Pobierz

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 382
PRACE KATEDRY MIKROEKONOMII NR 9
2004
DANUTA KOPYCIŃSKA
BEZROBOCIE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
WPROWADZENIE
Występujące w Polsce od lat dziewięćdziesiątych nasilające się bezrobocie,
wykazujące szczególnie od 1999 roku wysoką tendencję wzrostową, ukształtowało pod koniec 2003 roku – a więc w ostatnim roku przed integracją z Unią
Europejską – stopę bezrobocia w wysokości około 20%. Ponieważ bezrobocie
dotyczy nie tylko Polski, lecz wszystkich krajów gospodarki rynkowej, uzasadnione jest podjęcie analizy kształtowania się bezrobocia i walki z nim w krajach
unijnych. W krajach tych bowiem, podobnie jak w Polsce, od początku lat
dziewięćdziesiątych notowana była tendencja wzrostowa bezrobocia, nasilały
się również ujemne zjawiska w poszczególnych segmentach rynku pracy,
a zwłaszcza na rynku pracy kobiet i młodzieży.
1. TENDENCJE NA RYNKACH PRACY W PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ
Niekorzystne tendencje na rynkach pracy państw unijnych stały się podstawą do walki z nimi przez stworzenie wspólnej strategii na rzecz zatrudnienia.
Już w 1993 roku opublikowano Białą księgę Wspólnot Europejskich: Wzrost
konkurencyjności, zatrudnienie, w której przedstawiono działania zmierzające
do zwalczania bezrobocia, a w 1997 roku w Luksemburgu odbył się szczyt Ra-
174
Danuta Kopycińska
dy Europejskiej poświęcony problemom zatrudnienia. Od tego czasu rozpoczęła
się realizacja kompleksowej strategii Unii Europejskiej, zakładającej koordynację polityki zatrudnieniowej państw Wspólnoty na podstawie odpowiednich
wytycznych, opracowywanych przez Komisję Europejską, i narodowych planów działania ustalanych przez poszczególne kraje.
Europejska strategia zatrudnienia została oparta na czterech filarach1.
Filar pierwszy – zdolność do uzyskania zatrudnienia. Cel ten odnosi się
do bezrobocia długoterminowego, głównie strukturalnego i bezrobocia wśród
młodzieży. W ramach realizacji tego celu państwa Wspólnoty zobowiązały się
osiągnąć do 2005 roku zdolność do umożliwienia tak zwanego nowego startu
wszystkim młodym ludziom poszukującym pracy przed upływem sześciu miesięcy poszukiwania pracy, a w przypadku osób dorosłych – przed upływem
roku.
Filar drugi – przedsiębiorczość. Zakłada się, że drogą do zwalczania bezrobocia jest pobudzenie przedsiębiorczości i promowanie samozatrudnienia
przez różnego rodzaje ułatwienia stosowane przez państwo.
Filar trzeci – zdolność adaptacyjna. Realizacja tego celu zakłada wypracowanie różnorodnych form przystosowawczych do potrzeb rynku pracy zarówno pracowników jak i pracodawców.
Filar czwarty – równość szans, zakładający:
– likwidację nierównych szans i warunków pracy w przekroju płci,
– tworzenie warunków do godzenia życia rodzinnego z zawodowym,
– tworzenie warunków do ponownego wejścia na rynek pracy po okresie
przerwy,
– tworzenie możliwości i odpowiednich warunków do pracy kobiet
i mężczyzn.
Czy wprowadzona Europejska strategia zatrudnienia przyniosła pozytywne
efekty w walce z bezrobociem w poszczególnych krajach Unii Europejskiej?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, w artykule przeprowadzono analizę zmian
w kształtowaniu się bezrobocia w ostatnim roku badawczym, czyli w 2003,
w stosunku do roku wprowadzenia strategii, czyli 1997 roku, w ujęciu:
– stopy bezrobocia ogółem,
– stopy bezrobocia mężczyzn i kobiet,
– i stopy bezrobocia młodzieży (do 25. roku życia).
1
Zob. szerzej Przeciwdziałanie bezrobociu w Unii Europejskiej. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003.
Bezrobocie w krajach Unii Europejskiej
175
Aby możliwe były szersze porównania, przedstawione dane obejmują lata
1992–2003.
Ze względu na analizowane wielkości jako kryterium oceny przyjęto wysokość stopy bezrobocia, dlatego dla celów dalszej analizy porównawczej ustalono następujące grupy państw zróżnicowane według tego kryterium2:
a) grupa I – obejmuje kraje o niskiej stopie bezrobocia, wynoszącej około
5%, a więc zbliżonej do tak zwanej naturalnej stopy bezrobocia;
b) grupa II – kraje o umiarkowanej stopie bezrobocia, wynoszącej od
około 6 do około 10%;
c) grupa III – obejmuje państwa o dość wysokiej stopie bezrobocia, wynoszącej od około 11 do około 15%;
d) grupa IV – państwa charakteryzujące się wysoką stopą bezrobocia,
wynoszącą od około 16 do około 20%;
e) grupa V – kraje o bardzo wysokiej stopie bezrobocia, wynoszącej powyżej 21%.
2. BEZROBOCIE OGÓŁEM W UNII EUROPEJSKIEJ
Kształtowanie się w badanym okresie bezrobocia ogółem w krajach Unii
Europejskiej przedstawiono w tabeli 1.
Bezrobocie ogółem w Unii Europejskiej w 1997 roku, a więc w roku
przyjęcia strategii zatrudnieniowej. Z danych zawartych w tabeli 1 wynika, że
stopa bezrobocia ogółem była mocno zróżnicowana i wynosiła od 2,7% Luksemburg do 17% w Hiszpanii. Biorąc pod uwagę ustalone dla celów analizy
porównawczej grupy państw, w 1997 roku wszystkie państwa unijne można
podzielić na 4 grupy:
a) grupa I – do której należały 4 kraje (Luksemburg, Holandia, Austria
i Dania) stanowiące 26,7% ogółu państw unijnych ze stopą bezrobocia
od 2,7 do 5,2%, a więc zbliżonej do stopy bezrobocia naturalnego;
b) grupa II – skupiająca 7 państw unijnych (czyli około 47% ogółu Unii):
Belgię, Niemcy, Grecję, Irlandię, Portugalię, Szwecję i Wielką Brytanię, o umiarkowanej stopie bezrobocia, wynoszącej od 6,8 do 9,9%;
2
Przyjęty tu podział na grupy państw ze względu na wysokość stopy bezrobocia jest
umowny i służy jedynie do analizy porównawczej.
176
Danuta Kopycińska
c) grupa III obejmuje 3 państwa: Francję, Włochy i Finlandię (około 20%
ogółu), o dość wysokiej stopie procentowej kształtującej się od 11,8
do 12,7%;
d) grupa IV – skupiająca jedno państwo: Hiszpanię (6,7% ogółu), o wysokiej stopie bezrobocia, wynoszącej 17%.
Bezrobocie ogółem w Unii Europejskiej w 2003 roku, a więc po
sześcioletniej realizacji założeń strategii zatrudnienia. W 80% państw unijnych
obniżyła się stopa bezrobocia ogółem (przy czym w 60% tych państw znacznie
i bardzo znacznie)3, a najwyższa stopa bezrobocia wyniosła 11,3% (w Hiszpanii). Te pozytywne zmiany spowodowały mniejsze zróżnicowanie stopy bezrobocia wśród państw członkowskich i tym samym znaczne „przetasowanie”
w poszczególnych grupach występujących w 1997 roku. W roku 2003 nastąpiła
bowiem całkowita likwidacja czwartej grupy, charakteryzującej się wysoką
stopą bezrobocia, a ponad 93% wszystkich państw unijnych zakwalifikowało
się do dwóch pierwszych grup: o niskiej i umiarkowanej stopie. W trzeciej grupie natomiast znalazło się jedynie jedno państwo, z tym że stopa bezrobocia
miała tu dolną granicę tej grupy. I tak:
a) grupa I państw, notujących stopę bezrobocia zbliżoną do naturalnej
(od 3,7 do 5,6%), zwiększyła się z czterech do siedmiu państw (Dania,
Irlandia, Luksemburg, Holandia, Austria, Szwecja, Wielka Brytania),
co stanowiło już 40,7% państw unijnych;
b) grupa II, o umiarkowanej stopie bezrobocia (od 6,4 do 9,3%), objęła
następne siedem państw: Belgię, Niemcy, Grecję, Włochy, Portugalię i
Finlandię, co stanowiło 46,7% ogółu państw Wspólnoty;
c) grupa III – skupiała tylko Hiszpanię ze stopą bezrobocia wynoszącą 11,3%.
3
W pozostałych 20 % państw unijnych zakwalifikowanych w 1997 r. do grupy I – stopa
bezrobocia w 2003 nieco zwiększyła się lub nie uległa zmianie, nadal jednak oscylując wokół
naturalnej stopy bezrobocia.
Bezrobocie w krajach Unii Europejskiej
177
178
Danuta Kopycińska
3. BEZROBOCIE MĘŻCZYZN I KOBIET W UNII EUROPEJSKIEJ
Kształtowanie się bezrobocia mężczyzn i kobiet w krajach Unii Europejskiej w badanym okresie przedstawiono w tabelach 2 i 3.
Bezrobocie mężczyzn w 1997 roku. Jak wynika z danych w tabelach 2
i 3, sytuacja mężczyzn na rynkach pracy we wszystkich państwach unijnych
była lepsza (lub dużo lepsza) niż sytuacja kobiet. Najwyższa w tym czasie stopa
bezrobocia mężczyzn wynosiła 17% (w Hiszpanii), natomiast najwyższa stopa
bezrobocia kobiet wynosiła 23,4% i także dotyczyła Hiszpanii.
Biorąc pod uwagę zróżnicowanie państw na podstawie kryterium wysokości stopy bezrobocia mężczyzn, można wyróżnić tylko trzy grupy państw, czyli
pierwszą, drugą i trzecią, z których dwie pierwsze (o niskiej i umiarkowanej
stopie bezrobocia) objęły około 87% ogółu państw Wspólnoty. W roku 1997:
a) grupa I – w której stopa bezrobocia mężczyzn wynosiła 5%, skupiała
cztery państwa: Danię, Luksemburg, Holandię i Austrię, co stanowiło
około 27% państw członkowskich;
b) grupa II – charakteryzująca się umiarkowaną stopą bezrobocia wśród
mężczyzn, w wysokości od 6,1 do 10,2%, obejmowała 9 państw: Belgię, Niemcy, Grecję, Irlandię, Włochy, Portugalię, Wielką Brytanię,
Francję i Szwecję, stanowiących 60% ogółu państw Wspólnoty;
c) grupa III – o dość wysokiej stopie bezrobocia, wynoszącej od 13,1 do
12,3%, skupiała dwa państwa: Hiszpanię i Finlandię, stanowiące około
13% państw unijnych.
Bezrobocie kobiet w 1997 roku (tabela 3) było we wszystkich krajach
Unii Europejskiej wyższe niż bezrobocie mężczyzn. Spowodowało to, że na
podstawie kryterium stopy bezrobocia wśród kobiet państwa unijne zaliczono
nie do trzech grup jak w przypadku mężczyzn, lecz do pięciu, a w dwóch ostatnich znalazły się państwa o wysokiej i bardzo wysokiej stopie bezrobocia (grupy IV i V). Warto dodać, że dwie pierwsze grupy państw, a więc o niskiej
i umiarkowanej stopie bezrobocia, stanowiły jedynie 60% ogółu państw przy
87% w przypadku bezrobocia mężczyzn. W roku 1997 wyróżniono 5 grup
państw.
Bezrobocie w krajach Unii Europejskiej
179
180
Danuta Kopycińska
Bezrobocie w krajach Unii Europejskiej
181
a) grupa I – skupiająca trzy kraje: Luksemburg, Austrię i Wielką Brytanię (około 20% ogółu państw), w których stopa bezrobocia wynosiła od 3,9
do 5,8%;
b) grupa II, o umiarkowanej inflacji, w której skład weszło sześć państw
stanowiących 40% ogółu krajów unijnych (Dania, Irlandia, Holandia, Portugalia, Szwecja, Niemcy), notujących stopę bezrobocia wśród kobiet w wysokości
od 6,2 do 10,4%;
c) grupa III obejmuje cztery kraje: Belgię, Grecję, Francję i Finlandię ze
stopą procentową bezrobocia od 11,9 do 15,2% stanowiące 26,7% ogółu badanych państw;
d) grupa IV – obejmuje jeden kraj: Włochy (6,6% ogółu), w których stopa bezrobocia wynosiła 16,1%;
e) grupa V – obejmuje Hiszpanię (6,6% ogółu państw), w której stopa
bezrobocia kobiet kształtowała się w wysokości 23,4%.
Bezrobocie mężczyzn w 2003 roku w porównaniu do 1997 roku obniżyło
się we wszystkich krajach unijnych do trzeciej grupy i w około 80% do drugiej
grupy, a maksymalna stopa bezrobocia wynosiła 9,6% (Niemcy). Spowodowało
to, że w 2003 roku wystąpiły tu jedynie dwie grupy państw:
a) grupa I – skupiająca ponad 53% ogółu państw unijnych (Danię, Irlandię, Luksemburg, Holandię, Austrię, Portugalię, Szwecję i Wielką
Brytanię), w których stopa bezrobocia mężczyzn wynosiła od 2,7 do
5,8%, a więc była zbliżona do naturalnej stopy bezrobocia;
b) grupa II – skupiająca około 47% ogółu krajów (Belgię, Niemcy, Grecję, Hiszpanię, Francję, Włochy i Finlandię), w których stopa bezrobocia mężczyzn wynosiła od 6,1 do 9,6%.
Bezrobocie kobiet w 2003 roku w porównaniu do 1997 roku uległo
znacznemu obniżeniu w ponad 93% państw unijnych. Maksymalna stopa bezrobocia zmniejszyła się z 23,4 do 15,9%. Te istotne zmiany, polepszające sytuację kobiet na rynkach pracy w krajach Wspólnoty, nie były jednak w stanie
całkowicie zlikwidować głębokich dysproporcji między bezrobociem kobiet
i mężczyzn istniejących w 1997 roku. Mimo więc niewątpliwych pozytywnych
efektów strategii zatrudnieniowej w dziedzinie równości szans na rynkach pracy
w przekroju płci, w 2003 roku nadal sytuacja kobiet na rynkach pracy
w większości państw Wspólnoty była gorsza niż sytuacja mężczyzn. Stwierdzenie to najlepiej obrazuje podział państw według przyjętych kryteriów:
182
Danuta Kopycińska
a) grupa I – obejmuje 7 państw (Danię, Irlandię, Luksemburg, Holandię,
Austrię, Szwecję i Wielką Brytanię), notujących stopę bezrobocia kobiet od 3,9 do 5,9%, co stanowiło 46,7% państw unijnych;
b) grupa II – skupiająca cztery kraje: Belgię, Finlandię, Portugalię i Niemcy (26,7% ogółu), w których stopa bezrobocia wynosiła od 7,4 do
8,9%;
c) grupa III – obejmuje cztery kraje (Grecję, Hiszpanię, Francję i Włochy), notujące stopę bezrobocia od 10,6 do 15,9% i stanowiące 26,7%
ogółu badanych państw.
W roku 2003 nadal więc występowała – i to wcale niemała – grupa państw notujących dość wysoką stopę bezrobocia kobiet, co powodowało, że dwie pierwsze grupy: z naturalną i umiarkowaną stopą bezrobocia, wynosiły tu około 73%
a nie 100% jak w przypadku bezrobocia mężczyzn.
4. BEZROBOCIE MŁODZIEŻY W UNII EUROPEJSKIEJ
Kształtowanie się bezrobocia młodzieży (do 25. roku życia) w krajach
Unii Europejskiej w latach 1992–2003 przestawiono w tabeli 4.
Bezrobocie młodzieży w 1997 roku. Jak wynika z danych zawartych
w tabeli 4, stopa bezrobocia wśród młodzieży była bardzo mocno zróżnicowana
w poszczególnych krajach Unii Europejskiej i wynosiła od 6,7% w Austrii do
34,5% w Hiszpanii. To wysokie zróżnicowanie stóp bezrobocia młodzieży przy
przyjętym kryterium podziału powoduje konieczność wyodrębnienia w 1997
roku w ramach Unii Europejskiej dodatkowej grupy państw, notujących stopę
bezrobocia wśród młodzieży powyżej 30%. Zakwalifikowanie państw Unii
Europejskiej do poszczególnych grup przedstawiało się więc następująco:
a) grupa I – skupiająca kraje o stopie bezrobocia młodzieży zbliżonej do
naturalnej nie wystąpiła w 1997 roku;
b) grupa II – objęła pięć państw: Danię, Niemcy, Luksemburg, Holandię i
Austrię (33,3% ogółu państw unijnych), w których stopa bezrobocia
młodzieży wynosiła od 6,7 do 10,4%;
c) grupa III – w której znalazły się trzy kraje (Irlandia, Portugalia i Wielka Brytania) notujące stopę bezrobocia młodzieży od 13,7 do 15,4%
i stanowiąca 20% ogółu państw Wspólnoty;
Bezrobocie w krajach Unii Europejskiej
183
d) grupa IV – z wielkościami stóp bezrobocia od około 15 do około 20%
nie znalazła w 1997 roku racji bytu;
e) grupa V – skupiająca pięć państw: Belgię, Grecję, Francję, Finlandię
i Szwecję (33,3% ogółu), notujących stopę bezrobocia młodzieży od
20,6 do 30,8%;
f) grupa VI – skupiająca dwa kraje: Hiszpanię i Włochy (około 13%
ogółu państw unijnych), w których stopa bezrobocia młodzieży wynosiła od 33,5 do 34,5%.
Bezrobocie młodzieży w 2003 roku. Po sześciu latach realizacji strategii
zatrudnienia na rynku pracy młodzieży w krajach Unii Europejskiej zaszły bardzo pozytywne zmiany w porównaniu do 1997 roku. Stopa bezrobocia młodzieży obniżyła się aż w 80% państwach Wspólnoty, wynosząc na koniec okresu badawczego od 4,9 do 27,1%, co spowodowało likwidację grupy państw
notujących stopę bezrobocia wśród młodzieży powyżej 30% i przetasowanie w
poszczególnych grupach. W roku 2003 w ramach Unii Europejskiej wystąpiły
następujące grupy:
a) grupa I – obejmująca jedno państwo: Holandię (6,7% ogółu), w której
stopa bezrobocia młodzieży wynosiła 4,9%;
b) grupa II – składająca się z pięciu państw: Austrii, Irlandii, Niemiec,
Danii i Luksemburga (33% ogółu), w których stopa bezrobocia wynosiła od 7,2 do 10,4%;
c) grupa III – skupiała trzy kraje: Szwecję, Finlandię i Portugalię, stanowiące 20% państw Wspólnoty, w których stopa bezrobocia młodzieży
kształtowała się od 12,2 do 14,6%;
d) grupa IV – składająca się z Francji (6,7% ogółu), w której stopa bezrobocia wyniosła 20,2%;
e) grupa V – obejmująca pięć państw (Finlandię, Hiszpanię, Belgię, Włochy, Grecję), notujących stopę bezrobocia mężczyzn w wysokości od
21,5 do 27,1% i skupiająca 33,3% ogółu państw Unii Europejskiej.
184
Danuta Kopycińska
Bezrobocie w krajach Unii Europejskiej
185
ZAKOŃCZENIE
Jak wynika z przedstawionej analizy, przyjęte w kompleksowej strategii
zatrudnienia metody walki z bezrobociem w krajach Unii Europejskiej okazały
się skuteczne i przyniosły pozytywne efekty. Efekty te są szczególnie zadowalające w odniesieniu do oceny stopy bezrobocia ogółem, która w badanym
okresie zmniejszyła się w około 67% państw Wspólnoty. Spowodowało to, że w
2003 roku we wszystkich państwach Unii – z wyjątkiem Hiszpanii – stopa bezrobocia ogółem nie przekroczyła 10%, a aż połowa z tych państw notowała
naturalną stopę bezrobocia, często uznawaną za pozytywne zjawisko w gospodarce.
Niewątpliwie za sukces można uznać bardzo pozytywne efekty uzyskane
w wyrównywaniu szans na rynku pracy kobiet i poprawę sytuacji na rynku pracy młodzieży do lat 25. Mimo że w 2003 roku nadal sytuacja kobiet na rynku
pracy w około 67% krajów Unii Europejskiej była gorsza niż sytuacja mężczyzn, a bezrobocie wśród młodzieży przekraczające 20% dotyczyło 40%
państw Wspólnoty, to sytuację na tych rynkach można jednak określić jako
niezmiernie korzystną w porównaniu z 1997 rokiem. Przyjęty kierunek działań
przyniósł pozytywne efekty, a utrzymująca się tendencja spadkowa bezrobocia
stwarza realną szansę dalszej poprawy sytuacji na rynkach krajów Wspólnoty.
UNEMPLOYMENT IN „EUROPEAN” COUNTRIES
Summary
Article presents trends of unemployment in European Union especially among
women and men and young people. Moreover, it analyzes effects of introduction of
Strategies of European employment. With the results, it is clearly perceptible that
unemployment ratio is decreased about 67% in lat six years. It makes chance for Poland
to reduce unemployment after 1th may 2004.
Translated by Danuta Kopycińska