j zyk polski w chicago – rodzimy? drugi? obcy?

176
KOMUNIKATY I SPRAWOZDANIA
Obok tych wymiernych faktów warto doceni doskona atmosfer panujc w zespole Katedry, nastawion na wspóprac i wzajemn pomoc. Problemem lwowskiej polonistyki jest – tak jak w przypadku innych polonistyk
zagranicznych – brak moliwoci uczestnictwa w polskich projektach naukowych. Wydaje si to niesprawiedliwe, a mylenie wartociujce polonistyki ze
wzgldu na pooenie geograficzne jest myleniem ju bardzo anachronicznym. Mimo tak krótkiego okresu samodzielnego istnienia Katedra Filologii
Polskiej NUL im. Iwana Franki w wielu dziedzinach moe z powodzeniem
uzupenia dorobek polonistyk krajowych, jest ona obecnie jedn z najdynamiczniej rozwijajcych si polonistyk zagranicznych i zajmuje przodujc pozycj wród polonistyk na Ukrainie.
WIOLA PRÓCHNIAK
Szkoa Jzyka i Kultury Polskiej KUL
J›ZYK POLSKI W CHICAGO
– RODZIMY? DRUGI? OBCY?
STUDIA PODYPLOMOWE
W ZAKRESIE NAUCZANIA J›ZYKA POLSKIEGO
JAKO OBCEGO/DRUGIEGO
Z ELEMENTAMI NAUCZANIA KULTURY POLSKIEJ KUL
Jak w kadym kraju równie w Polsce zinstytucjonalizowane nauczanie jzyka ojczystego ze zrozumiaych wzgldów naley do priorytetowych elementów ksztacenia szkolnego. Potrzeba nauczania jzyka polskiego dotyczy
jednak nie tylko polskich szkó. Oprócz cudzoziemców – na róne sposoby
zwizanych z Polsk i polskoci – take osoby polskiego pochodzenia
(dzieci, modzie i coraz czciej równie doroli) wykazuj potrzeb rozwijania, doskonalenia, a niekiedy poznawania od podstaw jzyka swoich przodków.
Roczniki Humanistyczne 62(2014) z. 10
KOMUNIKATY I SPRAWOZDANIA
177
W tym zakresie – paradoksalnie – cudzoziemcy s w lepszej sytuacji ni
polscy heritage speakers. Od lat istniej bowiem szkoy jzyka polskiego jako
obcego i prowadzone s kierowane do obcokrajowców kursy jzykowe – powstaj wszechstronne programy, nowoczesne podrczniki, doskonalone s narzdzia edukacyjne. Cudzoziemcy, którzy pragn pozna jzyk polski, maj do
dyspozycji rónorodne materiay i programy dostpne we wasnym kraju oraz
konstruowane specjalnie dla nich kursy – akademickie, specjalistyczne, tematyczne – w Polsce. Z drugiej strony realizowane s studia podyplomowe dla
lektorów jzyka polskiego jako obcego, kolejne uniwersytety proponuj
swoim studentom specjalizacje w tym zakresie. Glottodydaktyka polszczyzny
kwitnie i miewa si coraz lepiej.
A jednak istnieje taka przestrze nauczania jzyka i kultury polskiej, która
cigle wymaga intensywnego namysu, bada szczegóowych i nowatorskich
rozwiza metodycznych. Mam na myli nauczanie jzyka polskiego kierowane do osób polskiego pochodzenia.
Przez dugi czas uwaano, e proste przeniesienie podrczników, dowiadcze i metod ze szkó w Polsce do polskich szkó sobotnich zapewni oczekiwane efekty. Tego rodzaju dziaania powiody si w ograniczonym zakresie
– szkoy przetrway, kolejne generacje uczniów miay kontakt z jzykiem polskim. Nauczyciele szkó sobotnich jednak od dziesicioleci skar si na braki
programowo-podrcznikowe. Dopiero od niedawna istnieje Podstawa programowa dla uczniów polskich ucz
cych si za granic
(MEN, Warszawa 2010)
oraz Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia ogólnego (MEN, Warszawa 2008, Dz.U. nr 4 z 15 stycznia 2009). By moe zatem
teraz dopiero nadszed czas, by i w tej przestrzeni dydaktyka polszczyzny rozwina skrzyda.
œwiadomo, i jzyk polski bywa nie tylko jzykiem ojczystym (rodzimym) lub obcym, ale równie „matczynym” (J. Nikitorowicz), domowym,
o/dziedziczonym (E. Lipiska, A. Rabiej), etnicznym (J.J. Smolicz, M.J. Secombe), „niedominujcym” czy wreszcie „funkcjonalnie drugim” (W. Miodunka, A. Rabiej), powinna prowadzi do gbokich zmian w polonistycznym
nauczaniu, do przeformuowania metod pracy i stworzenia odpowiednich materiaów dydaktycznych.
Dotyczy to zwaszcza prowadzonego poza granicami Polski ksztacenia nauczycieli, którzy chcieliby uczy polskiego nie tylko jako obcego. Mam na
myli akademickie programy, które wskazuj – gównie nauczycielom polskich
szkó sobotnich – skuteczne metody pracy, podpowiadaj efektywne strategie
nauczania polszczyzny, wyposaaj w nowoczesne narzdzia dydaktyczne
178
KOMUNIKATY I SPRAWOZDANIA
– uatwiajce prac z uczniem „skomputeryzowanym i usieciowionym” – przy
zachowaniu wiadomoci, i podstaw tego nauczania s specyficzne waciwoci jzyka polskiego, a szczególn uwag naley powici ksztaceniu i rozwijaniu sprawnoci jzykowych.
Zapewne wiadomo tego rodzaju potrzeb przywiecaa realizacji dwóch
programów Podyplomowych studiów kwalifikacyjnych w zakresie nauki jzyka
polskiego jako obcego (UMCS – Nowy Jork, 2008-09; Chicago, 2010-11). Do
wyej wspomnianej grupy odbiorców skierowana jest równie kolejna – druga
– edycja studiów podyplomowych UJ-PUNO w Londynie Nauczanie jzyka
i kultury polskiej jako drugich (2013-2014).
Potrzeby, o których mowa – wyranie wskazane i sproblematyzowane – le
u podstaw programu Studiów podyplomowych w zakresie nauczania jzyka
polskiego jako obcego/drugiego z elementami nauczania kultury polskiej,
przygotowanych przez Szko Jzyka i Kultury Polskiej KUL i realizowanych
w Chicago od maja 2013 roku. Studia trwaj 4 semestry i obejmuj 360 godzin wykadów, konwersatoriów i wicze. Wykadowcami s pracownicy
Szkoy Jzyka i Kultury Polskiej oraz polonistyki Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego Jana Pawa II, posiadajcy bogate dowiadczenie w przygotowywaniu i prowadzeniu zaj z jzyka polskiego jako obcego na rónych poziomach zaawansowania i skierowanych do rónych grup odbiorców.
W programie studiów znalazy si m.in. takie zagadnienia, jak: specyfika
jzyka polskiego i sposoby jego nauczania, czyli prezentacja podstaw gramatyki funkcjonalnej, strategie i techniki nauczania sprawnoci jzykowych
dzieci i modziey, praktyczne rozwizania dydaktyczne. W module „Jzyk
a kultura” akcentujemy rol i funkcje literatury oraz innych tekstów kultury
w nauczaniu jzyka z pen wiadomoci, i znajomo kontekstu kulturowego
determinuje sprawno jzykow, omawiamy sposoby prowadzenia zaj
jzykowych jako lekcji wiedzy o kulturze, historii, geografii. „Jzyk polski na
obczynie” to cz programu, która pokazuje jzyk polski w amerykaskim
kontekcie kulturowym, a take wskazuje na to, jak uczy innego jzyka
w przestrzeni anglojzycznej. Modu zorientowany na materiay dydaktyczne
i testowanie koncentruje si na tworzeniu i adaptacji materiaów dydaktycznych, stosowaniu nowoczesnych metod nauczania (w tym metody projektowej, multimedialnej itp.), umiejtnoci konstruowania takich testów sprawnoci i wiedzy, które s nie tylko narzdziem ewaluacji, ale stanowi te wany element samego procesu dydaktycznego.
Ze wzgldu na odbiorc (nauczyciele sobotnich szkó polonijnych) program
jest nakierowany na metodyk nauczania jzyka polskiego (jako drugiego/ob-
KOMUNIKATY I SPRAWOZDANIA
179
cego) dzieci i modziey w amerykaskim kontekcie kulturowym, w zwizku
z czym zwracamy szczególn uwag na rónice i podobiestwa w nauczaniu
jzyka polskiego w szkole w Polsce i w szkole polskiej za granic, zjawiska
zwizane z interferencj jzykow i kulturow, specyfik pracy nauczyciela
w przestrzeni obcojzycznej, moliwoci, potrzeby i autonomi ucznia, stosowanie specyficznych i efektywnych strategii w procesie nauczania i uczenia
si, nauczanie zintegrowane, zaangaowanie rodziców w proces przyswajania
i doskonalenia sprawnoci jzykowych przez uczniów, a take na ksztacenie
kompetencji jzykowych ze szczególnym wskazaniem na komunikacyjn oraz
interkulturow.
Nie wolno zapomina, e szkoa jest zawsze przestrzeni rozwoju zarówno
dla uczniów, jak i dla nauczycieli. Dlatego wanie przygotowany zosta program, który przypomina kwestie fundamentalne, podpowiadajc przy tym
nowe rozwizania, które wyrastaj z wieloletnich dowiadcze nauczania jzyka polskiego jako obcego/drugiego i wychodz naprzeciw problemom, jakie
dzisiaj wi si z prac nauczyciela polskiej szkoy sobotniej.
BIBLIOGRAFIA
L i p i s k a E.: Jzyk ojczysty, jzyk obcy, jzyk drugi. Wstp do bada dwujzycznoci,
Kraków: Wyd. UJ 2003.
M i o d u n k a W.: Moc jzyka i jej znaczenie w kontaktach jzykowych i kulturowych, w: Jzyk polski w wiecie, red. W. Miodunka, Warszawa–Kraków PWN 1990, s. 39-50.
M i o d u n k a W.: Polszczyzna jako jzyk drugi. Definicja jzyka drugiego, w: Silva Rerum
Philologicarum. Studia ofiarowane profesor Marii Strycharskiej-Brzezinie z okazji Jej jubileuszu, red. J.S. Gruchaa, H. Kurek, Kraków 2010, s. 233-246.
N i k i t o r o w i c z J.: Kreowanie tosamoci dziecka. Wyzwania edukacji midzykulturowej,
Gdask 2005.
R a b i e j A.: Wstp, w: Program nauczania jzyka polskiego jako jzyka dziedziczonego dla
uczniów w wieku wczesnoszkolnym na poziomie podstawowym, http://www.wlaczpolske.pl
/biblioteka/Program_nauczania_jezyka_polskiego_jako_jezyka_dziedziczonego_dla_uczniów_
w_wieku_wczesnoszkolnym.pdf [dostp: 24.04.2014]
S m o l i c z J.J.: Jzyk jako warto podstawowa kultury, w: Jzyk polski w wiecie, red.
W. Miodunka, Warszawa–Kraków: PWN 1990, s. 23-38.
S m o l i c z J.J., S e c o m b e M.J.: Zosta Australijczykiem? Polski dom, australijska szkoa,
Warszawa 1990.