Nr 401. Analiza dochodów budżetowych za 1995 r. na podstawie

KANCELARIA SEJMU
BIURO STUDIÓW
I EKSPERTYZ
WYDZIAŁ STUDIÓW
BUDŻETOWYCH
Maj 1996
Analiza dochodów
budżetowych za 1995 r.
- na podstawie danych
wstępnych Ministerstwa
Finansów
HANNA KUZIŃSKA
Informacja
Nr 401
W opracowaniu podjęto próbę oceny wykonania dochodów budżetowych w
1995 r. Choć przedstawione dane statystyczne mogą jeszcze w pewnym stopniu
ulec zmianie, to prawdopodobnie zachowane zostaną zaobserwowane tendencje.
Ocena wykonania dochodów budżetowych jest szczególnie interesująca wówczas, gdy potraktować ją z jednej strony - jako swoisty barometr trafności planowania budżetowego przez rząd, a z drugiej - jako obraz skuteczności negocjacji
ich wysokości przez właściwe komisje sejmowe w trakcie prac nad projektem
ustawy budżetowej.
BSE
1
W 1995 r. w stosunku do założeń ustawy budżetowej, dochody budżetowe zostały przekroczone o 1,3%, co w porównaniu z rokiem ubiegłym, gdy dochody zostały przekroczone o
3%, może wskazywać na polepszenie się jakości planowania budżetowego - por. tablica 1.
Tablica 1
Dochody budżetu państwa za lata 1994 - 1995 w mln zł
Źródło: Dane Ministerstwa Finansów, Biuletyny Statystyczne GUS i obliczenia własne.
1) w tym: podatek od wzrostu wynagrodzeń, zaległości z podatków zniesionych, opłaty sank
cyjne za przekroczenie wzrostu wynagrodzeń, inne dochody podatkowe, pozostałe dochody niepodatkowe, opłaty wyrównawcze, opłaty za świadectwa NFI.
Powyższe stwierdzenie można w każdym razie odnieść do wpływów z podatków pośrednich, które w 1995 r. stanowiły ponad 43% przychodów budżetowych. Wpływy z podatków pośrednich, w porównaniu z ustawą budżetową, zostały przekroczone o 1,3%, podczas
gdy jeszcze w 1994 r. - o 3,6%. Zrealizowane wpływy z podatków pośrednich były w 1995 r.
2
BSE
wyższe niż w 1994 r. - również w ujęciu realnym (po odjęciu wskaźnika inflacji1) - o 7,2
punktu procentowego. Spośród podatków pośrednich oddzielnej analizy wymagają wpływy z
podatku od towarów i usług.
Tablica 2
Dochody budżetu państwa z podatku od towarów i usług*) w latach 1994 - 1995 w %
Źródło: dane Ministerstwa Finansów i obliczenia własne.
*) tę grupę dochodów budżetowych przedstawiono w podziale na trzy rodzaje podatku VAT, zgodnie z obowiązującą
klasyfikacją budżetową.
W 1995 r. przewidywano łączne wpływy z podatku od towarów i usług w wysokości
około 19.130 mln zł,2 wpływy rzeczywiste były zatem wyższe od przewidywanych o 8%, co
nie jest szczególnie dużym błędem planistycznym, biorąc pod uwagę fakt, że plan był przygotowywany w oparciu o tak ogólną kategorię ekonomiczną, jak prognoza wzrostu PKB oraz
projektowane zmiany w samym systemie.
W 1995 r. zamierzano przeprowadzić weryfikację listy wyrobów objętych stawką preferencyjną; w 1995 r. nie dokonano w tej dziedzinie zmian, dopiero od 1 stycznia 1996 r. obowiązuje zamiast 7% - 12%3 stawka VAT na surowce energetyczne, nośniki energii i niektóre
usługi.
Udało się zwiększyć liczbę podatników podatku od towarów i usług. Obniżono kwoty
przychodów uprawniających do korzystania ze zwolnień podmiotowych z 1,2 mld starych
złotych do 0,8 mld starych złotych. Między innymi w związku z tym w 1995 r. zarejestrowa-
1
W całym opracowaniu jako deflator zastosowano wskaźnik średniorocznej inflacji 1995/1994 = 127,8%, mając świado-
mość, że choć nie obrazuje on rzeczywistych zmian cen dóbr objętych danym podatkiem (np. objętych akcyzą), to z pewnością przedstawia zmianę siły nabywczej dochodów budżetowych osiąganych z poszczególnych źródeł.
2 Por. Omówienie do Projektu ustawy budżetowej na 1995 r., s. 38.
3 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 19 grudnia 1995 r. w sprawie zaniechania ustalania poboru podatku od towarów i
usług od niektórych towarów i usług (M. P. Nr 67, poz. 756).
BSE
3
no o 31% więcej podatników niż w 1994 r. Jeszcze w 1994 r. było ich 491.784, a w 1995 r. 643.423.
Ponadto rozszerzono zakres opodatkowania na czynności dotychczas nie objęte tym podatkiem (przejazdy tranzytowe).
Zgodnie z zamierzeniami rozszerzono zakres opodatkowania towarów znajdujących się
u podatników, będących spółkami cywilnymi w przypadku rozwiązania się spółki i osobami
fizycznymi, które zaprzestały wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu (por.
Dz. U. z 1994 r. Nr 132, poz. 670).
Do poprawienia ściągalności tego podatku przyczynia się też coraz powszechniejsze
przestrzeganie obowiązku posiadania kas rejestrujących.
Dochody budżetu państwa z tytułu akcyzy w latach 1994 - 1995 stanowiły 33,5% podatków pośrednich - por. tablica 3.
Tablica 3
Dochody budżetu państwa z tytułu akcyzy w latach 1994 - 1995 w mln zł
Źródło: dane Ministerstwa Finansów i obliczenia własne.
Dochody budżetu państwa z tytułu akcyzy na 1995 r. planowano w wysokości około
13.880 mln zł4, co oznacza, że do wykonania założeń planowych zabrakło 11,9%.
4
Omówienie do Projektu ustawy budżetowej na 1995 r., s. 38.
4
BSE
Tablica 4
Dochody budżetu państwa z akcyzy za lata 1994 - 1995 w mln zł w podziale na wyroby
krajowe i importowane
Źródło: dane Ministerstwa Finansów.
Z tablicy 4 wynika, że w latach 1994 - 995, niemalże 90% przychodów z akcyzy stanowiły przychody z akcyzy od wyrobów krajowych i około 11% - przychody z akcyzy od wyrobów importowanych. Jedynie w przypadku akcyzy od samochodów oraz od pozostałych
wyrobów można zaobserwować odwrotną relację - większe wpływy z akcyzy pochodzą od
wyrobów importowanych. Nominalnie wpływy z akcyzy od samochodów krajowych jeszcze
w 1994 r. wyniosły 1,4 mln zł, a w 1995 r. już tylko 0,6 mln zł. Malejąca w ujęciu realnym
dynamika wzrostu produkcji sprzedanej pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep chyba
tylko częściowo wyjaśnia tę tendencję, gdyż zmniejszyła się ona w porównaniu z rokiem
ubiegłym o 14,5 punktu procentowego,5 podczas gdy dochody z akcyzy od samochodów krajowych zmniejszyły się o 84,9 punktu procentowego - por tablica 6. Jednocześnie wpływy z
akcyzy od samochodów importowanych wzrosły z 22,7 mln zł w 1994 r. do 30,2 mln zł w
1995 r.
W porównaniu z rokiem ubiegłym wzrosły natomiast dochody z akcyzy od spirytusu
importowanego - z 16,3 mln zł do 26,4 mln zł oraz importowanego tytoniu - z 21 mln zł do
28,2 mln zł.
W strukturze dochodów pośrednich w 1995 r., w porównaniu z 1994 r., trochę niższe
były dochody z tytułu akcyzy od paliw, od spirytusu i od piwa, a dużo wyższe od tytoniu tablica 3.
5
Biuletyn Statystyczny GUS Nr 2/1996, s. 121.
BSE
5
W strukturze dochodów akcyzowych (por. tablica 5 z podziałem na wyroby krajowe i
importowane), w porównaniu z rokiem ubiegłym wystąpiły zjawiska, które wymagają komentarza Ministerstwa Finansów, tj:
- o 1,5 punktu procentowego zmalały wpływy od wyrobów spirytusowych krajowych,
- o 3,6 punktu procentowego zmalały wpływy z akcyzy od paliw krajowych,
- o 2,5 punktu procentowego zmalały wpływy z akcyzy od paliw importowanych,
- o 5,8 punktu procentowego wzrosły wpływy z akcyzy od tytoniu krajowego.
Tablica 5
Struktura dochodów z akcyzy w latach 1994 - 1995, w podziale na wyroby krajowe i
importowane w %
Źródło: dane Ministerstwa Finansów i obliczenia własne.
Analiza dynamiki dochodów pośrednich wykazuje, że w 1995 r. w porównaniu z 1994 r.
dochody z akcyzy od paliw wzrosły o 21,9%, co w ujęciu realnym oznacza spadek o 5,9
punktu procentowego, dochody z akcyzy od piwa realnie zmniejszyły się o - 3,1 punktu procentowego, a od wina - o 1,1 punktu procentowego (tablica 3, kol. 6 i 7). Należy też zwrócić
uwagę, że wyjątkowo wysoko ukształtowała się dynamika wpływów z akcyzy od tytoniu - aż
48,4 punktu procentowego powyżej wskaźnika inflacji.
Z analizy dynamiki wpływów akcyzowych, w podziale na wyroby krajowe i zagraniczne, wynika, że w 1995 r. w porównaniu z 1994 r. zmalały:
- o 2% nominalnie, a o 29,8 punktów procentowych w ujęciu realnym wpływy z akcyzy
od importowanego wina, o 3,1 punktu procentowego, w ujęciu realnym, zmniejszyły się
6
BSE
wpływy z akcyzy od piwa krajowego, podczas gdy w 1995 r. sprzedaż detaliczna napojów
alkoholowych w cenach bieżących wzrosła o 36,9% (realnie o 9,1 punktu procentowego).
- o 7,5% punktu procentowego, w ujęciu realnym, zmniejszyły się wpływy od paliw krajowych,
- aż o 84,9 punktu procentowego w ujęciu realnym zmniejszyły się wpływy z akcyzy od
samochodów krajowych, przy równoczesnym wzroście o 5,2 punktu procentowego akcyzy od
samochodów importowanych,
- o 49 punktów procentowych, w ujęciu realnym, zwiększyły się wpływy z akcyzy od
tytoniu krajowego.
- o 49% wzrosły wpływy z tytułu odsetek za nieterminowe wpłaty należności akcyzowych, w tym z tytułu odsetek od akcyzy od spirytusu o 128% - por. tablica 6,
Z tablicy 1 wynika, że w 1995 r. dokładniej niż w roku ubiegłym zaplanowano wpływy
z podatku dochodowego od osób fizycznych. Według wstępnych danych wpływy z tego
podatku będą w 1995 r. o 4% wyższe od planowanych w ustawie budżetowej, podczas gdy w
1994 r. były o 10,4% wyższe niż w ustawie budżetowej. Również dynamika wzrostu dochodów z tytułu tego podatku wyprzedzała inflację o 7,5 punktu procentowego.
Pomimo wykonania założeń ustawy budżetowej w tej dziedzinie, przepisy określające
podatek dochodowy od osób fizycznych są krytykowane, z jednej strony, za zastosowane
jeszcze w 1995 r. podwyższone stawki podatkowe - 21%, 33% i 45%, a z drugiej strony, za
nadmierny zakres funkcjonujących ulg i odliczeń. Ministerstwo Finansów szacuje, że w 1995
r. łączna kwota odliczeń od dochodów wyniosła 10.821 mln zł, co skutkowało zmniejszeniem
wpływów podatkowych z tego tytułu o 4.101,5 mln zł, tj. o 35,5% więcej niż w roku ubiegłym6.
6
Pismo Ministerstwa Finansów z 18 marca 1996 r. Nr PO 1-065-60/96.
BSE
7
Tablica 6
Dynamika dochodów z akcyzy w latach 1994 - 1995, w podziale na wyroby krajowe i
importowane
Źródło: dane Ministerstwa Finansów i obliczenia własne.
Pośród ustawowych odliczeń od dochodów, w największym zakresie podatnicy korzystali z odliczenia z tytułu wydatków mieszkaniowych. Oszacowana na 1995 r. kwota odliczeń
z tego tytułu w wysokości 6.200 mln zł skutkowała dla budżetu zmniejszeniem wpływów
budżetowych o około 1.600 mln zł, co stanowi 1,9% wykonanych dochodów budżetowych (o
16% więcej niż w roku ubiegłym7).
Przewiduje się, że odliczenia od dochodu z tytułu darowizn na cele naukowo-techniczne,
oświatowe, oświatowo-wychowawcze, kulturalne i kultu religijnego wyniosły 1.480 mln zł,
7
W cytowanym piśmie Ministerstwa Finansów podaje się kwoty odliczeń od dochodu a nie podaje się bezpośrednich skut-
ków podatkowych tych odliczeń, dlatego dla wyobrażenia skali zmian między 1995 i 1994 r., na podstawie kwoty odliczeń
podaje się kwoty podatków obliczonych na podstawie podanych w piśmie szacunkowych wskaźników wynoszących w 1995
r. 25.6% a w 1994 r. 27,9%.
8
BSE
co oznacza “utracone” wpływy budżetowe w wysokości około 379 mln zł, tj. 0,5% wykonanych dochodów budżetowych (w 1994 r. około 57 mln zł).8
Zauważalny wpływ na dochody budżetowe mają też odliczenia z tytułu nabywania przez
podatników akcji lub obligacji Skarbu Państwa. Kwota odliczeń z tego tytułu w 1995 r. wyniosła 830 mln zł (w 1994 r. - 616,2 mln zł), co oznacza kwotę podatków w wysokości około
212 mln zł (w 1994 r. - 172 mln zł). Nie przypadkowo więc zapowiadana inicjatywa Ministerstwa Finansów, w dziedzinie ograniczania ulg i odliczeń ma dotyczyć przede wszystkim
wymienionych dziedzin. Wspomina się również o likwidacji ulg na odpłatne kształcenie dzieci w szkołach podstawowych, zawodowych i średnich, jednakże waga finansowa tych ulg jest
znacznie mniejsza. Kwota odliczeń od dochodów z tego tytułu w 1995 r. wyniesie 83 mln zł,
co oznacza dla budżetu kwotę dochodów podatkowych w wysokości około 21 mln zł (w 1994
r. - około 17 mln zł), tj. 0,2% wydatków bieżących na oświatę.
Pośród odliczeń od dochodów w podatku dochodowym od osób fizycznych należy też
odnotować 790 mln zł (w 1994 r. - 598,7 mln zł) odliczeń od dochodów z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne podatnika i osób z nim współpracujących (około 202 mln zł podatków w 1995 r. i 167 mln zł w 1994 r.) oraz 740 mln zł odliczeń od dochodu z tytułu wydatków inwestycyjnych (tj. około 189 mln zł w 1995 r. i 160 mln zł w 1994 r. - podatków na
podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 25.01.1994 r.).
Oprócz wymienionych odliczeń, spore znaczenie dla systemu dochodów budżetu państwa ma instytucja wspólnego rozliczenia małżonków oraz osób samotnie wychowujących
małoletnie dzieci. Skutki odliczeń dokonanych z tego tytułu wyniosą w 1995 r. według Ministerstwa Finansów około 1.146 mln zł, podczas gdy w 1994 r, wynosiły około 761 mln zł.
System bezpośrednich odliczeń od podatku dochodowego od osób fizycznych nie obciążał w 1995 r. dochodów budżetu państwa w sposób bardzo istotny. Ubytek dochodów budżetowych z tytułu odliczenia od podatku ulg za wyszkolenie uczniów wyniósł 56,9 mln zł (w
1994 r. - 50 mln zł) a ulg inwestycyjnych przyznanych na podstawie ustawy z 1975 r. - 52,1
mln zł (w 1994 r. - 54,6 mln zł).
Kwota umorzeń i zaniechania ustalania i poboru podatku wyniesie w 1995 r. 26,1 mln zł
(w 1994 r. - 20,3 mln zł). Tu warto zwrócić uwagę na nieprawidłowości w tej dziedzinie
sformułowane w materiale NIK.9
Choć wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych zostały wykonane o 7,7%
wyżej od założeń planowych, ich realna dynamika wyniosła tylko 1,3 punktu procentowego.
Warto przypomnieć, że w 1994 r. do wykonania planowanych dochodów z tego podatku zabrakło aż o 15,9%.
8
Na tym tle warto zaznaczyć, że prawdopodobnie w ustawie budżetowej na 1996 r. zbyt nisko zaplanowano wpływy “utra-
cone” z tytułu darowizn przekazanych przez podatników w 1995 r. a rozliczanych w 1996 r., gdyż tylko na 300 mln zł. Nie
wzięto chyba pod uwagę znacznie większej popularności tych odliczeń dokonanych w 1995 r. skutkujących w 1996 r., niż
odliczeń dokonanych w 1994 r. a skutkujących w 1995 r.
9 Pismo NIK z dnia 19 marca 1996 r., DIAS-67-96/WJG.
BSE
9
W 1995 r. w dalszym ciągu obowiązywała 40% stawka podatku, jednocześnie rozszerzono zakres stosowanych ulg dla podatników prowadzących lub rozpoczynających działalność na terenach gmin o szczególnym zagrożeniu wysokim bezrobociem strukturalnym. Rozszerzony został zakres odliczeń od podstawy opodatkowania i wprowadzono możliwość zaliczania w koszty prowadzenia działalności między innymi wydatków na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenie ogólne pracowników. W związku z tym przypuszczano, że
udział tego podatku w dochodach budżetowych zmniejszy się z 10,8% w 1994 r. do 9,9% w
1995 r. W rzeczywistości udział podatku dochodowego od osób prawnych w dochodach budżetowych zmniejszył się zaledwie o 0,3 punktu procentowego. W stosunku do PKB udział
tego podatku w 1994 r. wyniósł 3,2%, w 1995 r. zaś - 3,1%. Warto zwrócić uwagę na fakt, że
obciążenie przedsiębiorstw podatkiem dochodowym wzrosło z 31,3,3% w 1995 r. do 32,6%
w 1994 r. (wskaźniki te oznaczają udział podatku dochodowego w zysku).10
Komentarza wymaga bardzo niski stopień wykonania planowanych w ustawie wpływów
z dywidendy - 55,5%. Dochody z tytułu dywidend, znacznie niższe od oczekiwanych, wynikają przede wszystkim z szacowania wpływów z tego tytułu nie na podstawie obowiązującego prawa lecz na podstawie projektów ustaw, w których zakładano, że jednoosobowe spółki
Skarbu Państwa oraz przedsiębiorstwa państwowe płaciłyby 20% dywidendy od zysku netto.
W związku z tym już na początku ubiegłego roku było oczywiste, że wpływy z dywidendy
będą niższe od założonych w planie o około 700 mln zł. W rzeczywistości okazało się, że do
realizacji założeń ustawowych zabrakło 645 mln zł.
W porównaniu z ustawą budżetową wpływy z ceł były wyższe o 5,6%, lecz dynamika
wzrostu tych wpływów, w porównaniu z 1994 r. była, po uwzględnieniu wpływu inflacji,
prawie niezmieniona (zmniejszenie o niecały jeden punkt procentowy) - por. tablica 1. Planując wpływy do budżetu z tytułu ceł przyjęto, że w 1995 r. w wyniku podpisania przez Polskę
nowego układu handlowego w ramach GATT oraz umów zawartych z Unią Europejską,
EFTA i CEFTA, nastąpi obniżenie efektywnej stawki celnej do 10,8%. Jednocześnie jednak
wyższy od przewidywanego był import, który w ujęciu bilansu płatniczego zaplanowano na
18.720 mln USD, a w rzeczywistości wyniósł on 24.705 mln USD.11 Niższy od oczekiwanego
był kurs dolara, który w założeniach miał osiągnąć poziom 268,9 zł za 100 USD, a w rzeczywistości w NBP był niższy o 9,8%, a w porównaniu z ceną wolnorynkową był niższy o
10,8%.12
10
Biuletyn Statystyczny GUS Nr 2/1996, s. 57; ponadto w statystyce obowiązkowych obciążeń podatkowych oprócz podatku
dochodowego od osób prawnych znajdują się także wpływy z podatku dochodowy od osób fizycznych - od przedsiębiorstw
nie mających osobowości prawnej, lecz ich udział jest mały.
11 Biuletyn Statystyczny GUS Nr 2/1996, s. 139.
12 Tamże, s. 24.
10
BSE
Warto zwrócić uwagę na wysoką wydajność tzw. podatku importowego13 - wprowadzonego w 1994 r. Pomimo to, że w 1995 r. stawka tego podatku została obniżona o jeden
punkt procentowy, wpływy z tego tytułu w 1995 r. wyniosły 3.242,1 mln zł, tj. o 72,9% więcej niż w roku ubiegłym, a w ujęciu realnym więcej o 45%. W planie na 1995 r. zakładano
wpływy z tego podatku zaledwie w wysokości 2.530 mln zł,14 czyli realizacja w stosunku do
wielkości oczekiwanej była wyższa o 28%.
Udział dochodów państwowych jednostek budżetowych w dochodach budżetu państwa ukształtował się o 10% wyżej niż zakładano w ustawie budżetowej i o 30,5% wyżej niż
w 1994 r.
Wpływy budżetowe z tytułu odsetek przedstawia tablica 7. Zwiększone w porównaniu z
rokiem ubiegłym wpływy z tytułu odsetek mogą wskazywać na pogorszenie się terminowości
wpłat należności budżetowych. Zjawisko to szczególnie wyraźnie można zaobserwować w
tablicy 6 (kol. 5 i 9), w której dynamika wpływów z odsetek od pozostałych wyrobów akcyzowy wyniosła 600%, a od spirytusu aż 228%. Uwagi instytucji nadzoru skarbowego wymaga
także wzrost o 80,5% wypłat odsetek dokonywanych przez urzędy skarbowe z tytułu nieterminowego rozliczania
Tablica 7
Wpływy budżetowe z tytułu odsetek w latach 1994 - 1995 w mln zł
Źródło: dane Ministerstwa Finansów i obliczenia własne.
Znaczącą pozycję w dochodach budżetowych zajmują różne dochody obejmujące pozostałe dochody jednostek i zakładów budżetowych, nie objęte innymi paragrafami (§ 77), a
w szczególności: rozliczenia z lat ubiegłych, zobowiązania przedawnione, kary za naruszenie
dyscypliny finansowej, kary za naruszenie przepisów o ochronie środowiska, spłaty stypendiów i zasiłków zwrotnych wypłaconych w okresie studiów itd. W 1995 r. wpływy z tego
tytułu wyniosły 436,8 mln zł, tj. o 48% więcej niż w roku ubiegłym.
W strukturze dochodów budżetowych znaczącą pozycję zajmują wpływy z dzierżawy i
leasingu (§ 33), które w 1995 r. wyniosły 251,7 mln zł, tj. o 24% więcej niż w roku ubiegłym.
13
ustawa z dnia 25 listopada 1993 r. o podatku importowym od towarów sprowadzanych lub nadsyłanych z zagranicy (Dz.
U. Nr 123, poz. 551 ze zm.). W 1994 r. stawka podatku wynosiła 6% a w 1995 r. - 5%.
14 Omówienie do Projektu ustawy budżetowej na 1995 r., s. 39.
BSE
11
W 1995 r. wpływy ze sprzedaży usług wyniosły 238 mln zł, tj. o 23% więcej niż w roku ubiegłym, a wpłaty nadwyżek jednostek gospodarki pozabudżetowej 80 mln zł, tj. o
2,5% mniej niż w roku ubiegłym.
Nie wykonano planowanych dochodów z tytułu tzw. pozostałych dochodów - zaledwie
w 64%. Już w pierwszym półroczu ubiegłego roku sygnalizowano, że praktyka niewykonywania, np. znajdujących się w tej grupie innych dochodów podatkowych, wynika z niespójności rachunku na etapie planowania i wykonywania tych dochodów. Otóż w innych dochodach
podatkowych mieszczą się: zniesiony podatek od wzrostu wynagrodzeń, podatek od wzrostu
płac, podatek obrotowy, dywidenda (sprzed 1992 r.) i podatek dochodowy (też sprzed 1992
r.). Natomiast wykonanie wpływów z podatku obrotowego, dywidend i podatku dochodowego jest ewidencjonowane odpowiednio w pozycjach: podatki pośrednie, dywidendy i podatek
dochodowy. Ten sam problem niejasnej prezentacji planowanych i wykonanych innych dochodów podatkowych dotyczył również 1994 r.
Głównym źródłem tej grupy dochodów są wpływy z różnych opłat (§ 64), do których
zgodnie z klasyfikacja budżetowa należą: opłaty paszportowe, sądowe, należności i opłaty z
tytułu przejmowania użytków rolnych na cele nierolnicze, opłaty za szczególne korzystanie z
wód i urządzeń wodnych stanowiących własność państwa, opłaty za czynności egzekucyjne i
opłaty za zabezpieczenie należności, zwrot kosztów postępowania administracyjnego, opłaty
egzaminacyjne, opłaty turystyczne, opłaty za legitymacje, druki meldunkowe, różne druki,
opłaty za kształcenie studentów zagranicznych w Polsce na podstawie umów, opłaty eksploatacyjne, opłaty za zarząd, użytkowanie i użytkowanie wieczyste nieruchomości. W 1995 r.
wpływy z tytułu różnych opłat wyniosły - 800 mln zł, podczas gdy w 1994 r. - 702 mln zł,
były więc wyższe niż w 1994 r. o 14%.
W tzw. pozostałych dochodach istotną pozycję stanowią dochody budżetowe z tytułu
grzywien i kar (§ 76). W 1995 r. wyniosły one 197,8 mln zł, tj. o 24% więcej niż w roku
ubiegłym. Są to grzywny oraz kary pobierane od ludności, wymierzane i pobierane przez sądy
oraz właściwe organy administracji państwowej i samorządowej, miedzy innymi grzywny
wymierzane przez kolegia do spraw wykroczeń, grzywny nakładane w formie mandatu karnego oraz grzywny i kary pieniężne wymierzane na podstawie ustawy karnej skarbowej.
Do pozostałych dochodów zalicza się też oprocentowanie kapitału w spółkach Skarbu Państwa (§ 74). Dochody z tego tytułu wyniosły w 1995 r. 154,8 mln zł, tj. o 10,3% więcej niż w roku ubiegłym.
Z tablicy 1 wynika, że w 1995 r. obserwuje się wysoki stopień wykonania dochodów z
prywatyzacji, przy równoczesnej wysokiej dynamice, w porównaniu z 1994 r., która wyniosła 165,6% i która była nawet w ujęciu realnym wyższa o 37,8 punktu procentowego.
Dochody ze sprzedaży akcji i udziałów Skarbu Państwa lub gmin w 1995 r. wyniosły
2.318 mln zł, tj. były o 73% wyższe niż w roku ubiegłym. Warto dodać, że w dochodach z
prywatyzacji dochody ze sprzedaży likwidowanych przedsiębiorstw lub części składników
12
BSE
majątkowych (§ 32) wyniosły w 1995 r. - 48 mln zł, tj. o 2% mniej niż w roku ubiegłym.
Paragraf ten obejmuje wpływy z prywatyzacji przedsiębiorstw realizowanej na podstawie art.
37 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr
51, poz. 298 ze zm.). Ponadto w 1995 r. do budżetu wpłynęło 20 mln zł, tj. o 67% więcej niż
w roku ubiegłym środków uzyskanych po zakończeniu likwidacji przedsiębiorstw państwowych
(§ 34), prowadzonej na podstawie art. 19 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.).
W 1995 r. nie wykonano planowanych wpłat z zysku NBP, które okazały się niższe od
zakładanych o 17,2%. Jednakże w porównaniu z rokiem 1994 wpłaty te były wyższe o 41,2%,
co w ujęciu realnym stanowi wzrost o około 13,4 punktu procentowego. W projekcie ustawy
budżetowej zakładano, że zysk NBP wyniesie 3.740 mln zł, podatek 3.500 mln zł, a rozliczenia za 1994 r. - 100 mln zł. Jedną z przyczyn niewykonania planowanych dochodów z zysku
NBP było przeprowadzenie przez bank dużych operacji sprzedaży bonów skarbowych (outright), co zmniejszyło dochody banku i wpłaty do budżetu.
Trzeba też dodać, że, że NBP w 1995 r. w znacznie mniejszym stopniu uczestniczył w
finansowaniu długu publicznego poprzez zakup bonów skarbowych.
Podsumowanie
Na podstawie analizy wstępnych danych z wykonania dochodów budżetowych w 1995
r. można zaobserwować zjawiska pozytywne, jak i niepokojące.
Do pozytywnych zjawisk dosyć wyraźnie rysujących się przy porównaniu dochodów
budżetowych w latach 1994 - 1995 można zaliczyć:
1. polepszenie się jakości planowania budżetowego, w szczególności w dziedzinie planowania wpływów z podatków pośrednich i podatku dochodowego od osób fizycznych oraz
ceł,
2. zwiększenie wpływów akcyzowych od tytoniu, w tym głównie krajowego (co w
przypadku nie powiększającego się spożycia i eksportu oznacza wzrost skuteczności poboru
akcyzy od papierosów krajowych (przede wszystkim) i w pewnym stopniu również od papierosów importowanych).
Wyjaśnienia wymagają przyczyny, dla których:
1. nie wykonano planowanych wpływów akcyzowych ogółem,
2. uległa zmianie struktura wpływów akcyzowych polegająca na:
- zmniejszeniu udziału wpływów z akcyzy od spirytusu krajowego,
- od paliw krajowych i importowanych; w przypadku tych artykułów nawet zmiany o 12 punkty procentowe znaczą dla budżetu bardzo dużo,
3. zmniejszyła się (w ujęciu realnym) dynamika wpływów akcyzowych od:
- paliw krajowych oraz od paliw importowanych,
- krajowego piwa i importowanego wina,
BSE
13
4. wystąpił znaczny wzrost wpływów z tytułu odsetek za nieterminowe wpłaty akcyzy
od spirytusu; czy nie wskazuje to na zjawisko swoistego kredytowania tej branży? Może w
przypadku niektórych wyrobów akcyzowych, oprócz obowiązującej stopy oprocentowania
zaległości podatkowych, należałoby stosować jeszcze dodatkowe instrumenty zniechęcające
do traktowania zwłoki z zapłatą jako swoistego kredytu obrotowego?
5. zmniejszyła się sprawność obsługi urzędów skarbowych, które w porównaniu z 1994
r. wypłaciły znacznie wyższe odsetki za nieterminowe rozliczanie podatników,
6. zmniejszają się wpłaty do budżetu od jednostek gospodarki pozabudżetowej.
Ponadto, w świetle narastającej z roku na rok skali odliczeń podatkowych, uzasadnione
wydaje się, zapowiadane przez Ministerstwo Finansów, zmodyfikowanie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych tak, by powszechna skala obciążeń była niższa i zakres
korzystania z ulg i odliczeń mniejszy. Modyfikacja przepisów podatkowych w tym kierunku
zmniejszy skalę redystrybucji dochodów podatników z gospodarstw uboższych do gospodarstw zamożniejszych.
Należy odnotować, że pomimo intencji rządu, polegającej na zmniejszeniu fiskalizmu
podatku dochodowego od osób prawnych, nie udało się tego dokonać w 1995 r.; należałoby
więc już opracować koncepcję realizacji tego zamiaru w rozwiązaniach systemowych przygotowywanych na 1997 r.
Poprawy wymaga metodologia planowania wpływów budżetowych w dziedzinie dywidend, wpłat z zysku NBP oraz tzw. pozostałych dochodów.