Nr 645. Analiza projektu budżetu państwa na rok 1999 w zakresie

18
BSE
Monika Korolewska
Informacja nr 645
Wydział Studiów Budżetowych
(IP-85G)
ANALIZA PROJEKTU BUDŻETU PAŃSTWA NA ROK 1999
W ZAKRESIE DOCHODÓW BUDŻETOWYCH
Uwagi formalne
Niniejszą opinię przygotowano w oparciu o projekt budżetu państwa na rok 1999.
Planowane na przyszły rok dochody budżetowe zostaną także przedstawione na tle wielkości
dochodów osiągniętych w 1997 r. oraz przewidywanego wykonania br.
Na poziom preliminowanych w projekcie ustawy budżetowej na 1999 r. dochodów
budżetowych wpływ będzie miała realizacja reform systemowych: terytorialnej oraz ochrony
zdrowia. Decentralizacja finansów publicznych spowoduje zmniejszenie udziału budżetu
państwa w łącznych wpływach z tytułu podatków dochodowych. Na skutek uruchomienia
Kas Chorych oraz zwiększenia udziału jednostek samorządu terytorialnego w podatkach
dochodowych, do budżetu państwa będzie trafiać mniejsza niż dotychczas część wpływów z
podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych.
W związku z powyższym wielkości planowanych na przyszły rok dochodów
budżetowych są nieporównywalne z latami poprzednimi. W opinii jednak - tam gdzie będzie
to możliwe - przyszłoroczne dochody budżetu państwa zostaną ocenione w oparciu o warunki
porównywalne.
Uwagi merytoryczne
W projekcie budżetu państwa na 1999 r. dochody budżetowe zostały ustalone w
wysokości 129.282,4 mln zł, tj. na nominalnie niższym poziomie niż przewidywane
wykonanie br. W warunkach porównywalnych przyszłoroczne dochody budżetu
państwa byłyby jednak realnie wyższe od tegorocznych o 2,9%5.
5
W „Uzasadnieniu do projektu ustawy budżetowej na rok 1999” podano ogólną kwotę dochodów budżetu państwa w 1999 r. w warunkach porównywalnych w wysokości 144.507,5 mln zł. Kwota ta obejmuje jedynie porównywalne dane odnośnie dochodów budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Po
doprowadzeniu do porównywalności również dochodów budżetowych z podatku dochodowego od osób prawnych ogólne dochody budżetu państwa w warunkach porównywalnych wyniosą 144.593,8 mln zł.
BSE
19
Wydaje się, że przyjęta w projekcie ustawy budżetowej na rok 1999 prognoza docho-
dów jest założeniem realnym a możliwości pozyskania dodatkowych dochodów raczej nie
istnieją.
W przyszłym roku, w związku z planowaną decentralizacją finansów publicznych, nastąpi znaczny spadek relacji dochodów budżetu państwa do produktu krajowego brutto. I tak
w br. relacja dochodów budżetowych do PKB wyniesie 24,6%, podczas gdy w 1999 r. osiągnie 21,7%.
Podobnie jak w latach ubiegłych, podatki będą głównym źródłem dochodów budżetowych. Mimo tego, że Kasy Chorych oraz jednostki samorządu terytorialnego przejmą część
wpływów podatkowych, która do tej pory trafiała do budżetu państwa, w przyszłym roku
udział dochodów podatkowych w dochodach budżetowych ogółem nie zmieni się i wyniesie
90,6%.6
Mniejszy udział budżetu państwa w łącznych wpływach z podatku dochodowego od
osób fizycznych i prawnych skutkować będzie również zmniejszeniem relacji dochodów podatkowych budżetu państwa do PKB z 22,3% w br. do 19,7% w roku przyszłym.
Największym źródłem dochodów podatkowych, tak jak w poprzednich latach, będą
podatki pośrednie - udział wpływów z tytułu podatków pośrednich w dochodach budżetowych ogółem wyniesie aż 60,2% (w warunkach porównywalnych relacja ta osiągnęłaby poziom 53,9%).
Pierwsze miejsce w grupie podatków pośrednich zajmuje podatek od towarów i
usług. Przyszłoroczne dochody z tytułu tego podatku szacuje się na 52.035 mln zł, co
oznacza wzrost realny o 6,7% w stosunku do br. Na tle lat ubiegłych, tempo wzrostu wpływów z podatku od towarów i usług będzie jednak słabło.7 Równocześnie obciążenie podatkiem od towarów i usług, mierzone udziałem dochodów z podatku od towarów i usług w
PKB, nadal będzie rosło (zob. tabela 4).
Z podatku akcyzowego planuje się uzyskać w 1999 r. 25.260 mln zł, co stanowi
19,5% ogółu dochodów budżetu państwa.
Trudno ocenić na ile realne jest to założenie. Wystarczy przypomnieć, że od kilku lat
nie udaje się uzyskać preliminowanych w ustawie budżetowej kwot z tytułu podatku akcyzowego. Również w br. planowane dochody z akcyzy nie zostaną zrealizowane (zob. tabela 1),
6
W warunkach porównywalnych udział dochodów podatkowych w łącznych dochodach budżetu państwa byłby
wyższy niż jest przewidywany w br. o 1,0 pkt. procentowy.
7
W 1996 r. w stosunku do 1995 r. dochody z budżetu państwa z tytułu podatku od towarów i usług wzrosły
realnie o 13,1%, w 1997 r. - o 14,7% ale już w br. wskaźnik wzrostu ma wynieść 8,6% a w 1999 r. - 6,7%.
20
BSE
mimo wysokiego wzrostu realnego tegorocznych wpływów akcyzowych w stosunku do roku
poprzedniego - 9,2%.
Z uwagi na zmiany systemowe tak w podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i
w podatku dochodowym od osób prawnych udział dochodów z podatków bezpośrednich w
łącznych dochodach budżetowych w 1999 r. będzie wynosił 30,4%, podczas gdy w br.
jeszcze 37,7% dochodów budżetu państwa będzie pochodziło z opodatkowania bezpośredniego.
Preliminowane w projekcie budżetu państwa na 1999 r. dochody z podatku dochodowego od osób fizycznych - 23.003,7 mln zł będą stanowiły zaledwie 66,7% wpływów tegorocznych. W warunkach porównywalnych jednak dochody te wyniosłyby 38.288,3 mln zł, co
oznaczałoby ich realny wzrost w stosunku do br. o 2,1%.
Powyższa sytuacja jest przede wszystkim wynikiem regulacji prawnych, które będą
obowiązywać od nowego roku:
• obniżania podatku dochodowego o kwotę składki płaconej na ubezpieczenie zdrowotne, co spowoduje „utratę” przez budżet państwa 17.962,8 mln zł8,
• zmiany zasad udziału jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z podatku
dochodowego od osób fizycznych9.
Z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych budżet państwa w przyszłym
roku uzyska 16.308 mln zł, co w stosunku do br. stanowi realny spadek o 3,2%.
W związku z reformą terytorialną budżet państwa „utraci” dochody w kwocie odpowiadającej 0,5% udziałowi powiatów we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych.
W 1999 r. utrzyma się tendencja spadkowa udziału dochodów niepodatkowych w dochodach budżetu państwa ogółem. W przyszłym roku bowiem relacja ta spadnie o dalsze 0,1
pkt. procentowych. Należy przy tym zaznaczyć, że gdyby Kasy Chorych oraz jednostki samorządu terytorialnego nie przejęły części dochodów podatkowych budżetu państwa to spadek
udziału dochodów niepodatkowych w dochodach budżetowych ogółem byłby jeszcze większy - z 9,4% w br. do 8,3% w roku przyszłym.
8
Zob. Art. 8 ustawy o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz o zmianie niektórych
ustaw, Dz. U. Nr 117, poz. 756 z br.
9
W związku z obniżaniem od 1999 r. podatku dochodowego o składki na ubezpieczenia zdrowotne przyszłoroczne wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych będą o te kwoty mniejsze. Mimo powyższego,
gminom zostaną zagwarantowane dochody na poziomie zbliżonym do br. W tym celu wskaźnik udziału gmin
we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie zwiększony z 17% do 26,5%. Powiaty i
samorządowe województwa będą z kolei uzyskiwać odpowiednio 1% oraz 1,5% łącznych wpływów z tego
podatku.
BSE
21
Najwyższy realny wzrost w grupie dochodów niepodatkowych nastąpi z tytułu wpłat
gmin. Dochody budżetu państwa z tej pozycji wzrosną w ujęciu realnym o 24,1%.10
Przyszłoroczne dochody z tytułu dywidend szacowane są w wysokości 840 mln zł, co
oznacza ich realny spadek w porównaniu do br. o 18,5%.
Znaczenie dochodów z tytułu dywidend dla budżetu państwa systematycznie maleje w
miarę postępującej prywatyzacji.11
Zaplanowane na 1999 r. wpływy z ceł w wysokości 5.955 mln zł będą stanowić 94,5%
przewidywanych tegorocznych wpływów z tego tytułu.12
Cła z roku na rok stają się coraz mniej znaczącym źródłem dochodów budżetu państwa. W br. jeszcze 4,9% dochodów budżetu państwa będzie pochodziło z ceł, podczas gdy w
roku przyszłym już 4,6% a w warunkach porównywalnych nawet 4,1%.
Z wpłat z zysku NBP preliminowane są natomiast dochody w wysokości 348 mln zł,
co w porównaniu do br. stanowi realny wzrost o 10,6%.
Przyszłoroczne dochody jednostek budżetowych wyniosą 3.826,6 mln zł. Dochody te
zostały oszacowane na realnie niższym poziomie niż przewidywane wykonanie - o 3,7%.
Podsumowanie
Analiza projektu budżetu państwa na rok 1999 w zakresie dochodów budżetowych
prowadzi do następujących spostrzeżeń:
1. szacunek przyszłorocznych dochodów budżetowych można uznać za realny,
2. decentralizacja finansów publicznych przyczyni się do znacznego obniżenia relacji
dochodów budżetu państwa do produktu krajowego brutto,
3. w związku z reformą terytorialną i ochrony zdrowia udział budżetu państwa we
wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych znacznie spadnie,
4. z uwagi na przesunięcie części wpływów z opodatkowania bezpośredniego z budżetu państwa do Kas Chorych i jednostek samorządu terytorialnego głównym źródłem dochodów budżetu państwa będą podatki pośrednie a w szczególności podatek od towarów i usług,
10
Należy podkreślić, że przyszłoroczne wpłaty gmin do budżetu państwa będą dokonywane na dotychczasowych zasadach.
11
W 1997 r. udział wpływów z dywidend w dochodach budżetowych ogółem wyniósł 1%, w 1998 r. relacja ta
wyniesie 0,7% a w przyszłym roku - 0,6%.
12
W „Uzasadnieniu do projektu ustawy budżetowej na rok 1999” dochody z tytułu ceł omawiane są jako jedna z
pozycji dochodów podatkowych
22
BSE
5. dochody z podatku od towarów i usług nadal będą realnie rosły, ale nie tak znacznie jak w latach poprzednich,
6. wpływy z głównych kategorii dochodów niepodatkowych - ceł, dywidend oraz dochodów jednostek budżetowych nadal będą spadały w ujęciu realnym,
7. nastąpi dalszy spadek udziału dochodów niepodatkowych w dochodach ogółem
budżetu państwa.