docNakłady inwestycyjne oraz źródła ich finansowania
download 
Reklamacja Transkrypt
Nakłady inwestycyjne oraz źródła ich finansowania
Nakłady inwestycyjne oraz źródła ich finansowania. Efekty rzeczowe inwestycji. Środki trwałe. Opracował: Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie Mateusz Bogdanowicz KAE 1/VI/2012 Bydgoszcz, czerwiec 2012 Spis treści Wprowadzenie ............................................................................................................................ 4 Nakłady inwestycyjne w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody według Rocznika RP GUS 2011 ................................................................................................................................... 6 Środki trwałe........................................................................................................................... 9 Ochrona środowiska i gospodarka wodna na podstawie danych Rocznika GUS Ochrona Środowiska 2011 ...................................................................................................................... 14 Nakłady na środki trwałe ...................................................................................................... 16 Efekty rzeczowe inwestycji .................................................................................................. 19 Źródła finansowania ............................................................................................................. 23 Podsumowanie ......................................................................................................................... 29 Spis Wykresów Wykres 1 Nakłady inwestycyjne w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody na przestrzeni badanych lat w Polsce [mln PLN, ceny bieżące]. .................................................... 7 Wykres 2 Dynamika nakładów inwestycyjnych w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody w badanym okresie. .......................................................................................................... 7 Wykres 3 Tabela 5 Dynamika zmian wartości brutto środków trwałych w wybranych gałęziach gospodarki. ............................................................................................................... 11 Wykres 4 Struktura środków trwałych w przedsiębiorstwach poboru, uzdatniania i dostarczania wody w Polsce w 2010r ...................................................................................... 13 Wykres 5 Nakłady poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010 w mln złotych. ............................................................................ 17 Wykres 6 Dynamika nakładów inwestycyjnych poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010. ............................................................ 19 Wykres 7 Długości nowych sieci wodociągowych i kanalizacyjnych w badanym okresie. .... 21 Wykres 8 Dynamika nowobudowanej sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w badanym okresie. ..................................................................................................................................... 22 Wykres 9 Struktura źródeł finansowania inwestycji w sektorze ochrony środowiska w Polsce w 2010 roku w (%). .................................................................................................................. 24 Wykres 10 Struktura źródeł finansowania inwestycji w sektorze gospodarki wodnej w Polsce w 2010 roku w (%). .................................................................................................................. 25 Wykres 11 Udział nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska według grup inwestorów. .............................................................................................................................. 27 Wykres 12 Udział nakładów na środki trwałe służące gospodarce wodnej według grup inwestorów. .............................................................................................................................. 28 2|Strona Spis Tabel Tabela 1 Nakłady inwestycyjne w gospodarce Polskiej w podziale na wybrane działy. (mln PLN, ceny bieżące). ................................................................................................................... 6 Tabela 2Dynamika nakładów inwestycyjnych w wybranych gałęziach gospodarki (dla cen bieżących)................................................................................................................................... 8 Tabela 3 Wartość brutto, netto (w bieżących cenach ewidencyjnych-mln zł) i stopień zużycia środków trwałych. .................................................................................................................... 10 Tabela 4 Dynamika zmian wartości brutto środków trwałych w wybranych gałęziach gospodarki. ............................................................................................................................... 10 Wykres 3 Tabela 5 Dynamika zmian wartości brutto środków trwałych w wybranych gałęziach gospodarki. ............................................................................................................... 11 Tabela 6 Wartość brutto i stopień zużycia środków trwałych w wybranych działach gospodarki w 2010 roku. .......................................................................................................... 12 Tabela 7 Nakłady poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010 w mln złotych ............................................................................. 16 Tabela 8 Dynamika nakładów inwestycyjnych poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010. ............................................................ 17 Tabela 9 Wybrane efekty rzeczowe uzyskane w wyniku przekazania do użytku inwestycji ochrony środowiska i gospodarki wodnej. ............................................................................... 20 Tabela 10 Dynamika nowobudowanej sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w badanym okresie. ..................................................................................................................................... 22 Tabela 11 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej według źródeł finansowania i grup inwestorów (ceny bieżące) w mln złotych oraz w %....... 23 Tabela 12 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej według grup inwestorów (ceny bieżące ) w mln złotych. .................................................................... 26 3|Strona Wprowadzenie Opracowanie zostało sporządzone na podstawie danych zawartych w Roczniku Statystycznym Rzeczpospolitej Polskiej Głównego Urzędu Statystycznego 2010 oraz Roczniku Statystycznym Ochrona Środowiska 2011. Podstawowe źródło danych stanowią badania statystyczne GUS oparte głównie na sprawozdawczości rocznej. Zawiera ono analizę z zakresu nakładów inwestycyjnych w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody, źródeł finansowania inwestycji oraz środków trwałych. Informacje o nakładach inwestycyjnych opracowano według zasad systemu European System of Accounts ESA 1995. Nakłady inwestycyjne są to nakłady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych lub przebudowa (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja lub modernizacja) istniejących obiektów majątku trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwestycji. Nakłady inwestycyjne dzielą się na nakłady na środki trwałe oraz pozostałe nakłady. Nakłady na środki trwałe są to nakłady na: • budynki i budowle (obejmują budynki i lokale oraz obiekty inżynierii lądowej i wodnej), w tym m.in. roboty budowlano-montażowe, dokumentacje projektowokosztorysowe • maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (łącznie z przyrządami, ruchomościami i wyposażeniem) • środki transportu • inne tj. melioracje szczegółowe, koszty ponoszone przy nabyciu gruntów i używanych środków trwałych oraz od 1995 r. inwentarz żywy a ponadto odsetki od kredytów i pożyczek inwestycyjnych za okres realizacji inwestycji (uwzględnione wyłącznie w danych wyrażonych w cenach bieżących), z wyjątkiem odsetek nieuwzględnionych w wartości nakładów na środki trwałe przez podmioty stosujące Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR), wprowadzone od 1 stycznia 2005. Pozostałe nakłady są to nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwestycji oraz inne koszty związane z realizacją inwestycji. Nakłady te nie zwiększają wartości środków trwałych. Nakłady inwestycyjne zaliczono do odpowiednich sekcji i działów Polskiej Klasyfikacji Działalności - PKD 2007 zgodnie z zaklasyfikowaniem działalności inwestora 4|Strona (podmiotu gospodarki narodowej), z wyjątkiem nakładów na obiekty niezwiązane z jego podstawową działalnością, które zaliczono do odpowiednich sekcji i działów według kryterium przeznaczenia obiektu. W Roczniku Statystycznym Rzeczpospolitej Polskiej (zwanym dalej Rocznikiem) dane o nakładach na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej dotyczą: osób prawnych, spółek cywilnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, w których liczba pracujących przekracza 9 osób (z wyjątkiem gospodarstw indywidualnych w rolnictwie). Dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej z liczbą pracujących do 9 osób, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i spółek cywilnych. Do inwestycji związanych z gospodarką wodną, której składnikiem jest dział poboru, uzdatniania i dostarczania wody, zalicza się: • budowę ujęć służących do poboru wody: powierzchniowej, podziemnej i kopalnianej (również w energetyce zawodowej), włącznie z urządzeniami uzdatniającymi oraz wodną siecią magistralną i rozdzielczą (ujęcia, studnie, stacje uzdatniania, filtry, stacje pomp, doprowadzenie sieci wodociągowej - bez przyłączy do budynków i gospodarstw), budowę laboratoriów kontroli jakości wody, w tym automatycznych stacji pomiaru jakości wody, • budowę: zbiorników retencyjnych (poza zbiornikami przeciwpożarowymi i wyrównania dobowego), stopni wodnych, żeglugowych i energetycznych oraz śluz i jazów, • regulację rzek i zabudowę potoków, • budowę obwałowań przeciwpowodziowych, • budowę stacji pomp na zawalach i obszarach depresyjnych. Podstawowa część analizy obejmuje rok 2009 a także lata wcześniejsze. Z uwagi na obowiązujący system sprawozdawczości statystycznej analizy dokonano w oparciu o dane dla działów i gałęzi oraz rodzajów działalności gospodarczej. 5|Strona Nakłady inwestycyjne w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody według Rocznika RP GUS 2011 W 2010 roku łączne nakłady inwestycyjne w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody zgodnie z danymi Rocznika Statystycznego RP 2011 (s. 651) wyniosły 3 327 mln złotych (w cenach bieżących) stanowiąc 1,5% krajowych nakładów inwestycyjnych ogółem. Tabela 1 Nakłady inwestycyjne w gospodarce Polskiej w podziale na wybrane działy. (mln PLN, ceny bieżące). Udział Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 procentowy Ogółem 131 055 154 880 191 714 217 260 218 581 217 287 100 Przemysł Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja ścieków, w tym: Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 48 002 55 557 67 629 75 316 72 073 68 979 31,7 5 782 6 542 7 691 9 082 12 537 12 918 5,9 1 416 1 810 1 991 2 301 3 263 3 327 1,5 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 650-651. W powyższej tabeli zestawione zostały wartości nakładów inwestycyjnych w Polsce w poprzednich latach w gospodarce ogółem oraz w wybranych sekcjach. Jak widać nakłady w interesującej nas sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody stanowiły w 2010 roku tyle samo co w roku poprzednim, czyli jedynie 1,5% w stosunku do całości nakładów inwestycyjnych w Polsce, 4,7% (4,5% w 2009) w stosunku do nakładów w przemyśle oraz 25,3% (26% w 2009) w stosunku so nakładów inwestycyjnych w sekcji dostawy wody, gospodarowania ściekami i odpadami, rekultywacji ścieków. Na uwagę zasługuje fakt, że w każdym z badanych lat wysokość nakładów inwestycyjnych w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody wzrastała. Zobrazowane zostało to na poniższym wykresie. 6|Strona Wykres 1 Nakłady inwestycyjne w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody na przestrzeni badanych lat w Polsce [mln PLN, ceny bieżące]. 4 000 3 500 3 263 3 327 2009 2010 3 000 2 301 2 500 1 500 1 991 1 810 2 000 1 416 1 000 500 0 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 650-651. Powyższy wykres przedstawia rosnący trend nakładów inwestycyjnych w sekcji poboru, uzdatniani i dostarczania wody w Polsce. Wzrosty te notowane są każdego roku, przy czym zauważyć należ, że ich dynamika jest zmienna i nie wzrasta w każdym z badanych okresów. Zmiany dynamiki nakładów inwestycyjnych w omawianej sekcji zaprezentowane zostały na poniższym wykresie. Wykres 2 Dynamika nakładów inwestycyjnych w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody w badanym okresie. 160,00% 140,00% 141,81% 127,82% 110,00% 115,57% 2006 2007 2008 120,00% 101,96% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 650-651. 7|Strona Jak widać z powyższego wykresu najwyższa dynamika nakładów inwestycyjnych (141,8%) wystąpiła w 2009 roku, co zapewne ma związek z realizowanymi licznymi inwestycjami dofinansowanymi z funduszy Unii Europejskiej poprzez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (Regionalne Programy Operacyjne) oraz Funduszu Spójności (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko). Również w roku 2006 nastąpił wysoki, ponieważ niemal 28% wzrost nakładów inwestycyjnych w porównaniu z rokiem 2005, co również może być związane z licznymi inwestycjami, które otrzymały dofinansowanie z funduszy przedakcesyjnych (ISPA). Lata 2007 i 2008 cechowały się wzrostami na niższym poziomie, czego przyczyną może być fakt, iż w tych latach przygotowywane były formalne podwaliny, spełniane były administracyjne wymogi, sporządzane wnioski aplikacyjne, dokumenty środowiskowe itp. do realizacji wielu inwestycji infrastrukturalnych w sektorze wod-kan. Ostatni z badanych lat charakteryzuje się dynamiką nakładów inwestycyjnych na poziomie 101,96%. Przyrost ten jest znacznie niższy od roku poprzedniego, należy jednak mieć na uwadze, że w tym okresie nakłady inwestycyjne w gospodarce ogółem jak i w przemyśle zmniejszyły się. W tabeli poniżej przedstawione zostało kształtowanie się dynamiki zmian nakładów inwestycyjnych w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody w porównaniu z wybranymi sekcjami gospodarki. Tabela 2Dynamika nakładów inwestycyjnych w wybranych gałęziach gospodarki (dla cen bieżących). Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 Ogółem 118,18% 123,78% 113,33% 100,61% 99,41% Dynamika 2005=100 118,18% 146,29% 165,78% 166,79% 165,80% Przemysł 115,74% 121,73% 111,37% 95,69% 95,71% Dynamika 2005=100 115,74% 140,89% 156,90% 150,15% 143,70% Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja ścieków, w tym: 113,14% 117,56% 118,09% 138,04% 103,04% Dynamika 2005=100 113,14% 133,02% 157,07% 216,83% 223,42% Pobór, uzdatnianie i dostarczanie 127,82% 110,00% 115,57% 141,81% 101,96% wody Dynamika 2005=100 127,82% 140,61% 162,50% 230,44% 234,96% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 650-651. Jak zauważamy w powyższej tabeli, na przestrzeni badanych lat największym względnym wzrostem nakładów inwestycyjnych charakteryzowała się grupa przedsiębiorstw z sekcji poboru, uzdatniani i dostarczania wody, w których to dystrybuanta dynamiki wynosiła 234,96%. Najwyższa dynamika w tej właśnie sekcji związana jest najprawdopodobniej z licznymi programami, które wspomagają inwestycje dofinansowaniami ze środków Unii Europejskiej. Rosnące wartości dynamiki nakładów inwestycyjnych do roku 8|Strona 2009 cechują również sekcję dostawy wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywację ścieków. W roku 2010 wzrost nakładów inwestycyjnych był o wiele mniejszy niż w roku 2009. W każdej z badanych gałęzi gospodarki zauważalne są większe bądź mniejsze wzrosty nakładów, wyjątkiem są wartości dynamiki nakładów inwestycyjnych w przemyśle w roku 2009 i 2010 oraz dla gospodarki ogółem w roku 2010. Spadki te mogą mieć związek z efektami ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego. Ciągły wzrost w sekcji poboru, uzdatniania i dostarczania wody, przy ogólnym spowolnieniu gospodarki spowodowany jest licznymi inwestycjami dofinansowanymi z funduszy europejskich. Rocznik Statystyczny RP 2011 podaje również dane dotyczące dynamiki nakładów inwestycyjnych według sekcji i działów w cenach stałych. Jak widać z danych zawartych na stronie 649 Rocznika, dynamika dla cen stałych w roku 2010, przy założeniu 2005=100, wynosi 207,0%. Różnica wynosząca 27,96% jest w takim wypadku skumulowaną wartością wskaźnika inflacji w tym okresie, jednak bardziej interesujące wydają się dane podane i przedstawione powyżej w cenach bieżących obrazujące rzeczywiste wydatki poniesione przez przedsiębiorstwa. Nakłady inwestycyjne na środki trwałe w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody w roku 2010 wyniosły 3 325 mln złotych, co stanowi 99,94% nakładów inwestycyjnych poniesionych w tym dziale, w tym: • na budynki i budowle 2 991 mln złotych tj. 89,95%, • maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 219 mln zł tj 6,59%, • środki transportu 73,0 mln zł tj. 2,19%. Podobna struktura nakładów inwestycyjnych na środki trwałe występowała także w latach wcześniejszych. Struktura ta charaktertyzuje się wysokim udziałem wydatków na budynki i budowle (ok. 90 %). Drugą kategorią wydatków są maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia, jednak ich udział w strukturze jest zdecydowanie mniejszy i wynosi kilka procent. Środki trwałe Wartość brutto środków trwałych w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody w 2010 roku wyniosła 44 932 mln złotych (w bieżących cenach ewidencyjnych), co stanowiło 1,78% krajowych środków trwałych brutto ogółem o wartości 2 520 940 mln złotych. Wartości brutto środków trwałych w badanym okresie, wartość netto oraz stopień zużycia w % w roku 2010 zostały zaprezentowane w poniższej tabeli. 9|Strona Tabela 3 Wartość brutto, netto (w bieżących cenach ewidencyjnych-mln zł) i stopień zużycia środków trwałych. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010 netto stopień zużycia w % Ogółem 1 826 907 1 913 333 2 061 215 2 227 406 2 376 908 2 520 940 1 319 478 45,6 Przemysł 582 110 616 844 673 732 727 889 777 562 812 523 435 957 46,3 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja ścieków, w tym: 65 747 71 433 76 284 83 226 90 635 102 868 63 597 38,2 Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 28 759 30 881 32 020 34 393 38 843 44 932 27 910 37,9 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 656-657. Na przestrzeni lat 2005 – 2010 wartość brutto środków trwałych w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody wzrasta, jak w każdej z wymienionych w powyższej tabeli gałęzi gospodarki. Dynamika zmian wartości prezentuje się na zbliżonym poziomie, co zostało ukazane w poniższej tabeli. Tabela 4 Dynamika zmian wartości brutto środków trwałych w wybranych gałęziach gospodarki. Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 Ogółem 104,73% 107,73% 108,06% 106,71% 106,06% Dynamika 2005=100 104,73% 112,83% 121,92% 130,11% 137,99% Przemysł 105,97% 109,22% 108,04% 106,82% 104,50% Dynamika 2005=100 105,97% 115,74% 125,04% 133,58% 139,58% Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja ścieków, w tym: 108,65% 106,79% 109,10% 108,90% 113,50% Dynamika 2005=100 108,65% 116,03% 126,59% 137,85% 156,46% Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 107,38% 103,69% 107,41% 112,94% 115,68% Dynamika 2005=100 107,38% 111,34% 119,59% 135,06% 156,24% Źródło: Opracowanie włsane na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 656-657. Jak widać z powyższej tabeli dynamika przyrostu wartości brutto środków trwałych w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody jest zbliżona do dynamiki w gospodarce ogółem jak i w przemyśle ogółem. W ostatnich dwóch latach analizy, tj. 2009-2010 dynamika przyrostu wartości brutto środków trwałych w dziale poboru, uzdatniani i dostarczania wody jest zdecydowanie wyższa niż ma to miejsce w pozostałych ujętych w powyższej tabeli przypadkach. Zmiany te obrazuje poniższy wykres. Zapewne ma to związek z intensywnym 10 | S t r o n a wykorzystywaniem funduszy europejskich przy realizowaniu licznych inwestycji w sieci wodociągowe, kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków, stacje uzdatniania wody itp. Wykres 3 Tabela 5 Dynamika zmian wartości brutto środków trwałych w wybranych gałęziach gospodarki. 120,0% 115,0% 110,0% 105,0% 100,0% 95,0% 2006 2007 2008 2009 2010 Ogółem Przemysł Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja ścieków, w tym: Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody Źródło: Opracowanie włsane na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 656-657. Wartość netto środków trwałych w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody w 2010 roku wyniosła (w cenach bieżących) 27 910 mln złotych. Stopień ich zużycia wyniósł 37,9 %. W tym samym okresie wartość netto środków trwałych w kraju wyniosła 1 319 478 mln złotych a stopień ich zużycia 45,6 %. Oznacza to, że dział poboru, uzdatniania i dostarczania wody w 2010 roku był wyposażony w środki trwałe o mniejszym zużyciu tj. nowsze niż w wielu innych działach gospodarki kraju. Poniżej w tabeli przedstawione zostały wartości brutto oraz stopień zużycia w wybranych działach gospodarki w roku 2010 w podziale na rodzaj środków trwałych. 11 | S t r o n a Tabela 6 Wartość brutto i stopień zużycia środków trwałych w wybranych działach gospodarki w 2010 roku. Wartość brutto (bieżące ceny ewidencyjne w mln zł) Wyszczególnienie Ogółem Stopień zużycia w % Budynki i budowle Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia Środki transportu Budynki i budowle Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia Środki transportu 1 635 254 694 298 171 380 36,8 62,0 56,6 Przemysł 379 842 404 789 27 672 33,1 57,9 59,0 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami 86 791 11 990 3 947 34,2 58,4 63,8 i odpadami; rekultywacja, w tym: Pobór, uzdatnianie 40 389 3 773 712 35,3 59,7 66,6 i dostarczanie wody Źródło: Opracowanie włsane na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011str. 658-659. W dziale pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody najniższym stopniem zużycia charakteryzują się budynki i budowle. Stopień ich zużycia w 2010 ukształtował się na poziomie 35,3% i był wyższy niż w przemyśle ogółem gdzie wynosił on 33,1%, niewiele wyższy niż w dziale dostawy wody, gospodarowania ściekami i odpadami, rekultywacji (34,2%) i niższy niż zużycie budynków i budowmi w gospodarce Polski ogółem, dla której wskaźnik ten wynosi 36,8%. Warto zaznaczyć, iż w porównaniu do roku 2009, w każdej z wymienionych powyżej grup, zmalał stopień zużucia budynków i budowli. Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia charakteryzowąły się wyższym stopniem zużycia, niż miało to miesce w przypadku działu dostawy wody, gospodarowania ściekami i odpadami, rekultywacji oraz przemysłu, ale niższym niż w gospodarce Polski ogółem. Środki transportu w grupie przedsiebiorstw zajmujących się poborem, uzdatnianiem i dostarczaniem wody charakteryzują się największym stopniem zużycia (66,6%) w porównaniu do zawartych w tabeli działów gospodarki. Majątek ten cechuje się o wiele większym zużyciem, niż ma to miejsce w polskiej gospodarce (różnica 10,0 pkt. %). Budynki i budowle będące własnością przedsiębiorstw zajmujących się poborem, uzdatnianiem i dostarczaniem wody stanowiły 2,5% budynków i budowli w gospodarce ogółem oraz 10,6% w stosunku do przemysłu. Maszyny urządzenia techniczne i narzędzia stanowiły 0,5% maszyn, urządzeń technicznych w gospodarce ogółem i 0,9% w odniesieniu do przemysłu. Analogicznie w przypadku środków transportu udział środków trwałych będących własnością przedsiębiorstw zajmujących się poborem, uzdatnianiem 12 | S t r o n a i dostarczaniem wody w stosunku co całości gospodarki wynosił 0,4%, a do przemysłu 2,6%. Z zestawienia tego można wywnioskować, iż głównym składnikiem składającym się na wartość środków trwałych w wodociągach są budynki i budowle, w skład których wchodzą sieci wodociągowe i kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków i stacje uzdatniania wody itp. Pod tym względem branża wodociągowo-kanalizacyjna jest inna niż większość przedsiębiorstw przemysłowych, ponieważ jak zauważymy dla przemysłu ogółem największy udział w wartości środków trwałych stanowią maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia. Potwierdzeniem tych danych jest poniższy wykres przedstawiający strukturę środków trwałych w przedsiębiorstwach poboru, uzdatniania i dostarczania wody w Polsce w 2010r. Wykres 4 Struktura środków trwałych w przedsiębiorstwach poboru, uzdatniania i dostarczania wody w Polsce w 2010r 1,59% 8,41% Budynki i budowle Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia Środki transportu 90,01% Źródło: Opracowanie włsane na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2011 str. 658-659. 13 | S t r o n a Ochrona środowiska i gospodarka wodna na podstawie danych Rocznika GUS Ochrona Środowiska 2011 Nakłady inwestycyjne są to nakłady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja, adaptacja lub modernizacja) istniejących obiektów majątku trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwestycji. Prezentowany podział nakładów inwestycyjnych opracowano według zasad systemu rachunków narodowych, zgodnie z zaleceniami „SNA 1993”. Nakłady inwestycyjne dzielą się na nakłady na środki trwałe oraz pozostałe nakłady. Nakłady na środki trwałe są to nakłady na: • nabycie gruntów (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu), • budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej (w tym m.in.: na roboty budowlano-montażowe, dokumentacje projektowo–kosztorysowe), • urządzenia techniczne i maszyny, • środki transportu, • narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie, • inne środki trwałe, których celem jest uzyskanie efektów ochronnych lub efektów w gospodarce wodnej. Dane o nakładach na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej dotyczą: osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, w których liczba pracujących przekracza 9 osób (z wyjątkiem gospodarstw indywidualnych w rolnictwie i z wyłączeniem osób fizycznych i spółek cywilnych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą – prowadzących księgi przychodów i rozchodów); jednostek budżetowych prowadzących działalność zaklasyfikowaną według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) w zakresie administracji publicznej oraz polityki gospodarczej i społecznej (grupa 84.1), usług na rzecz całego społeczeństwa (grupa 84.2), obowiązkowych zabezpieczeń społecznych (grupa 84.3), a także gmin oraz spółek wodno-ściekowych bez względu na liczbę zatrudnionych. Do inwestycji związanych z gospodarką ściekową i ochroną wód zalicza się urządzenia do unieszkodliwiania i oczyszczania ścieków przemysłowych, komunalnych, wód (ścieków) opadowych oraz zanieczyszczonych wód kopalnianych odprowadzanych 14 | S t r o n a bezpośrednio do wód powierzchniowych i do ziemi. Obejmują one oczyszczalnie ścieków lub ich elementy według technologii oczyszczania (mechanicznego, chemicznego, biologicznego i o podwyższonym stopniu usuwania biogenów, a także oczyszczalnie indywidualne przydomowe i inwestycje związane ze wstępnym oczyszczaniem ścieków), urządzenia do gospodarczego wykorzystania ścieków, do utylizacji, gromadzenia i transportu wód zasolonych, do gromadzenia ścieków, jak również wyposażanie oczyszczalni ścieków w urządzenia i aparaturę kontrolno-pomiarową w przypadkach, gdy nie są one ujęte w kosztach budowy oczyszczalni ścieków. Zakres danych obejmuje także: budowę kanalizacji sanitarnej odprowadzającej ścieki oraz wody opadowe; urządzenia do przeróbki i zagospodarowania osadów z oczyszczalni ścieków; systemy obiegowego zasilania wodą; zabezpieczenia przed przenikaniem do rzek, mórz oraz innych akwenów zanieczyszczeń powstających przy transporcie wodnym; tworzenie stref ochrony źródeł i ujęć wody. Do inwestycji związanych z gospodarką wodną, zalicza się: • budowę ujęć służących do poboru wody: powierzchniowej, podziemnej i kopalnianej (również w energetyce zawodowej), łącznie z urządzeniami uzdatniającymi oraz wodną siecią magistralną i rozdzielczą (ujęcia, studnie, stacje uzdatniania, filtry, stacje pomp, doprowadzenie sieci wodociągowej - bez przyłączy do budynków i gospodarstw), budowę laboratoriów kontroli jakości wody, w tym automatycznych stacji pomiaru jakości wody, • budowę: zbiorników retencyjnych (poza zbiornikami przeciwpożarowymi i wyrównania dobowego), stopni wodnych, żeglugowych i energetycznych oraz śluz i jazów, • regulację rzek i zabudowę potoków, • budowę obwałowań przeciwpowodziowych, • budowę stacji pomp na zawalach i obszarach depresyjnych. Opłaty za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian są to kwoty pieniężne pobierane za emisję zanieczyszczeń powietrza, składowanie odpadów, usuwanie drzew lub krzewów oraz za pobór i korzystanie z wód, z urządzeń wodnych i wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, a także za wydobywanie materiałów z wód stanowiących własność Państwa. Zasady naliczania i uiszczania opłat określa ustawa „Prawo Ochrony Środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2008, Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) i wydawane na jego podstawie rozporządzenia wykonawcze. 15 | S t r o n a Kary za naruszenie wymagań w zakresie ochrony środowiska są to kwoty pieniężne wymierzane za wprowadzanie do środowiska zanieczyszczeń przekraczających dopuszczalne normy i za wprowadzanie zmian w środowisku. Nakłady na środki trwałe W 2010 roku nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska wyniosły 10 926,2 mln złotych w cenach bieżących. Nakłady na środki trwałe dotyczące gospodarki ściekowej i ochrony wód w 2010 roku wynosiły natomiast 7 206,1 mln zł, a nakłady na środki trwałe dotyczące gospodarki wodnej w tym samym czasie wyniosły 3 565,4 mln złotych. Łączne nakłady poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz ich wybrane składowe zawarte zostały w poniższej tabeli. Tabela 7 Nakłady poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010 w mln złotych L.p. Wyszczególnienie 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1. OCHRONA ŚRODOWISKA w tym: 6 570,3 5 986,5 6 877,8 7 520,7 8 528,6 10 671,9 10 926,2 1a. Gospodarka ściekowa i ochrona wód w tym nakłady na: 3 341,2 3 615,6 3 938,6 4 477,3 5 433,1 7 120,4 7 206,1 - Oczyszczanie ścieków komunalnych 1 161,8 839,3 781,4 841,5 1 182,1 1 450,9 1 626,4 - Sieć kanalizacyjną odprowadzającą ścieki i wody opadowe 1 902,2 2 464,0 2 913,3 3 330,6 3 928,6 5 410,3 5 241,0 2. Gospodarka wodna w tym: 1 652,7 1 715,8 2 001,6 2 245,4 2 264,8 2 823,2 3 565,4 2a. Ujęcia i doprowadzenia wody 851,8 863,3 1 049,3 1 133,6 1 363,8 1 672,5 1 798,4 2b. Stacje uzdatniania wody 196,8 291,8 357,4 366,5 399,8 650,3 709,4 2c. Zbiorniki i stacje wodne 205,8 335,3 282,1 336,3 210,8 258,5 441,4 Źródło: Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.423, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.402. Nakłady na ochronę środowiska ogółem, na gospodarkę ściekową i ochronę wód oraz gospodarkę wodną wzrosły w badanym okresie. Nakłady na ochronę środowika ogółem spadły w roku 2005 w porównaniu z rokiem 2000, ale późniejsze znacze zwiększenie nakładów przewyższyło ten spadek znacząco. Nakłady na oczyszczalnie ścieków komunalnych też ulegały zmniejszeniu w badanym okresie, w latach 2005 i 2006, jednak w kolejnych okresach przyrosty nakładów były tak duże, iż zrekompensowały poprzednie spadki, dzięki czemu w całym okresie zanotowano wzrost wydatków na oczyszczalnie ścieków. Dla zobrazowania zmian zachodzących w nakładach inwestycyjnych na ochronę środowiska sporządzono poniższy wykres. 16 | S t r o n a Wykres 5 Nakłady poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010 w mln złotych. 12 000,0 OCHRONA ŚRODOWISKA 10 000,0 Gospodarka ściekowa i ochrona wód 8 000,0 Oczyszczanie ścieków komunalnych 6 000,0 4 000,0 Sieć kanalizacyjną odprowadzającą ścieki i wody opadowe 2 000,0 Gospodarka wodna 0,0 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.423, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.402. Jak zauważamy na powyższym wykresie każdy z wyodrębnionych działów charakteryzuje się trendem wzrostowym nakładów inwestycyjnych. Dla ułatwienia interpretracji zmian nakładów inwestycjnych, poniżej zamieszczona została tabela zawierająca dane prezentujące dynamikę zmian nakładów inwestycjnych. Tabela 8 Dynamika nakładów inwestycyjnych poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ochrona środowiska ogółem 91,11% 114,89% 109,35% 113,40% 125,13% 102,38% 2000=100 2000=100 91,11% 108,21% 108,21% 104,68% 108,93% 117,88% 114,47% 113,68% 134,00% 129,81% 121,35% 162,61% 162,43% 131,06% 213,11% 166,30% 101,20% 215,67% Oczyszczanie ścieków komunalnych 72,24% 93,10% 107,69% 140,48% 122,74% 112,10% 2000=100 72,24% 67,26% 72,43% 101,75% 124,88% 139,99% Sieć kanalizacyjną odprowadzającą ścieki i wody opadowe 129,53% 118,23% 114,32% 117,95% 137,72% 96,87% 2000=100 129,53% 103,82% 103,82% 153,15% 116,66% 121,11% 175,09% 112,18% 135,86% 206,53% 100,86% 137,04% 284,42% 124,66% 170,82% 275,52% 126,29% 215,73% Ujęcia i doprowadzenia wody 101,35% 121,55% 108,03% 120,31% 122,64% 107,53% 2000=100 101,35% 123,19% 133,08% 160,11% 196,35% 211,13% Stacje uzdatniania wody 148,27% 122,48% 102,55% 109,09% 162,66% 109,09% 2000=100 148,27% 181,61% 186,23% 203,15% 330,44% 360,47% Zbiorniki i stacje wodne 162,93% 84,13% 119,21% 62,68% 122,63% 170,75% Gospodarka ściekowa i ochrona wód 2000=100 Gospodarka wodna 2000=100 162,93% 137,07% 163,41% 102,43% 125,61% 214,48% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.423, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.402. 17 | S t r o n a Zgodnie z danymi z powyższej tabeli największym wzrostem nakładów inwestycyjnych w badanym okresie (2000-2010) cechują się nakłady inwestycyjne na stacje uzdatniania wody (360,47%) oraz pomimo zmnijeszenia nakładów inwestycyjnych w roku 2010, sieć kanalizacyjną odprowadzającą ścieki i wody opadowe (275,52%). Najniższym wzrostem nakładów inwestycjnych w badanym okresie charakteryzowały się nakłady na oczyszczanie ścieków komunalnych (139,99%) oraz ochronę środowiska ogółem (166,30%). Dynamika nakładów inwestycyjnych w sektorach przedstawionych w powyższej tabeli ulega znaczącym zmianom w badanym okresie oraz różni się w zależności od rodzaju inwestycji. Generalnie można stwierdzić, iż nakłady ogółem na ochronę środowiska cechują się dość stałymi wzrostami. Z wyjątkiem pierwszego okresu, czyli roku 2005, gdzie zanotowano spadek nakładów inwestycyjnych (dynamika 91,11%), w każdym kolejnym roku notowane były wzrosty w granicach 110%, aby w roku 2009 zanotować największy przyrost nakładów inwestycyjnych, bo aż 125,13%. W roku 2010 wartość nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska ogółem wzrosła niewiele, ponieważ jedynie o 2,38%. Ważnym elementem ochrony środowiska jest gospodarka ściekowa i ochrona wód, w skład której wchodzą nakłady inwestycyjne na oczyszczanie ścieków komunalnych oraz sieć kanalizacyjną odprowadzającą ścieki i wody opadowe. Nakłady na gospodarkę ściekową i ochronę wód wzrastały w każdym z badanych lat coraz szybciej z wyjątkiem roku 2010. W roku 2005, w odniesieniu do roku 2000, zanotowano dynamikę na poziomie 108,2%, natomiast już w roku 2009 dynamika względem roku 2008 wyniosła 131,1%. Nakłady inwestycjne na gospodarkę ściekową i ochronę wód, które poniesione zostały w roku 2010, tak jak w przypadku ochrony środowiska ogółem były niewiele większe od nakładów z roku poprzedniego, ponieważ ich dynamika wyniosła zalednie 101,20%. Zapewne tak duże przyrosty nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2009 związane są z realizacją licznych inwestycji wodno-ściekowych związanych z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), które to dodatkowo są dofinansowywane ze środków Unii Europejskiej poprzez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności. Gospodarka wodna, w skład której wchodzą nakłady inwestycyjne na ujęcia i doprowadzenie wody, stacje uzdatniania wody oraz zbiorniki i stopnie wodne również charakteryzuje się dodatnią dynamiką w każdym z badanych lat. Jednakże w tym przypadku, dynamika ta nie wzrasta w kolejnych latach, ulega wahaniom i w badanym okresie, kształtuje się na poziomie od 100,9% w roku 2008 do 126,29% w roku 2010. Najwięszy przyrost w roku 2010 zanotowano w zakresie inwestycji w zbiorniki i stacje wodne, ponieważ dynamika nakładów 18 | S t r o n a w tym przypadku wyniosła aż 170,75%. Dla zobrazowania zachodzacych zmian, kształtowanie się dynamiki nakładów inwestycyjnych wg głównych kierunków inwestowania, przedstawione zostało na poniższym wykresie. Wykres 6 Dynamika nakładów inwestycyjnych poniesione na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w latach 2000-2010. 140,0% 130,0% 120,0% 110,0% 100,0% 90,0% 108,2% 116,7% 114,9% 108,9% 103,8% 113,7% 112,2% 109,3% 121,3% 113,4% 131,1% 125,1% 126,29% 124,7% 102,38% 101,20% 100,9% 91,1% 80,0% 2005 2006 2007 Ochrona środowiska ogółem 2008 2009 2010 Gospodarka ściekowa i ochrona wód Gospodarka wodna Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.423, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.402. Powyższy wykres potwierdza tendencję wzrostową nakładów inwestycjnych na ochronę środowiska w Polsce. Jest to zjawisko niewątpliwie pozytywne i wymagające podtrzymywania w najbliższych latach. Uwagę zwraca fakt, iż w roku 2010 dynamika nakładów inwestycjnych na gospodarkę wodną jest zdecydowanie większa od dynamiki nakładów dla pozostałych uwzględnionych zakresów działalności. Udział nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska w nakładach inwestycyjnych w gospodarce narodowej w 2010 roku wyniósł 5,0% (wzrost o 0,1 pkt. % w stosunku do roku 2009), zaś nakłady dot. gospodarki wodnej stanowiły 1,6% (wzrost o 0,3 pkt. % w stosunku do roku 2009) nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej. Udziały nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska w gospodarce narodowej kształtują się na wyrównanym poziomie od wielu lat. Efekty rzeczowe inwestycji Podobnie kształtują się udziały sektora ochrony środowiska w Produkcie Krajowym Brutto. Ochrona środowiska stanowiła w 2010 roku 0,77% PKB, gospodarka wodna natomiast stanowiła 0,25% PKB Polski. Udziały te również na przestrzeni ostatnich lat kształtują się na wyrównanym poziomie. 19 | S t r o n a W 2010 nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska miały udział w produkcie krajowym brutto wynoszącym 0,77%. Udział ten cechuje się tendencją rosnącą z wyjątkiem osttaniego roku (dla porównania lata 2005, 2006, 2007, 2008 i 2009, to kolejno 0,61%, 0,65 %, 0,64%, 0,67% i 0,79%). Udział nakładów dotyczących gospodarki wodnej w PKB w 2010 r wyniósł 0,25%. W roku 2010 na nakłady inwestycyjne służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wydatkowano 14 491,6 mln złotych i zanotowano wzrost o 996,5 mln zł, czyli ponad 7% w stosunku do roku 2009. Suma nakładów inwestycjnych na ochronę środowiska od 2005 roku wyniosła ponad 50,5 miliarda złotych, z czego 31,8 mliliarda złotych przeznaczono na gospodarkę ściekową i ochronę wód, natomiast ponad 14,6 miliarda złotych na gospodarkę wodną. W ponizszej tabeli przedstawiono efekty rzeczowe inwestycji, na które przeznaczone zostały środki finansowe, które zostały zaprezentowane w tabeli 7. Tabela 9 Wybrane efekty rzeczowe uzyskane w wyniku przekazania do użytku inwestycji ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Wyszczególnienie Jednostka 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 OCHRONA ŚRODOWISKA: Oczyszczalnie ścieków Sieć kanalizacyjna odprowadzająca ścieki Sieć kanalizacyjna odprowadzająca wody opadowe szt. 324 118 86 83 108 82 80 km 4 758 5 417 5 685 4 426 4 948 5 338 8462 km 343 352 478 455 637 846 837 GOSPODARKA WODNA Sieć wodociągowa km Wydajność ujęć wodnych 3 Dam /d 7 837 5 576 5 869 5 169 4 979 4 693 6271 301 98 101 101 141 161 106 3 Uzdatnianie wody Dam /d 173 147 125 88 104 126 127 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.424., Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.403. Głównymi efektami rzeczowymi ponoszonych nakładów inwestycjnych są oczyszczalnie ścieków, sieci wodociągowe i kanalizacyjne, ujęcia wody oraz stacje uzdatniania wody. Dzięki poczynionym licznym inwestycjom w 2010 roku, w Polsce przybyło 80 oczyszczalnii ścieków, zbudowano 8 462 km sieci kanalizacyjnej sanitarnej, 837 km sieci kanalizacyjnej deszczowej oraz 6 271 km sieci wodociagowej. Inwestycje poczynione na ujęciach wody oraz stacjach uzdatniania wody przyczyniły się do zwiększenia wydajności ujęc wodnych o 106 dam3/dobę oraz zwiększenia wydajności stacji uzdatniania wody o 127 dam3/dobę. Długości istniejących sieci kanalizacyjnych i wodociągowych zostały omówione w opracowaniu Izby Gospodarczej „Wodociagi Polskie” pn. „Infrastruktura 20 | S t r o n a komunalna w 2010 roku. Branża wodociagowo-kanalizacyjna”, dlatego też w niniejszym opracowaniu skupimy się jedynie na wartościach przyrostów długości sieci. Powszechnie wiadomo już, że każdego roku budowane jest w Polsce wiele tysięcy kilometrów sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Sprawdzono również, jaki jest trend zmian tych przyrostów. Długości budowanych sieci, wraz z trendami zmian, przedstawione zostały na poniższym wykresie. Wykres 7 Długości nowych sieci wodociągowych i kanalizacyjnych w badanym okresie. 8 500 8 000 7 500 Sieć kanalizacyjna odprowadzająca ścieki 7 000 Sieć wodociągowa 6 500 6 000 Wielob. (Sieć kanalizacyjna odprowadzająca ścieki) 5 500 Wielob. (Sieć wodociągowa) 5 000 4 500 4 000 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.424, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.403. Jak możemy zauważyć długości nowowybudowanej sieci kanalizacyjnej w badanym okresie są zbliżone w każdym z lat, z wyjątkiem roku 2010, w którym to powstało niemal 8,5 tys. km sieci kanalizacyjnej sanitarnej. Ich różnica jest niewielka w latach 2000-2009, znaczny wzrot nastepuje w ostatnim z badanych lat, co obrazuje trend wielomianowy trzeciego stopnia. Zauważyć można fakt, iż długości przyrostu nowych sieci nastepują z pewnym opóźnieniem w stosunku do nakładów inwestycyjnych. Najwiekszy wzost nakładów nastapił w latach 2008-2009, czego efekty zauważamy najbardziej w roku 2010. Biorąc pod uwagę duże nakłady finansowe i nadal niski stopień skanalizowania w Polsce (62,1%) oraz konieczność realizacji KPOŚK, nadal można spodziewać się w przyszłych latach, trendu wzrostowego dla nowobudowanej sieci kanalizacyjnej. Sieć wodociągowa natomiast budowana jest w coraz mniejszych ilościach w latach 2000-2009. Wyjątkiem jest rok 2010, w którym nastapił zdecydowany przyrost długości sieci wodociagowej w Polsce. Wysoki stopień zwodociągowania w Polsce (87,5%) oraz nacisk 21 | S t r o n a programów UE na ochronę środowiska, czyli inwestycje w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków, pozwala stwierdzić iż trend budowy nowych sieci wodociągowych będzie na relatywnie niższym poziomie niż ma to miejsce w przypadku sieci kanalizacyjnych. Dla potwierdzenia powyższych wniosków zamieszczona została poniższa tabela, która zawiera wyliczenia dotyczące dynamiki budowanej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Polsce w badanym okresie. Tabela 10 Dynamika nowobudowanej sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w badanym okresie. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Sieć kanalizacyjna odprowadzająca ścieki 113,9% 104,9% 77,9% 111,8% 107,9% 158,5% 2000=100 113,9% 119,5% 93,0% 104,0% 112,2% 177,8% Sieć wodociągowa 71,1% 105,3% 88,1% 96,3% 94,3% 133,6% 2000=100 71,1% 74,9% 66,0% 63,5% 59,9% 80,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.424, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.403. Wykres 8 Dynamika nowobudowanej sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w badanym okresie. 170,0% 160,0% 150,0% 140,0% 130,0% 120,0% 110,0% 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 158,5% 133,62% 113,9% 104,9% 71,1% 2005 111,8% 105,3% 88,1% 77,9% 2006 2007 Sieć kanalizacyjna odprowadzająca ścieki 96,3% 2008 107,9% 94,3% 2009 2010 Sieć wodociągowa Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.424. Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.403. Powyższa tabela oraz wykres przedstawiają dynamikę długości budowanej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Polsce w latach 2000-2010. Jedynie w 2007 roku nastąpiła ujemna dynamika budowanej sieci kanalizacyjnej w stosunku do roku poprzedniego, w pozostałych latach notowane były względne zwiększenia przyrostu sieci kanalizacyjnej z okresu na okres. Sieć wodociągowa, odmiennie niż sieć kanalizacyjna, jedynie w dwóch okresach cechowała się dodatnią dynamiką długości powstającej sieci (2006 i 2010 rok). W pozostałych latach notowany był względny spadek długości powstającej sieci wodociągowej. Zauważalne są zdecydowanie największe przyrosty długości sieci w roku 22 | S t r o n a 2010, w którym to dynamika długości nowopowstałej sieci wodociągowej wyniosła 133,62% a nowopowstałej sieci kanalizacyjnej aż 158,5%. Źródła finansowania Kolejnym aspektem dotyczącym realizowanych inwestycji i nakładów w związku z nimi ponoszonych są źródła finansowania. Rok 2010, pomimo dostępności różnych źródeł finansowania potwierdził, iż zdecydowanie największym źródłem finansowania inwestycji dotyczących ochrony środowiska pozostają środki własne. W 2010 roku ich udział wyniósł: w ochronie środowiska 44,15%, zaś w gospodarce wodnej 42,96%. Szczegółowy podział źródeł finansowania zamieszczono w poniższej tabeli. Tabela 11 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej według źródeł finansowania i grup inwestorów (ceny bieżące) w mln złotych oraz w %. L.p. Wyszczególnienie 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 6 877,00 7 520,00 8 529,00 10 672,00 10 926,2 45,52 47,59 50,18 46,02 44,15 26,63 OCHRONA ŚRODOWISKA I. Ogółem w mln 6 570,00 1. Środki własne 53,4 5 986,00 w% 49,07 1a. W tym gmin -. 18,02 15,3 17,15 17,51 26,78 2. Środki z budżetu razem, w tym: 5,4 2,65 2,75 3,02 3,8 3,08 3,62 2a. centralnego 2,2 1,07 0,98 0,91 1,17 0,51 0,79 2b. województwa 1,6 0,45 0,67 0,4 0,51 0,44 1,17 2c. Powiatu 0,2 0,1 0,24 0,14 0,39 0,61 0,43 2d. Gminy (współudział) 1,4 1,03 0,86 1,57 1,73 1,52 1,23 3. Środki z zagranicy 3,9 15,96 19,16 14,82 16,35 18,91 22,08 4. Fundusze ekologiczne 20 21,15 17,56 20,85 16,57 18,3 13,88 5. Kredyty i pożyczki krajowe w tym bankowe 11,7 7,6 11,43 9,96 9,62 9,4 13,81 6. Inne środki w tym nakłady niesfinansowane 5,6 3,56 3,59 3,77 3,47 4,3 2,45 GOSPODARKA WODNA I. Ogółem w mln 1 652,70 1. Środki własne 45,4 1 715,75 w% 46,13 2 001,60 2 245,43 2 264,76 2 823,19 3 565,4 46,62 48,45 51,48 42,26 1a. W tym gmin - 17,8 18,69 18,05 20,77 21,98 42,96 23,94 2. 2a. 2b. Środki z budżetu: centralnego Województwa 20,6 9,6 9,7 17,37 11,16 4,94 14,58 6,89 6,37 15,32 4,67 9,64 15,36 6,19 7,41 10,22 4,14 5,07 14,67 7,03 6,75 2c. Powiatu - 0,03 0,04 0,01 0,17 0,18 0,02 2d. Gminy (współudział) 1,3 1,24 1,28 1 1,59 0,83 0,87 3. Środki z zagranicy 13,1 10,99 14,85 13,54 11,82 20,92 18,98 4. Fundusze ekologiczne 8,9 16,32 11,45 10,08 11,85 14,2 12,63 5. Kredyty i pożyczki krajowe, w tym bankowe 4,1 4,65 7,68 8,03 5,85 6,92 8,43 6. Inne środki w tym nakłady niesfinansowane 7,9 4,53 4,8 4,58 3,65 5,47 2,32 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2010, Informacje i opracowania statystyczne, str.425, Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.404. 23 | S t r o n a Nakłady inwestycyjne na środki trwałe służące ochronie środowiska, w niemal połowie (ponad 44%), pokrywane są ze środków własnych (w tym mieszczą się środki gmin). Kolejnymi pod względem wielkości udziałów w finansowaniu inwestycji w 2010 roku, są środki z zagranicy (prawdopodobnie głównie środki pochodzące z dofinansowania z UE) 22,08% oraz fundusze ekologiczne (w roku 2010 udział 13,88%). Zaznaczyć należy, iż rok 2010 jest trzecim, po roku 2006 i 2009, kiedy środki z zagranicy przewyższają środki z funduszy ekologicznych. Kredyty i pożyczki krajowe, w tym bankowe, stanowiły w 2010 roku 13,81% nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska. Zmiany w strukturze źródeł finansowania inwestycji w sektorze ochrony środowiska są skokowe i trudno zauważyć jednolite trendy i kierunki zmian. Jedyną wartością, o której można powiedzieć, że wzrosła w badanym okresie są fundusze z zagranicy i co zauważalne, odbyło się to głównie „kosztem” środków własnych oraz funduszy ekologicznych. Wzrost udziału funduszy z zagranicy wiąże się zapewne z wykorzystywaniem przez branżę wodociągowo-kanalizacyjną środków pochodzących funduszy przedakcesyjnych (ISPA), jak i poakcesyjnych (EFRR, FS). Strukturę źródeł finansowania inwestycji ochrony środowiska w 2010 roku prezentuje poniższy wykres. Wykres 9 Struktura źródeł finansowania inwestycji w sektorze ochrony środowiska w Polsce w 2010 roku w (%). 2,45 Środki własne 13,81 Środki z budżetu razem 44,15 13,88 Środki z zagranicy Fundusze ekologiczne Kredyty i pożyczki krajowe w tym bankowe 22,08 Inne środki w tym nakłady niesfinansowane 3,62 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.404. Źródła nakładów inwestycyjnych na inwestycje z zakresu gospodarki wodnej kształtują się podobnie do tych z dziedziny ochrony środowiska. Wkład własny również 24 | S t r o n a stanowi tutaj znaczącą większość (w 2010 roku – 42,96%). Różnicę zauważyć można w szerszym pokrywaniu nakładów środkami z budżetu - 14,67% (w ochronie środowiska 3,62%). W roku 2010 (18,98%), w porównaniu z rokiem 2009 (20,92%), nastapił spadek udziału środków zagranicznych w źródłach finansowania inwestcyji. Wartość z roku 2010 jest mimo to nadal większa niż wartości z lat poprzednich. Podział źródeł finansowania nakładów inwestycjnych w gospodarce wodnej w 2010 roku przedstawiony został na poniższym wykresie. Wykres 10 Struktura źródeł finansowania inwestycji w sektorze gospodarki wodnej w Polsce w 2010 roku w (%). 2,32 Środki własne 8,43 Środki z budżetu razem 12,63 42,96 Środki z zagranicy Fundusze ekologiczne 18,98 Kredyty i pożyczki krajowe w tym bankowe 14,67 Inne środki w tym nakłady niesfinansowane Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.404 Podobnie jak w przypadku ochrony środowiska, tak w gospodarce wodnej trudno wskazać jednolite zmiany i trendy zachodzące w strukturze finansowania, poza skokowym wzrostem zagranicznych źródeł finansowania, jaki nastąpił w roku 2009, a w roku 2010 wartość ta utrzymała się na wysokim poziomie. Było to w obu tych przypadkach do przewidzenia z powodu fukcjonowania w Polsce funduszy europejskich, a w szczególności Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójnosci (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko). Można pokusić się o stwierdzenie, że zarówno w przypadku inwestycji na ochronę środowiska i w gospodarkę wodną, przynajmniej do roku 2013, należy spodziewać się znacznego udziału zagranicznych źródeł finansowania w nakładach inwestycyjnych na środki trwałe. Źródła inwestowania podzielone zostały również ze względu na inwestorów. Podział ten został zaprezentowany w poniższej tabeli. 25 | S t r o n a Tabela 12 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej według grup inwestorów (ceny bieżące ) w mln złotych. Wyszczególnienie 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 10 926,2 OCHRONA ŚRODOWISKA Ogółem w mln 6 570,00 5 986,00 6 877,00 7 520,00 8 529,00 10 672,00 Przedsiębiorstwa % 52,3 47,2 50,54 54,67 59,4 59,98 55,70 Gminy % 44,4 50,35 46,6 42,78 36,69 36,46 41,05 Jednostki budżetowe % 3,3 2,45 2,86 2,55 3,91 3,56 3,25 Ogółem w mln 1 652,70 2 001,60 2 245,43 2 264,76 2 823,19 3 565,4 Przedsiębiorstwa % 23,7 33,74 32,17 33,97 45,6 56,62 44,31 Gminy % 39,4 33,48 39,09 33,98 33 26,59 28,31 Jednostki budżetowe % 36,9 32,79 28,74 32,05 21,4 16,79 27,39 GOSPODARKA WODNA 1 715,75 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.404. Największy udział w strukturze finansowania nakładów z zakresu ochrony środowiska w 2010 mają przedsiębiorstwa. Udział przedsiębiorstw wzrasta sukcesywnie od 2005 roku od poziomu 47,2% do poziomu niemal 60% w roku 2009 i spada nieznacznie do 55,7% w roku 2010. Zauważyć można w tym miejscu, że w roku 2000, udział przedsiębiorstw, jako źródła nakładów na inwestycje w ochronę środowiska, był wyższy niż w 2005 i wynosił 52,3%. Wzrost udziału przedsiębiorstw w nakładach inwestycyjnych odbywa się przy jednoczesnym spadku udziału gmin, analogicznie w roku 2010 kiedy to spadł udział przedsiębiorstw, na zbliżonym poziomie zwiększył się udział gmin w nakładach inwestycyjnych. W roku 2005 gminy były źródłem inwestycji w ponad 50% wielkości nakładów. Udział gmin malał w każdym z kolejnych lat, aby w roku 2009 wynieść 36,46%, a w roku 2010 wzrosnąć do poziomu 41,05%. Należy tylko zaznaczyć, że w roku 2000 udział gmin w finansowaniu inwestycji nastawionych na ochronę środowiska, wynosił 44,4% i był zbliżony do udziału jaki wystąpił w roku 2010. Nakłady ponoszone przez jednostki budżetowe stanowią mały odsetek całości nakładów i wynoszą 3,25% nakładów inwestycyjnych na środki trwałe na ochronę środowiska w roku 2010. Udział jednostek budżetowych ulega nieznacznym wahaniom. Biorąc pod uwagę ich mały udział w całości, trzeba stwierdzić, że zmiany te nie są istotną zmienną w kształtowaniu udziału źródeł inwestorów. Zmiany zachodzące w źródłach nakładów na ochronę środowiska według. grup inwestorów zaprezentowane zostały na poniższym wykresie. 26 | S t r o n a Wykres 11 Udział nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska według grup inwestorów. 70 60 50 40 Przedsiębiorstwa 30 Gminy Jednostki budżetowe 20 10 0 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.404 Udział poszczególnych grup inwestorów w nakładach inwestycyjnych na środki trwałe w gospodarce wodnej jest zupełnie inny niż ma to miejsce w przypadku nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska. Nakłady inwestycyjne związane z inwestycjami w gospodarką wodną, ponoszone przez przedsiębiorstwa, charakteryzują się rosnącym trendem do roku 2009, po czym w roku 2010 spadają. W 2000 roku 23,70% nakładów było sfinansowanych przez przedsiębiorstwa, w 2009 udział ten wyniósł aż 56,62, by w roku 2010 znacznie zmaleć do poziomu 44,31%. W roku 2000 udział przedsiębiorstw w finansowaniu inwestycji gospodarki wodnej był ponad 2-krotnie niższy niż miało to miejsce dla inwestycji w sektorze ochrony środowiska. W roku 2010 przedsiębiorstwa stanowiły największą grupę inwestorów w obu tych przypadkach. Wzrost udziału przedsiębiorstw, jako grupy finansującej przedsięwzięcia gospodarki wodnej o 20,61 pkt. %, musiał odbyć się przy jednoczesnym spadku udziału innych grup inwestorów. W badanym okresie udział jednostek budżetowych oraz gmin, zmalał strukturalnie niemal identycznie. Udział jednostek budżetowych spadł o 9,51 pkt. % (z 39,4% do 28,31%), natomiast gmin o 11,09 pkt. % (z 36,9% do 27,39%). Zmiany zachodzące w źródłach finansowania, wg. inwestorów, dla inwestycji gospodarki wodnej przedstawione zostały na poniższym wykresie. 27 | S t r o n a Wykres 12 Udział nakładów na środki trwałe służące gospodarce wodnej według grup inwestorów. 60 50 40 Przedsiębiorstwa 30 Gminy Jednostki budżetowe 20 10 0 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Ochrona środowiska 2011, Informacje i opracowania statystyczne, str.404. 28 | S t r o n a Podsumowanie Na przestrzeni analizowanych lat, nakłady inwestycyjne w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody ulegały zmiennym tendencjom, stanowiąc aż 3,5% krajowych nakładów inwestycyjnych ogółem w 1995, poprzez udział w kolejnych latach wynoszący między 1,5% a 1,8%. W 2010 roku nakłady inwestycyjne w dziale poboru, uzdatniania i dostarczania wody wyniosły 3 327 mln złotych stanowiąc 101,96% kwoty z roku poprzedniego. Dział poboru, uzdatniania i dostarczania wody w 2010 roku wyposażony był w środki trwałe o łącznej wartości brutto 44 932 mln złotych, co stanowi 1,78% krajowych środków trwałych brutto. Środki trwałe należące do przedsiębiorstw z działu poboru, uzdatniania i dostarczania wody charakteryzują się mniejszym stopniem zużycia, niż ma to miejsce w pozostałych działach gospodarki narodowej. W opracowaniu zawarto również dane z zakresu nakładów inwestycyjnych poniesionych na środki trwałe służące gospodarce wodnej oraz ochronie środowiska. Nakłady te wyniosły odpowiednio: 3 565,4 mln złotych oraz 10 926,2 mln złotych stanowiąc łącznie udział w produkcie krajowym brutto w wysokości 1,02 % (odpowiednio 0,25% i 0,77%). Źródłem finansowania, w ponad 50%, były środki własne, a w pozostałych częściach, środki z budżetu, środki z zagranicy, fundusze ekologiczne, kredyty i pożyczki krajowe. Olbrzymie nakłady inwestycyjne ponoszone przez przedsiębiorstwa wodociągowe w Polsce oraz zwiększająca się wartość brutto majątku są dowodem na szybkie nadrabianie strat infrastrukturalnych i technologicznych które powstały w ubiegłych dziesięcioleciach. W ostatnich latach dodatkowym przyśpieszeniem inwestycji w sektorze wodno-ściekowym jest skuteczne wykorzystywanie przez gminy oraz przedsiębiorstwa wodociągowokanalizacyjne funduszy pochodzących z Unii Europejskiej, czyli funduszy przedakcesyjnych (ISPA) oraz poakcesyjnych (EFRR, FS). Zmiany obecnie zachodzące odznaczają się pozytywnym wpływem na środowisko naturalne oraz poprawiają jakość życia ludności poprzez zwięszanie odsetka ludzi posiadających dostęp do wody pitnej z sieci wodociągowej oraz podłączenie do sieci kanalizacyjnej. Liczne inwestycje infrastrukturalne wpływają też na koszty funkcjonowania przedsiębiorstw, co przyczynia się do podnoszenia cen za świadczenie usługi dostarczania wody i odbioru ścieków. Wizja taka zmusza do głębszego zastanowienia się na funkcjonowaniem przedsiębiorstw i dążeniem do optymalizacji działalności, tak, aby cena ta była społecznie akceptowalna. 29 | S t r o n a
