Pobierz PDF

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2009, 46, 1, 49–53
ISSN 1644−387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Stomatological Association
WOJCIECH PAWLAK1, PAWEŁ KUBASIEWICZ−ROSS2, ŁUKASZ PAŁKA3, ROLAND ZARZYCKI4
Torbiele kości szczęk leczone w Klinice Chirurgii
Szczękowo−Twarzowej Akademii Medycznej
we Wrocławiu w latach 2004–2007
Cystic Lesions of the Jaws Treated Surgically in the Department
of Maxillofacial Surgery Wroclaw Medical University
in the Years 2004–2007
1
Katedra i Klinika Chirurgii Szczękowo−Twarzowej Akademii Medycznej we Wrocławiu
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej Akademii Medycznej we Wrocławiu
3
Praktyka prywatna
4
Instytut Matematyki Uniwersytetu Wrocławskiego
2
Streszczenie
Wprowadzenie. Torbiel to patologiczna przestrzeń płynowa znajdująca się w tkankach miękkich lub kości, wyście−
lona nabłonkiem. Torbiele kości szczęk to jedna z najczęściej występujących patologii części twarzowej czaszki.
Cel pracy. Analiza retrospektywna przypadków torbieli kości szczęk leczonych chirurgicznie w latach 2004–2007
w Klinice Chirurgii Szczękowo−Twarzowej Akademii Medycznej we Wrocławiu.
Materiały i metody. Badaniem objęto 166 pacjentów, w tym 63 kobiety, leczonych chirurgicznie w Klinice Chi−
rurgii Szczękowo−Twarzowej Akademii Medycznej we Wrocławiu. Najmłodszy z pacjentów miał 7 lat, a najstar−
szy 83 lata. W analizie uwzględniono płeć pacjentów, umiejscowienie zmiany oraz rozpoznanie potwierdzone ba−
daniem histopatologicznym.
Wyniki. W analizowanym materiale najczęstszym rozpoznaniem była torbiel korzeniowa (62%), w 31% przypad−
ków rozpoznawano torbiel zawiązkową, w 6% – torbiel pierwotną, pojedynczym rozpoznaniem była torbiel ura−
zowa. Umiejscowienie torbieli wskazuje na niewielką przewagę częstości występowania w żuchwie (52%) nad
szczęką (46%). W 2% zaobserwowano lokalizację mnogą zarówno w szczęce, jak i żuchwie. Sposobem operacji
w 95% przypadków była metoda radykalna jednoetapowa – cystektomia, w pozostałych przypadkach był przepro−
wadzony zabieg marsupializacji.
Wnioski. Stwierdzono dwa szczyty zapadalności: w trzeciej i szóstej dekadzie życia, oraz częstsze występowanie
torbieli w żuchwie. Rozkład rodzajów torbieli odpowiada poprzednim badaniom przeprowadzonym w Polsce.
W porównaniu z badaniami autorów zagranicznych w analizowanym materiale frekwencja zmian o miejscowo
agresywnym charakterze jest mniejsza (Dent. Med. Probl. 2009, 46, 1, 49–53).
Słowa kluczowe: torbiel zębopochodna, torbiel korzeniowa, torbiel zawiązkowa, występowanie.
Abstract
Background. Cystes are regarded as pathological cavites located in soft tissues or bone, filled with fluid and lined
with a sack consisting an epithelium. Cystic lesions of the jaws are one of the most common pathological changes
of oro−facial region.
Objectives. The aim of the study was to analyze retrospectively the epidemiology of the cystes of jaws treated sur−
gically in the Maxillofacial Surgery Department of Wroclaw Medical University between 2004–2007.
Material and Methods. The study group consisted of 166 cases of the jaw’s cystes of the patients aged between
7–83 including 63 women. The following feature were taken under consideration: the age and sex of the patients,
localization and type of the cystic lesion and the method of treatment.
Results. Radicular (inflamatory) cyst (62%) appeard to be the most frequent, the follicular cyst comprised of 31%
of the material, odontogenic keratocyst in our study were found in 6% of the cases, one of the cases consisted of
traumatic origin cyst. Most of the lesions were situated in the mandibula (52%), in 46% of cases in maxilla in 2%
of cases the localization was defined as a multifocal in both of the jaws. In 95% of the cases the radical operation
was performed, in the rest of the cases the marsupialization procedure was carried out.
50
W. PAWLAK et al.
Conclusions. The two peaks of morbidity: in the third and sixth decade of life were observed. The epidemiology
of cystes is typical for the Polish population, in the foreign studies more agressive changes were found (Dent. Med.
Probl. 2009, 46, 1, 49–53).
Key words: odontogenic cyst, radicular cyst, follicular cyst, occurence.
Torbiele kości szczęk to jedna z najczęściej
występujących patologii części twarzowej czaszki.
Zgodnie z definicją, torbiel to jedno lub wielo−
komorowa patologiczna jama w obrębie kości lub
tkanek miękkich, wypełniona płynem. Torbiel praw−
dziwą od rzekomej odróżnia obecność, oprócz łącz−
notkankowej torebki na obwodzie, istnienie także
wyściółki nabłonkowej [1]. Jama ustna oraz kości
szczęk ze względu na obecność licznych struktur
nabłonkowych o charakterze rozwojowym są
miejscem częstego umiejscowienia patologii tor−
bielowatych.
Podstawową i obecnie powszechnie stosowa−
ną klasyfikacją torbieli kości szczęk jest klasyfi−
kacja Światowej Organizacji Zdrowia opracowa−
na w 1971 r. przez Pindborga i Kramera [2]. Kla−
syfikacja ta zalicza do torbieli rozwojowych
zębopochodnych torbiel pierwotną (keratocystę),
zawiązkową, a także torbiel dziąsłową oraz przy−
zębną (erupcyjną). Znacznie rzadziej występują−
cą grupą torbieli rozwojowych są torbiele niezę−
bopochodne (przewodu nosowo−podniebiennego,
środkowa podniebienia, gałeczkowo−szczękowa
oraz nosowo−wargowa). Najczęściej spotykaną
zaś grupą torbieli, głównie za sprawą torbieli ko−
rzeniowej, są torbiele o etiologii zapalnej.
Celem pracy była analiza retrospektywna
przypadków torbieli, kości szczęk leczonych chi−
rurgicznie w latach 2004–2007 w Klinice Chirur−
gii Szczękowo−Twarzowej Akademii Medycznej
we Wrocławiu.
Materiał i metody
Badaniem objęto 166 pacjentów, w tym 63 ko−
biety, leczonych chirurgicznie z powodu torbieli
kości szczęk w Klinice Chirurgii Szczękowo−Twa−
rzowej AM we Wrocławiu.
Po przyjęciu na oddział pacjentom na podstawie
wywiadu, badania przedmiotowego oraz obrazu kli−
nicznego stawiano wstępne rozpoznanie kliniczne.
Podstawą ostatecznego rozpoznania był wynik ba−
dania histopatologicznego pobranych wycinków.
Badania histopatologiczne zostały wykonane
w Katedrze i Zakładzie Anatomii Patologicznej
Akademii Medycznej we Wrocławiu.
Dane poddano analizie statystycznej. Do ana−
lizy zastosowano test χ2 w wersji dla istotności
różnicy między proporcjami, przy poziomie istot−
ności p = 0,05.
Wyniki
Najmłodszy z pacjentów miał 7 lat, a najstar−
szy 83 lata. Podział pacjentów na poszczególne
grupy wiekowe przedstawia rycina 1.
Zabieg chirurgiczny w 70% przypadków od−
bywał się w znieczuleniu ogólnym dotchawiczym
lub analgosedacji dożylnej, a w pozostałych przy−
padkach wykonywano znieczulenie miejscowe.
Przy wyborze rodzaju znieczulenia kierowano
się rodzajem i zakresem zabiegu, a także wiekiem
pacjenta oraz ewentualnymi obciążeniami ogólny−
mi, które mogłyby być przeciwwskazaniem do
znieczuleń ogólnych. Rozkład rodzaju zastosowa−
nego znieczulenia w poszczególnych grupach wie−
kowych przedstawia tabela 1. Uzyskano istotnie
statystycznie większą częstotliwość stosowania
znieczulenia ogólnego w przypadku ludzi mło−
dych z pierwszych dwóch grup wiekowych, tj. do
20 r.ż. (przy progu istotności 5% dla p = 2,18).
W wieku powyżej 50 lat wśród analizowanych
liczba
number
50
40
25
30
20
10
37
32
28
15
14
9
3
2
0
< 10
10–19
20–29
30–39
40–39
wiek pacjentów
age of patients
50–59
60–69
70–79
≥ 80
Ryc. 1. Profil wieku pa−
cjentów z podziałem na po−
szczególne grupy wiekowe
Fig. 1. The profile of the
age of the patients with the
division to the particular
groups of age
51
Torbiele kości szczęk
Tabela 1. Procentowy udział rodzaju znieczulenia w poszczególnych grupach wiekowych
Table 1. The method of anesthesia in the particular age divisions
Wiek (Age)
Znieczulenie
(Anesthesia)
< 10
%
10–19
%
20–29
%
30–39
%
40–49
%
50–59
%
60–69
%
70–79
%
> 80
%
miejsc.
(local)
0
7
34
28
21
32
47
44
0
ogólne
(general)
100
93
66
72
79
68
53
56
100
pacjentów wzrastała częstość zastosowania znie−
czulenia miejscowego.
W materiale własnym dominującym rozpo−
znaniem klinicznym była torbiel korzeniowa,
która stanowiła 63% rozpoznań. Na drugim miej−
scu, w 31% przypadków, były zmiany torbielowa−
te klasyfikowane jako torbiele zawiązkowe,
następne (6%) – torbiele pierwotne (keratocysty).
W pojedynczym przypadku rozpoznano torbiel
urazową.
Torbiele leczone w Klinice Chirurgii Szczę−
kowo−Twarzowej były umiejscowione w 46%
przypadków w szczęce, 52% – żuchwie, a w 2%
przypadków znajdowały się zarówno w szczęce,
jak i żuchwie. Oceniając umiejscowienie torbieli
w stosunku do grup zębowych, stwierdzono, że
najczęściej występowały w obszarze zębów trzo−
nowych oraz siecznych (po 32% przypadków).
Rzadziej torbiele były położone w grupie zębów
przedtrzonowych i taka sytuacja wystąpiła w 18%
przypadków. W przypadkach dużych torbieli, wy−
kraczających poza pojedynczą grupę zębową,
a także torbieli mnogich, wyodrębniono również
położenie kombinowane w obrębie kilku grup zę−
bowych. Analizowana patologia rzadziej występo−
wala na gałęzi, trzonie oraz w kącie żuchwy.
Szczegółowy procentowy rozkład częstości umiej−
scowienia torbieli przedstawia rycina 2.
W przypadku umiejscowienia w grupie zębów
siecznych najczęstszym rozpoznaniem klinicznym
przedtrzonowce
premolars
18%
trzonowce
molars
32%
siekacze
incisors teeth
32%
była torbiel korzeniowa. W grupie zębów przed−
trzonowych dominującym rozpoznaniem była tor−
biel korzeniowa, ale zwraca uwagę zwiększony
udział procentowy torbieli zawiązkowych oraz
obecność dwóch przypadków keratocyst. Najwię−
cej torbieli zawiązkowych w badanym materiale
znalazło się w grupie torbieli umiejscowionych
w obrębie zębów trzonowych, tam też w sześciu
przypadkach występowały keratocysty.
Testowano różnice w częstości występowania
torbieli korzeniowych w grupie mężczyzn oraz ko−
biet. Procentowy udział pacjentów, u których za−
obserwowano torbiele korzeniowe, nie wykazał
istotnej zależności od płci.
Z 84 przypadków potwierdzonych rozpoznań
torbieli zlokalizowanych jednoznacznie w szczęce
bądź żuchwie, 32 obserwacje dotyczyły szczęki,
a 52 – żuchwy. Potwierdzono istotnie częstsze
występowanie torbieli w żuchwie (próg 5% przy
p = 2,18).
Dominującym sposobem podstawowego le−
czenia chirurgicznego torbieli w badanym mate−
riale była cystektomia i stanowiła 95%. W 38%
przypadków leczenie podstawowe było zarazem
ostatecznym postępowaniem, a w pozostałych by−
ło wskazane leczenie dodatkowe. Najczęstszym
zastosowanym w 34% przypadków rodzajem le−
czenia dodatkowego była ekstrakcja zęba przyczy−
nowego i była przeważającym sposobem leczenia
torbieli zawiązkowych. W dalszej kolejności wy−
siekacze, trzonowce,
przedtrzonowce
incisors, molars,
premolars
1%
siekacze, trzonowce
incisors, molars
2%
k¹t
angle
2%
przedtrzonowce, trzonowce
premolars, molars
6%
bródka
chin
ga³¹Ÿ 3%
ramus
4%
Ryc. 2. Procentowy rozkład
lokalizacji torbieli
Fig. 2. The localization of
the cystic lesions
52
W. PAWLAK et al.
konywano resekcje wierzchołków korzeni zębo−
wych (15% przypadków), w 8% przypadków była
wymagana antrotomia zatoki szczękowej metodą
Caldwell−Luca.
Omówienie
Uważa się, że torbiele kości szczęk częściej
występują w szczęce. Wskazują na to obserwacje
licznych autorów [3–6]. Inni autorzy [8, 9] rza−
dziej podzielają wyniki pracy autorów artykułu
o częstszym występowaniu torbieli w żuchwie.
Podobnie jak w obserwacjach własnych,
w pracach Chabrzyk−Antosik i Lewandowskiej
[3], Grzesiak−Janas et al. [5] oraz Meningauda
et al. [8] patologia ta częściej występowała u męż−
czyzn. Analizując strukturę wiekową badanych
pacjentów, należy zauważyć częstsze występowa−
nie torbieli w przedziale między pierwszą i szóstą
dekadą życia, z dwoma szczytami diagnozowania
w trzeciej oraz szóstej dekadzie. Wyniki te są
zgodne z obserwacjami Kamprowskiej i Nowak−
−Przybylskiej [10]. Warto zaznaczyć jednak roz−
bieżności tych obserwacji z danymi Kozarzew−
skiej et al. [11], którzy opisali w populacji kobiet
jeden szczyt zachorowania, zaznaczający się
w grupie wiekowej 30–39 lat.
W badanym materiale najczęściej były roz−
poznawane torbiele korzeniowe, które stanowiły
62% materiału. Podobne wyniki przedstawiają
prace Grzesiak−Janas et al. (61,6%) [5], Knapik
et al. (66,2%) [6], Meningauda et al. (58,2%) [8].
W pracach Dominiak et al. [4], Kamprowskiej et
al. [10] oraz Kozarzewskiej et al. [11] przeważa−
jącym rozpoznaniem były również torbiele
o etiologii zapalnej, ich udział procentowy
w ogólnym materiale znacznie odbiegał jednak
od stwierdzonego na podstawie obserwacji włas−
nych i wynosił odpowiednio: 83, 93,8 oraz 89,5%.
W poprzednich badaniach przeprowadzonych
w ośrodku autorów niniejszej pracy także daje się
zauważyć większą częstość występowania tor−
bieli korzeniowej (80,2%) w odniesieniu do tor−
bieli zawiązkowej (15,1%) [7]. Wyjaśnieniem
tych różnic może być spostrzeżenie, że do grupy
torbieli zapalnych wymienione autorki zaliczały,
oprócz torbieli korzeniowych, również torbiele
resztkowe.
Wyniki własne wskazują na najczęstsze
umiejscowienie torbieli w obrębie zębów trzono−
wych oraz siecznych, przy czym obie te lokaliza−
cje są równie częste i stanowią po 32% analizowa−
nego materiału. W dostępnym piśmiennictwie
można zauważyć większy udział procentowy
i przeważający charakter umiejscowienia w obrę−
bie zębów trzonowych.
Współcześnie stosuje się 3 metody leczenia
operacyjnego torbieli. Metoda jednoetapowa –
Partsch I jest zabiegiem marsupializacji i polega
na wycięciu fragmentu ściany torbieli i przekształ−
ceniu jej światła w jamę oboczną jamy ustnej.
Obecnie częściej stosuje się jej modyfikację pole−
gającą na całkowitym wyłuszczeniu mieszka tor−
bieli i wgłobieniu płata śluzówkowo−okostnowego
do jamy pooperacyjnej. Płat ten jest stabilizowany
szwami oraz setonem nasączonym antyseptykiem,
w późniejszym okresie seton zastępuje się zaty−
kadłem akrylowym, które jest modyfikowane re−
gularnie podczas wizyt kontrolnych [12, 13].
Modyfikacją metody Partsch I jest metoda
dwuetapowa Drozdowskiego. Polega na wytwo−
rzeniu na pierwszym etapie okna w ścianie torbie−
li i jej odbarczeniu. Samoistnemu zamknięciu się
otworu zapobiega wytworzenie zatykadła akrylo−
wego. Po miesiącach dochodzi do regeneracji
tkanki kostnej i zmniejszenia światła torbieli.
Na drugim etapie dokonuje się radykalnego wy−
łuszczenia torbieli i zamknięcia ubytku [14].
W klinice wrocławskiej opracowano metodę
dwuetapowego leczenia torbieli, polegającą na uży−
ciu, zamiast obturatora akrylowego, gumowego
drenu umocowanego na stałe do zębów pacjenta.
Przez dren następuje płukanie jamy torbieli pod−
czas wizyt kontrolnych. Wymieniona metoda ma
szczególne zastosowanie w przypadku torbieli ga−
łęzi żuchwy, gdzie ze względów anatomicznych
nie ma możliwości zastosowania zatykadła akrylo−
wego [16].
Ogólnie zalecaną metodą leczenia operacyjne−
go torbieli zębopochodnych jest metoda jednoeta−
powego wyłuszczenia mieszka torbieli z następo−
wą weryfikacją patomorfologiczną zmiany, zwana
metodą Partsch II. Istnieją jednak przeciwwskaza−
nia do leczenia jednoetapowego: torbiele rozwojo−
we u dzieci (w celu ochrony zawiązka zębowego
oraz żywotności zębów sąsiednich), torbiele dużych
rozmiarów (metoda jednoetapowa mogłaby grozić
złamaniem patologicznym żuchwy lub uszkodze−
niem struktur anatomicznych – kanału żuchwy, dna
zatoki szczękowej, oczodołu), duże zropiałe torbie−
le, podeszły wiek pacjentów lub zły stan ogólny
(zabieg dwuetapowy jest mniej obciążający).
Pierwszym argumentem przeciwników stoso−
wania metody dwuetapowej jest możliwość meta−
plazji nowotworowej nabłonka ściany torbieli.
Mogą one stać się punktem wyjścia takich zmian
jak: rak płaskonabłonkowy, rak śluzówkowo−na−
skórkowy, guz mieszany, zębopchodny guz gru−
czolakowaty oraz szkliwiak [15, 17].
Keratocysty prawdziwe ze względu na dużą
tendencję do nawrotów wymagają bardziej rady−
kalnego postępowania (płynu Carnoya, kriochirur−
gii, frezowania kości i w zaawansowanych przy−
Torbiele kości szczęk
padkach rozważenia odcinkowej resekcji kości
z jednoczesną rekonstrukcją) oraz obserwacji dłu−
goletniej. W przedstawionych badaniach frekwen−
cja torbieli rogowaciejących wyniosła 6% i jest to
53
wynik odpowiadający poprzednim badaniom epi−
demiologicznym przeprowadzonym w Polsce. War−
to zauważyć większy udział torbieli miejscowo agre−
sywnych w badaniach autorów zagranicznych [18].
Piśmiennictwo
[1] DUNLAP C.: Cysts of the jaws. Eds. University of Missouri−Kansas City School of Dentistry, USA 2000, 2–8.
[2] MAIN D.M.: Epithelial jaw cysts: 10 years of the WHO classyfication. J. Oral. Pathol. 1985, 14, 1–7.
[3] CHABRZYK−ANTOSIK O., LEWANDOWSKA M.: Torbiele zębopochodne w materiale Kliniki Chirurgii Szczękowo−
−Twarzowej Akademii Medycznej w Poznaniu. Dent. Forum 2004, 30, 67–71.
[4] DOMINIAK M., BILSKI P., MIERZWA−DUDEK D., SULKA A.: Analiza epidemiologiczna torbieli kostnych w materiale
Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu. Poradnik Stomatol. 2003, 3, 6, 18–22.
[5] GRZESIAK−JANAS G., MIECZKOWSKA A., MACIąG M., BłASZCZYK L., SZCZĘŚNIAK J.: Torbiele szczęki i żuchwy
w materiale Zakładu Chirurgii Stomatologicznej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Łodzi. Magazyn
Stomat. 2002, 12, 11, 62–63.
[6] KNAPIK S., KOWOL L., MAJEWSKI H.: Doniesienie I. Torbiele szczęki i żuchwy w materiale Kliniki Chirurgii Sto−
matologicznej Śląskiej AM. Czas. Stomatol. 1973, 26, 377–383.
[7] MARKOWSKA−KOSNO D.: Ocena odległych wyników leczenia torbieli zębopochodnych ze szczególnym uwzględ−
nieniem metody dwuczasowej. Praca doktorska, Wrocław 1983.
[8] MENINGAUD J.P., OPREAN N., PITAK−ARNNOP P., BERTRAND J.C.: Odontogenic cysts: a clinical study of 695 cases.
J. Oral. Sci. 2006, 48, 59–62.
[9] SMITH M., KELLMAN R.M.: Dentigerous cysts presenting as head and neck infections. Otolaryngol. Head Neck
Surg. 2005, 133, 715–717.
[10] KAMPROWSKA B., NOWAK−PRZYBYLSKA I.: Torbiele zębopochodne w materiale Zakładu Chirurgii Stomatologicz−
nej w Poznaniu w latach 1980–1992. Czas. Stomatol. 1993, 46, 670–674.
[11] KOZARZEWSKA M., POPOWSKI W., WOJTOWICZ A.: Częstość występowania torbieli zębopochodnych w materiale
Zakładu Chirurgii Stomatologicznej IS AM w Warszawie w latach 1996–1999. Nowa Stomat. 2001, 6, 5, 15–18.
[12] SZYSZKOWSKA A., GAłKOWSKA E.: Ocena statystyczna 117 przypadków torbieli korzeniowych. Czas. Stomat.
1986, 39, 535–540.
[13] WZIĄTEK−KUCZMIK D., DRUGACZ J., NIEDZIELSKA I., PAJĄK J., WZIĄTEK W.: Chirurgiczne leczenie torbieli zębopo−
chodnych w materiale Katedry i Kliniki Chirurgii Szczękowo−Twarzowej ŚAM w Katowicach. Poradnik Sto−
matol. 2004, 4, 12, 5–8.
[14] PAWELA T., MARKOWSKA−KOSNO D., KACZKOWSKI H., PAWLAK W.: Operacje torbieli zębopochodnych wpuklają−
cych się do zatoki szczękowej i jamy nosa. Wrocł. Stomatol. 1985, 69–74.
[15] GONZALES−GARCIA R., SASTRE−PEREZ J., NAM−CHA S., MUNOZ−GUERRA M., RODRIGUEZ−CAMPO F., NAVAL−GIAS L.:
Primary intraosseus carcinomas of the jaws arising within an odontogenic cyst, ameloblastoma, and de novo: re−
port of new cases with reconstruction consideration. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 2007,
103, e29–e33.
[16] RABCZYŃKI T., KACZKOWSKI H., MARKOWSKA−KOSNO D.: Własny sposób postępowania przy odbarczaniu torbieli
gałęzi żuchwy. Wrocł. Stomatol. 1994, 13–18.
[17] WNUKIEWICZ J., MARKOWSKA−KOSNO D., ZIEMSKI P., KOMORSKI A., ŁUCZAK K.: Guzy torbielowate jamy ustnej
i szyi. Wrocł. Stomatol. 1987, 25–30.
[18] LEDESMA−MONTES C., HERNANDEZ−GUERRERO J.C., GARCÉS−ORTIZ M.: Clinico−pathologic study of odontogenic
cysts in a mexican sample population. Arch. Med. Res. 2000, 4, 373–376.
Adres do korespondencji:
Paweł Kubasiewicz−Ross
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM
ul. Krakowska 26
50−425 Wrocław
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 5.03.2009 r.
Po recenzji: 24.04.2009 r.
Zaakceptowano do druku: 29.04.2009 r.
Received 5.03.2009
Revised: 24.04.2009
Accepted: 29.04.2009
POLSKIE CZASOPISMA PORUSZAJĄCE TEMATYKĘ MEDYCZNĄ NA LIŚCIE FILADELFIJSKIEJ
W 2007 R. (9 tytułów IF: 0,627–4,466 pkt.)
Nazwa czasopisma
Skrót
Częstotliwość
ukazywania się
w roku
IF
Punkty
minis−
terialne
Journal of Physiology and Pharmacology
J. Physiol. Pharmacol.
4
4,466
20
Pharmacological Reports
Pharmacol. Rep.
6
2,29
20
Archivum Immunologiae et Therapie
Experimentalis
Arch. Immunol. Therap.
Experiment.
6
1,689
10
Cellular & Molecular Biology Letters
Cell. Molec. Biol. Lett.
4
1,676
10
Medical Science Monitor
Med. Sci. Monitor
6
1,607
10
Journal of Applied Genetics
J. Appl. Gen.
4
0,967
10
Folia Histochemica et Cytobiologica
Folia Histochem. Cytobiol.
4
0,886
10
Acta Parasitologica
Acta Parasitol.
4
0,814
10
Polish Journal of Environmental Studies
Pol. J. Environ. Stud.
6
0,627
10