Krytyczne fazy rozwojowe w uprawie kukurydzy

Krytyczne fazy rozwojowe w uprawie kukurydzy

KUKURYDZA
KUKURYDZA
Krytyczne fazy rozwojowe w uprawie kukurydzy
SŁONECZNIK
BOBOWATE
Paweł Ślęzak
Kukurydza jest bez wątpienia jedną z najważniejszych
upraw rolniczych świata. Z areałem 165 mln ha plasuje
się na miejscu trzecim wśród najczęściej uprawianych
gatunków, zaraz po pszenicy i ryżu. Pod względem produktywności jest bezkonkurencyjna.
Z
biory szacowane na 855 mln ton rocznie czynią
kukurydzę najbardziej wydajnym gatunkiem
spośród wszystkich roślin rolniczych. Swój sukces
zawdzięcza ogromnemu postępowi hodowlanemu, który
dokonał się na przestrzeni ostatnich lat. Dzięki niemu
uzyskaliśmy dostęp do szerokiej palety mieszańców
dopasowanych do bardzo zróżnicowanego klimatu, od
umiarkowanego po subtropikalny. Ziarno nowoczesnych
odmian kukurydzy wykorzystywane jest na szeroką skalę zarówno w karmieniu zwierząt, jak i w przemyśle spożywczym. W ostatnim czasie wzrasta wykorzystanie kukurydzy jako surowca energetycznego, czy w produkcji
tworzyw sztucznych.
W Polsce w połowie lat 90 areał uprawy kukurydzy
wynosił niespełna 200 tys. ha przy dominującym wykorzystaniu kiszonkowym. Na przestrzeni kolejnych 16 lat
popularność tej uprawy systematycznie rosła, co przełożyło się na większy udział w strukturze zasiewów. W 2011
roku obsianych kukurydzą było już 750 tys. ha. Najbardziej dynamiczny wzrost dokonał się rok później, po pamiętnej fali wymarznięć zbóż ozimych i rzepaku. Ogromny deficyt nasion zbóż jarych pchnął wiele gospodarstw
w kierunku kukurydzy, której areał przekroczył magiczną powierzchnię 1 mln ha. Wzrost najbardziej widoczny
był w segmencie kukurydzy ziarnowej – ponad 300 tys.
ha. Ci, którzy zdecydowali się na taki krok z pewnością
żałować nie mogli, gdyż był to dla uprawy kukurydzy
rok niezwykły. Rekordowe plony przy bardzo niskiej
wilgotności ziarna oraz niezwykle atrakcyjnych cenach
sprawiły, że kukurydza okazała się bardzo dochodową
uprawą. Wymarzony scenariusz powtórzył się w roku
kolejnym, co ugruntowało twierdzenie o „łatwości uprawy kukurydzy” i jednocześnie przekonanie, że tak będzie
zawsze. Lata 2014 - 2015 to okres weryfikacji tych opinii.
Długotrwały brak opadów przy bardzo dużym nasłonecznieniu w najbardziej krytycznych okresach dla kukurydzy sprawiły, że bilans na koniec sezonu był bardzo
niekorzystny, a dla wielu gospodarstw wręcz fatalny
i rozczarowujący. Okazało się, że kukurydza to roślina
o niezwykłym potencjale plonotwórczym, jednak potrafi
być bardzo wybredna i wymagająca w krytycznych dla
siebie fazach rozwojowych. Stworzenie jej optymalnych
warunków do rozwoju stanowić powinno nadrzędny cel
dla każdego producenta.
Fazy kukurydzy
mi lub w skrajnych przypadkach ich całkowitym brakiem. Kukurydza do należytego rozwoju początkowego
wymaga dobrze ogrzanej gleby w warstwie ornej. Odmiany o zianie w typie flint lepiej znoszą chłodniejsze
gleby. Minimalna temperatura powinna wnosić jednak
5 - 6°C. Odmiany o ziarnie w typie dent wymagają nieco
lepszych warunków termicznych gleby – ok. 8 - 10°C.
typy ziarniaków
flint
Wpływu na pogodę nie mamy i dopóki tak pozostanie
skupiać powinniśmy się na elementach, które możemy
kształtować. Siew kukurydzy jest bardzo szerokim zagadnieniem i jak się okazuje fundamentalnym dla prawidłowego rozwoju młodej plantacji kukurydzy.
Nasiona kukurydzy dobrze reagują na głębokie
spulchnienie warstwy ornej gleby. Korzenie zarodkowe
są w tym okresie dość wrażliwe i lepiej rozwijają się
w warunkach dobrze przygotowanej i napowietrzonej
gleby. Źle przygotowane stanowisko skutkuje zahamowaniem rozwoju roślin we wczesnych stadiach, a tym
samym nierównomiernymi wschodami. Wpływ na zróżnicowane wschody może mieć również niedobór oraz
nadmiar wody w tym okresie.
Kluczowe znaczenie dla przyszłej plantacji kukurydzy ma oczywiście sam termin siewu. Powinien on być
określony na podstawie temperatury gleby, a nie temperamentu plantatora. Zbyt szybkie umieszczenie nasion
w zimnej glebie skutkować może powolnymi wschoda-
24
dent
Niezwykle istotną cechą jest oczywiście wysoki wczesny wigor startowy. W przypadku nagłego spadku temperatury w okolicach siewu odmiana z dobrym wigorem
bronić się będzie przed chłodami dużo skuteczniej.
Ważny okres w rozwoju kukurydzy to faza od wschodów do 5 liścia. W tym czasie określa się obsada roślin
na hektar, będąca podstawowym elementem strukturalnym przyszłego plonu. Aby uzyskać zadowalającą obsadę, uwzględniać należy parametry materiału siewnego
oraz typ mieszańca. Wyliczając normę wysiewu trzeba
zwiększyć ją o dodatkowe 5% ze względu na tzw. polową
zdolność wschodów oraz działanie czynników trudnych
do przewidzenia, np. ptaków, czy dzików.
W fazie 6 - 8 liścia ustala się liczba kolb oraz rzędów
w kolbach. Rośliny w tym okresie są niezwykle wrażliwe na czerwcowe chłody. Jeżeli temperatura spada
znacząco poniżej 10°C istnieje ryzyko anomalii morfologicznej przyszłej kolby. W skrajnych warunkach roślina
może całkowicie odrzucić kolbę. Powodem ingerencji
w przyszły kształt kolby może być również bardzo duże
zachwaszczenie plantacji w tym okresie.
Faza kwitnienia to najbardziej krytyczny moment
w rozwoju kukurydzy. Niekorzystny przebieg pogody
w tym okresie spowodować może największy spadek
potencjału plonowania.
Roślina wymaga tu największych ilości wody dla prawidłowego rozwoju. Deficyt opadów połączony z bardzo
wysokimi temperaturami odbijać się może na regularności wiechowania i znamionowania. W warunkach stresowych dochodzić może do przedwczesnego wyrzucenia
wiechy i uwalniania pyłku w sytuacji, w której znamię
słupka nie zostało jeszcze wysunięte. W efekcie osypany pyłek nie trafi na zalążnie i nie dojdzie do zapylenia.
W bardzo wysokich temperaturach, sięgających 35°C, żywotność pyłku ulega znacznemu obniżeniu do zaledwie
1 godziny. W takiej sytuacji, nawet w przypadku normalnego terminu znamionowania, może nie wystarczyć pyłku
do pełnego zapłodnienia. Na szczęście na jedną komórkę
jajową przypada nawet do 20 tys. ziarenek pyłku. W roku
bieżącym warunki w trakcie kwitnienia były niezwykle
trudne, w wielu miejscach kolby zostały zapylone w ograniczonym stopniu lub nawet wcale.
W okresie od zapłodnienia do fazy mlecznej ziarna
ustala się liczba ziaren w kolbie. Jeżeli w tym okresie roślina trafi na niekorzystne warunki, nastąpić może redukcja wcześniej zapłodnionych zarodków
i odrzucanie ziarniaków. Ostatni
element kształtujący plon to MTZ,
która ustala się na około 2 tygodnie
przed zbiorem. Po pojawieniu się
stadium czarnej plamki kończy się
czarna plamka
okres gromadzenia skrobi.
Ostatnią krytyczną fazą dla kukurydzy jest jej zbiór.
Finalny etap wydawałoby się najłatwiejszy, na który
mamy największy wpływ, często traktowany jest bardzo
nonszalancko. Powszechne przekonanie, że dojrzała kukurydza może stać do grudnia, jest bardzo dużym błędem
agrotechnicznym. Duża wilgotność powietrza, długotrwałe opady i niskie temperatury odbić się mogą bardzo niekorzystnie na wilgotności ziarna i jego jakości. Przekonali
się o tym wszyscy ci, którzy mieli problemy z mykotoksynami w ziarnie w roku ubiegłym. Tylko wczesny, terminowy i sprawny zbiór kukurydzy chroni przed radykalnym
spadkiem jakości ziarna i decyduje o jego przydatności do
sprzedaży. Bardzo istotny jest w tym wypadku odpowiedni wybór mieszańca, o sprawdzonej i znanej klasie wczesności. Wybór odmian o zróżnicowanym FAO, zwłaszcza
w gospodarstwach o dużym areale kukurydzy, pozwala
na odpowiednie rozplanowanie żniw kukurydzianych
i zbiór tuż po osiągnięciu dojrzałości technicznej ziarna.
Kukurydza to roślina o niespotykanie dynamicznym
rozwoju i złożonej fizjologii. Potrafi być niezwykle wymagająca, a niekiedy nawet kapryśna i wrażliwa na niekorzystny przebieg pogody. Pamiętać należy o właściwym
jej traktowaniu i kreowaniu możliwie najlepszych warunków dla jej rozwoju. Potrafi być przy tym bardzo wdzięczna. Klasyfikowana jako zboże przerywa płodozmian i pozostawia atrakcyjne stanowisko pod roślinę następczą.
25
Ze wszystkich upraw jarych jest zdecydowanie najbardziej produktywna i potrzebuje do tego stosunkowo krótkiego okresu. W końcu z powodzeniem potrafi „wychodzić” na stanowiskach najsłabszych i być jednocześnie
najbardziej dochodową uprawą. Równocześnie kukurydza to bez wątpienia roślina dla profesjonalistów, bo
takiego podejścia do uprawy wymaga. Przeświadczenie
o łatwości uprawy kukurydzy może w praktyce okazać się
bardzo zgubne. Planowanie przyszłego plonu rozpoczyna
się od przemyślanego wyboru właściwej odmiany. Błędów w tym zakresie naprawić w trakcie okresu wegetacyjnego już się nie da.