Opisywanie źródeł i wprowadzenie w temat praw autorskich

Otwarte Zasoby i prawa
autorskie: wiedza to podstawa
Uczniowie wiele czasu spędzają on-line i na co
dzień korzystają z materiałów znalezionych w sieci.
Pamiętaj, że:
1. nikt nie jest w sieci anonimowy i nielegalne
korzystanie z efektów czyjejś pracy może mieć
realne, prawne konsekwencje.
2. stworzenie otwartych materiałów edukacyjnych i
dzielenie się nimi w sieci w legalny sposób:
• wspiera kreatywność
• rozwija umiejętności TIK
• może być użyteczne dla całej szkolnej społeczności
• wzmacnia poczucie wspólnoty, dzielenie się i
współpracę.
Prawo autorskie
• przysługuje autorowi utworu (od twórczości
naukowej poprzez filmy, gazety, oprogramowanie
komputerowe, aż po notatki na blogu)
• upoważnia go do decydowania o tym, w jaki
sposób inni mogą korzystać z jego działa
• daje możliwość zarabianie na tym, co stworzył.
Obejrzymy film, który powstał w ramach projektu Spółdzielnia „Wiedza”,
wyrastającego z doświadczenia Centrum Cyfrowego Projekt: Polska
zgromadzonego podczas licznych szkoleń dla organizacji pozarządowych
i instytucji kultury, a dotyczących prawa autorskiego, tzw. otwartych zasobów
i wolnych licencji
Prawo autorskie kogo dotyczy?
• nie dotyczy tylko artystów i twórców kultury
• dotyczy nas wszystkich – obejmuje i reguluje
bardzo szeroki zakres działania ludzi, w tym
wiele aspektów szkolnej aktywności
Film: Anna Wałek - Co wolno autorowi czyli prawo autorskie a wolne licencje
Przedmiotem prawa autorskiego jest:
• każdy przejaw działalności twórczej o
indywidualnym charakterze - zwany utworem
Różne formy utworu:
•
•
•
•
•
•
•
zdjęcie, obraz, rysunek
melodia, piosenka
wiersz
program komputerowy
scenariusz itp.
zapisane zarówno w wersji analogowej, jak i cyfrowej
działania uczniów i nauczycieli, które mają rys twórczy i
indywidualny np. autorski scenariusz lekcji lub filmik
edukacyjny
UWAGA!
Tabelka z danymi czy rozwiązanie zadania z matematyki nie są
utworem.
Przykłady utworów,
które podlegają prawom autorskim,
ale wykorzystywane są codziennie w szkole:
•
•
•
•
•
•
zdjęcia używane do prezentacji multimedialnych
artykuły prasowe i internetowe
cytaty
scenariusze lekcji
utwory muzyczne
filmy
Prawa autorskie dzielimy na:
• prawa autorskie osobiste – jakaś osoba może
być autorem dzieła
• prawa autorskie majątkowe – inna osoba
może zarabiać na jego rozpowszechnianiu
Prawa autorskie osobiste
Autor utworu
• nie może zrzec się swoich praw osobistych, są one
niezbywalne i trwają wiecznie (jeśli uczeń chce legalnie wykorzystać
dane dzieło, powinien podać jego autora - nawet jeśli jest ono udostępnione
na licencji Creative Commons, a jeśli nie może go zidentyfikować – powinien
poszukać innego dzieła)
• ma prawo decydować o tym, w jaki sposób jego utwór jest
wykorzystywany oraz o tym, jakie zmiany mogą zostać
wprowadzone w treści lub formie utworu
• swój utwór podpisuje imieniem i nazwiskiem lub
pseudonimem twórcy (chyba że postanowił pozostać
anonimowy)
• każdemu twórcy, bez względu na wiek, stan psychiczny czy
zdolność do czynności prawnych, przysługują takie same
prawa autorskie, jak osobie pełnoletniej.
Prawa autorskie majątkowe
• Prawa te dają tzw. monopol autorski - prawo do
korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich
polach eksploatacji (w uproszczeniu określają one, czy
utwór może być wyświetlany, publikowany,
wystawiany, nadawany, odtwarzany, drukowany itd.).
Jako autor możesz nie zgodzić się na przekazanie praw
majątkowych na wszystkich polach eksploatacji, tylko
na tych, wybranych przez siebie, możesz również
decydować, czy przekazujesz prawa za darmo czy
odpłatnie i na jakich warunkach. Aby przekazać komuś
prawa autorskie majątkowe, należy zawrzeć z nim
pisemną umowę.
• Plagiat (zapożyczenie myśli zawartych w pracy
bez podania dokładnej listy źródeł i wskazania
od kogo są zapożyczone) traktowany jest jak
kradzież – może mieć prawne konsekwencje
USTAWA
• kwestie związane z prawami autorskimi
reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o
prawie autorskim i prawach pokrewnych
Film:
Jak działa prawo autorskie
6 zasad badania wiarygodności
źródeł internetowych
1. Autorytet
Czy strona jest podpisana? Czy autor jest ekspertem w danej dziedzinie? Czy strona jest przez kogoś
sponsorowana? Czy jest informacja lub link o autorze lub sponsorze strony? Jeśli nie ma, postaraj się
inaczej ustalić źródło informacji.
2. Dokładność
Czy na stronie nie ma błędów? Jeśli znalazłeś choć jeden, może być ich więcej. Czy znany jest redaktor
lub korektor, ktoś, kto sprawdza i weryfikuje informacje autora? Na stronach magazynów i gazet
zawarte są takie informacje, na prywatnych blogach, czy stronach internetowych już nie.
3. Obiektywność
Czy informacje są stronnicze? Czy strona służy promowaniu konkretnej opinii? Czy na stronie są
reklamy? Czy ich treści są powiązane z informacjami na stronie?
4. Aktualność
Czy strona ma datę powstania? Czy ma datę ostatniej aktualizacji? Czy linki podane na stronie są
aktualne?
5. Zakres materiału
Co jest na tej stronie, czego nie znajdziemy na innych? Na ile materiał jest pogłębiony?
6. Intencja
Dlaczego dany autor czy organizacja pisze na ten temat? Czy ma w tym jakiś cel? Czy jest stronniczy/a czy obiektywny/-a?
PAMIĘTAJCIE, ŻE
• powinniście krytycznie korzystać ze źródeł i
zawsze szukać więcej niż jednego
• warto dzielić się źródłami - wcześniej
powinniście być przekonani, że te źródła
spełniają zasadę 2xW – czyli są
WARTOŚCIOWE I WIARYGODNE
Opisywanie źródeł i wprowadzenie
w temat praw autorskich
Licencje Creative Commons to
• licencje stosujące zasadę „pewne prawa zastrzeżone”
• zarówno licencje otwarte, jak i wolne. Jednak wszystkie
mają cechy wspólne: poszanowanie autorskich praw
osobistych, które w konsekwencji zawsze wymaga
podawania autora utworu oraz dodatkowe warunki,
które zostały wybrane przez twórcę lub licencjodawcę.
Prawa autorskie twórcy, który korzysta z tych licencji,
zostają zachowane, choć jednocześnie pozwala on na
kopiowanie i rozpowszechnianie swojego utworu
Film:
Czym są licencje Creative Commons?
Licencje CC - Creative Commons
Uznanie autorstwa. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać
objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory
zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.
Użycie niekomercyjne. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i
wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego
podstawie utwory zależne jedynie do celów niekomercyjnych.
Na tych samych warunkach. Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na
licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Bez utworów zależnych. Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i
wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – tworzenie utworów
zależnych nie jest dozwolone.
Wszystkie oferowane przez Creative
Commons licencje i narzędzia są darmowe
Uznanie autorstwa 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie,
rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem
oznaczenia
autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy.
.
Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na
kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak
długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Jest to licencja
używana przez Wikipedię i jej siostrzane projekty.
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 3.0 Polska – Licencja ta pozwala na
kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie
utwóru jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów
zależnych (mogą zostać objęte inną licencją).
Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska – Ta licencja zezwala na
rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach
komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci
(nie tworzenia utworów zależnych).
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska –
Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu
jedynie w celach niekomercyjnych oraz tak długo jak utwory zależne będą również
obejmowane tą samą licencją.
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska – Licencja
ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w
celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie
tworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykycyjna z licencji.
Domena publiczna
oświadczenie, które informuje o braku ograniczeń prawa autorskiego w
stosunku do oznaczonego utworu
Terminu domena publiczna używa się dla określenia zasobów, które:
• nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego ze względu na czas,
w którym powstały
• prawa autorskie majątkowe do utworu wygasły, gdyż minęło już 70
lat od śmierci ich autora, ostatniego ze współautorów, daty
rozpowszechnienia lub daty ustalenia utworu
• nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego na podstawie art. 4
ustawy o prawie autorskim (np. dokumenty i materiały urzędowe)
• nie są wytworem ludzkiej pracy np. eksponaty geologiczne
Udzielenie licencji
• jest związane z prawem autorskim
majątkowym, jest więc czynnością prawną.
• aby licencja udzielona przez ucznia była ważna
wg prawa cywilnego musi mieć zgodę
przedstawiciela ustawowego (rodzica lub
opiekuna).
Z uczniami chcemy wykorzystać grafikę z tekstem, którą
wyszukaliśmy w sieci jednak jest przy niej adnotacja: wszystkie
prawa zastrzeżone – jest to możliwe, ponieważ:
•
-
można użyć utwór chroniony prawem autorskim:
w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego
w ramach dozwolonego użytku osobistego
po nabyciu praw autorskich majątkowych (wymaga formy
umowy pisemnej)
- po zawarciu z osobą uprawnioną umowy licencji wyłącznej
(w formie umowy pisemnej)
- po zawarciu z osobą uprawnioną do zarządzania prawami
do utworu niewyłącznej umowy licencyjnej (w formie
pisemnej, ustnej lub mailowej)
- po uzyskaniu od autora albo wydawcy zgody na korzystanie
z utworu (licencji), za którą ta osoba może zażądać od Was
wynagrodzenia lub w ramach prawa cytatu
Aby można było użyć utworu chronionego prawem autorskim w ramach prawa
cytatu (zwłaszcza jeśli praca z tym cytatem udostępniona jest publicznie, np. na
ogólnodostępnych w sieci blogach), musi być spełnione kilka warunków:
-
autorstwo i źródło muszą być wyraźnie oznaczone w każdym przypadku, w
którym pojawia się cytat
- cytat musi być rozpoznawalny
- cytat musi mieć określony cel: musi pełnić funkcję wyjaśnienia, nauczenia,
krytycznej analizy lub służyć prawom gatunku twórczości (pastiszu lub
parodii)
- musi pełnić jedynie funkcję pomocniczą – ma uzupełniać lub wzbogacać
dzieło, nie może go zastępować, ani tworzyć jego zasadniczej konstrukcji;
- jego dopuszczalna wielkość nie jest określona jednoznacznie, jednak cytat
musi pozostać w takiej relacji do dzieła, żeby jego pomocnicza rola nie
ulegała wątpliwości.
W powyższym przypadku uczeń nie podpisał utworu oraz użył go nie w funkcji
pomocniczej, ale w taki sposób, że zastępuje on jego autorską wypowiedź
W ramach dozwolonego użytku
edukacyjnego
• można korzystać z utworu chronionego prawem
autorskim tylko pod warunkiem, że nie będzie on
udostępniony publicznie poza szkołą lub grupą
uczniów i nauczycieli (np. na imprezie publicznej,
opublikowany w sieci). Można również skorzystać
z niego w ramach prawa cytatu.
• nie można rozpowszechniać utworu poza
szkołami, w innych celach niż edukacyjne lub
płatnie.
Pamiętaj, że źródło zawsze należy opisywać
Uczniowie stworzony przez siebie edukacyjny filmik wrzucili na
publiczny kanał YouTube. Jako podkład muzyczny wykorzystali
utwór popularnej francuskiej piosenkarki.
• działanie uczniów jest nie legalne, ponieważ
mogą do niego mieć dostęp inne osoby, do
których nie jest skierowany, więc przekroczyli
ramy dozwolonego użytku edukacyjnego
• zamieszczenie filmu na kanale YouTube, nawet w
przypadku zastrzeżenia dostępu do filmu jedynie
dla osób, które posiadają link do niego, nie
gwarantuje, że do filmu nie uzyskają dostępu
osoby „niepowołane” i nie będzie on dalej
rozpowszechniany w sieci
Uczeń może zeskanować całą książkę, np.
podręcznik do nauki języka obcego, jeśli:
• będzie używać jej tylko w ramach dozwolonego
użytku (osobistego lub edukacyjnego).
Uczniowie mogą zamieścić w niej printscreeny (zapis aktualnego
obrazu ekranu w formie pliku graficznego) stron WWW,
będących przedmiotem kursu.
Uczniowie postanowili zorganizować bezpłatny
kurs korzystania z internetu dla seniorów.
W jego ramach postanowili stworzyć papierową,
darmową broszurę z instrukcjami, która będzie
rozprowadzana tylko wśród uczestników kursu.
• Uczniowie mogą wykorzystać printscreeny (zapis aktualnego
obrazu ekranu w formie pliku graficznego) stron WWW, będących
przedmiotem kursu do broszury, robiąc to w ramach prawa cytatu,
dozwolonego użytku (osobistego i edukacyjnego) oraz w przypadku,
kiedy to, co znajduje się na stronie jest udostępnione na
odpowiedniej licencji Creative Commons. Aby móc posłużyć się
cytatem, należy użyć go w funkcji wyjaśnienia, krytycznej analizy,
nauczania lub w sposób zgodny z tzw. prawami gatunku twórczości
(jako element pastiszu czy parodii).
Potrzebna jest zgoda na opublikowanie i
rozpowszechnianie czyjegoś wizerunku, np. dziecka
uczestniczącego w jakimś szkolnym wydarzeniu
• jest potrzebna zgoda osoby, której wizerunek znajduje się
na zdjęciu lub pisemna zgoda rodzica lub opiekuna
prawnego osoby małoletniej, jeśli chodzi o jej wizerunek
• Wyjątkiem od tej reguły są tylko 3 sytuacje: osoba
portretowana otrzymała za to wynagrodzenie i nie
zastrzegła zakazu publikacji; osoba portretowana jest osobą
publiczną, a wykorzystanie jej wizerunku łączy się
bezpośrednio z rolą, jaką pełni w życiu publicznym; osoba
portretowana stanowi jedynie szczegół całości takiej jak
zgromadzenie, grupa osób, tłum, krajobraz lub publiczna
impreza. Dodatkowo we wszystkich przypadkach należy
posiadać prawa autorskie do samego zdjęcia.
Kto powinien zadbać o uzyskanie zgód od
osób biorących udział w wydarzeniu, np.
dzieci uczestniczących w zawodach
sportowych lub szkolnym festiwalu?
• O zebranie zgód powinien zadbać organizator
wydarzenia. Oznacza to, że jeśli w szkole
organizowane jest wydarzenie, na którym robione
są zdjęcia, które następnie mogą pojawić się w
lokalnych mediach, to szkoła powinna zadbać o
uzyskanie zgód uczniów lub rodziców dzieci, które
znajdują się na tych zdjęciach.
Jednym ze źródeł utworów, z których
Ty i Twoi uczniowie możecie korzystać
na co dzień, nie tylko w celach
edukacyjnych, jest domena publiczna
• czyli zbiór utworów będących dobrem
wspólnym, do których prawa autorskie
wygasły lub nigdy nie miały zastosowania
(zostały stworzone przed powstaniem tego
prawa)
Pełen opis źródła internetowego
powinien zawierać:
(1) dane o autorze – kogo jest utwór
(2) tytuł (zdjęcia, artykułu, grafiki itp.)
(3) datę ostatnich odwiedzin, ponieważ treści
wędrują w internecie – można go znaleźć za pomocą systemów
archiwizujących np. w The Wayback Machine [http://archive.org/web/]
(4) link.
Podstawowy opis źródła KSIĄŻKOWEGO:
(1)
(2)
(3)
(4)
dane o autorze
tytuł publikacji
nazwa wydawnictwa
data wydania publikacji
Książka jako źródło internetowe
Opis źródła (np.):
Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy,
Wyszukano 29.10.2013, w:
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/wpustyni-i-w-puszczy/
Artykuł z portalu internetowego
Opis źródła:
Encyklopedia zdrowia, Szkorbut, Wyszukano
29.10.2013, w:
http://zdrowie.wieszjak.pl/encyklopediazdrowia/255032,Szkorbut.html
Gdy brak informacji o:
• nazwie serwisu, warto cofnąć się do wyników wyszukiwania
• autorze pod artykułem - wtedy należy poszukać ich w linku, w wynikach
wyszukiwania, opisie artykułu lub w innych miejscach na stronie. Oczywiście,
brak autora nie powoduje, że nie możemy zacytować dzieła lub wykorzystać je
jako źródło; poszukajmy go w wynikach wyszukiwania; jeśli to nie przyniesie
skutku – warto zaznaczyć, że autor jest nieznany
Artykuł ze strony internetowej
gazety/czasopisma
Opis źródła:
DŻEK, PAP, Uwaga na ctrl+c i ctrl+v; wirus podmienia numer
konta bankowego, www.gazeta.pl, Wyszukano 29.10.2013, w:
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114885,14858299,
Uwaga_na_ctrl_c_i_ctrl_v__wirus_podmienia_numer_konta.ht
ml
lub opis:
Marcin Wilkowski, (Nie) znalezione w polskich bibliotekach
cyfrowych: Powstanie Warszawskie, „Historia i media”,
Wyszukano 29.10.2013, w:
http://historiaimedia.org/2010/07/31/nieznalezione-wpolskich-bibliotekach-cyfrowych-powstanie-warszawskie/
Tekst z bloga
Opis źródła:
Chwastek Danuta, [Wpis na blogu – Jak
pracować], W pustyni i w puszczy, Wyszukano:
29.10.2013, w:
http://lekturawpustyniiwpuszczy.blogspot.com/
p/proces.html
Grafiki i fotografie
Opis źródła:
Allert Aalders (1), Dog sunny Day Afternoon (2),
www.flickr.com (3), CC BY-NC 2.0 (4)
gdy praca przeznaczona do wydruku, to opis:
Allert Aalders, Dog sunny Day Afternoon, Wyszukano
29.10.2013, w:
http://www.flickr.com/photos/allert/424644321/
OGÓLNIE:
(1) dane autora, (2) tytuł „dzieła”, (3) nazwa serwisu, z którego ono pochodzi
oraz (4) rodzaj licencji Creative Commons (CC), na której zostało udostępnione
Filmy z serwisu YouTube
Opis źródła:
Kopiowanie to nie kradzież; Animacja, tekst, melodia – Nina
Paley, aranżacja – Nik Phelps; wokal - Connie Champagne, napisy
polskie – Weronika Paszewska, Wyszukano: 29.10.2013, w
http://www.youtube.com/watch?v=fnQzDbM-u0w, licencja CC
BY-SA 3.0 .
Nie można
np. publikować w sieci prac uczniów,
zawierających zdjęcia czy muzykę objętą
copyrightem, chyba że dzieje się to w zamkniętej
grupie i ma cel edukacyjny
http://www.edunews.pl/edukacja-na-co-dzien/media-i-edukacja/2379cyfryzacja-polskiej-szkoly-a-dozwolony-uzytek-edukacyjny
Film:
Po co nam otwarte zasoby
Odpowiedzialność karna
USTAWA
z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Rozdział 14
Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do 1 roku podlega każdy kto:
• w celu osiągnięcia korzyści majątkowej narusza cudze prawa
autorskie
• działa nieumyślnie
Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2 podlega każdy kto:
• bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia
cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,
artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie
• bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu
rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w
wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystyczne
wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie
Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 3 podlega każdy kto:
• przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do
autorstwa całości lub części cudzego utworu albo
artystycznego wykonania
• rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy
cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,
artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór,
artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie
Karze pozbawienia wolności od roku do lat 5
podlega każdy kto:
• uczynił sobie stałe źródło dochodu albo
działalność przestępną organizuje lub nią
kieruje
Do opracowania prezentacji
wykorzystałam:
Materiały dla uczestników programu Szkoła z Klasą 2.0
• NETOGRAFIA* W SZKOLE, CZYLI KONIEC Z… „ŹRÓDŁO: INTERNET”!
– poradnik
• Ścieżka Otwarte zasoby i prawa autorskie – opis zadania
Filmy:
Anna Wałek - Co wolno autorowi? - czyli prawo autorskie a wolne
licencje
Jak dziala prawo autorskie?
Czym są licencje Creative Commons?
Po co nam otwarte zasoby
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych