Henryk Sroka, Marcin Słaboń, Edyta Abramek - E

Henryk Sroka, Marcin Słaboń, Edyta Abramek
Akademia Ekonomiczna w Katowicach
MOŻLIWOŚCI SYSTEMÓW LMS W ZAKRESIE INDYWIDUALIZACJI PROCESU
KSZTAŁCENIA
Celem niniejszego artykułu jest rozpoznanie roli i możliwości systemów klasy LMS
w procesie indywidualizacji kształcenia, ze szczególnym uwzględnieniem ich
technicznej realizacji. Systemy klasy LMS są coraz łatwiejsze w użyciu, a zarazem
bogatsze w rozwiązania ze względu na konieczność dostosowania ich do
uwarunkowań współczesnej edukacji.
Adaptacyjny charakter kształcenia
Pojęcie indywidualizacji procesu edukacji (kształcenia) można rozumieć jako
dostosowywanie nauczania do oczekiwanych celów dydaktycznych, indywidualnych
wymagań, potrzeb i możliwości ucznia lub pracownika [Raport; 2004]. Jedną
z największych zalet kształcenia elektronicznego jest możliwość indywidualizacji
procesu szkolenia i dopasowywania sposobu, tempa oraz charakteru nauki do
indywidualnych preferencji każdego ucznia. Uczeń czy też pracownik powinien mieć
możliwość odbywania kursów przydatnych w praktyce, o właściwym poziomie
zaawansowania, zachowania własnego tempa podczas nauki lub szkolenia oraz
szansę powrotu do materiału wymagającego powtórzenia. „Zarówno działania
nauczyciela, jak i treść oraz forma przekazywanych wiadomości z założenia powinny
mieć charakter adaptacyjny, tzn. ukierunkowany na potrzeby i możliwości
poszczególnych uczniów” [Kukla; 2002]. Zapewnienie jak najdalej posuniętej
indywidualizacji
podejścia
do
każdego
ucznia
prowadzi
do
efektywnie
zorganizowanej sytuacji dydaktycznej.
W tradycyjnej klasie relacja nauczyciela do uczniów lub studentów wynosi jak
1:N (jeden do wielu), natomiast wiele obecnie proponowanych rozwiązań z zakresu
elektronicznego nauczania dąży do modelu N:1 (zobacz szerzej [Gilbert; 2000],
1
[Tsinakos; 2001]). Litera N oznacza w tym przypadku liczbę strategii nauczania
w procesie kształcenia. W systemie nauczania powinna funkcjonować więcej niż
jedna strategia nauczania. Student powinien mieć możliwość wyboru (doboru)
metody nauczania najbardziej odpowiedniej w konkretnej sytuacji praktycznej. To
strategia nauczania zapewnia taki sposób organizacji, prezentacji i weryfikacji
wiedzy, aby był on jak najbardziej zbliżony do indywidualnych potrzeb i możliwości
uczniów, jednocześnie gwarantując odpowiedni poziom przyswojonej wiedzy [Kukla;
2002]. Szkolenia dopasowywane są do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów.
Poziom zaawansowania kursów oraz tempo nauki zależą od zaawansowania
studenta i mogą zmieniać się w trakcie kursu [alat]. Uczestnicy mają wpływ na to
czego, gdzie i kiedy się uczą.
Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że najlepszą efektywność uzyskuje
strategia kształcenia, która łączy w różnym stopniu metody kształcenia tradycyjnego
z wykorzystaniem możliwości nowoczesnych technologii. Do dyspozycji firm i uczelni
zostały oddane narzędzia umożliwiające zwiększenie do maksimum interaktywności
szkoleń elektronicznych oraz przełamanie bariery czasowej i przestrzennej dzielącej
nauczyciela i ucznia. Dla uczelni zastosowanie nowoczesnych metod nauczania
na odległość umożliwia podniesienie jakości oferowanych programów studiów oraz
kreowania nowoczesnego wizerunku, otwartego na nowe formy nauki [alat].
Kształcenie z wykorzystaniem systemów klasy LMS
Narzędzia e-learningu dają pełną kontrolę nad procesem kształcenia w obrębie
całej organizacji. W celu prowadzenia procesu dydaktycznego w Internecie
konieczne jest posiadanie dwóch wzajemnie uzupełniających się elementów:
systemu informatycznego klasy LCMS (ang. Learning Content Management
System) lub LMS (ang. Learning Management System)
oraz
kursów multimedialnych.
Wybór klasy e-learningowego systemu zarządzania zależy od potrzeb organizacji.
LMS oferuje możliwość objęcia opieką całego procesu szkolenia w ramach
organizacji, a kluczową funkcją systemów klasy LCMS jest objęcie opieką budowy
materiałów szkoleniowych. Podstawowym komponentem rozwiązań e-learningu jest
platforma LMS. Większość systemów LCMS ma wbudowaną funkcjonalność LMS,
2
stąd podział na te dwie klasy systemów bywa trudny. Przykładowo platforma LCMS
firmy Alatus składa się z trzech następujących modułów: LMS do zarządzania
szkoleniami, CMS (ang. Content Management System) do zarządzania treścią
szkoleń oraz ILS (ang. Intelligent Learning System) do zarządzania indywidualizacją
toku nauczania Dzięki zastosowaniu elementów sztucznej inteligencji. „Moduł ILS
dysponuje możliwością uczenia się na bieżąco w trakcie przebiegu szkoleń.
Informacje o przebiegu szkolenia (czas odpowiedzi, wynik testu, itp.) są gromadzone
i analizowane, na podstawie tych danych doskonalony jest przebieg szkolenia
i dopasowywany do indywidualnych predyspozycji szkolonego” [alat].
Istotną cechą platformy LMS jest możliwość zarządzania całym procesem
kształcenia (od zaplanowania kursu, poprzez rejestrację uczestników, śledzenie
przebiegu i wyników szkoleń, po zaawansowane metody raportowania). Systemy
LMS stanowią wirtualne środowisko nauki, za pomocą którego możliwe staje się
zarządzanie przebiegiem szkolenia elektronicznego. Włączenie odpowiednich
modułów
i
funkcji
do
systemów
LMS
pozwala
monitorować
poczynania
poszczególnych uczniów i podejmować odpowiednie działania w zależności od
zaistniałej sytuacji. Ze względu na swój charakter systemy LMS stanowić mogą
istotne narzędzie umożliwiające indywidualizację procesu nauczania i dostosowania
sposobu oraz tempa nauki niezależnie dla każdego ucznia.
Ogólna charakterystyka LMS
Systemy LMS są często określane mianem platformy szkoleniowej zapewniają
sprawną organizację i przebieg procesu kształcenia. Według Kaplana-Leisersona
systemy LMS to “oprogramowanie, które w pewien sposób automatyzuje proces
zarządzania
i
administracji
szkoleniami
elektronicznymi.
LMS
umożliwia
rejestrowanie i zapisywanie uczniów na wybrane kursy, zapewnia łatwy dostęp do
katalogu szkoleń oraz monitoruje poczynania poszczególnych użytkowników
i sporządza odpowiednie raporty. Głównym zadaniem systemów zarządzania
szkoleniami jest utrzymywanie i udostępnianie wybranych elementów (modułów)
szkolenia, a także umożliwienie nauczycielom łatwego udostępniania nowych
elementów (lekcji) składających się na szkolenie” [nett].
Klasyczne systemy LMS nie zawierają narzędzi do bezpośredniej edycji czy
generowania zawartości nowego szkolenia. Zamiast tego pozwalają zbierać
3
i udostępniać jako całość moduły pochodzące z różnych źródeł i od różnych
dostawców. Obecnie przyjmuje się, że termin LMS oznacza aplikacje, które
zapewniają szerokie spektrum funkcji związanych z zarządzaniem zarówno
szkoleniami, jak i użytkownikami systemu (uczniami), a także pozwalają na
monitorowanie i raportowanie poczynań poszczególnych użytkowników, co umożliwia
indywidualizację procesu nauczania.
Włączenie
odpowiednich
elektronicznymi
z
modułów
możliwością
do
systemu
gromadzenia
zarządzania
danych,
szkoleniami
umożliwia
udzielenie
odpowiedzi na następujące pytania [Bruce; 2001]:
•
Czy szkolenie umożliwia realizację celów, dla których zostało zaprojektowane?
•
Czy uczestnicy szkolenia odnoszą zakładane korzyści?
•
Czy szkolenie elektroniczne jest w jakimś stopniu lepsze od tradycyjnego kursu?
•
W jaki sposób przebiega nauka, czy uczniowie są zadowoleni?
•
Czy w trakcie szkolenie występują jakieś problemy, czy materiał jest jasny,
zrozumiały i uczniowie nie mają z nim problemów?
•
Czy szkolenie cieszy się popularnością, ile osób w nim uczestniczy, ile czasu
poświęcają poszczególne osoby na naukę i ilu udało się zakończyć szkolenie.
Te właśnie dane, gromadzone przez systemy LMS w trakcie trwania kursu pozwalają
na analizę przebiegu szkolenia oraz dostosowanie procesu dydaktycznego do
indywidualnych wymagań poszczególnych uczniów.
Funkcjonalność systemów klasy LMS
Systemy
LMS
umożliwiają
oddzielenie
merytorycznej
strony
tworzenia
i administrowania zawartością kursów od technicznej strony jej udostępniania.
Zapewniają
wygodny
i
przejrzysty
interfejs
dla
wszystkich
użytkowników
tzn. nauczycieli, studentów oraz administratorów systemu. Praca z tego typu
systemami odbywa się najczęściej za pomocą przeglądarki internetowej. Wśród
funkcji jakie oferują najpopularniejsze systemy LMS najczęściej wymienia się [wnet]:
a) funkcje
zarządzające
systemu
LMS
(zarządzanie
użytkownikami
-
nauczycielami i uczniami, zarządzanie kursami i lekcjami, importowanie i
odtwarzania lekcji w różnych formatach);
4
b) funkcje
śledzące
proces
nauki
systemu
LMS
(rejestracja
procesu
edukacyjnego indywidualnie dla każdego ucznia, śledzenie i weryfikacja
postępów uczniów, raportowanie wyników kształcenia, nadzór nad działaniami
nauczycieli (trenerów), monitorowanie zachowań oraz satysfakcji uczniów
podczas kształcenia);
c) dodatkowe funkcje systemu LMS (narzędzia komunikacyjne, jak e-mail, forum
dyskusyjne, chat, organizacja zajęć synchronicznych, personalizacja interfejsu
na stronach użytkownika, integracja z innymi systemami, serwisami i bazami
danych).
Jedną z najważniejszych funkcji jakie oferują systemy LMS jest możliwość
monitorowania zachowania poszczególnych uczniów i zbierania danych o przebiegu
danego szkolenia indywidualnie dla każdego użytkownika.
Rola informacji gromadzonych przez systemy LMS w procesie indywidualizacji
kształcenia
W zależności od możliwości, jakie oferuje system LMS oraz potrzeb dostawcy
szkolenia gromadzić można [Bruce; 2001]:
informacje bezpośrednio związane z dydaktyką,
oraz
informacje „techniczne” związane z funkcjonowaniem szkolenia.
Informacje bezpośrednio związane z dydaktyką pozwalają określić postępy, jakie
poczynili poszczególni uczniowie w trakcie kursu. Dzięki danym gromadzonym przez
system LMS możemy dowiedzieć się, ile materiału przerobili poszczególni uczniowie,
jak rozwiązywali testy i zadania. Informacje te powinny być zbierane zarówno
indywidualnie dla poszczególnych osób (np. ile punktów zdobył uczeń X w teście
numer Y, ile czasu poświęcił na rozwiązanie poszczególnych ćwiczeń), jak również
grupowo (np. ile osób zaliczyło test numer Z). Informacje tego typu są niezwykle
ważne, bowiem na ich podstawie można diagnozować potencjalne problemy
występujące na określonych etapach szkolenia. Ponadto indywidualnie dla każdego
ucznia kształtować ścieżkę nauczania, poprzez udostępnianie wybranych materiałów
czy konieczność powtórzenia pewnych elementów szkolenia.
5
Najprostszymi do pozyskania i najczęściej gromadzonymi informacjami przez
systemy LMS są dane umożliwiające oszacowanie postępów w nauce. Do tych
danych można zaliczyć [Bruce; 2001]:
•
informacje o zaliczeniu bądź nie testów pojawiających się w trakcie szkolenia,
•
ilości punktów uzyskanych ze sprawdzianów przez poszczególnych studentów,
•
ilości podejmowanych prób do rozwiązania określonego zadania,
•
ilości czasu poświęconego na poszczególne lekcje składające się na kurs,
•
informacje o tym, czy osiągnięty został zakładany cel szkolenia.
Równie ciekawe i przydatne pod kątem indywidualizacji procesu nauczania mogą
być dane generowane automatycznie przez system LMS w trakcie nauki [Bruce;
2001]:
•
miejsce, w którym uczeń zakończył naukę podczas poprzedniej sesji,
•
miejsce rozpoczęcia pracy z systemem,
•
ilość rozpoczętych kursów, lekcji oraz stan zaawansowania na poszczególnych
etapach („nie rozpoczęty”, „nauka w toku”, „zakończony”),
•
czas, w jakim uczeń podejmuje naukę oraz wyniki uzyskiwane o różnych porach
dnia,
•
dokładna ilość prób, jaką podejmował uczeń w celu rozwiązania poszczególnych
zadań,
a
także
dokładny
czas,
jaki
poświecił
uczeń
każdemu
nawet
najmniejszemu elementowi składającemu się na szkolenie (ile czasu analizował
dany tekst, ile czasu poświecił analizie wykresu, jak długo rozwiązywał określony
test itp.).
Dane zebrane przez system LMS mogą być również wykorzystane bezpośrednio
z poziomu kursu do wytyczenia indywidualnej ścieżki nauczania. Na podstawie
zgromadzonych informacji w trakcie szkolenia wybrani uczniowie automatycznie
mogą otrzymać możliwość ominięcia pewnej partii materiału (jeśli system stwierdzi,
że uczeń zna dane zagadnienie) czy przejścia bezpośrednio do testu końcowego.
Informacje zebrane przez system LMS pozwalają na określenie [Bruce; 2001]:
•
liczby uruchomień danego kursu, lekcji czy testu,
•
kiedy i w którym miejscu kursu dać możliwość przeskoczenia do dalszej lub
poprzedniej części materiału,
•
warunków, jakie musi spełnić uczeń, aby uruchomić daną lekcję czy ćwiczenie,
6
•
minimalnego wyniku potrzebnego do zaliczenia testu,
•
maksymalnej ilości podejść do testu czy egzaminu.
Dane pochodzące bezpośrednio z systemu LMS umożliwiają uzyskanie informacji
i wniosków istotnych dla przebiegu szkolenia. Przykładowo, informacja o ilości
uruchomień danego kursu i miejscu, w którym użytkownik kończy pracę pozwala
stwierdzić, że uczeń dotarł do miejsca w którym ma problemy. Jeśli szkolenie było
kilkakrotnie uruchamiane i za każdym razem nauka kończyła się w tym samym
miejscu, to być może uczeń nie potrafi rozwiązać określonego zadania albo dociera
do miejsca, gdzie materiał jest zbyt trudny i go nie rozumie. Dane dotyczące czasu,
jaki użytkownik poświęcił na analizę poszczególnych elementów szkolenia oraz
osiągane wyniki testów pozwalają stwierdzić, jaka forma przekazu jest dla danego
użytkownika najlepsza. Jeśli ktoś poświęca relatywnie dużo czasu na analizę np.
wykresów i w testach na pytania dotyczące informacji przedstawianych w trakcie
kursu na wykresach udziela błędnych odpowiedzi, to być może nie potrafi analizować
wykresów i pewne informacje lepiej przedstawić mu w postaci tabelarycznej. Jeśli
uczeń zapisał się na relatywnie dużo kursów w stosunku do innych osób, a poziom
zaawansowania nauki na każdym z nich jest stosunkowo niski, to być może dana
osoba nie radzi sobie z równoczesną nauką tak wielu przedmiotów i należy jej
ograniczyć dostęp do wybranych szkoleń.
Ocena efektywności szkolenia za pomocą danych pochodzących z systemów
LMS
Oprócz danych gromadzonych w celu określenia indywidualnych zachowań
każdego z uczniów, bardzo przydatne mogą okazać się informacje, pozwalające
ocenić efektywność całego szkolenia i zdiagnozować potencjalne problemy. Chodzi
tu przykładowo o miejsca, gdzie materiał jest niezrozumiały, zadania są zbyt trudne
lub źle opisane itp. Wśród danych, które mogą być pomocne do oceny efektywności
szkoleń możemy zaliczyć [Bruce; 2001]:
•
odpowiedzi, jakich udzielali uczniowie na poszczególne pytania w trakcie testu,
•
rezultaty i wyniki ćwiczeń, quizów czy zadań rozwiązywanych w trakcie szkolenia,
•
ilość prób, jakie podejmowali poszczególni uczniowie, aby udzielić odpowiedzi na
pojawiające się w trakcie szkolenia pytania,
•
ilość punktów zdobywaną z testów,
7
•
wybraną ścieżkę nauki, jaką wybrały poszczególne osoby,
•
jakie cele szkolenia zostały osiągnięte oraz te, których nie udało się zrealizować.
Gromadzenie danych, analiza i podejmowanie działań w zależności od zaistniałej
sytuacji
możliwe
zaimplementowanym
zarządzania,
jest
w
dzięki
odpowiednim
systemach
administrowania,
klasy
śledzenia
funkcjom
LMS.
i
i
Automatyzują
raportowania
mechanizmom
one
proces
wszelkich
działań
związanych ze szkoleniami. Docelowymi użytkownikami tej klasy systemów są
menadżerowie kursów, instruktorzy i administratorzy, obiektem zarządzanym
natomiast uczniowie, studenci i pracownicy. Dane zbierane przez system
zarządzania
szkoleniami
elektronicznymi
stanowią
główne
źródło
informacji
o przebiegu szkolenia, a także w znacznym stopniu umożliwiają indywidualizację
procesu nauczania.
Podsumowanie
Współcześnie rozwijające się systemy e-learningu powinny uwzględniać ,takie
aspekty jak: znajdowanie wspólnych dróg pomiędzy celami naukowymi studenta
a ogólnymi celami organizacji, kontrolowanie postępów w nauce i integrowanie treści
kursu ze strukturą prezentacji, budowanie kursów dostosowanych do aktualnej
wiedzy ucznia, a przede wszystkim indywidualizację celów naukowych ucznia
i szacowanie braków w jego wiedzy. Dlatego ostatnio proponowane rozwiązania
dotyczą włączania metod sztucznej inteligencji w struktury kursów elektronicznych.
Pozwala to kształtować rolę nauczyciela w systemie, w kierunku indywidualnego
korepetytora dostosowującego metody nauczania do potrzeb konkretnego studenta.
Pomocne w procesie indywidualizacji kształcenia są również technologie agentów
programowych.
Abstract
The aim of this article is to present the potential of individualization of e-learning
especially on the technical realization of e-learning. Over the last year the LMS have
become more powerful, flexible and easy to use because the classic three rules
of education: fixed hours, permanent location and one educational system, are
8
quickly being replaced by three new rules: adjustable times, adjustable place, and
different educational systems (strategies).
Bibliografia
[Bruce; 2001] B. Bruce, C. Fallon, W. Horton, Getting started with e-learning,
Macromedia 2001.
[Kukla; 2002] E. Kukla, Zarys metodyki konstruowania strategii nauczania
w multimedialnych inteligentnych systemach edukacyjnych (MITS)
[online], [w:] Multimedialne i Sieciowe Systemy Informacyjne, Zakład
Systemów Informacyjnych, Politechnika Wrocławska, Wrzesień 2002,
http://www.zsi.pwr.wroc.pl/zsi/missi2002/pdf/s306.pdf.
[Gilbert; 2000] J. Gilbert, Arthur: An Intelligent Tutoring System with Adaptive
Instruction, M.S. University of Cincinnati, May 2000.
[Tsinakos; 2001] A. Tsinakos, K. Margaritis, Employing Case Based Reasoning
in Asynchronous distance education, Learning Technology IEEE
Computer Society, July 2001.
[Raport; 2003] Raport prac badawczych i analitycznych w obszarze potencjału
informatycznego
w województwie
podmiotów
podlaskim,
realizujących
potencjalnych
zadania
publiczne
kierunków
rozwoju,
dostępnych metod i technologii (wersja 1.0a), Część 2, pt. „Koncepcje”,
Dokument opracowany na zlecenie Zarządu Województwa Podlaskiego
przez Wydział Informatyki Politechniki Białostockiej, Marzec 2004.
Netografia
[alat]
http://www.alatus.com.pl/
[wnet]
http://www.wiedzanet.pl/
[nett]
http://www.nettskolen.com/forskning/
Definition%20of%20Terms.pdf
9