Słownik geologiczny – Den – Dew 82
Transkrypt
Słownik geologiczny – Den – Dew 82
Kamieniarstwo fot. archiwum autora (2), archiwum, wikimedia commons STEGOS – Słownik terminów geologicznych dla skalników część 20. Diabelska Wieża w amerykańskim stanie Wyoming - przykład denudacji Denudacja – degradacja, zespół procesów niszczących, powodujących stopniowe obniżanie i wyrównywanie powierzchni Ziemi, obejmujących przede wszystkim () erozję, () wietrzenie i zjawiska takie jak obrywy skalne, osuwiska czy spełzywanie zwietrzelin; d. odpowiedzialna jest np. za łagodzenie morfologii gór, których początkowo „alpejska” Ryby: potężny dewoński pancerny Dunkleosteus i trzonopłetwa Latimeria – co rzeźba stopniowo zmienia się w typową dla prawda współczesna, ale będąca „żywą skamieniałością” z dewonu. A także: np. Gór Świętokrzyskich, albo za niszczenie kamieniołom dewońskiego wapienia w Bolechowicach i amerykański granit Deer wygasłych wulkanów i stopniowe „wyprepaIsle z tego samego okresu. rowywanie” ich kominów wulkanicznych (np. bazalty Wilcza Góra, Ostrzyca na Dolnym Śląsku, tzw. Diabelska Wieża w Wyoming – USA). Denudacja – dewon Dewon – jednostka stratygraficzna ery () paleozoicznej, obejmująca okres od ok. 416 do 359 mln lat temu, wprowadzona w 1839 r. przez wybitnych geologów brytyjskich Murchisona i Sedgwicka, którzy jego nazwę utworzyli od hrabstwa Devonshire; w okresie d. na wielu obszarach zaznaczyły się bardzo silne ruchy górotwórcze (Appalachy, północna Kanada, wschodnia Australia i Tasmania, miała też wtedy początek () orogeneza hercyńska w Europie); na naszym kontynencie w d. tworzyły się charakterystyczne zespoły osadów (tzw. () facje): oldred (zazwyczaj czerwone piaskowce lądowe – nazwa od Old Red Sandstone), facja reńska (morskie osady okruchowe – głównie piaskowce szarogłazowe, mułowce) oraz facja hercyńska (głównie wapienna, z pierwszymi w historii Ziemi tak licznie występującymi rafami koralowymi); 82 NK 48 (5/2010) d. był okresem niezwykłego zróżnicowania świata żywego, zwłaszcza fauny morskiej – () konodontów, () koralowców, () ramienionogów, () głowonogów – w ówczesnych morzach powstały i rozwinęły się () amonity, okres ten zwany też jest „wiekiem ryb”, które osiągnęły wówczas maksimum zróżnicowania (powstanie ryb trzonopłetwych, dwudysznych, czy pierwszych rekinów), zasiedliły wody słodkie, a z nich powstały pierwsze płazy; sprawy nie wyglądały jednak tak całkiem różowo – na okres d. przypadły aż dwa z ośmiu najbardziej katastrofalnych wymierań w historii życia na Ziemi, zwłaszcza pierwsze z nich miało straszliwe konsekwencje, powodując wyginięcie m.in. ponad 85 proc. głowonogów, miało też ono najgwałtowniejszy w historii przebieg, trwając zaledwie 100 000 lat; z okresu d. pochodzi szereg złóż różnorodnych kopalin, spośród surowców kamieniarskich wymienić tu możemy szereg odmian „marmurów” rejonu kieleckiego (m. in. Szewce i Bolechowice) oraz czarne „marmury” Dębnika, łupki metamorficzne Sudetów (np. kwarcytowe z Jegłowej, szarogłazowe z Jenkowa, fyllitowe z rejonu Głuchołazów), piaskowce oldredu, przez stulecia wykorzystywane przy wznoszeniu monumentalnych budowli Anglii i Szkocji, a także amerykański () bluestone (Pennsylvania Bluestone, Glacier Blue Devonian Sandstone) czy również amerykański granit Deer Isle; w różnorodnych, porowatych skałach d. zarówno w Polsce, jak i na świecie, występują też bogate złoża gazu ziemnego i ropy naftowej. Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdzon www.RynekKamienia.pl