konferencja 8.06 P.Sikorska

2015-06-22
Kszatłtowanie odporności
psychicznej w młodszym wieku
szkolnym
Iwona Sikorska,
Instytut Psychologii Stosowanej,
Uniwersytet Jagielloński, Kraków
Plan wykładu
1. Odporność psychiczna, umiejętności życiowe i ich
stymulowanie, czynniki ochronne i czynniki ryzyka
2. Prezentacja programów promujących odporność psychiczną w
Polsce i za granicą
3. Zadania nauczyciela we wspieraniu odporności psychicznej
dziecka
1
2015-06-22
1. Nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego,
• Koncepcja odporności psychicznej
• Koncepcja umiejętności życiowych - life skills ( WHO, 2004)
1. Patogeneza a Salutogeneza
2
2015-06-22
1. Poplątane losy
Adaptacja pomysłu wykorzystanego
przez Zimmermana i Arunkumara (1994)
Paweł i Adrian - dzieci ulicy:
- dzielnica dużego miasta o złej sławie (bieda,
przemoc, alkohol)
- wczesne problemy w nauce
- w ich 10 r.ż. ojcowie opuścili rodzinę i nie angażowali
się w życie dzieci
- rodzeństwo z kryminalną kartoteką
- złe towarzystwo, kłopoty z prawem , poprawczak
1. Poplątane losy … co dalej?
Paweł
- nigdy nie ukończył
zawodówki
- jest bezrobotny i kilka razy
siedział w więzieniu
- ma dwoje dzieci, które
rzadko odwiedza
- pije i upija się regularnie
- nie ma stałego miejsca
zamieszkania
Adrian
- skończył technikum i
pracuje jako wzięty
fachowiec
- ma żonę i dwójkę dzieci,
dba o swoją rodzinę
- jest w dobrej formie, w
wolnych chwilach gra z
kumplami w piłkę
- pracuje z „dziećmi ulicy”
jako wolontariusz
3
2015-06-22
1. Czynniki ryzyka
• Rodziny z problemem alkoholowym, narkotykowym, z innymi
zaburzeniami psychicznymi
• Rodziny ze środowisk o niskich dochodach, zagrożonych
bezrobociem, zagrożonych przestępczością, przemocą itd. )
• Rodziny rozbite (po rozwodzie/wyjeździe rodziców)
• Dzieci po traumatycznych przeżyciach (np. dzieci
wykorzystywanych seksualnie)
• Dzieci wychowujących się w placówkach opiekuńczych
(sieroty, dzieci porzucone)
•
Borucka, Ostaszewski, Pisarska. (2006).
1. PRZED CZYM OCHRONA?
• Wydarzenia krytyczne (life change events)- sytuacje
emocjonalnie znaczące, zakłócające funkcjonowanie
jednostki, prowadzące do destabilizacji psychicznej
(Lazarus, Folkman, 1985; Sęk, 1992; Heszen-Niejodek, 1995)
• Wtórne trudności emocjonalne będące reakcją na
etykietowanie, odrzucenie dziecka przez otoczenie (deficyt czy
odmienność - np. niepełnosprawność) (Kendall, 2004;
Borkowska,Domańska,2006)
4
2015-06-22
1. Resilience – odporność psychiczna
•
prężność ego- zespół właściwości osobowościowych, umiejętności,
kompetencji składających się na możliwość dobrego radzenia sobie w
sytuacji stresu. (Oleś, 2000; Heszen, Sęk, 2007)
•
zjawisko resilience - dynamiczna zdolności powrotu do równowagi
psychicznej po przeżytej traumie
•
zdolność do odnowy, „samonaprawiania” (a self-righting- tendency) ,
(Werner and Smith, 1998) czyli możliwość powrotu do zdrowia po
doświadczeniach zagrożenia
•
zdolność do sprężystej i twórczej adaptacji do zewnętrznych i
wewnętrznych stresorów (ego-resiliency , Klohnen, 1996)
•
Resilienz – psychiczna zdolność dziecka stawienia oporu w obliczu ryzyka
natury biologicznej, psychologicznej czy psychospołecznej, które zagraża
jego rozwojowi”
(Wustmann. 2004)
1. Sylwetka dziecka odpornego psychicznie
•
towarzyskość jako zmienna
temperamentalna
•
dobry poziom funkcjonowania procesów
poznawczych,
•
wysoki poziom motywacji w zakresie planów
i celów życiowych oraz edukacyjnych.
•
pozytywny obraz siebie
•
pogodne i optymistycznie nastawione do
świata,
•
dobre mechanizmy samokontroli,
•
•
dobrze rozwinięte umiejętności społeczne,
cechy androgyniczne
(Garmezy, Rutter, 1983;
(Constantine et al.1999; Werner,
2000; Fergus, Zimmerman, 2005
Opora, 2005).
5
2015-06-22
2 . Programy promocyjne
2. Formy stymulowania odporności
DECA program
USA, tablet
Theragames
for resilience ,Australia
Gry komputerowe
Second Step
USA
pacynki
6
2015-06-22
2 . Wybrane programy realizowane w Polsce
wobec dzieci i młodzieży
Dzieci
• Zippi’s Friends
(Przyjaciele Zippiego)
(Korzeniowska i in. 2013)
Spójrz inaczej! Kołodziejczyk,
Czemierowska i Kołodziejczyk, 1996
Opowiastki Familijne! (Andrzejuk,
2005)
Młodzież
• Spójrz inaczej! Kołodziejczyk,
Czemierowska i Kołodziejczyk, 1996
• Saper- robroić agresję (TZA)
• STRONG!( Supportive Tools
for Resilient, Open-minded
and Non-violent Grassroots
work in schools) (FröhlichGildhoff, Kiellman, Lecaplain, Prata
Gomes i Wojciechowski, 2013)
Optymistyczne Przedszkole
(Dzierzgowska i Nawrot, 2012)
3. Rozwój predyktorów odporności psychicznej
• Mity
• Dziecko posłuszne ,
bezkonflikowe
• Wyniki badań
Autonomia, inicjatywa,
niezależność (Benard, 1991;
• Zawsze przewidywalne
zachowanie
• Zawsze bawi się z
innymi
• Zna swoją rolę
społeczną związaną z płcią
• Eksperymentowanie,
kreatywność (Kolar, 2011)
• Indywidualizm,
nonkonformizm
• Aktywności, zabawki,
zachowania zgodne z
potrzebami dziecka
Werner, 2000)
•
(Garmezy, Rutter, 1983)
7
2015-06-22
3.
Kształtowanie się zasobów odpornościowych
dziecka
Własny optymizm nauczyciela,
Okazywanie zainteresowania
i wsparcia uczniowi
Stawianie wymagań związanych
Z trudem, szczepienie stresem,
Nauka znoszenia porażek
Wiara w możliwości dziecka
Angażowanie dziecka, zachęcanie
do udziału w konkursach,
zawodach, powierzanie mu
poważnych zadań
Związki
opiekuńcze
Kompetencja
społeczna
Wysokie
oczekiwania
Autonomia i
poczucie ja
Znacząca
partycypacja
Poczucie
sensu i celu
The Healthy Kids Resilience Assessment , 1999
Wyzwania dla nauczyciela
3. Koncepcja rozwoju psychospołecznego
Erika Eriksona, 2004
zaufanie
0-1
wola
2-3
Podstawowa ufność- Autonomianieufność
wstyd,
zwątpienie
zdecydowanie
4-5
Inicjatywapoczucie
winy
pracowitość
6-12
Pracowitość –
poczucie niższości
8
2015-06-22
3. Średnie dzieciństwo ( 5/6 – 12/13 lat)
Havighurst, 1972
• 1. Nabywanie sprawności
fizycznych potrzebnych w
codziennym życiu, zwłaszcza
w zabawach z rówieśnikami.
2. Wytwarzanie zdrowych
postaw wobec samego siebie
i
wzrastającego/rozwijającego
się organizmu.
3. Uczenie się przebywania z
rówieśnikami, także bez
obecności dorosłych.
5. Rozwijanie podstawowych
umiejętności czytania, pisania
i liczenia.
6. Rozwijanie pojęć
potocznych przydatnych w
życiu codziennym.
7. Rozwijanie świadomości,
moralności i skali wartości.
8. Osiąganie niezależności
osobistej.
9. Rozwijanie postaw wobec
grup społecznych oraz
instytucji.
Zdrowie psychiczne dziecka
Rzeka (..) to strumień życia. Nikt nie może iść bezpiecznie jej
brzegiem. Ma ona odnogi. Niektóre z nich to łagodne
strumyki, inne prowadzą do groźnych wodospadów i wirów.
(..) Od czego to zależy, że ktoś umie dobrze pływać bez
względu na to, na jakim odcinku rzeki się znajduje?”
Antonovsky A. 1995, s.92
9
2015-06-22
Literatura
• Antonovsky, A.(1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić
sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa: Fundacja IPN
• Grotberg, E. (2000). Zwiększenie odporności psychicznejwzmacnianie sił duchowych. Warszawa: Wydawnictwo Akdemickie
„Żak”
• Opora, R. (2005) Praktyczne implikacje wynikające z badań nad
odpornością psychiczną u dzieci i młodzieży. Studia Gdańskie. t. V,
97–108.Gdańsk: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna
• Ostaszewski K. (2006). Pozytywna profilaktyka. Świat Problemów. 3
(158): 6–10.
• Sikorska, I. (2011). Bufory stresu. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne
Dziękuję za uwagę!
Iwona Sikorska
[email protected]
10