docSystemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych
download 
Reklamacja Transkrypt
Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych
Bogusław Węgrzyn* Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych Wstęp Część wiedzy technicznej i organizacyjnej o metodach wytwarzania jest zapisana w książkach i dokumentacji technicznej. W dużej części jednak wiedza techniczna jest zawarta jednak w praktycznych umiejętnościach i kwalifikacjach (know-how), będących efektem żmudnego zdobywania doświadczenia zawodowego. Postęp techniczny, jako podstawowy czynnik wzrostu gospodarczego (produkcji), dokonuje się przez wynalazki, czyli odkrywanie nowej wiedzy oraz innowacje, tj. zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji [Begg, 2000, s. 341]. Celem artykułu jest określenie uwarunkowań efektywności procesów innowacyjnych i roli systemu zarządzania jakością w osiąganiu postępu techniczno-organizacyjnego w przedsiębiorstwie. Zakres merytoryczny artykułu obejmuje problematykę zapewnienia jakości i innowacyjności produktów przedsiębiorstwa i doskonalenia procesów wytwórczych. Zastosowane metody badawcze obejmujące analizy danych ze źródeł wtórnych (literatury przedmiotu) oraz metody indukcji i dedukcji umożliwiają sformułowanie prawidłowości (modeli) i wniosków. 1. Wymiar technologiczno-organizacyjny innowacyjności W dobie globalizacji, zdolność do kreowania innowacji stanowi coraz ważniejszy czynnik warunkujący długookresowe powodzenie ekonomiczne [Brudzewski, 2001, s.12]. Przedsiębiorczość technologiczna, innowacyjność i konkurencyjność są kategoriami, które stają się niezwykle istotne w osiąganiu sukcesu przez przedsiębiorstwo na rynku. Dla gospodarki danego kraju lub regionu, innowacyjność oznacza zdolność i motywację podmiotów gospodarczych do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce rezultatów nowych badań i wynalazków. Innowacja jest szczególnym narzędziem przedsiębiorczości, za pomocą którego ze zmiany w konkurencyjnym otoczeniu rynkowym przedsiębiorstwa czyni się okazję * Dr inż., Katedra Elektrotechnologii i Diagnostyki, Wydział Elektryczny, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, [email protected] Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych 507 (wykorzystuje szansę) do podjęcia procesu wytwarzania nowego produktu (wyrobu lub usługi). Zmiany tworzą innowację, a innowacja tworzy pewien zasób korzyści. Innowacje wymagają gotowości poszukiwania zmian, jako sposobności działania [Karkowski, 1999, s. 17-18]. Warunkiem trwania na rynku i rozwoju każdej organizacji jest innowacyjna umiejętność dopasowania własnej zmienności do zmienności otoczenia. W tradycyjnym podejściu innowacja jest nową koncepcją produkcyjną, której rezultatem może być ulepszenie techniki i technologii produkcji oraz nowe produkty lub istotne odmiany produktów już wytwarzanych. Inni autorzy rozszerzają to pojęcie, jako zmiany w procesie produkcji związane z nową jakością nakładów i wyników produkcji. Jeszcze inni twierdzą, że innowacją jest każda myśl, zachowanie lub rzecz, która jest nowa, czyli jakościowo różna od form istniejących. Procesy innowacyjne – ze względu na zakres oddziaływania i uzyskane efekty innowacji dzielą się na [Grudzewski, 2006, s. 73]: ‒ innowacje procesowe to nowy sposób wytwarzania danego produktu lub nowe prowadzenie usług czy dystrybucji produktu (organizacyjne, jakościowe), ‒ innowacje produktowe to zmiany fizycznej charakterystyki lub osiągów istniejących wyrobów i usług lub tworzenie całkowicie nowych wyrobów i usług (projektowe, technologiczne, towaroznawcze). W tym podejściu innowacyjność ma głównie wymiar technologiczno-organizacyjny związany z realizowanymi procesami produkcyjnymi przedsiębiorstwa. Ze względu na wieloznaczność określenia innowacyjności zasadne jest stosowanie dodatkowych rodzajów innowacji: organizacyjne, technologiczne, marketingowe lub logistyczne. Obszary innowacyjności w przedsiębiorstwie – podejścia [Regionalna, 2005]: ‒ tradycyjne (technologia, wytwarzanie), ‒ podejście nowoczesne (zarządzanie produkcją i technologiami, dystrybucja, organizacja pracy, systemy informacyjne, logistyka, marketing). Potwierdzeniem dla przyjętej szerszej interpretacji pojęcia innowacyjności są wyniki badań, dotyczące głównych motywów podejmowania działań innowacyjnych w przedsiębiorstwie. Za podstawowe cele działalności innowacyjnej polskie przedsiębiorstwa uznają [Wiszniewski, 1999]: ‒ zastąpienie wycofywanych wyrobów, ‒ zwiększenie asortymentu wyrobów, ‒ zwiększanie i/lub utrzymanie udziału w rynku, 508 ‒ ‒ ‒ – Bogusław Węgrzyn tworzenie nowych rynków, obniżenie kosztów produkcji, zmniejszenie szkodliwości produkcji dla środowiska naturalnego, poprawa jakości wyrobów oraz warunków bhp. Innowacyjność, będąca podstawowym warunkiem systemu rynkowego w obecnych europejskich warunkach gospodarczych, jest jednym z czterech filarów Strategii Lizbońskiej – obok liberalizacji, przedsiębiorczości i spójności. W Polsce ok. 55 % Produktu Krajowego Brutto (PKB) jest wytwarzane w przedsiębiorstwach usługowych, w większości w firmach mikro, zatrudniających nie więcej niż 9 pracowników. Innowacyjność, głównie organizacyjna i marketingowa, powinna być kształtowana zwłaszcza w kierunku nowego podejścia do tworzenia ich specyfikacji technicznych i do relacji z klientem. Strategiczne Wytyczne Unii Europejskiej oraz Narodowa Strategia Spójności wskazują, że optymalną jednostką obszarową do wdrażania innowacji jest region, gdyż występuje w nim określony potencjał gospodarczy, badawczy, intelektualny i organizacyjny. Ponadto regiony są na tyle zwarte i jednorodne, że możliwa jest sprawna komunikacja pomiędzy regionalnymi podmiotami gospodarczymi oraz identyfikacja problemów i barier. Zagadnienia związane z innowacyjnością są elementami strategii rozwoju województw, a zwłaszcza Regionalnych Strategii Innowacyjności (RSI). Współdziałanie regionalnych autorów procesów innowacyjnych umożliwia efektywne wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w regionie w ramach projektów współfinansowanych z unijnych programów pomocowych, jako narzędzi realizacji celów strategicznych i operacyjnych oraz działań RSI. Procesy innowacyjne opierają się na trzech komplementarnych ogniwach [Regionalna, 2005, s. 36]: 1) jednostkach sfery badawczo-rozwojowej generujących rozwiązania technologiczne (uczelnie wyższe, inkubatory przedsiębiorczości), 2) małych i średnich przedsiębiorstwach, czyli docelowych odbiorcach rozwiązań technologicznych, 3) instytucjach wsparcia (finansowych i niefinansowych) wspomagających rozwój procesów innowacyjnych szczególnie w początkowej fazie (banki, organizacje pozarządowe, organizacje otoczenia biznesu i centra informacji europejskiej). Przeprowadzone badania, uzupełnione opiniami ekspertów wskazują, że świadomość innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw jest bardzo Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych 509 niska. Uzasadnione jest, aby jednym z celów strategicznych Regionalnych Strategii Innowacyjności był wzrost świadomości innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw oraz stworzenie warunków do rozwoju rynku technologii i innowacji w regionach. Rozumienie innowacyjności w polskich przedsiębiorstwach (na przykładzie przedsiębiorstw regionu zachodniopomorskiego) [Regionalna, 2005] ogranicza się głównie do procesów inwestycyjnych, a zwłaszcza ich technicznych aspektów. Do sfinalizowania projektów inwestycyjnych wymagane jest współdziałanie wielu komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa, a wynikiem ich zintegrowanych działań są plany przedsięwzięć (business plany), w których parametry technologiczne procesu wytwarzania są bazą dla oszacowania kosztów przedsięwzięcia inwestycyjnego. Większość małych i średnich przedsiębiorstw zachodniopomorskich, zamiast dążyć do innowacyjności, konkuruje przede wszystkim niskimi cenami. Firmy lokują swoją działalność w sektorach nietworzących wysokiej wartości dodanej, zajmując często pozycję niewykwalifikowanych podwykonawców atrakcyjnych jedynie cenowo. Wielu przedsiębiorców może nawet nie zdawać sobie sprawy, że korzystniejszą drogą rozwoju firmy jest konkurowanie poprzez wzrost innowacyjności jego przedsiębiorstwa. Innowacje powinny powstawać tam, gdzie jest możliwe ich natychmiastowe wdrożenie, czyli w przedsiębiorstwach. Obecnie jednak największy udział w tworzeniu innowacji mają uczelnie wyższe – zachodzi więc konieczność wypracowania określonych struktur organizacyjnych i rozwiązań prawnych, które umożliwią pracę naukowców w zespołach (klastrach) zadaniowych tworzonych przez przedsiębiorstwo (grupę przedsiębiorstw) z możliwością uzyskania dofinansowania z funduszy europejskich. Barierą tu może być inne podejście przedsiębiorców i naukowców – naukowcy są zainteresowani opublikowaniem wyników badań i przedstawieniem aspektów wdrożenia innowacyjnych wytworów ich pracy, przedsiębiorcy najczęściej chcą chronić swoją własność intelektualną (technologiczną i organizacyjną) zakumulowaną w przedsiębiorstwie. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza obecnie w warunkach spowolnienia gospodarczego i pogorszenia sytuacji ekonomicznej wielu firm. Zagrożenie ze strony atrakcyjnych dóbr substytucyjnych (często kosztem obniżenia ich jakości), duża konkurencja oraz słabe bariery wejścia do sektora stanowią istotny bodziec do przyjmowania przez decydentów postaw innowacyjnych [Świadek, 2002, s.163]. Uwarunkowania postępu technicznego i wdrażania innowacji w przedsiębiorstwie należą do kluczowych 510 Bogusław Węgrzyn zagadnień wymagających uwzględnienia na wstępnym etapie procesu produkcyjnego, a zwłaszcza w obszarach marketingu i technicznego przygotowania produkcji. 2. Systemowe uwarunkowania osobowo-jakościowe pracowników wdrażających innowacje Los przedsiębiorstwa rozstrzyga się dzisiaj na rynku, ale zależy on zasadniczo od jego pracowników, ich wiedzy, zdolności i kwalifikacji, umiejętności współdziałania i motywacji, którą kierują się w swoim dążeniu do lepszej pracy, zmian i postępu [Kaczmarek, 2008, s. 43]. W nadchodzącym świecie innowacji „rzeczą najtrudniejszą i zarazem najważniejszym dobrem organizacyjnym będzie umiejętność współdziałania (integrowania działań) ludzi, natomiast formy organizacji będą się stale zmieniały, ale sam problem organizowania nie straci na znaczeniu [Crozier, 2003, s. 36]. Można wskazać na trzy główne cechy umiejętności pożądane we współczesnych organizacjach (przedsiębiorstwach) w warunkach globalizacji i sieciowych strukturach organizacyjnych. Są to [Sikorski, 1999, s. 34]: samodzielność, innowacyjność i adaptacyjność. Są wygłaszane opinie, iż obligatoryjny znormalizowany system normalizacyjny, w tym System Zarządzania Jakością wg normy ISO 9001, jest hamulcem postępu technicznego i konkurencyjności. Teza ta znajduje potwierdzenie w pewnych określonych uwarunkowaniach, gdy zbytnio sformalizuje się działania operacyjne i czynności produkcyjne – jest to zaprzeczeniem jednej z podstawowych zasad zarządzania jakością o delegowaniu uprawnień na możliwie najniższy szczebel wykonawczy z zachowaniem odpowiedzialności i kompetencji pracownika oraz pracy zespołowej. Innowacyjność to, najprościej umiejętność radzenia sobie w sytuacjach złożonych, trudnych, nietypowych, nowych i niepowtarzalnych. Procesy innowacyjne polegają nie tylko na wykorzystaniu posiadanej wiedzy, ile na tworzeniu nowej wiedzy. Innowacja polega na znalezieniu nowego algorytmu (procedury), dzięki któremu możliwe jest osiągnięcie pożądanego efektu [Sikorski, 1999, s. 46]. Innowacyjność nie tylko łączy się z samodzielnością i ryzykiem, ale wymaga także specyficznych warunków organizacyjnych, polegających na niskim stopniu formalizacji działań. Wymóg innowacyjności sprawia, że ludzie muszą mieć całkowitą swobodę bezpośredniego komunikowania się bez względu na przynależność organizacyjną, dokonanego podziału obowiązków i uprawnień w zależności od rozwoju sytuacji. Zamiast dyscypliny kontroli formalnej, kierownictwo po- Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych 511 winno więc wprowadzić zasadę zaufania do należycie wykształconych i odpowiednio umotywowanych pracowników [Sikorski, 1999, s. 38]. Innowacyjność przejawia się głównie w „stanie ducha” przedsiębiorców i pracowników wyrażającego się w postaci pozytywnego nastawienia i skłonności do działań innowacyjnych mających efekt w postaci innowacyjnych produktów i procesów technologicznych. Dlatego warunkiem koniecznym do rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw jest zwiększenie świadomości innowacyjnej właścicieli i kadry zarządzającej oraz umiejętność strategicznego zarządzania i myślenia. Przedsiębiorca o wysokiej świadomości innowacyjnej to taki, który [Regionalna, 2005, s. 38]: Rozumie mechanizmy procesów innowacyjnych i planuje rozwój firmy z ich uwzględnieniem. Wie, jakich korzyści można się spodziewać w wyniku wprowadzenia innowacji. 1. Wie, jakich korzyści można się spodziewać w wyniku wprowadzenia innowacji. 2. Potrafi korzystać z tego, że polityka państwa i regionu popiera działalność innowacyjną i że w związku z tym utworzone zostały odpowiednie instrumenty wspomagające. 3. Na bieżąco monitoruje pojawiające się rozwiązania technologiczne w swojej branży oraz wie, w jaki sposób uzyskać do nich dostęp, a następnie wdrożyć. 4. Poszukuje możliwości współpracy sieciowej z innymi firmami i jednostkami B+R. Wewnętrznymi barierami organizacyjnymi są mało skuteczne działania marketingowe prowadzone z reguły, wskutek braku odpowiedniej wykwalifikowanej kadry, tylko przez właściciela firmy lub dyrektora oraz brak wystarczającej wiedzy innowacyjnej i kwalifikacji z zakresu zarządzania wśród kadry kierowniczej. Szczególną rolę w procesie zwiększenia aktywności, przedsiębiorczości i innowacyjności spełnia system edukacji, a zwłaszcza akademickiej i ustawicznej. Kierując się doświadczeniami z pracy naukowo-dydaktycznej oraz jako członka komitetu sterującego projektu opracowania regionalnej strategii innowacyjności, określono metody kształtujące postawy przedsiębiorcze studentów studiów stacjonarnych, niestacjonarnych i podyplomowych sprzyjające kreowaniu innowacji. Poniższe metody powodują wzrost przedsiębiorczości absolwentów studiów przez [Regionalna, 2005, s. 44]: 512 Bogusław Węgrzyn wprowadzenie do programów nauczania zagadnień z przedsiębiorczości i biznesu, w tym przykładów „najlepszych praktyk” (benchmarking), – wprowadzenie do programu studiów przedmiotów poświęconych strategiom, planom i kierunkom rozwoju polskiej gospodarki w ramach Unii Europejskiej, – wprowadzenie mechanizmów ułatwiających współpracę młodzieży akademickiej z przedsiębiorcami, w tym organizowanie warsztatów, praktyk i staży oraz innych trwałych form współpracy, – prowadzenie przez koła naukowe badań związanych z rozwiązaniami innowacyjnymi oraz współpracy z przedsiębiorcami, – bezpośrednia inkubacja przedsiębiorczości prowadzącej do powstawania firm typu start up. Zarządzanie przez jakość stanie się źródłem nowej wiedzy dla „nowej ekonomii” pod warunkiem, że w większym stopniu wykorzysta niektóre narzędzia doskonalenia jakości (szerzej elementy twarde)” [Bugdol, 2007, s. 6]. Systemowe działania projakościowe odbywają się w sferze wymogów dotyczących: ‒ jakości typu, czyli stopnia, w jakim wyrób spełnia wymagania użytkownika w formie autorskiego nadzoru konstrukcyjnego, technologicznego oraz weryfikację dokumentacji projektowej, ‒ jakości wykonania, czyli stopnia zgodności wyrobu z dokumentacją techniczną poprzez samokontrolę grupową połączoną z weryfikacją oraz kontrolę inspekcyjną i końcową odbiorczą przez inspektorów służby jakości i klienta oraz władz administracyjnych, ‒ jakości dostaw i magazynowania. Wśród metod zarządzania jakością można wyróżnić, te które wpływają na średnioterminowe oddziaływanie na kształtowanie jakości projektu/specyfikacji produktu i jakość wykonania: QFD (Quality Function Deployment – dom jakości), analiza wartości, FMEA (Failure Mode and Effect Analysis – analiza przyczyn i skutków wad) – wyrobu/konstrukcji/procesu, DoE (Design of Experiments – projektowanie dla jakości) – metody Taguchiego i Shainina oraz SKO (statystyczna kontrola odbiorcza) i SPC (Statistic Proces Control) [Hamrol, 1998]. Metody te są rozumiane jako ilościowe i są użyteczne do zapewnienia stabilności procesu wytwarzania przez redukcję jego zmienności. Szczególne znaczenie wśród metod projektowania parametrów wyrobu lub procesu mają: metoda QFD oraz grupa metod związa– Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych 513 nych z projektowaniem eksperymentów (DoE). Celem stosowania DoE jest uzyskanie jak największej ilości wartościowych i istotnych informacji o badanym obiekcie (wyrobie lub procesie) na podstawie jak najmniejszej liczby doświadczeń (eksperymentów badawczych). Do osiągania celów polityki jakości ujętych w „Księdze jakości” Systemu Zarządzania Jakością według normy 9001 i realizowania zadań związanych z zapewnieniem jakości produktu i procesów produkcyjnych, konieczne jest dysponowanie zasobem środków pozwalających kształtować jakość wyrobu na wszystkich etapach cyklu rozwoju produktu i technologii. Tradycyjne narzędzia jakości są czynnikiem zapewniającym integrację działań kierowników i wykonawców zadań produkcyjnych w oparciu o kryteria jakościowe oraz wypracowanie wspólnej płaszczyzny odniesienia rozwiązywania problemów procesów produkcyjnych. Wśród narzędzi instrumentarium zarządzania jakością można tu wyróżnić tradycyjne narzędzia zarządzania jakością: schemat blokowy, wykres przyczynowoskutkowy Ichikawy, diagram Pareto-Lorenza, arkusze kontrolne i wykresy korelacji [Hamrol, 2005]. W praktyce operacyjnych działań jakościowych uwzględnia się również wykresy przyczynowo-skutkowe [Besterfield, 2004] i nazywa się je jako „The Magnificent Seven – Tools of TQM”. Narzędzia te są używane w różnych obszarach działalności przedsiębiorstwa, nie tylko w procesach produkcyjnych, ale również w planowaniu, projektowaniu, marketingu, zaopatrzeniu i technologii. Do zestawu tradycyjnych narzędzi dołącza się również grupę tzw. nowych narzędzi zarządzania jakością (NZJ), do których zalicza się: diagram relacji (ang. Interrelationship diagram) – wykres współzależności przyczyn, diagram pokrewieństwa (ang. Affinity diagram) – porządkowanie danych i informacji, diagram systematyki (ang. System flowtree diagram) – drzewa decyzyjnego, diagram macierzowy (ang. Matrix diagram) – diagram tablicowy, macierzowa analiza danych (ang. Matrix data analysis) – analiza danych zawartych w diagramach macierzowych, wykres programowy procesu decyzji (ang. Process decision programme chart) – wybór optymalnej drogi osiągnięcia celu i diagram strzałkowy (ang. Arrow diagram) – wykres sieciowy zastosowany jako analiza ścieżek krytycznych (ang. Critical path analysis – CPA) lub wspomagana komputerowo metoda PERT [Hamrol, 2005]. Narzędzia jakościowe mogą być grupowane według różnych kryteriów pomocnych w wyborze właściwego narzędzia do rozwiązania okre- 514 Bogusław Węgrzyn ślonego problemu jakościowego. Według A. Hamrola w tabeli przyjęto dwa główne kryteria podziału narzędzi [Hamrol, 2005, s. 230]: 1. Cel stosowania. 2. Charakter narzędzia ze względu na: ‒ rodzaj danych wyjściowych: jakościowe – werbalne i ilościowe – liczbowe; ‒ sposób przetwarzania danych wejściowych: opisowe – opisujące stan obiektu (procesu, zjawiska, populacji), kreatywne – poszukujące i opisujące skojarzenia oraz związki między właściwościami obiektu i statystyczne – opisujące związki ilościowe z uwzględnieniem czynnika niepewności (prawdopodobieństwa i poziomu istotności). Narzędzia te, mimo iż w zasadzie dotyczą zagadnień związanych z jakością oraz że są dorobkiem systemów projakościowych zarządzania, mają szerokie zastosowanie we wszystkich sferach działalności wytwórczej, nawet w małych firmach, w których nie wdrożono znormalizowanych systemów jakości. Siedem tradycyjnych narzędzi jakości (7NT) jest stosowanych w informatycznych programach finansowo-księgowych, planistycznych lub projektowaniu produktu (CAD) i procesów wytwarzania (CAM). Porównanie cech procesów innowacyjnych i zarządzania jakością oraz narzędzi optymalizujących według wybranych kryteriów zawiera tablica1. Tablica 1. Porównanie cech procesów innowacyjnych i zarządzania jakością oraz narzędzi optymalizujących według wybranych kryteriów Zarządzanie Narzędzie Kryterium Innowacyjność jakością optymalizacji Ryzyko Przedsięwzięcia W ramach systeStosowanie w probiznesowe inwestycyjne mu działania kocesach innowacyjo dużym stopniu rygujące i zaponych narzędzi ryzyka praktycz- biegawcze, duża jakościowych nego wdrożenia powtarzalność, przynajmniej stąd niskie ryzyko 7 tradycyjnych Konkurencyjność Produkt i proces Produkt ciągle Metoda Quality produktu zapewniają nowa- doskonalony Function Deploytorskie rozwiąza- i dopasowywany ment lub FMEA nia użytkowe do zasobów i kosztowe przedsiębiorstwa i wymagań klienta Koszty Duże koszty prac Ewolucyjne doPlany finansowe b+r oraz uruchoskonalenie cech i plany jakości mienia nowej pro- jakościowych pro- Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych dukcji Organizacja prac Zakres Typowe działania Zarządzanie pracami Podstawowy cel działania duktu i elastyczność w przezbrajaniu stanowisk pracy Wykonawstwo Zgodnie z wymazgodnie z techno- ganiami dokulogią i dokumen- mentacji, zasadatacją techniczną mi i procedurami systemu jakości Ograniczony do Skala całego wyspecjalizowaprzedsiębiorstwa nych komórek na wszystkich organizacyjnych etapach procesów i projektantów wytwarzania Prace badawczoPlanowanie i wyrozwojowe – inkonawstwo procedywidualizacja sowe i zespołowe twórczych działań wg przyjętych projektowych, procedur i cyklu ocena efektów doskonalenia PDpoprzez monitoCA, samoocena rowanie przez i samokontrola przełożonego Zgodnie z proWg ściśle określogramem prac pro- nej odpowiedzialjektowych i harności za wykomonogramem nawstwo poszczeramowym – mało gólnych zadań sformalizowany bieżący nadzór operacyjny Opracowanie no- Produkt o wymawej technologii ganych cechach lub nowa- torskie- jakościowych w go produktu (wy- planowanym ternalazku, patentu minie i koszcie projektu) 515 Instrukcje technologiczne, SZJ i instrukcje bhp eksploatacji Biznes plany Plany np. rzeczowo-finansowe, kosztów, produkcji i harmonogramy Harmonogramy lub instrukcje stanowiskowe Weryfikacja projektu (produktu) zgodnie z programem prób zdawczoodbiorczych Źródło: Opracowanie własne. Specyfika działań innowacyjnych polega na ich nakierowaniu na układ produktowy związany z charakterystykami technicznymi i konstrukcyjnymi. Jest to również zawarte w ogólnej tradycyjnej definicji jako- 516 Bogusław Węgrzyn ści. Praca jej zindywidualizowana i w trakcie realizacji projektów innowacyjnych trudno jest kontrolować efekty poszczególnych etapów, bo są istotne problemy z precyzyjnym zaplanowaniem pracochłonności poszczególnych niestandardowych operacji projektowych i ich terminów realizacji. Finalnym efektem jest osiągnięcie ustalonego celu lub stwierdzenie, że należy zmienić cel i przewidywane efekty. W trakcie procesu innowacyjnego może nastąpić istotna zmiana zarówno jego zakresu jak i przewidywanych efektów działania. W zarządzaniu jakością podstawową sprawą jest zapewnienie właściwych i ustalonych systemowych warunków prowadzenia procesów wytwarzania. Podstawowym kryterium efektywności jest osiągniecie celu zgodnie z ustalonymi planami, procedurami i z wykorzystaniem posiadanych zasobów i kwalifikacji pracowników. Odbywa się to w sposób zespołowy i zintegrowany z innymi dziadzinami i funkcjami przedsiębiorstwa. Występują tu w większości sformalizowane działania z niewielkim marginesem możliwości odchyleń od planu – akcentuje się tu wyraźnie potrzebę doskonalenia. Zakończenie Różnice w podejściu do problematyki innowacyjności i jakości wynikają z ich istoty oraz formalizacji działań. Optymalnym układem jest zastosowanie w pracach innowacyjnych pewnych sformalizowanych procedur działania i narzędzi jakościowych, aby zminimalizować ryzyko nieosiągania zakładanych efektów użytkowych, kosztów, a zwłaszcza terminów wykonania projektu. Poniższy rysunek 1 przedstawia model na bazie QFD integracji zarządzania jakością, technologii i innowacyjności na szczeblu operacyjnym przedsiębiorstwa. Innowacyjność i jakość są dwiema stronami medalu, a ich wzajemna komplementarność na szczeblu operacyjnym wyrażająca się w stosowaniu jednolitego instrumentarium oraz stanowiskowych dokumentów pracy (instrukcji i procedur), da wymierny efekt w postaci nowatorskich rozwiązań technicznych i organizacyjnych. W przedstawionych działaniach niezbędne jest stosowanie cyklu PDCA, zasad samooceny oraz 8 zasad zarządzania jakością również na szczeblu strategicznym. Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych 517 Rysunek 1. Model integracji rozwiązań technologicznych, innowacyjnych i jakościowych przedsiębiorstwa Innowacyjny produkt Dokumentacja projektowa i technologiczna System zarządzania jakością Procedury jakości Instrumentarium zarządzania jakością, stanowiskowe instrukcje pracy Techniczne przygotowanie produkcji Innowacyjność Źródło: Opracowanie własne. Przedstawione uwarunkowania efektywności procesów innowacyjnych i roli systemu zarządzania nie wyczerpują całości zagadnienia, jednak podkreślają, że wskutek przyjęcia projakościowego podejścia procesowego i narzędzi zarządzania jakością skuteczność i sprawność przebiegu procesów innowacyjnych będzie ciągle doskonalona i optymalna kosztowo. Literatura 1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2000), Ekonomia, PWE, Warszawa. 2. Besterfield D.H. (2004), Quality Control, Pearson-Prentice Hall. 3. Bugdol M. (2007), Kierunki rozwoju koncepcji zarządzania przez jakość, „Współczesne Zarządzanie”, nr 4. 4. Crozier M. (2003), Przedsiębiorstwo na podsłuchu. Jak uczyć się zarządzania postindustrialnego, PWE, Warszawa. 5. Grudzewski W.M., Hejduk I.K. (2006), Innowacje produktowe, technologiczne i organizacyjne jako podstawa rozwoju przedsiębiorstw high-tech., [w:] Współczesne problemy zarządzania, Grudzewski W., Hejduk I. (red.), WSZMiJO, Katowice. 518 Bogusław Węgrzyn 6. Grudzewski W.M., Hejduk I.K. (2001), Projektowanie systemów zarządzania, Difin, Warszawa. 7. Hamrol A., Mantura W. (1998), Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Poznań. 8. Hamrol A. (2005), Zarządzanie jakością z przykładami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 9. Kaczmarek B. (2008), Kierunki zmian w kształtowaniu umiejętności pracowników we współczesnych organizacjach (przedsiębiorstwach), [w:] Problemy pracy kierowniczej we współczesnym przedsiębiorstwie, Kozakiewicz K. (red.), Tonik, Poznań. 10. Karkowski T. (1999), Innowacje i przedsiębiorczość w firmie, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, nr 1. 11. Regionalna Strategia Innowacyjności w Województwie Zachodniopomorskim (2005), Szczecin. 12. Sikorski Cz. (1999), Zachowania ludzi w organizacji, PWN, Warszawa, 13. Świadek A.(2002), Mikroekonomiczne podstawy kształtowania innowacyjności przedsiębiorstw i ich zmienność w czasie, [w:] Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw, Janasz W. (red.),, WN US, Szczecin. 14. Wiszniewski W. (1999), Innowacyjność polskich przedsiębiorstw przemysłowych, ORGMASZ, Warszawa. Streszczenie W artykule przedstawiono uwarunkowania efektywności procesów innowacyjnych w przedsiębiorstwie w aspekcie wymiaru technologiczno-organizacyjnego i personalno-jakościowego związanych z funkcjonowaniem systemu zarządzania jakością. Dokonano przeglądu instrumentarium zarządzania jakością pod kątem ich wyboru do stosowania na szczeblu operacyjnym celem integracji treści technologicznych, innowacyjnych i jakościowych w postaci zadań produkcyjnych i instrukcji wykonawczych. Dokonano ich wyboru jako narzędzi optymalizujących systemowo procesy innowacyjne wg przyjętych 8 kryteriów. W podsumowaniu zawarto model organizacyjny integrujący działania technologiczne, innowacyjne i jakościowe przedsiębiorstwa. Słowa kluczowe innowacje procesowe i produktowe, narzędzia jakości Systemic aspects of innovational processes’ quality (Summary) Paper presents innovational processes effectiveness’ conditionings in view of technological-organizational and personal-quality aspects connected with Quality Management System. Review of quality tools by criteria of implementa- Systemowe aspekty jakości procesów innowacyjnych 519 tion on operational level of enterprises’ management in purpose of technological, innovational and quality subjects has been performed in form of production tasks and working instructions. Systemic selection of optimization tools for innovational processes quality has taken place according to selected 8 criteria. In summary organizational model of integration technological, innovational and quality activities of enterprise has been presented. Keywords process and product innovation, quality tools
