text - Wydawnictwo naukowe

Wstęp
Sobór Watykański II naucza: „Diecezję stanowi część Ludu Bożego, powierzona pasterskiej pieczy biskupa i współpracujących z nim
kapłanów, tak by trwając przy swym pasterzu i zgromadzona przez niego w Duchu Świętym przez Ewangelię i Eucharystię, tworzyła Kościół
partykularny, w którym prawdziwie obecny jest i działa jeden, święty,
katolicki i apostolski Kościół Chrystusowy”1.
Powyższa definicja określa więc diecezję jako kościół partykularny,
który w swej istocie jest ukierunkowany ku Kościołowi powszechnemu i z niego, jako jego cząstka, czerpie własną tożsamość. Łączą go
bowiem zarówno z innymi Kościołami partykularnymi, jak i z Kościołem powszechnym, więzy jednej wiary, sakramentów, zwierzchnictwa
kościelnego oraz wspólnoty (comunio)2. Pozostaje on ściśle złączony
zwłaszcza z kościołem rzymskim, który przewodzi wszystkim kościołom lokalnym i całemu Kościołowi powszechnemu3. Dzięki temu jest
on nie tylko cząstką pewnej całości, lecz także wspólnotą uformowaną
na wzór (ad imaginem) Kościoła powszechnego, który w nim istnieje4.
Diecezja więc, niezależnie od tego, jak jest liczna i jaką zajmuje powierzchnię administracyjną, należy i zarazem jest jednym, powszechnym, apostolskim i świętym Kościołem.
1
Concilium Vaticanum II, Decretum de pastorali Episcoporum munere in Ecclesia
„Christus Dominus” 11, AAS 58 (1966), 677: „Dioecesis est Populi Dei portio, quae
Episcopo cum cooperatione presbyterii pascenda concreditur, ita ut, pastori suo adhaerens ab eoque per Evangelium et Eucharistiam in Spiritu Sancto congregata, Ecclesiam particularem constituat, in qua vere inest et operatur Una Sancta Catholica et
Apostolica Christi Ecclesia”, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele
„Christus Dominus”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1967, 236.
2
Tamże, Constitutio dogmatica de Ecclesia „Lumen gentium” (KK) 14, AAS 57
(1965), 18-19, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, 118. Por. Congregatio pro Doctrina Fidei, Declaratio
de Iesu Christi atque Ecclesiae unicitate et universalitate salvifica „Dominus Iesus”
17, AAS 92 (2000), 758, Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja „Dominus Iesus”
o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła, Poznań 2000, 26.
3
KK 13, AAS 57 (1965), 18, Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje,
117-118.
4
Tamże 23, AAS 57 (1965), 27, Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, 127.
6
Veritati et Caritati
Chociaż jednak diecezjalny kościół jest rozumiany jako cząstka całego Kościoła, to przecież jednocześnie pozostaje on odrębną wspólnotą Ludu Bożego, zgromadzoną wokół swego biskupa wyświęconego
w sukcesji apostolskiej5. Taki stan rzeczy sprawia, że poszczególne kościoły lokalne, zachowując swą odrębność w jedności, mogą ofiarowywać całemu Kościołowi oraz sobie nawzajem dary, które otrzymują od
Boga przyczyniając się w ten sposób do wzrostu Kościoła powszechnego i jego duchowego ubogacenia. Dlatego też Sobór nie tylko przypomina o istnieniu własnych tradycji (propria traditio) i prawowitych odrębności (legitima varietas) wypracowanych przez poszczególne diecezje,
lecz wręcz zachęca do ich pielęgnowania i rozwijania, zawsze jednak
w jedności ze Stolicą Piotrową6.
Tradycja ta, zarówno w odniesieniu do Kościoła powszechnego,
jak i partykularnego, budowana i podtrzymywana jest poprzez pamięć.
O niej to pisze św. Jan Paweł II w następujących słowach: „Pamięć Kościoła rozrasta się, w miarę jak zaczyna się on rozrastać; to wzrastanie
dokonuje się przede wszystkim przez świadectwo Apostołów i przez
cierpienie męczenników. Jest to pamięć, która stopniowo wyraża się
w historii, od Dziejów Apostolskich, ale która nie utożsamia się bez
reszty z historią. Jest czymś swoistym. Używając terminu technicznego, trzeba powiedzieć, że utożsamia się z Tradycją. To słowo mówi
o czynnej funkcji pamiętania i przekazywania. Bo czymże innym jest
Tradycja, jeśli nie staraniem podjętym przez Kościół, by przekazywać
(po łacinie tradere) tajemnicę Chrystusa i całość Jego nauczania, jakie
Kościół przechowuje w pamięci?”7.
Pamięć o własnej tradycji jest więc siłą, która buduje tożsamość
Kościoła, również w jego wymiarze lokalnym. Wspólnota diecezjalna,
uczestnicząc bowiem w Tradycji Kościoła powszechnego, także posiada
swoich świadków wiary oraz własne dzieje jej przekazywania. Pamięć
oznacza dla niej zatem nie tylko przekazywanie i zgłębianie tajemnicy
Chrystusa, ale również ciągle podejmowaną próbę zrozumienia własnej
tożsamości w aspekcie zarówno swego uczestnictwa w Kościele powszechnym, jak i bycia kościołem partykularnym.
Zachowując wierność temu nauczaniu Soboru Watykańskiego II
oraz Stolicy Piotrowej, środowisko teologiczne skupione wokół WyżKatechizm Kościoła Katolickiego 833, Poznań 2002, 214.
KK 13, AAS 57 (1965), 18, Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje,
117-118.
7
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci, Kraków 2005, 153-154.
5
6
Wstęp
7
szego Instytutu Teologicznego w Częstochowie pragnie włączyć się
w pielęgnowanie i rozwijanie tradycji własnej Archidiecezji nie tylko poprzez prowadzone badania naukowe, lecz również przez pamięć
o jej początkach, dziejach i ludziach, którzy ją tworzyli. Znajduje to
swój wyraz również w refleksji teologicznej nad naturą Kościoła partykularnego jako takiego, przy szczególnym uwzględnieniu niektórych
tylko spośród elementów należących do owej własnej tradycji częstochowskiej wspólnoty Ludu Bożego. Okazją do podjęcia tego wysiłku
jest 90-ta rocznica ustanowienia mocą bulli papieża Piusa XI Vixdum
Poloniae unitas (25 października 1925 r.) diecezji częstochowskiej,
a jego owoc stanowi kolejny tom czasopisma „Veritati et Caritati”, który
oddajemy do rąk Czytelników.
Refleksje i badania naukowe zamieszczone w niniejszym tomie
ukazują najpierw kościół partykularny w jego relacji względem Kościoła powszechnego, by następnie podjąć próbę zrozumienia go w jego
odrębności i specyfice. Dzięki temu możliwe jest uchwycenie czegoś
z tajemnicy wspólnoty, która jest Kościołem – ciałem Chrystusa, a jednocześnie istnieje w Kościele jako jego cząstka. Tego rodzaju perspektywa badawcza determinuje układ zawartych tutaj treści.
Rozważania te rozpoczyna artykuł zawierający biblijną analizę dotyczącą jedności Kościoła oraz jedności w Kościele i w poszczególnych
wspólnotach chrześcijańskich. Kolejne teksty podejmują problematykę
kościoła partykularnego ukazując ją na gruncie literatury patrystycznej,
a także interpretując w kontekście władzy papieskiej nad całym Kościołem. Interesującym zagadnieniem są także wzajemne relacje, jakie
zachodzą pomiędzy lokalnymi społecznościami niechrześcijańskimi, co
ilustruje analiza oparta na literaturze żydowskiej.
Kościół partykularny nie jest jednak jednorodną społecznością, gdyż
składa się z wielu rozmaitych wspólnot skupionych wokół swego biskupa. Dlatego też w analizach poświęconych temu zagadnieniu nie może
zabraknąć takich, które wprost odnoszą się do niektórych przynajmniej
wymiarów istnienia i funkcjonowania diecezji. Ten blok tematyczny
otwierają ogólne refleksje dotyczące teologii parafii oraz formacji seminarzystów i katechetów. W oświetlonym w ten sposób obszarze lepiej
można dostrzec funkcjonowanie i specyfikę konkretnych wspólnot istniejących w ramach kościoła partykularnego. W kontekście wspomnianego wyżej jubileuszu kościoła częstochowskiego nie może dziwić fakt,
że niektóre aspekty funkcjonowania tej właśnie wspólnoty wyznawców
8
Veritati et Caritati
Chrystusa, znajdują się w obszarze zainteresowań autorów „Veritati et
Caritati” (choć w niniejszym tomie znajduje się również opracowanie
dziejów diecezji katowickiej). Podejmują więc oni refleksję dotyczącą znaczenia kościoła katedralnego dla życia diecezji, charakteryzują
strukturę duchowieństwa w początkowych latach jej istnienia, analizują
dorobek piśmienniczy niektórych biskupów częstochowskich, ukazują formację pastoralną kandydatów do kapłaństwa oraz opisują sposób
funkcjonowania bibliioteki służącej studentom teologii. Dla pełniejszego opisu życia archidiecezji ukazana zosłała również działaność
dobroczynna realizowana przez częstochowski Caritas. Całość zamyka
artykuł prezentujący dzieje wybranej konkretnej parafii rozumianej jako
cząstka kościoła częstochowskiego.
Prezentowany tom „Veritati et Caritati” posiada również Miscellanea, gdzie można znaleźć interesujące artykuły z filozofii, prawa kanonicznego, katechetyki, teologii biblijnej, duchowości i ekumenizmu.
Ostatnim blokiem tematycznym, ważnym dla uchwycenia pracy naukowej częstochowskiego środowiska teologicznego, jest dział recenzji
oraz sprawozdań. Zawiera on omówienie niektórych najnowszych pozycji książkowych o tematyce teologicznej, a także prezentuje wydarzenia naukowe, jakie miały miejsce w Wyższym Instytucie Teologicznych
lub w których brali udział jego pracownicy. Na uwagę zasługuje tutaj
szczegółowo opracowane kalendarium podróży do Stanów Zjednoczonych pierwszego biskupa częstochowskiego Teodora Kubiny. Wpisuje
się ono doskonale w prezentowaną na łamach tego czasopisma tematykę
dotyczącą teologii i życia kościoła partykularnego.
Treści zawarte w niniejszym tomie „Veritati et Caritati” nie wyczerpują podjętego w temacie zagadnienia. Nie taki też jest cel publikacji,
którą oddajemy do rąk Czytelników. Pragnieniem Redakcji jest bowiem
przede wszystkim to, by przez naukowy namysł nad kościołem partykularnym, podtrzymywać i ożywiać pamięć o własnej tradycji eklezjalnej,
budując w ten sposób swą tożsamość jako członków kościoła częstochowskiego, zakorzenionego w powszechnej wspólnocie Ludu Bożego. Wyrażamy zatem nadzieję, że przedstawione poniżej tematy, choć
w pewnych stopniu, spełnią swą funkcję i pokładane w nich nadzieje
oraz spotkają się z życzliwym przyjęciem przez Czytelników.
Ks. Mariusz Terka