
32
33
68
Co jeszcze nic przesądza o stosowaniu innych przepisów o zmianie umowy spółki.
Tamże, s. 129.
Art. 284 k.h. Tak M . A U c r h a n d , Kodeks..., s. 449.
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
kształceniu spółki z o.o. w spółkę akcyjną wystarczyłaby taka większość.
Jeżeli zaś umowa spółki warunków surowszych nie wprowadza, do podjęcia skutecznej uchwały o przekształceniu - lub szerzej - do zmiany
umowy spółki potrzeba 2/3 głosów zgromadzenia34. Moim zdaniem, nieuwzględnianie łagodniejszych wymogów w k.h. w przedmiocie najistotniejszych uchwał zgromadzenia spółki z o.o., niż ma to miejsce w przypadku spółki akcyjnej, jest nieuzasadnione35. Zważyć bowiem trzeba, iż
uchwała o przekształceniu z pewnością zalicza się do uchwał specjalnych,
wymienionych w art. 237 § 1 i 408 § 1 k.h. Skoro kodeks do rozwiązania
czy też fuzji spółek z o.o. przewiduje większość 2/3, to nie ma powodu,
aby o przekształceniu wspólnicy podejmowali uchwałę wg surowszych
zasad.
Przewidziany natomiast w art. 492 § 1 k.h. wymóg obecności akcjonariuszy reprezentujących 1/2 kapitału akcyjnego znajduje wprost zastosowanie dla spółki z o.o. Dla obu bowiem spółek kodeks wprowadził
zasadę ważności zgromadzenia bez względu na ilość reprezentowanych
akcji czy udziałów, o ile statut lub umowa spółki nie stanowi inaczej (art.
232 i 401 k.h.). Z kolei obowiązek reprezentacji 1/2 kapitału został wprowadzony specjalnie dla procedury przekształceniowej36. Uchwała o przekształceniu jest zatem ważna, jeżeli w zgromadzeniu wzięła udział co
najmniej połowa wspólników liczona wg udziałów. Ustawodawca w art.
492 § 1 k.h. przyjął jednak, że obecność połowy kapitału zakładowego
na zgromadzeniu uchwalającym przekształcenie wystarcza, jeżeli umowa
spółki nie wprowadza do zmiany umowy zasad surowszych. Tym samym
przewidziany w umowie spółki wymóg podjęcia uchwały o zmianie umowy
spółki przy określonym ąuorum skutkuje również przy uchwalaniu przekształcenia, jeżeli wynosi więcej niż 1/2 kapitału zakładowego.
Umowa spółki może przewidywać surowsze warunki tylko co do
podjęcia uchwały o przekształceniu i wtedy przy podejmowaniu tej uchwały
34
Tak A. W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 232; J. T o m k i e w i c z , J. B l o c h , Spółki...,
s. 154; większość autorów jednak odmiennie: por. M. A l l e r h a n d , Kodeks..., s. 717;
I. W e i s s , [w:] Prawo spółek, Kraków 1991, s. 94; J. N a m i tk i c w icz, Kodeks..., s. 193;
tak też SN w post. z 13 XII 91 r„ tamże, s. 128.
35
Tak wyraźnie A. S z aj k o w s k i, [w:] S . S o ł t y s i ń s k i , A. S z a j k o w s k i ,
J . S z w a j a , Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994, s. 1081.
36
A.W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 232.
69
Radosław
Potrzeszcz
muszą być one zachowane37. Moim zdaniem, jeżeli umowa spółki ustanawia do podjęcia uchwały o zmianie umowy zasady inne niż w art. 237
§ 1 k.h., a jeszcze odmiennie co do samego przekształcenia, to do skutecznego uchwalenia przekształcenia trzeba będzie spełnić wymagania
najsurowsze. Na przykład, jeśli umowa spółki stanowi, iż do jej zmiany
ma być większość 7/10 przy obecności 3/4 kapitału zakładowego, a do
przekształcenia odpowiednio 5/7 i 2/3, to przekształcenie należy uchwalić
większością co najmniej 5/7 głosów przy ąuorum wynoszącym 3/4 kapitału zakładowego. Postanowienia umowy nie mogą bowiem łagodzić zasad
podjęcia uchwały o przekształceniu w stosunku do zasad przewidzianych
dla zmian umowy spółki, skoro art. 492 § 1 w zw. z art. 497 § 1 k.h.
nakazuje stosować się do wskazanych w nim wymogów tylko wtedy, gdy
umowa spółki nie wymaga do jej zmiany warunków surowszych.
Na gruncie analogii z uchwałą o zmianie umowy spółki przyjmuje się
czasem w literaturze, że do uchwały o przekształceniu ma zastosowanie
przepis art. 237 § 3 k.h.38 Z przepisu tego wynika wymóg uzyskania zgody
wszystkich wspólników, którym uchwała zmieniająca umowę spółki
zwiększa świadczenia lub uszczupla prawa przyznane osobiście. Poglądu
tego nie można zaaprobować. Przepis ten chroni przegłosowanych wspólników przed niekorzystnymi zmianami umowy, którymi od momentu ich
rejestracji wspólnicy ci byliby związani. Inaczej jest przy przekształceniu,
tu bowiem wspólnicy, nie zgadzający się na przekształcenie, mogą zrezygnować bardzo łatwo z uczestnictwa w spółce, po prostu nie przystępując
do przekształconej spółki39. Ponieważ uchwała o przekształceniu nie wiąże
wspólnika tak jak uchwała o zmianie umowy spółki, przepis art. 237 § 3
nie może mieć tu zastosowania.
37
M. A l l e r h a n d , Kodeks..., s. 709.
I. W e i s s , Przekształcanie spółek (U), PPH 1993, nr 15, s. 11; dla przekształcenia odwrotnego zob. T. D z i u r z y ń s k i, [w:]T. D z i u r z y ń s k i , Z. F e n i c h c l , M . H o n z a t k o ,
Kodeks..., s. 471.
39
Zob. J . T o m k i e w i c z , J . B l o c h , Spółki..., s. 269.
38
70
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
Zagadnienie wysokości kapitału akcyjnego oraz wartości
nominalnej akcji w przekształconej spółce akcyjnej
Art. 492 § 2 k.h. wymaga zawarcia w treści uchwały o przekształceniu
określenia wartości udziałów na podstawie bilansu sporządzonego w trybie przepisanym dla sporządzania bilansów rocznych oraz projektu umowy spółki z o.o. Projekt ten może nie określać wysokości kapitału zakładowego i wysokości udziałów. Rozważmy odpowiednie stosowanie przepisu art. 492 § 2 k.h. w kwestii wysokości kapitału akcyjnego do przekształcenia spółki z o.o. w spółkę akcyjną. Odnosi się to do przepisów art.
309 § 1 pkt 4 i 5 k.h. Co do pkt 4, to określenie w uchwale o przekształceniu wysokości kapitału akcyjnego, podobnie jak przy przekształceniu
przeciwnym, nie jest obligatoryjne, bo wysokość kapitału wynika wstępnie z bilansu40. Konsekwencją tego jest nieokreślenie wartości nominalnej
akcji, gdyż wartość ta jest w pełni zależna od kapitału akcyjnego. Argumentacja, że pominięcie wysokości akcji wiąże się z faktem, iż nie wiadomo, którzy wspólnicy przystąpią do przekształcenia41, jest nieporozumieniem. Ta sytuacja ma znaczenie na gruncie przekształcenia spółki
akcyjnej w spółkę z o.o. w zasadzie do przypadku, gdy w spółce tej udziały
będą nierówne. Wtedy to bowiem o wysokości udziałów poszczególnych
dotychczasowych akcjonariuszy decyduje ilość akcji, z jakimi przystępują
do spółki z o.o.42 Inaczej ma się rzecz, gdy chodzi o udziały równe lub
- w omawianym przekształceniu - akcje. Wszystkie akcje mają równą
wartość nominalną każda bowiem stanowi taki sam ułamek kapitału
akcyjnego (art. 3071 k.h.). Zatem wartość nominalna akcji będzie wynikać
z podzielenia przez ich ilość wysokości kapitału akcyjnego ustalonego
ostatecznie w dokumentach przekształcenia. Z art. 492 § 2 w zw. z art.
497 § 1 nie wynika możliwość pominięcia w projekcie ilości akcji, tym
samym ilość ta musi w projekcie zostać określona. Tutaj bowiem fakt przystąpienia wspólnika do przekształcenia będzie decydował o ilości akcji
(sic!), jaką ten otrzyma w spółce akcyjnej. Przekształcenie nie może przecież
pogarszać sytuacji wspólnika. Stosunek jego udziału (udziałów) do kapitału zakładowego musi odpowiadać stosunkowi akcji, które otrzyma, do
40
41
42
Tak SN w post. z 13 XII 91 r, tamże, s. 129.
Jw.
M. A l l e r h a n d , Kodeks..., s. 711.
71
Radosław Potrzeszcz
kapitału akcyjnego spółki akcyjnej. Oczywiście, z odpowiednio zastosowanego art. 493 pkt 1 wynika, że udziałowcy otrzymają akcje odpowiadające wartości ich udziałów - ale przecież oznacza to, iż będzie określona ilość akcji, dająca w sumie wielkość równą wartości udziału (udziałów), z jakim wspólnik przystępuje do przekształcenia. Bilans, o którym
wyżej była mowa, ma przecież określać wartość udziału. Suma wartości
udziałów daje nam z kolei „wartość bilansową kapitału zakładowego",
czyli nominalną wysokość przyszłego kapitału akcyjnego, jeżeli rzecz jasna
jest ona wyższa od nominalnej wysokości kapitału zakładowego, gdyż
inaczej przekształcenie nie może dojść do skutku.
Przy przekształceniu spółki akcyjnej w spółkę z o.o. fakultatywność
oznaczenia wysokości kapitału zakładowego i wysokości udziałów wiąże
się zasadniczo z dwiema kwestiami:
a) Niektórzy akcjonariusze mogą mieć akcje o łącznej wartości bilansowej niższej od 50 zł, co wymagać będzie dopłat lub połączenia udziałów
(art. 493 pkt 2 k.h.). Dopłaty w konsekwencji spowodują, iż kapitał zakładowy będzie nieco wyższy, niż wynikająca z bilansu suma wartości
akcji.
b) Umowa spółki z o.o. wymaga określenia wysokości udziałów obejmowanych przez wspólników, zatem, zwłaszcza gdy udziały będą nierówne, określenie ich wysokości w projekcie umowy spółki będzie niemożliwe, ponieważ tu właśnie nie wiadomo, którzy akcjonariusze i z iloma
akcjami przystąpią do spółki z o.o.
Przypadki powyższe nie znajdą zastosowania przy przekształceniu
spółki z o.o. w spółkę akcyjną. Minimalna wysokość akcji nie powoduje
potrzeby dopłat lub wspólnego objęcia akcji, skoro wymagana przez kodeks
handlowy najniższa wysokość udziału stanowi 50-krotność tej kwoty. Zatem
przystąpienie wspólnika zawsze będzie skuteczne i jakkolwiek nie wiadomo jeszcze przy podejmowaniu uchwały, ilu wspólników i z iloma
udziałami przystąpi do przekształcenia, to kapitał akcyjny, który wynika
z bilansu przekształceniowego, będzie miał tę wysokość w chwili rejestracji przekształcenia43.
43j
Pomijam tu kwestię ustalenia w projekcie wysokości kapitału akcyjnego innej, niż
wynikająca z bilansu. Zostanie to omówione poniżej.
72
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
Z powyższych rozważań nie płynie jednakże wniosek, iż przy odpowiednim stosowaniu art. 492 § 2 uchwała o przekształceniu spółki z o.o.
w akcyjną musi zawierać w projekcie statutu określenie wysokości kapitału akcyjnego i wartości nominalnej akcji. Byłby to chyba zbyt daleko
idący argument. Można by się tu pokusić o stwierdzenie, że „odpowiednio"
dla przekształcenia spółki z o.o. w spółkę akcyjną uchwała nie musi zawierać
również oznaczenia ilości akcji, co stanowiłoby spore ułatwienie, polegające na tym, iż w momencie, gdy dokonane zostałyby akty przystąpienia
wspólników i wiadomo by było, z jakimi kwotami44 będą wspólnicy
uczestniczyć w spółce akcyjnej, można by wtedy znaleźć optymalną wartość
nominalną akcji. Niepodobna przyjąć, że mogą tu być dopuszczalne jakieś
„resztówki", bowiem ustawodawca nie przewidział w tym wypadku dopłat lub innych rozwiązań45, jakkolwiek takie mogłyby być potrzebne, gdy
po przekształceniu spółki akcyjnej w spółkę z o.o. udziały w niej miałyby
być równe. Przygotowując zatem projekt przekształcenia wspólnicy lub
zarząd mieliby tu lepszy punkt wyjścia. Niemniej ustawodawca liczył się
przecież z sytuacją że niekiedy ze spółki akcyjnej po przekształceniu
może „powstać" spółka z o.o. o udziałach równych w z góry określonej
ilości, a mimo to nie wyłączył obowiązku określenia w projekcie umowy
spółki ilości takich udziałów. Tym samym przy omawianym tu przekształceniu projekt statutu musi zawierać oznaczenie ilości akcji. W konsekwencji raczej nieuzasadnione byłoby pomijanie ich wartości nominalnej,
skoro nie można się spodziewać, iż po dokonaniu wszystkich przewidzianych w art. 493 w zw. z art. 497 § 1 k.h. czynności kapitał akcyjny będzie
przedstawiał inną wielkość, niż to wynika z sumy wartości bilansowych
udziałów. Ustalenie wartości nominalnej akcji stanowić może jednak sporą
trudność. Powinna być ona taka, ażeby każdy wspólnik przystępujący do
przekształcenia mógł objąć należną mu ilość akcji, odpowiadającą wartości bilansowej jego udziałów - „co do grosza". Ostatecznym rozwiązaniem jest ustalenie tej wartości na poziomie 1 zł, czyli minimum kodeksowym. Maksymalną liczbę akcji możliwą do określenia w projekcie
statutu stanowi zatem kwota stanowiąca sumę wartości bilansowych
udziałów liczona - rzecz jasna - w złotych. Niewykluczone, że akcje
44
45
Pojęciem tym posługiwało się wspomniane wyżej rozporządzenie z 1924 r.
Odmiennie I. W e i s s , Przekształcanie...(I), s. 13.
73
Radosław Potrzeszcz
ustalone w optymalnej ilości będą posiadać nominały nie tylko w złotych,
ale i w groszach, z czym jednak przyszli akcjonariusze muszą się pogodzić.
Z powyższych ustaleń widać, że kapitał akcyjny wstępnie wynika z
sumy wartości bilansowej wszystkich udziałów w spółce z o.o. Zgodnie
zaś z art. 493 pkt 2 in princ. w zw. z art. 497 § 1 k.h., wspólnicy obejmują
akcje równe wartości bilansowej ich udziałów, a wg art. 493 pkt 5 w zw.
z art. 497 § 1 k.h., w przypadku nieobjęcia całego kapitału zakładowego
zgłoszeniami o przystąpieniu, kapitał akcyjny ma być uzupełniony nowymi akcjami. Te nowe akcje wynoszą łącznie tyle, ile suma wartości bilansowej udziałów nie zadeklarowanych w oświadczeniach o przystąpieniu.
D a j e to ostateczny wspomniane wyżej wniosek, że kapitał akcyjny równa
się sumie wartości bilansowej kapitału zakładowego. Nie można zgodzić
się z M. Allerhandem, że kapitały obu spółek muszą być równe, a wspólnicy obejmują akcje równe wartości nominalnej udziałów46. Stanowisko
to stoi w oczywistej sprzeczności z art. 493 pkt 2 i 4 k.h. Kapitał akcyjny
ma bowiem nie być niższy od kapitału zakładowego spółki z o.o., natomiast może być wyższy. Wynikają z tego trzy istotne zagadnienia.
Po pierwsze, jeżeli z bilansu wynika, że udziały mają wartość niższą
od swojej nominalnej wysokości, czyli że kapitał akcyjny będzie niższy od
kapitału zakładowego, to w jaki sposób można ów brak uzupełnić? Przypadek taki, oznaczający, że spółka jest „pod bilansem"47 - jej pasywa
przewyższają aktywa - wywołał w piśmiennictwie rozmaite stanowiska.
Można wyróżnić w literaturze trzy rozwiązania tego problemu:
1) Pierwszym sposobem jest uzupełnienie brakującej sumy przez wspólników do wysokości umożliwiającej przekształcenie48. Autorzy nie przedstawiają jednak zasad owego uzupełnienia. Domyślać się chyba należy,
że ma to nastąpić stosownie do wysokości nominalnej udziałów.
2) Drugim sposobem jest wydanie nowych akcji, które łącznie z akcjami dotychczasowych wspólników oraz z akcjami uzupełniającymi z
art. 493 pkt 5 w zw. z art. 497 § 1 k.h. dadzą wysokość kapitału akcyjnego
46
M. A l l e r h a n d , Kodeks..., s. 713.
T. D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ń s k i , Z. F e n i e h e l , M . H o n z a t k o , Kodeks..., s. 474.
48
I . W c i s ą Przekształcanie...(I), s. 13; M . A l l e r h a n d , Kodeks..., s. 714;
A . S z u m a ń s k i , [w:] Prawo..., s. 154.
47
74
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
nie niższą od kapitału zakładowego. Akcje te obejmują wspólnicy lub
osoby trzecie49.
3) Trzecim wreszcie sposobem jest uprzednie, tj. przed podjęciem uchwały o przekształceniu, obniżenie kapitału zakładowego (art. 259 i n.
k.h.)50.
Moim zdaniem, dopuszczalna jest tu wyłącznie ostatnia możliwość,
tzn. obniżenie kapitału zakładowego. Wspólnicy muszą jednak pamiętać
o tym, że aby dokonać przekształcenia, wynikająca z bilansu (po obniżeniu) wartość kapitału zakładowego powinna wynosić minimum 100 000
zł, czyli tyle, ile najniższa dozwolona wysokość kapitału akcyjnego (art.
311 §1 k.h.).
Sposób określony w pkt 1) jest niedopuszczalny z następujących względów: Przepisy kodeksu handlowego w art. 491-497 nie przewidują żadnych tego typu wpłat. Poza tym, oznaczałoby to, że uzupełnić kapitał
zakładowy muszą wszyscy wspólnicy, również ci, którzy nie przystępują
do przekształcenia. Jednakże tym ostatnim, na mocy art. 494 w zw. z art.
497 § 1 k.h., należałyby się jednak tylko kwoty równe tej niższej wartości
ich udziałów, co oznacza, że wspólnicy ci „dopłacaliby" do przekształcenia! Zwrócić trzeba również uwagę, iż obowiązek dopłat przez wspólników musi być ustanowiony w umowie spółki. Jeżeli więc go w umowie
nie ma, to można go wprowadzić wyłącznie przez zmianę umowy spółki51.
Uchwała taka jednak, aby wiązać wspólników, musi być uprzednio zarejestrowana (art. 254 § 4 k.h.). Uchwalanie takiej zmiany, po podjęciu
uchwały o przekształceniu, znacznie wydłużyłoby proces przekształcenia.
Można jednak przyjąć zastosowanie dopłat do omawianego przypadku,
aczkolwiek pod pewnymi warunkami. Otóż wspólnicy, śledząc na bieżąco
stan interesów spółki, powinni w razie potrzeby uchwalić zmianę umowy
spółki i wprowadzić dopłaty na tyle wcześniej, aby uzupełniły straty w
49
Tak J . T o m k i c w i c z , J BI o c h , Spółki..., s. 274; T. D z i u r z y ń s k i , [w:]
T. D zi u r z y ń sk i, Z . F c n i c h c I , M . H o n z a t k ą Kodeks..., s. 474; I . W e i s s , tamże,
s. 14.
50
M. A11 e r h a n 4 Kodeks..., s. 714; I . W c i s ą Przekształcanie...(I), s. 13;
A . S z u m a ń s k i , [w:] Prawo..., s. 154; J . T o m k i e w i c z , J . B l o c h , Spółki..., s. 274;
T. Dz i u r zy ń s k i , [w]: T. D z i u r z y ń s k i , Z . F c n i c h c I , M . H o n z a t k o , Kodeks...,
s. 474.
51
Autorzy powołani w przypisie 49 zdają się zapominać, że w spółce akcyjnej nie ma
instytucji dopłat!
75
Radosław
Potrzeszcz
kapitale zakładowym jeszcze przed przystąpieniem do sporządzania bilansu przekształceniowego.
Drugi z podanych wyżej sposobów jest, moim zdaniem, absolutnie nie
do przyjęcia. Kodeks nie umożliwia dodatkowej emisji akcji (udziałów) dla
uzupełnienia kapitału akcyjnego do wysokości kapitału zakładowego
przekształcanej spółki z o.o. Sytuacja taka jest możliwa wyłącznie w
przypadku, gdy nie wszyscy wspólnicy przystępują do przekształcenia i
służy temu, aby „należne" rezygnującym z uczestnictwa wspólnikom akcje
objęły inne osoby (art. 493 pkt 5 w zw. z art. 497 § 1 k.h.). Co więcej,
taka „ponaddodatkowa" emisja akcji zniweczyłaby proporcje uczestnictwa
w kapitale, które dla wspólników pozostających w spółce muszą być identyczne tak przed jak i po przekształceniu.
Z powyższych rozważań wynika jednoznacznie, że przekształcenie nie
jest metodą na sanację znajdującej się w trudnościach finansowych spółki.
Drugim zagadnieniem związanym z omawianą problematyką jest
sprawa ewentualnego podwyższenia kapitału akcyjnego spółki akcyjnej
jeszcze w trakcie przekształcenia. W doktrynie zarysowało się takie stanowisko, oparte na dość swobodnej interpretacji art. 493 pkt 4 w zw. z
art. 497 § 1 k.h.52 Przepis ten nie stwarza jednak podstawy do podwyższania kapitału spółki ze skutkiem po przekształceniu. Nie jest to bowiem
przepis kompetencyjny53, a roląjego jest uniemożliwienie przekształcenia,
które pociągałoby za sobą obniżenie kapitału spółki ulegającej przekształceniu, bez przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego, przewidzianego w art. 260 i 441 k.h. Przedstawiłem już wyżej kwestię dopuszczalności emisji nowych akcji, poza przypadkiem określonym w art. 493 pkt
5 w zw. z art. 497 § 1 k.h. Odnosi się to również do tej sytuacji. Przypomnieć wypada, że problemem owym zajmował się również SN, który
w uzasadnieniu do post. z 13 XII 91 r. przyjął, że zabieg podwyższenia
kapitału w uchwale o przekształceniu „traktować należy (...) jako podwyższenie kapitału zakładowego oraz wyrażoną wolę podwyższenia kapitału
akcyjnego"54. Zdaniem sądu, nie można podwyższyć kapitału akcyjnego,
52
Tak T . D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ńs k i, Z . F c n i c h c l , M . H o n z a t k o ,
Kodeks..., s. 474; A. W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 234.
33
Zob. A . Z a w a d o w s k i , Przekształcenia..., s. 10.
54
Tamże, s. 133.
76
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
skoro istnieje jeszcze spółka z o.o. Nie można, albowiem należy w trakcie
przekształcenia ten kapitał określić.
Trzecim problemem, który wymaga tu poruszenia, jest sprawa ewentualnego ustalenia kapitału akcyjnego w projekcie statutu w wysokości
innej niż wynikająca z bilansu. Możliwość taką dopuszcza wyraźnie T.
Dziurzyński55. Zdaniem tego autora, spółka posiadająca rezerwy nie musi
przemieniać całego majątku na kapitał akcyjny, może bowiem istniejące
rezerwy rozdzielić w całości lub części pomiędzy wspólników. Do spółki
akcyjnej natomiast „przelana" zostałaby część majątku odpowiadająca wysokości kapitału zakładowego. Trudno jednak zgodzić się z takim rozwiązaniem. W przepisach kodeksu handlowego o przekształceniu nie ma
żadnych podstaw do tego typu wypłat. Oczywiście, nie istnieje generalny
zakaz uszczuplania majątku spółki, jeżeli takie uszczuplenie nie narusza
kapitału zakładowego, gdyż spółka z o.o. nie musi posiadać rezerw. Takie
zabiegi są zatem dopuszczalne, ale w ramach normalnego funkcjonowania spółki. Podjęcie uchwały o przekształceniu ma przecież istotne konsekwencje. Wspólnicy po zarejestrowaniu przekształcenia mogą otrzymać
akcje lub pieniądze równe wartości ich udziałów, ustalonej na podstawie
bilansu przekształceniowego. Gdyby zaaprobować stanowisko Dziurzyńskiego, wspólnicy nie przystępujący do przekształcenia mogliby zasadnie
żądać kwot równych wartości bilansowej ich udziałów, niezależnie od
sum uzyskanych z tytułu podziału rezerw. Spowodowałoby to, rzecz oczywista, uszczuplenie majątku spółki, nie do pogodzenia z istotą przekształcenia. Zabieg proponowany przez T. Dziurzyńskiego można zatem uznać
za dopuszczalny tylko wtedy, gdy jest on dokonywany przed dniem, na
który zostaje sporządzony bilans przekształcenia, skoro na ten dzień ustalana
jest wartość udziałów.
Na zagadnienie to można spojrzeć jednak z innej strony. Otóż godnym
zastanowienia jest, czy do przyjęcia przy przekształceniu jest ustalenie
kapitału akcyjnego spółki akcyjnej w projekcie statutu w wysokości niższej od wynikającej z bilansu, bez dokonywania jednak jakichkolwiek
wypłat z tego tytułu. Jeżeli w pasywach bilansu spółki z o.o. w pozycji
„Kapitał własny" oprócz kapitału zakładowego istnieje np. kapitał zapa-
55
T . D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ń s k i , Z. F c n i c h e l , M. H o n z a t k o , Kodeks..., s. 473-474.
77
Radosław
Potrzeszcz
sowy, wspólnicy decydują się na ustalenie kapitału akcyjnego w wysokości sumy dotychczasowego kapitału zakładowego i 1/2 kapitału zapasowego, a pozostała część tego kapitału stanowić będzie w spółce akcyjnej
kapitał zapasowy. Normalnie powinni oba kapitały zsumować w całości56,
niemniej kapitał akcyjny będzie wyższy od kapitału zakładowego spółki
z o.o. Moim zdaniem, taki zabieg uznać można za dopuszczalny, jednakże
przy zachowaniu następujących warunków: Wspólnicy musieliby ustalić
w uchwale o przekształceniu, że ci z nich, którzy przystąpią do spółki akcyjnej obejmą akcje o wartości emisyjnej (sic!) równej wartości bilansowej ich udziałów, ponieważ wartość nominalna akcji byłaby wtedy odpowiednio niższa. Natomiast osoby obejmujące akcje na podstawie art. 493
pkt 5 w zw. z art. 497 § 1 k.h., opłacałyby te akcje również wg wartości
emisyjnej. Owa wartość emisyjna wynikałaby z podzielenia sumy wartości bilansowej wszystkich udziałów spółki z o.o. przez ilość akcji. Dzięki
temu te ostatnie osoby wpłaciłyby łącznie kwotę równą sumie kwot, jakie
należą się w myśl art. 494 wspólnikom nie przystępującym do przekształcenia. Przy takiej operacji nie nastąpiłoby zmniejszenie majątku spółki i
- moim zdaniem - sąd rejestrowy nie powinien w takiej sytuacji odmówić
rejestracji przekształcenia. Jest to jak najbardziej uzasadnione. Wspólnicy
mogą nie być zainteresowani ustalaniem kapitału akcyjnego w zbyt dużej
wysokości. Powstawałaby przecież dla nich konieczność tworzenia od
podstaw kapitału zapasowego do wysokości 1/3 kapitału akcyjnego (art.
427 § 1 k.h.). Dzięki zaś powyższej operacji, kapitał taki przynajmniej w
części już by mieli. Nie stoją temu również na przeszkodzie interesy wierzycieli, skoro, jak już wspomniałem, zarówno kapitał akcyjny nie jest
wtedy niższy od kapitału zakładowego, jak też z majątku spółki w związku
z przekształceniem nic nie ubywa.
Kwestia niezgodności przekształcenia z przepisami k.h.
wynikłych po rejestracji
Już po wpisie przekształcenia do rejestru handlowego może okazać się,
że w trakcie przekształcenia nie dopełniono niektórych wymagań określonych w przepisach o przekształceniu. W literaturze w zasadzie nie podej-
56
78
Zob. stosowny przykład H. L i t w i ń c z u k , Pneksztalcenia..., s. 31-32.
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
mowano kwestii sanacji takich braków. Jako jedyny dotychczas problemem tym zajął się A.W. Wiśniewski57. Zdaniem autora, należy w takim
wypadku oprzeć się na przepisie art. 431 § 1 lub 254 § 6, który w przedmiocie zmian statutu (umowy spółki) odsyła do art. 337 k.h. (art. 173). Ten
ostatni przepis, jak wiadomo, reguluje sytuację, gdy po zarejestrowaniu
spółki akcyjnej lub z o.o. dojdą do wiadomości sądu rejestrowego braki
wynikłe z niedopatrzenia przepisów prawa i organ ten przeprowadza
odpowiednią procedurę celem usunięcia niezgodności. Odesłanie z art.
431 § 1 ma być odpowiednie. Wiśniewski uważa, że w oparciu o art. 331
w zw. z art. 431 może nastąpić wykreślenie wpisu przekształcenia z rejestru. Skutkowałoby to cofnięciem spółki akcyjnej do jej poprzedniej
postaci, tj. spółki z o.o.58 Jednakże, według tego autora, mogą tu powstać
spore trudności z „przywracaniem stanu poprzedniego"59. Moim zdaniem,
nie można sięjednak zgodzić z powyższymi wnioskami. Po pierwsze, opierając się o odesłanie z przepisów o zmianie statutu (umowy spółki) należy
zauważyć, że w przypadku przekształcenia spółki z o.o. w akcyjną stosowany tu musiałby być art. 254 § 6 k.h., bo uchwałę o przekształceniu
podejmuje, jak wiadomo, zgromadzenie wspólników spółki z o.o. Tym
samym, w odesłaniu z tego przepisu zastosowanie miałby art. 173 k.h. Jest
to przepis dotyczący braków po stronie spółki z o.o. i nie może być stosowany po przekształceniu, gdzie mamy do czynienia ze spółką akcyjną.
Po drugie, „cofnięcie" spółki akcyjnej do formy spółki z o.o. musiałoby
oznaczać ponowny wpis spółki z o.o. do rejestru handlowego, a wykreślenie spółki akcyjnej60. Byłoby to nie tylko niweczeniem skutku przewidzianego w art. 496 § 1 k.h., ale również skutku z art. 494 k.h. Tym samym
byli wspólnicy, stając się z powrotem wspólnikami, mogliby być dłużnikami spółki, jeżeli już wystąpiły przewidziane w wyżej wymienionym
przepisie wypłaty na ich rzecz. Są to zbyt daleko idące skutki materialnoprawne, niedopuszczalne na tle regulacji art. 431 i 254 k.h.
Sądzę, że w omawianej sytuacji ma pełne (a nie odpowiednie czy analogiczne) zastosowanie art. 337 k.h. Od chwili bowiem zarejestrowania
57
58
59
60
A.W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 237-238.
Tamże, s. 237.
Tamże, s. 237-238.
Zob. art. 495 § 2.
79
Radosław
Potrzeszcz
przekształcenia, tj. od wpisu spółki akcyjnej do rejestru handlowego, do
spółki przekształconej mają zastosownie wszystkie przepisy działu XII,
tak jak ma się to do spółki akcyjnej wpisanej do rejestru na mocy art. 329
i n. k.h. Znaczy to, że jeżeli sąd rejestrowy stwierdzi braki wynikłe z
niedopatrzenia przepisów art. 492-497 k.h. oraz przepisów stanowiących
„ogólne warunki przepisane dla wpisu spółki akcyjnej", to wezwie spółkę
do usunięcia tych braków w wyznaczonym przezeń terminie (art. 337 §
1). Jeżeli braki te mają istotne znaczenie dla dalszego istnienia spółki i
nie będą w wyznaczonym terminie usunięte, sąd może wydać postanowienie o rozwiązaniu spółki (art. 337 § 3). Skutkiem tego będzie likwidacja
spółki akcyjnej i po jej zakończeniu zostanie ona wykreślona z rejestru
handlowego. W takiej sytuacji wspólnicy spółki z o.o., którzy nie przystąpili do spółki akcyjnej, będą jako wierzyciele spółki mieli pierwszeństwo co do kwot określonych w art. 494 k.h. przed akcjonariuszami mającymi roszczenie o podział majątku pozostałego po likwidacji (art. 458 k.h.).
Spółka nie może być jednak rozwiązana po upływie 5 lat od zarejestrowania przekształcenia (art. 337 § 4 k.h.). Ten przepis może budzić
wątpliwości zważywszy, że podmiot o formie spółki akcyjnej istnieje, tj.
został pierwotnie zarejestrowany wcześniej, albowiem art. 337 § 4 k.h.
mówi o momencie zarejestrowania spółki. Jednakże, moim zdaniem, jest
wyłącznie miarodajny wpis spółki akcyjnej do rejestru handlowego, będący składnikiem rejestracji przekształcenia.
Rozważyć należy tu również kwestię, czy oprócz procedury przewidzianej w art. 337 k.h. sąd rejestrowy może w oparciu o § 30 lub § 31
rozporządzenia o rejestrze handlowym zarządzić wykreślenie wpisu przekształcenia z rejestru. Zgodnie bowiem z pierwszym z tych przepisów, sąd
rejestrowy zarządza wykreślenie z urzędu wpisu, który jest niedopuszczalny ze względu na bezwzględnie obowiązujące przepisy prawne. Wykreślenie to jednak może nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia zarządzającego wykreślenie. Przesłanka „niedopuszczalności ze
względu na bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa" jest węższa od
przyjętych w art. 337 k.h. „braków wynikłych z niedopełnienia przepisów
prawa", ale zarazem wskazuje donioślejsze przypadki naruszenia prawa.
Mogłoby to sugerować, że zasadnym jest wykreślenie z urzędu przekształcenia, jeżeli jegc wpis jest niezgodny z przepisami ius cogens.
80
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
Jednak, moim zdaniem, przepis § 30 rozporządzenia nie może mieć
do przekształcenia spółki z o.o. w akcyjną zastosowania. Wykreślenie
wpisu przekształcenia oznaczałoby wykreślenie przekształconej spółki
akcyjnej, bo przecież nie można „wykreślić" wykreślonego wpisu spółki
z o.o.61 Nie nastąpi tu więc „powrót" do spółki z o.o. Wykreślenie wpisu
spółki akcyjnej powodowałoby natychmiastowe zniknięcie spółki, bez możliwości jej likwidacji, a co za tym idzie właściwego podziału majątku, o
spłacie wierzycieli nie wspominając. Tych ostatnich może być skądinąd
dużo, skoro mowa tu o przekształceniu, a nie zawiązaniu spółki. Art. 337
natomiast uprawnia sąd do wydania postanowienia o rozwiązaniu spółki,
co oznacza, że do wykreślenia jej z rejestru jeszcze daleko, ponieważ
rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji (art. 445 §
1 k.h.).
Jak z powyższego wynika, § 30 rozporządzenia o rejestrze handlowym
stoi w wyraźnej sprzeczności z art. 337, a także z art. 445 § 1 k.h. Dlatego
też, ze względu na regulację art. 337, przepisy tego paragrafu nie mogą
służyć do sanowania wpisów sprzecznych z prawem, skoro przepisy rozporządzenia o rejestrze handlowym mają charakter wykonawczy do kodeksu handlowego i nie mogą prowadzić do sprzeczności z przepisami
tego kodeksu62. Paragraf 30 rozporządzenia miałby raczej zastosowanie
w przypadku rejestracji przekształcenia wyraźnie niedopuszczalnego, np.
przekształcenia spółki akcyjnej w spółkę komandytowo-akcyjną, co dla
omawianego zagadnienia nie ma raczej znaczenia.
Jeżeli zaś chodzi o § 31 rozporządzenia o rejestrze handlowym, to
powyższe stwierdzenia co do wykreślania wpisów z urzędu odnoszą się
i do tego przepisu. Niemniej w paragrafie tym zawarte są inne przesłanki,
a mianowicie - dotyczące niezgodności wpisu z prawdziwym stanem rzeczy.
W przypadku tym sąd rejestrowy nie zarządza od razu wykreślenia wpisu
z urzędu, ale najpierw wzywa osoby obowiązane do zgłoszenia wniosku
o wykreślenie lub sprostowanie wpisu wg zasad przewidzianych w § 26
rozporządzenia. Przepis § 31 także nie ma tu jednak zastosowania, gdyż
takie postępowanie reguluje bezpośrednio przepis art. 337 § 1 i § 2 k.h.
Co więcej, przesłanka braków wynikłych z niedopełnienia przepisów prawa
61
62
Jakkolwiek wykreślenie również jest wpisem.
J . S z w a j a , [w:] S. S o ł ty s i ń s ki, A. S z aj ko ws k i, J . S z w a j a , Kodeks..., s.
230.
81
Radosław
Potrzeszcz
jest i tu szersza od przesłanki niezgodności z prawdziwym stanem rzeczy,
a także inne są konsekwencje niezastosowania się do wezwań sądu rejestrowego. Paragraf 31 przewiduje bowiem wykreślenie wpisu z urzędu,
a art. 337 § 3 k.h. wydanie postanowienia o rozwiązaniu spółki. Powyższe
rozważania co do wzajemnych relacji art. 337 k.h. i § 30 rozporządzenia
zachowują tu zatem pełną aktualność.
Majątek spółki z o.o. jako „aport" w spółce akcyjnej
Podstawową odrębnością różniącą przekształcenie spółki z o.o. w akcyjną od przekształcenia odwrotnego jest odesłanie z art. 497 § 2 k.h.
Przepis ten nakazuje do majątku przekształconej spółki z o.o. i do akcji
wydawanych wspólnikom tej spółki stosować przepisy działu o spółkach
akcyjnych dotyczące wkładów niepieniężnych i akcji wydawanych w
zamian za te wkłady. Według autorów przepisów o przekształceniu, rolą
tej regulacji jest zabezpieczenie „przed obejściem przepisów prawa akcyjnego dotyczących wkładów rzeczowych (aportów)"63. Tak rozumiane ratio legis art. 497 § 2 k.h. jest zgodnie aprobowane w doktrynie64. Chodzi
tu o zapobieżenie sytuacji, w której założyciele, aby uniknąć przewidzianej w przepisach art. 312 i n. k.h. procedury weryfikacji aportów, zakładaliby spółkę z o.o. i następnie przekształcali ją w spółkę akcyjną65.
Z powyższego odesłania wynikają określone konsekwencje. Powstaje
tu bowiem obowiązek dokonania szeregu czynności, który przy tworzeniu
spółki akcyjnej spoczywa na założycielach spółki. Dało to powód dla
niektórych autorów do ustalania, kto w trakcie przekształcenia spółki z
o.o. w akcyjną ma być „założycielami" spółki akcyjnej powstałej z przekształcenia. I. Weiss za założycieli spółki uznaje wspólników spółki z o.o.66
63
Projekt ustawy o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością przyjęty przez kolegium
uchwalające Komisji Kodyfikacyjnej z dnia 26 listopada 1931 r. Uzasadnienie w opracowaniu
głównego referenta projektu Profesora Adama Chełmońskiego, Warszawa 1932, s. 60.
64
Zob. T. D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ń s k i , Z. F c n i c h c l , M . H o n z a t k o ,
Kodeks..., s. 476; I. W e i s s , [w:] Prawo..., s. 94; tenże, Przekształcanie...(II), s. 10;
G. D y c z k o w s k i , Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością u- spółkę akcyjną, „Przegląd Podatkowy" 1994, nr 1, s. 27; A . K i d y b a , [w:] Zaiys..., s. 173.
65
T. D z i u r z y ń s k i , [w:] T. D z i u r z y ń s k i , Z. F c n i c h c l , M . H o n z a t k o , Kodeks..., s. 476.
66
Przekształcanie . (II), s. 11.
82
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
Autor zdaje się przyjmować, że chodzi tu o wszystkich wspólników, którzy
- j e g o zdaniem - występują przy obejmowaniu akcji z pozycji założycieli.
Nieco inne jest ujęcie A. Szajkowskiego, który stoi z kolei na stanowisku,
że chodzi tu o tych wspólników, którzy przystępują do spółki akcyjnej67.
Poglądy te są moim zdaniem, absolutnie nie do zaakceptowania. Założycielami spółki akcyjnej są osoby, które podpisały jej statut (art. 308 §
1 zd. 2 k.h.). Jednakże chodzi tu o statut sporządzany przy tworzeniu
spółki akcyjnej, a nie przekształcaniu w nią spółki z o.o. Statut taki obowiązuje już w chwili zawiązania spółki, a nie jej zarejestrowania68. Inaczej
przedstawia się sytuacja w przypadku przekształcenia. Tu w uchwale o
przekształceniu ma znajdować się projekt statutu, który z chwilą zarejestrowania owej uchwały stanie się obowiązującym w spółce akcyjnej statutem69. Przed rejestracją projekt ten nie ma jeszcze żadnej mocy, jak i cała
uchwała o przekształceniu. Dlatego też mowa tu wyraźnie o projekcie, albowiem nie jest to statut w rozumieniu art. 308 k.h. Nie podlega on żadnemu
wiążącemu prawnie „podpisaniu". W ramach całej uchwały o przekształceniu projekt statutu jest przyjęty przez zgromadzenie, a nie samych wspólników. Jak trafnie stwierdza J. Namitkiewicz, „ogół wspólników nie jest
tożsamy z samą spółką, która jest osobą prawną"70. Zważywszy, że decyzję o przekształceniu podejmuje najwyższy organ spółki, jest to zatem
decyzja spółki. Można ostrożnie przyjąć, iż spółkę akcyjną „zakłada" tu
spółka z o.o., za którą wszelkie czynności podejmuje zarząd. Stąd uważam, zgodzić się należy z (dość skądinąd niepewną) sugestią A.W. Wiśniewskiego, że czynności, do których odsyła art. 497 § 2 k.h., winien
dokonywać zarząd71. Odesłanie z art. 497 § 2 nie jest co prawda „odpowiednie" i można by tu twierdzić, że taka interpretacja skłania do uznania
spółki z o.o. lub jej zarządu za założycieli spółki akcyjnej. Tak, rzecz
jasna, nie jest. Przepisy o zawiązaniu spółki akcyjnej muszą być w ich
stosowaniu do przekształcenia zmodyfikowane przez fakt, iż nie ma tu
67
A. S z a j ko w s k i, [w:] S. S oł ty s i ńs k i, A. S z aj ko w s k i, J. S z w a j a, Kodeks...,
s. 1162-1163.
68
A.W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 36.
69
Tak A.W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 236.
70
J. N a m i t k i e w i c z , Kodeks handlowy, t. III, Spotka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 1937, s. 171.
71
A.W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 236.
83
Radosław
Potrzeszcz
założycieli spółki. Jest natomiast już osoba prawna, która ma zmienić swój
ustrój na formę organizacyjną spółki akcyjnej. Dlatego też organ tej osoby
prawnej powinien dokonać wszelkich czynności mających na celu skuteczne uzyskanie przez tę osobę nowej formy ustrojowej. Nie można składać
tego obowiązku na ręce zarządu spółki akcyjnej, bowiem tej jeszcze nie
ma, dlatego też organ ten nie może podejmować jakichkolwiek czynności
poza wyraźnie przez k.h. przewidzianymi.
Odesłanie z art. 497 § 2 k.h. jest odesłaniem dwukierunkowym. Po
pierwsze, co do majątku spółki z o.o. zastosowanie mają przepisy o wkładach niepieniężnych w spółce akcyjnej. W literaturze zarysowały się pewne
rozbieżności w traktowaniu tego odesłania. Zdaniem części autorów,
majątek spółki z o.o. jest wkładem niepieniężnym (aportem) w spółce
akcyjnej72. Z kolei inni stoją na stanowisku, że majątek ten należy tylko
traktować tak jak aport73. Moim zdaniem, należy podzielić ten drugi pogląd. Gdyby bowiem uznać, że majątek spółki z o.o. jest wkładem niepieniężnym, niepotrzebne byłoby odesłanie w art. 497 § 2 nakazujące do
akcji wydawanych wspólnikom spółki z o.o. stosować przepisy o akcjach
aportowych. Akcje objęte przez wspólników spółki z o.o. byłyby wtedy
tak czy inaczej aportowymi. Kwestia ta nie ma w zasadzie większego praktycznego znaczenia, jednakże nie można się zgodzić, że wspólnicy wnoszą do spółki majątek, który do nich nie należy. Udziałowcy spółek kapitałowych są, jak powszechnie wiadomo, tylko „ekonomicznymi" właścicielami majątku spółek.
Tak czy inaczej, przy przekształceniu spółki z o.o. w akcyjną musi być
uwzględniony rygoryzm przepisów działu XII k.h. dotyczących wkładów
niepieniężnych. Tym samym zarząd spółki z o.o. powinien sporządzić
pisemne sprawozdanie wymieniające szczegółowo składniki majątku spółki
z o.o. (art. 312 § 1 k.h.). Sprawozdanie to należy następnie poddać badaniu
72
Tak J . J ę d r s z c z y k , W. S c r d a , A . S z u m a ń s k i , 64 (sześćdziesiąt cztery') wzory
pism niezbędnych do powstania i funkcjonowania spółek prawa handlowego wraz z komentarzem, Kraków 1990, s. 191; E. A . N o r e k , Spółki cywilne i handlowe. Wzory umów i innych
aktów prawnych, Warszawa-Poznań 1992, s. 169; A. S z a j ko ws k i, [w:] S. S o ł t y s i ńs ki,
A . S z a j k o w s k i , J . S z w a j a , Kodeks..., s. 1162; tenże, Prawo..., s. 318.
73
S . J a n c z e w s k i , Prawo handlowe..., s. 213; I. W e i s s , Przekształcanie...(II), s. 10;
por. też A.W. W i ś n i e w s k i , Prawo..., s. 236.
84
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
biegłych rewidentów co do prawdziwości i dokładności (art. 313 § 1 k.h.).
Spotkać się można w literaturze ze stanowiskiem, że odesłanie z art. 497
§ 2 k.h. obejmuje stan po przekształceniu, a nie w trakcie przekształcania
spółki z o.o. w akcyjną, dlatego obowiązek sporządzenia sprawozdania
nie ma dostatecznej podstawy prawnej74. Pogląd ten opiera się na dość
ryzykownym uznaniu bilansu przekształceniowego za wystarczający do
weryfikacji wartości majątku spółki. Nie sposób się na to zgodzić. Obowiązek sporządzenia bilansu istnieje przy obu przekształceniach, a brak
jest przecież jakiegokolwiek odesłania do przepisów o aportach w przypadku przekształcenia spółki akcyjnej w spółkę z o.o. Gdyby zatem ustawodawca uznał, że wystarczy opierać się na bilansie, to nie nakazałby w
art. 497 § 2 stosować przepisów o wkładach niepieniężnych. Sporządzenie sprawozdania „założycielskiego" przez zarząd jest uzasadnione. Sprawozdanie to, zwłaszcza po zbadaniu przez biegłych rewidentów, może
wykazać, że składniki bilansu spółki z o.o. były przyjęte po cenie nadmiernie wygórowanej, dlatego bilans nie może ujawnić, że aporty wniesione
jeszcze do spółki z o.o. zostały zawyżone. W konsekwencji ustalona w
bilansie wartość udziałów nie będzie odpowiadać rzeczywistej wartości
majątku spółki i spowoduje określenie kapitału akcyjnego w zbyt dużej
wysokości. Właśnie takiemu działaniu ma zapobiegać regulacja art. 497
k.h.
Drugim kierunkiem odesłania z omawianego artykułu jest stosowanie
przepisów o akcjach „aportowych" do akcji wydawanych przy przekształceniu dotychczasowym wspólnikom. Z redakcji art. 497 § 2 można by
dojść do wniosku, że akcjami aportowymi są nie tylko te, które obejmują
wspólnicy w stosunku do wartości udziałów, ale także i te, które są obejmowane przez nich w ramach uzupełnień z art. 493 pkt 5 w zw. z art. 497
§ 1 k.h. Moim zdaniem, regulacja art. 497 § 2 obejmuje wyłącznie te
pierwsze akcje. Pozostałe akcje są bez względu na osobę obejmującego
opłacane w gotówce. Jest oczywiście możliwa sytuacja, że wszyscy wspólnicy, przystępując do przekształcenia, deklarują 2/3 swoich udziałów, a
następnie obejmują akcje na podstawie art. 493 pkt 5 w zw. z art. 497 §
1 k.h., dzięki czemu mogliby po przekształceniu bez przeszkód zbywać
te ostatnie, tj. 1/3 posiadanych przez siebie akcji. Zabieg taki podlega
74
A. S z aj ko ws k i, Prawo..., s. 318.
85
Radosław Potrzeszcz
jednak ocenie sądu rejestrowego i jako ewidentne obejście (a nie naruszenie) prawa stanowi podstawę do odmowy rejestracji przekształcenia.
Jest to istotna sprawa, gdyż w ramach omawianego tu zagadnienia
zastosowanie ma art. 347 k.h. Przepisy tego artykułu stanowią, że akcje
aportowe powinny zostać imiennymi aż do zatwierdzenia przez walne
zgromadzenie sprawozdania i rachunków za drugi rok obrotowy (tu po
przekształceniu) i przez ten czas nie mogą być zbywane ani zastawiane
(§1). Ponadto akcje te na powyższy czas muszą być zatrzymane w spółce
na zabezpieczenie roszczeń o odszkodowanie z tytułu umów dotyczących
wkładów niepieniężnych (tu majątku spółki z o.o. - § 2). Jest to przepis
bezwzględnie obowiązujący, stąd nie można wprowadzić do statutu postanowień z nim sprzecznych, np. że akcje te są na okaziciela75. Nie jest
dopuszczalne dokonywanie jakichkolwiek innych czynności wbrew dyspozycji art. 347, niemniej nie zawsze są one bezskuteczne76.
Nie można zgodzić się z G. Dyczkowskim, że wykładnia celowościowa
art. 347 przemawia za jego stosowaniem tylko wtedy, gdy między wniesieniem aportów do spółki z o.o. a dniem przekształcenia jej w spółkę
akcyjną nie upłynął jeszcze dwuletni termin, o którym mowa w tym przepisie. Zdaniem tegoż autora, możliwość zrzeczenia się roszczeń spółki co
do wkładów niepieniężnych (art. 478 in fine k.h.) zwalniałaby akcje aportowe z zatrzymania, co z kolei otworzyłoby drogę do ich przekształcenia
na akcje na okaziciela77. Dyczkowski zdaje się zapominać, że art. 347 ma
charakter ius cogens, toteż, jak słusznie stwierdził SN, postanowieniem
statutu nie sposób go zmienić78.
Upływ czasu od wniesienia aportów do spółki z o.o. nie odgrywa tu
żadnej roli. Art. 347 k.h. ma zastosowanie do całego majątku spółki z o.o.,
a nie tylko do wnoszonych do niej wkładów niepieniężnych. Obejmuje
zatem swoją regulacją również te składniki majątku, które zostały nabyte
przez spółkę z o.o. w trakcie jej trwania. Dzięki temu przekształcenie pod
względem regulacji „aportowej" nie jest łatwiejsze od przekształcenia
75
76
77
78
86
Tak SN w uzasadnieniu do post. z 13 XII 91 r., s. 134.
Szerzej zob. M . A l l e r h a n d , Kodeks..., s. 547-548.
G. D y c z k o w s k i , Przekształcenie..., s. 27.
Uzasadnienie do post. z 13 XII 91 r., s. 134.
Przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ...
gospodarczego spółki z o.o. w akcyjną, tj. przez rozwiązanie spółki z o.o.,
a następnie utworzenie na bazie jej majątku spółki akcyjnej, gdzie majątek
spółki z o.o. rzeczywiście jest aportem w spółce akcyjnej.
87