Zbigniew Czerko - IHAR

Ziemniak Polski 2012 nr 3
1
SPRZEDAŻ ZIEMNIAKÓW
NA MIEJSKIM TARGOWISKU
dr hab. Zbigniew Czerko, prof. nadzw.
IHAR – PIB, Zakład Przechowalnictwa i Przewórstwa Ziemniaka w Jadwisinie
05-140 Serock, e-mail: [email protected]
S
ytuacja na rynku ziemniaka jadalnego
znacznie zmieniła się w ostatnich latach. Zaopatrywanie się w ziemniaki
na okres zimowy, tak popularne jeszcze w
latach 80. ubiegłego wieku, dotyczy obecnie
niewielkich ich ilości. Duża podaż ziemniaków w sklepach, na targowiskach oraz bezpośrednio u producentów skłania do robienia
zakupów na bieżąco. Tym bardziej że są
dostępne ziemniaki określonej odmiany, zapakowane w różnej wielkości opakowania:
siatkowe czy z perforowanej folii, a także
luzem.
Popularnym miejscem zakupu są targowiska, zlokalizowane najczęściej w małych
miastach lub na placach przy osiedlach wielkich miast. W Polsce sprzedaż targowiskowa
ziemniaków, a także innych warzyw, jest
powszechna. Jedną z przyczyn jest na pewno duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych,
którym łatwiej sprzedawać towar luzem lub w
workach niż dostarczać do sklepów wymagających ziemniaków mytych, zapakowanych w torby lub siatki, a to oznacza konieczność posiadania nowoczesnych maszyn do konfekcjonowania oraz dostaw odpowiednich partii w określonym terminie.
Z analizy struktury gospodarstw rolnych
produkujących ziemniaki wynika, że 77%
całkowitej powierzchni upraw ziemniaków
skupionych jest w gospodarstwach małych, o
powierzchni do 5 ha (GUS 2010). Natomiast
rozpatrując ilościowo, gospodarstwa uprawiające ziemniaki stanowią ok. 50% wszystkich gospodarstw rolnych. Jednym z ważniejszych miejsc sprzedaży dla tych rolników
są więc miejskie targowiska.
Zasadnicze problemy, jakie mają rolnicy
podczas sprzedaży ziemniaków na targowisku, można prześledzić na podstawie targowiska w Legionowie. Jest to miasto ok. 50-tysięczne, 15 km na północ od Warszawy.
Jak wiele miast na obrzeżach dużych aglomeracji pełni funkcję „sypialni”, bo większość
mieszkańców wyjeżdża na cały dzień do
pracy w Warszawie. Wokół Legionowa jest
dużo wsi z gospodarstwami sadowniczymi
oraz produkującymi warzywa i kwiaty. Targowisko o powierzchni ok. 2,5 ha mieści się
przy dużym osiedlu składającym się głównie
z wielopiętrowych bloków. Kupujący to głównie mieszkańcy tego osiedla, ale dużo przyjeżdża też samochodami nawet z najbliższych osiedli warszawskich.
2
Ziemniak Polski 2012 nr 3
ziemniaki przebiera i pakuje w siatki. Podstawową jednostką opakowania jest siatka o
masie 15 kg, wygodna w tym roku przy
sprzedaży, gdyż jej cena została ustalona na
jesieni równo na 10 zł. W okresie jesienno-zimowym większość rolników przechowuje
ziemniaki w piwnicach i w kopcach, a tylko
nieliczni posiadają przechowalnię.
Gdzie oprócz targowiska sprzedają
ziemniaki okoliczni rolnicy?
Legionowo nie jest jedynym targowiskiem w
okolicy. Duże targowiska mają np. Wyszków,
Zakroczym, Nasielsk, Pułtusk, Nowy Dwór
Mazowiecki. Także w mniejszych miejscowościach są organizowane lokalne targowiska, np. w Serocku. Rolnicy zajmujący się
sprzedażą targowiskową zaopatrują kilka
targowisk i w ciągu tygodnia sprzedają
ziemniaki w różnych miejscach. Tylko niewielu producentów, i to tych większych, ma
umowy z sieciami handlowymi. Część rolników sprzedaje ziemniaki skrobiowe na podstawie umowy do zakładów PEPEES w
Łomży.
Przeprowadzono wiele rozmów z rolnikami zaopatrującymi targowisko. Dały one odpowiedzi na zasadnicze pytania związane ze
sprzedażą ziemniaków w sezonie 2011/12.
Czy na targowisku sprzedają ziemniaki
tylko rolnicy, czy może też handlowcy?
Dominują
wyspecjalizowani
producenci
ziemniaków, jest ich ok. 30. Ziemniaki dostarczają samochodami dostawczymi (najczęściej starymi żukami lub nowocześniejszymi lublinami) i sprzedają prosto z samochodu albo wystawiają towar wokół pojazdu.
Gospodarstwa położone są przeważnie w
odległości do 20 km. Nieliczni rolnicy dodatkowo przywożą marchew, cebulę, a nawet
zboże. W mniejszej ilości ziemniaki sprzedawane są także przez handlujących warzywami lub innymi towarami.
Jak rolnicy przygotowują ziemniaki
do handlu?
Większość od końca czerwca aż do głównych wykopków stara się zbierać ziemniaki
na bieżąco kopaczką elewatorową, a towar
do handlu przygotowuje w sortowni, w której
Jakie są opłaty za miejsce
na targowisku?
Stałe opłaty targowiskowe wynoszą 170 zł
miesięcznie i dodatkowo 20 zł za każdy
wjazd samochodem (żukiem). Według rolników są one za wysokie, a tu jeszcze zarząd
targowiska planuje podwyżkę do 25 zł. Rolnicy podają, że w sąsiednim Wyszkowie za
wjazd płaci się tylko 10 zł.
Plac targowiska w Legionowie jest jednak
ciągle modernizowany i wymaga sporych
nakładów finansowych. W ostatnich latach
rozmiękczone i błotniste drogi wewnętrzne
zostały utwardzone. Doprowadzono również
wodę, z której mogą korzystać i sprzedawcy,
i kupujący. Dostawcy narzekają na brak drogi przelotowej, która znacznie ułatwiłaby
wyjazd samochodów. Obecny zamknięty
układ dróg wymaga dodatkowych uciążliwych manewrów wśród tłumu kupujących,
nie mówiąc już o niedostatecznym bezpieczeństwie pożarowym w razie konieczności
szybkiego opuszczenia placu. Niektórzy
sprzedający chcieliby lepszego oświetlenia
placu.
Ziemniak Polski 2012 nr 3
Jakie ilości ziemniaków kupują klienci?
Najczęściej stali klienci kupują jeden 15-kilogramowy worek ziemniaków raz w tygodniu. Podmiejskie rodziny posiadające domy
z podpiwniczeniem i z wydzielonym pomieszczeniem na przechowywanie ziemniaków zamawiają większą ilość (200 kg). Wtedy rolnik w umówionym dniu dostarcza je
bezpośrednio do domu po cenie nieznacznie
niższej.
W którym dniu tygodnia jest
większa sprzedaż?
Targowisko w Legionowie działa w czwartki i
w soboty. Większy ruch i tym samym większa sprzedaż jest w sobotę, przeważnie w
godzinach 8-11. Rolnik sprzedaje na targowisku średnio 500-800 kg ziemniaków
dziennie. Sezon 2010/11 był wyjątkowy pod
względem ceny ziemniaków i skali sprzedaży. Jeden rolnik mógł sprzedać w sobotę
nawet tonę ziemniaków. Wynikało to też z
tego, że niektórzy rolnicy nie mieli towaru i
było mniej sprzedających.
Jak jest ustalana cena na targowisku?
O cenie decydują różne informacje napływające z rynku, cena w sklepie, wielkość urodzaju, cena na sąsiednich targowiskach.
Cena ziemniaków u wszystkich sprzedawców jest zbliżona; na początku września
(10.09.2011) Irga kosztowała 0,80 zł/kg, a
Irys 0,90-1,00. Niektórzy sprzedawcy sortują
ziemniaki na duże i drobne, które sprzedawane są taniej, po 0,60 zł/kg. Cena w sąsiednim supermarkecie wynosiła w tym czasie 0,79 zł za kilogram ziemniaków luzem i
1,00 zł za ziemniaki pakowane w torby foliowe. Rolnicy przy sprzedaży w workach biorą
cenę niższą – 10 zł za 15 kg, czyli 0,66 zł/kg.
Wśród konsumentów istnieje opinia, że
ziemniaki zapakowane w worki są nieznacznie gorszej jakości niż sprzedawane luzem.
W okresie zimowym cena ziemniaków na
targowisku nie zmieniała się i ciągle wynosiła
10 zł za 15-kilogramowy worek. Przy dużym
urodzaju w roku 2011 i po dobrym przechowaniu podaż ziemniaków na rynku jest bardzo duża i ceny znacznie się obniżyły. Na
przedwiośniu (10 marca 2012) cena na targowisku także spadła i za 15-kilogramowy
worek rolnicy żądali 8 zł. Należy zaznaczyć,
że cena ziemniaków u producenta (sieradz-
3
kie) była w tym czasie skrajnie niska, spadała nawet do 1 zł za 15 kg.
Czy odmiana i kolor miąższu
mają znaczenie?
Na tym targowisku, zlokalizowanym koło
Warszawy, barwa miąższu bulw ma podstawowe znaczenie dla kupujących. Dominują
odmiany o białym miąższu, w praktyce jest
to Irga i w mniejszej ilości Irys. 90% kupujących poszukuje białych ziemniaków, a tylko
dla ok. 10% barwa miąższu nie ma znaczenia.
Dlaczego ludzie wolą robić zakupy
na targowisku niż w sklepie?
Kupujący patrzą przede wszystkim na wygląd zewnętrzny ziemniaków (czy są jednolite, mało zdeformowane, nieuszkodzone,
mają płytkie oczka i są średniej wielkości).
Uważają, że bezpośrednio u producenta
dostają ziemniak „świeży”. Jest to produkt
lepszy niż w sklepie, gdzie leży przez kilka
dni na sztucznym świetle, i pewny pod
względem jednolitości odmianowej. Duża
część klientów kupuje u znanego rolnika, na
którego ziemniakach dotąd się nie zawiodła.
Trzeba wiedzieć, że niekiedy Irga ma wewnętrzne rdzawe plamy powstające w niekorzystnych warunkach uprawy i wady te są
widoczne dopiero po obraniu. Dlatego ważny
jest „swój” rolnik, który ma sprawdzone
ziemniaki. Kupujący łatwo trafia do znajomego rolnika, który zwykle parkuje swój samochód w tym samym miejscu. Dla niektórych
konsumentów ważna jest możliwość targowania się o cenę, która zwykle jest obniżana
przy większych zakupach.
Według oceny rolnika ok. 80% kupujących w soboty to stali klienci, a tylko nieliczni
są nieznani.
Sprzedaż zimą
Kiedy zimą temperatura spada poniżej
-10oC, sprzedaż ziemniaków na targowisku
jest zmniejszona. Ziemniaki przeważnie nie
są wystawiane na zewnątrz, lecz sprzedawane ze środka samochodu, który dodatkowo jest ocieplany plandeką. Trzeba dodać,
że bulwy wystawione na mróz -10oC już po 3
godzinach zaczynają zamarzać. W okresie
ostrych mrozów ruch na targowisku słabnie,
przykładowo w dniu 4 lutego 2012 tempera-
4
Ziemniak Polski 2012 nr 3
tura przed południem wynosiła -17oC, kupujących było mniej niż zwykle i była wykorzystana tylko jedna trzecia targowiska.
Przyszłość targowisk miejskich
Place targowiskowe są przestrzenią miejską,
wobec których władze mogą mieć inne plany
zagospodarowania, mając na uwadze potrzebę rozwoju budownictwa mieszkaniowego i usługowego. Wydaje się, że trudno będzie na dłuższą metę zachować takie targowiska w atrakcyjnych punktach miasta.
Podobne dylematy występują w Legionowie. Obecnie targowisko zlokalizowane w
mieście stwarza niedogodności: zakłóca
komunikację, a po dniu targowym jest duża
ilość śmieci. Już wiadomo, że urzędnicy
miejscy zastanawiają się nad jego przeniesieniem. Zgłosiła się firma, administrator
dużych magazynów, która zaoferowała ratuszowi wynajęcie na targowisko placu o powierzchni 1,5 ha. Oprócz tego proponuje
dzierżawę miejsc targowych wewnątrz hali o
powierzchni ok. 1 ha. Przeniesienie targowiska miałoby wiele zalet. Powstałoby duże
centrum handlowe na obrzeżach miasta.
Inne zdanie mają radni przedstawiający
argumenty konsumentów. Zauważają, że
większość klientów to mieszkańcy pobliskich
bloków. Jeśli targ zostanie przeniesiony poza miasto, ludzie starsi, którzy nie mają samochodów, nie będą raczej jeździć komunikacją miejską po zielone zakupy.
Opinie ludzi korzystających z targowiska
są podzielone. Z jednej strony jest ono potrzebne, ale z drugiej dobrze byłoby je ucywilizować. Targ odbywa się tylko 2 dni w tygo-
dniu. W pozostałe dni teren ten jest niewykorzystany. Obecna statystyka to 730 kupców i
tysiące mieszkańców Legionowa i okolicznych miejscowości, a nawet mieszkańców
Warszawy. Miasto osiągnęło przychód
1 231 370 zł przy kosztach 1 059 137 zł.
Dochód wyniósł więc 172 233 zł.
Podsumowanie
● Miejskie targowiska są istotnym rynkiem
zbytu ziemniaków dla drobnych rolników.
● Konsumenci chętnie korzystają z targowisk ze względu na ceny niższe niż w sklepie i odpowiednią jakość towaru.
● Odmiana kojarzona jest z barwą miąższu
i nie jest obojętna dla konsumentów. Nadal
obowiązują regionalne preferencje i przyzwyczajenia.
● Kupujący na ogół nie są zainteresowani
typem kulinarnym ziemniaków.
● Daje się zauważyć, że spora grupa rolników specjalizuje się w sprzedaży ziemniaków na targowiskach, zarówno produkowanych przez siebie, jak i zakupionych od sąsiadów.
● Na targowisku nie zauważa się dużego
zróżnicowania cen w zależności od roku
(roku wysokich lub niskich plonów). W roku
urodzaju 2011 mimo bardzo niskiej ceny
ziemniaków u producentów nie nastąpił
istotny spadek cen na targowisku. Ceny były
tylko nieznacznie niższe niż w sklepie.
● Przyszłość dużych miejskich targowisk
nie jest zagrożona, ale lokalizacja w dalszej
perspektywie będzie zależała od polityki inwestycyjnej władz miejskich.