Więcej

Niezbędnik Dyrektora – Kondycja
psychiczna uczniów
Dlaczego warto
być silnym i odpornym?
Małgorzata Pomianowska O tym, jak zbudować silne i odporne, a tym samym szczęśliwsze i odnoszące
sukcesy pokolenie, z Katarzyną Kloskowską-Kustosz, ekspertem w dziedzinie
wypalenia zawodowego i coachingu, oraz Katarzyną Lorenc, liderem projektów
nastawionych na wzrost efektywności pracy zespołów rozmawia Małgorzata Pomianowska, redaktor naczelna „Dyrektora Szkoły”.
Małgorzata Pomianowska: Firma doradczo-szkoleniowa, którą Panie kierujecie, zajmuje się problematyką siły
i odporności psychicznej pracowników. Czym jest siła i odporność psychiczna? Od czego zależy? Co ją wzmacnia,
a co osłabia?
po raz pierwszy w 2007 r. Dostarczyły niezwykle cennych
wskazówek dotyczących populacji polskich menedżerów
i pracowników. Widzimy związek poziomu siły i odporności psychicznej z sukcesem zawodowym, m.in. efektywnością, awansami, wynikami sprzedażowymi.
Katarzyna Kloskowska-Kustosz: Siła i odporność psy Czy mają Panie również dostęp do badań na temat siły
chiczna to nasza zdolność do osiągania wysokich wynii odporności psychicznej dzieci i młodzieży?
ków i szczytowej formy pomimo stresu, presji i wszelakich przeszkód. Badania nad modelem siły i odporności
KK-K: Prowadzone przez naszych brytyjskich i polskich
psychicznej zawdzięczmy dr. Peterowi Cloughowi z Unikolegów badania pokazują wyraźnie, że siła i odporność
wersytetu w Hull. Model wywodzi się z psychologii
psychiczna są ważnymi czynnikami w rozwoju młodych
klinicznej i psychologii sportu. Dr Peter Clough w wyosób. Są mocno skorelowane z wynikami w nauce, podatniku swoich badań stwierdził, iż siła
nością na przemoc szkolną, postawaBadania pokazują wyraźnie,
i odporność psychiczna składają się
mi obywatelskimi czy aspiracjami zaz czterech głównych czynników: powodowymi. Badania przeprowadzone
że siła i odporność psychiczna
czucia wpływu, podejścia do wyzwań,
w szkołach i na uniwersytetach w Wielsą ważnymi czynnikami
zaangażowania i pewności siebie. Są to
kiej Brytanii i Holandii wykazały duży
w rozwoju młodych osób.
zbiory głębokich, często nieuświadozwiązek pomiędzy siłą i odpornością
Są mocno skorelowane
mionych przekonań dotyczących nas,
psychiczną młodych osób a ich wynidziałania, świata. Wiele z nich zaczyna
kami na egzaminach i testach. Młoz wynikami w nauce,
kształtować się we wczesnym dziecińludzie, którzy mają wyższe wyniki
podatnością na przemoc szkolną, dzi
stwie. Nasz sposób myślenia przekław egzaminie będącym odpowiednikiem
postawami obywatelskimi
da się na nasze zachowania, czasami
naszej matury, mają również statystyczskuteczniejsze i odważniejsze, czasanie wyższe wyniki w poziomie siły i odczy aspiracjami zawodowymi.
mi tchórzliwe i zachowawcze. Dzieci
porności psychicznej. Są lepsi zarówno
uczą się przede wszystkim przez obserwację osób, które
w testach językowych, jak i matematycznych. Badania
kochają i podziwiają. Bezkrytycznie na tym wczesnym
wskazują, że 25% wariancji zdawania egzaminów przez
etapie rozwoju przejmują przekonania dotyczące świata,
uczniów wyjaśnia siła i odporność psychiczna. To smutne,
działania i relacji międzyludzkich. Czy czuje już Pani odże uczymy przedmiotów, a pomijamy uczenie siły i odporpowiedzialność, jaka ciąży na rodzicach i nauczycielach?
ności psychicznej, która w tak dużym stopniu decyduje
Im więcej w nas lęku i bezradności, tym więcej ich u nao wynikach na testach.
szych dzieci i tym niższa jest ich startowa siła i odporność psychiczna.
Jak wygląda sytuacja, jeśli chodzi o funkcjonowanie
społeczne uczniów, radzenie sobie z presją otoczenia i wyzwaniami, które stawia przed nimi współczesność?
Prowadzicie badania na ten temat. Co z nich wynika?
Katarzyna Lorenc: Nasza firma prowadzi systematyczne
badania kondycji polskich menedżerów i pracowników,
sprawdzając ich siłę i odporność psychiczną. Badania tego
typu pozwalają na pomiar i porównanie postaw decydujących o sukcesie organizacyjnym w trudnym i konkurencyjnym środowisku, zwłaszcza w czasie kryzysu i zmian
organizacyjnych. W Polsce badania te zostały wykonane
KK-K: Osoby z wyższym wynikiem siły i odporności
psychicznej lepiej radzą sobie z presją, stresorami i wyzwaniami w codziennym życiu. Są w stanie radzić sobie
dobrze nawet w trudnych chwilach. Przekłada się to na
ich wyższą frekwencję na zajęciach, mniejszy stres, a również znacznie rzadsze doświadczanie przemocy. Zarówno
u dzieci, jak i u dorosłych stwierdzono istotną statystycz-
www.DyrektorSzkoly.pl
1
Niezbędnik Dyrektora – Kondycja
psychiczna uczniów
Poczucie wpływu (komponenty: poczucie wpływu na własne życie i kontrola emocji)
Dzieci z wysokimi wynikami w tym czynniku uważają, że mogą swobodnie kształtować siebie, swoją przyszłość
i swoje otoczenie. Kontrolę kształtujemy przez nasz przykład. Czy stawiamy sobie cele i je realizujemy? Czy panujemy nad swoimi emocjami? Czy bierzemy odpowiedzialność za konsekwencje swoich działań, czy też przerzucamy
je na innych? Dodatkowo możemy pomóc dzieciom rozwijać ten czynnik, przekazując im stopniowo coraz większą
odpowiedzialność za siebie i swoje otoczenie. Możemy im pomóc zrozumieć ich wpływ oraz prawo siania i zbioru.
Podejście do wyzwań
Przy wysokich wynikach w obszarze podejścia do wyzwań dzieci i dorośli reagują na rzeczy nagłe i niezaplanowane
w sposób otwarty. Traktują nowe sytuacje i zdarzenia jak ciekawostki, okazje i możliwości. Przy niskich wynikach
niespodziewane zdarzenia traktuje się jak problemy oraz złośliwość ludzi i świata wobec nas. Znowu pierwszym wychowawcą dzieci są rodzice i nauczyciele. Dzieci uczą się bardzo szybko z naszych reakcji, czy świat jest nam przyjazny, czy też rzuca nam kłody pod nogi. Rozwijanie czynnika u dzieci polega na dostarczaniu im niespodzianek,
które ich uczą i bawią. W znacznym stopniu na rozwoju podejścia do wyzwań polega również metoda skautingu.
Zaangażowanie
Przy wysokich wynikach w czynniku zaangażowania jesteśmy wytrwali i cierpliwi w dążeniu do celu, a przeszkody
nas nie zniechęcają. Przy niskich wynikach łatwo się poddajemy. Kształtowanie konsekwencji i elastyczności u dzieci odbywa się poprzez np. trening sportowy i zawody czy naukę gry na instrumencie, gdzie dojście do dobrego
poziomu wymaga wielokrotnych powtórek i trzeba ponieść wiele porażek, nim dojdzie się do satysfakcjonującego
poziomu. A jak wytrwali jesteśmy w realizacji naszych postanowień szkolnych i nauczycielskich? – to obszar oddziaływania przykładu.
Pewność siebie (komponenty: wiara we własną wiedzę i umiejętności oraz pewność siebie
w relacjach interpersonalnych)
Wysokie wyniki w czynniku pewności siebie są najbardziej widoczne w naszej odwadze mówienia o swoich potrzebach i wyrażania własnego zdania oraz szybkim uczeniu się na własnych oraz cudzych sukcesach i porażkach. Ten
czynnik bardzo wpływa na tempo uczenia się. Nasza rola to kształtować przekonania dzieci, że są ważne
i wartościowe. Traktować je z szacunkiem dla ich indywidualności. Dawać również dobry przykład szacunku do siebie i innych, bycia asertywnym, ale nie agresywnym w swoich dążeniach.
nie korelację wyników siły i odporności z satysfakcją z życia oraz istotną statystycznie korelację z rzadszym odczuwaniem uczucia złości, gniewu i lęku. Siła i odporność
psychiczna mają również wpływ na przestępczość wśród
młodocianych. Naukowcy z Uniwersytetu w Hull przebadali młodociane gangi w okolicach Manchesteru. Rezultaty pokazują nam wyraźnie, iż młodociani przestępcy
mieli istotnie niższy poziom siły i odporności psychicznej w porównaniu z ich rówieśnikami. To badanie nasuwa nam wniosek – jeśli chcemy zmniejszyć przestępczość
w szkołach, powinniśmy pracować nad rozwojem siły
i odporności psychicznej młodzieży, zwłaszcza że badania
potwierdziły nam również, iż osoby z wyższymi wynikami mają mniejszy kontakt z przemocą i nękaniem w szkole, częściej demonstrują pozytywne zachowania. Badania
wskazują również, że osoby te rozwijają w sobie podejście
„mogę” i częściej angażują się w klasie i w szkole (zadają
pytania, włączają w dyskusję itd.).
A co z postawami obywatelskimi i funkcjonowaniem na
rynku pracy?
KL: Bardzo ciekawe badania na ten temat przeprowadzone zostały przez profesor Beatę Krzywosz-Rynkiewicz na
dzieciach i młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej.
Młodzież z wyższą siłą i odpornością psychiczną wykazywała większą gotowość do działań obywatelskich takich
jak udział w głosowaniu, włączanie się w kampanie na
rzecz zmian, interesowanie się życiem społecznym i politycznym, w tym prowadzenie rozmów na ten temat
w swoim środowisku. Dodatkowo młodzież z wyższą siłą
i odpornością psychiczną charakteryzowała się większym
2
optymizmem dotyczącym jej osobistej przyszłości, przyszłości najbliższego otoczenia oraz przyszłości świata.
Jeśli chodzi o aspiracje zawodowe i zdolność do zatrudnienia, to badania wskazują, że osoby z wyższym poziomem siły i odporności psychicznej są bardziej ambitne.
Jest to szczególnie wyraźne w miejscach, gdzie panuje
bieda społeczna i ekonomiczna oraz problemy z bezrobociem. Osoby z najwyższymi wynikami siły i odporności psychicznej chcą być profesjonalistami wybierającymi wolne zawody, które wymagają stałego uczenia się
i poszerzania wiedzy (np. lekarze, adwokaci, architekci),
nieco niżej plasują się osoby, które chcą być politykami,
aktorami i artystami, a następnie te, które chcą pracować
fizycznie. Natomiast – co jest bardzo zaskakujące – osoby
z najniższymi wynikami deklarują, że chcą w przyszłości
zostać… urzędnikami.
KK-K: Istnieje również wyraźna zależność pomiędzy
poziomem siły i odporności psychicznej danej osoby a jej
zdolnością do zdobycia pracy, również tej wymarzonej.
Wiele badań potwierdza też dużą zależność pomiędzy poziomem siły i odporności psychicznej a tym, czy młody
człowiek będzie uczestniczył w programie studiów, przygotowania do pracy i czy go ukończy.
Czy są jakieś różnice w zakresie kształtowania się siły
i odporności psychicznej u dziewcząt i u chłopców?
KL: Badania pokazały nam, że siła i odporność psychiczna
rosną w podobnym stopniu u chłopców i dziewcząt do
13. roku życia. Potem jednak dzieje się coś niepokojącego:
u chłopców nadal rosną, u dziewczynek przestają. Podobną
prawidłowość widzimy w świecie biznesu. Stwierdziliśmy
DYREKTOR SZKOŁY 11/2013
Niezbędnik Dyrektora – Kondycja
statystycznie istotnie niższą siłę i odporność psychiczną
u pracowników szeregowych-kobiet w porównaniu z pracownikami szeregowymi-mężczyznami. Ta prawidłowość
odwraca się dopiero na najwyższych stanowiskach menedżerskich. Tam docierają kobiety bardzo silne i odporne.
Jak pamiętamy, siła i odporność psychiczna powiązane są
z awansami, co w połączeniu z wciąż istniejącymi szklanymi sufitami i ścianami tłumaczy, dlaczego mamy tak niewiele kobiet w zarządach i na dyrektorskich stanowiskach.
Jeśli chcemy to zmienić, zwróćmy uwagę na te badania.
Czy wiemy, dlaczego tak się dzieje? Skąd to zatrzymanie
wzrostu siły i odporności psychicznej u dziewcząt?
psychiczna uczniów
i techniki zawierające wskazówki do wizualizacji tego,
jak uczniowie powinni wyobrażać sobie lepsze rezultaty;
kontrola lęku – narzędzia i techniki relaksacji mięśniowej,
kontroli oddechu, kontroli bodźców itd.; kontrola uwagi
– narzędzia i techniki, które pokazują uczniom, jak poprawić kontrolę uwagi i utrzymać skupienie, gdy otaczają
ich różne bodźce (prawdopodobnie jest to najmniej rozwinięty obszar w większości szkół, dzięki niemu uczniowie
będę mieli możliwość uzyskać lepsze wyniki) i ustalanie
celów – jak ustalać cele, jak je równoważyć, jak radzić
sobie z dużymi celami. To nie są trudne techniki, a ich poznanie i rozwój może znacznie wpłynąć na postawy i wyniki naszych dzieci.
KK-K: To efekt wychowania. We wczesnym dzieciństwie
Jakie wskazówki można przekazać dyrektorom placóobie płci mają zgodę na żywiołową zabawę. 13. rok życia
wek oświatowych? O czym powinni pamiętać, co robić,
to okres budzenia się dorosłości, zatem i ról wpisanych
czego unikać, czyli po prostu – jak wzmacniać odporność
kulturowo w dorosłość. Chłopcy w procesie wychowania
psychiczną uczniów, pracowników szkoły i swoją własną?
zachęcani są do zachowań budujących siłę i odporność
i są za nie chwaleni. Chłopiec ma być zaradny, przebojoKL: Dyrektorzy i nauczyciele są modelami dla uczniów.
wy, pewny siebie, przywódczy, wygadany… Dziewczynka
To ogromna odpowiedzialność. Jeśli sami są świadomi
– grzeczna, spokojna, skromna, dobrze ucząca się (później
swojego poziomu siły i odporności oraz stale pracują nad
dobrze pracująca), jednym słowem pilich rozwojem, stają się pozytywnym
na, grzeczna uczennica (pracownica),
przykładem dla dzieci. Dyrektorzy,
Dyrektorzy, zatrudniając
która sama się nie chwali, tylko czeka
nauczycieli, powinni weryfikować zatrudniając nauczycieli, powinni wew kącie na docenienie. I takie zachoryfikować – oprócz wiedzy i doświad– oprócz wiedzy i doświadczenia czenia – poziom siły i odporności. Silni
wania u dziewcząt otoczenie chwali.
– poziom siły i odporności.
Choć ten wzorzec się zmienia, to jedi odporni nauczyciele są dla nich gwanak badania pokazują, że wciąż jest akrancją sukcesu dzieci i szkoły. DostarSilni i odporni nauczyciele
tywny. Co ciekawe, badania wskazują,
czenie nauczycielom wiedzy na temat
są dla nich gwarancją sukcesu
że wielu nauczycieli inaczej postrzega
siły i odporności psychicznej oraz jej
dzieci i szkoły.
te same zachowania związane z zaangawpływu na postawy i wyniki, w konżowaniem w zależności od płci ucznia.
tekście istniejących badań, wydaje nam
Te same zachowania są oceniane jako dobre, gdy są presię obowiązkiem każdego dyrektora. Dyrektorzy jako szezentowane przez chłopców, a kłopotliwe czy lekceważące,
fowie mogą modelować, ale również wzmacniać poprzez
gdy są wykonywane przez dziewczęta – niezależnie od płci
pochwałę i konstruktywną krytykę zachowania, które są
nauczyciela.
dla nich ważne. Jasne postawienie nauczycielom oczekiwań związanych z prezentowaniem i rozwojem u siebie
konstruktywnych postaw składających się na siłę i odpor Zwróciła Pani uwagę na rolę szkoły i nauczycieli
ność psychiczną, połączone z dostarczeniem im wiedzy
w kształtowaniu siły i odporności psychicznej.
i umiejętności do ich budowania u uczniów, to działania,
na które namawiamy wszystkich dyrektorów.
KK-K: Wpływ szkoły jest ogromny. Porównywalny do
KK-K: Przeglądy okresowe poziomu siły i odporności
wpływu rodziny. To miejsce, w którym dzieci spędzają
psychicznej, szkolenia dla dzieci, rodziców i nauczycieli
bardzo wiele czasu. Tu uczą się siły i odporności, które
w Wielkiej Brytanii stają się bardzo popularne. Wkrótce
są ich wewnętrznym silnikiem napędzającym je do dziawprowadzimy je na rynek polski. Wierzymy, że dzięki nim
łania lub bezradności, której negatywne konsekwencje
wspólnie zbudujemy silne i odporne, a tym samym szczęśbędą widoczne w przyszłości. Warto zacząć od diagnozy
liwsze i odnoszące sukcesy pokolenie. To wymaga otwarz wykorzystaniem dostępnych narzędzi pomiarowych.
tości, ale po rozmowach z dyrektorami szkół wiemy, że są
Jeśli zaś szkoła nie ma takich możliwości, może zastąpić ją
na nie gotowi. Obecnie pracujemy nad przygotowaniem
obserwacja ucznia. Taki okresowy przegląd poziomu siły
programu rozwoju siły i odporności psychicznej u dzieci
i odporności powinien być tak samo ważny jak okresowy
i młodzieży. Podobny program z powodzeniem rozwija się
przegląd wiedzy.
w szkołach brytyjskich. Uzyskał on również rekomendację
Królowej Wielkiej Brytanii, a wyniki badań nad siłą i od Diagnoza i co dalej?
pornością psychiczną u dzieci i młodzieży są tak niezwykłe, że nie możemy przejść obok nich obojętnie.
KL: Marzy nam się, by każdy nauczyciel i rodzic był wyposażony w wiedzę na temat kilku ważnych technik rozwoju siły i odporności psychicznej, takich jak: pozytywne
Dziękuję za rozmowę.
myślenie – w tym m.in. pozytywne afirmacje, zamiana negatywnych myśli na pozytywne; wizualizacja – narzędzia
Rozmawiała Małgorzata Pomianowska
www.DyrektorSzkoly.pl
3