1 ROK RODZINY W DZIECEZJI ZAMOJSKO

1
ROK RODZINY W DZIECEZJI ZAMOJSKO-LUBACZOWSKIEJ
RODZINA KOLEBKĄ POWOŁAŃ.
Ks. Robert Mokrzyński
LITURGIA I KOŚCIÓŁ DOMOWY
1. POJĘCIE RODZINY JAKO KOŚCIOŁA DOMOWEGO.
Kościół domowy – to określenie wobec rodziny wywodzi się z tradycji wczesnego
chrześcijaństwa a jego korzenie sięgają samej Biblii. Bardzo wcześnie zaczęto dostrzegać w
rodzinie chrześcijańskiej cechy istotne dla Kościoła. Dom rodzinny zaczęto porównywać do
Kościoła. Określenie to wskazywało na podstawową wspólnotę, która obejmowała rodziców
i dzieci, a w starożytności często także krewnych i służących1. Pod koniec IV wieku św. Jan
Chryzostom w jednej z homilii mówiąc o domu chrześcijańskim używa następujących słów:
I nocą nawet…wstawaj, klękaj i módl się… Trzeba, aby twój dom był stale domem modlitwy,
Kościołem2.
Po Zmartwychwstaniu Chrystusa zaistniała nowa rzeczywistość. Apostołowie
i uczniowie Chrystusa, którzy uwierzyli w jego Zmartwychwstanie zaczęli gromadzić się
wspólnie, trwać na modlitwie i sprawować Eucharystię. Życie tej grupy opisane jest przez
autorów biblijnych w Nowym Testamencie. Istotnym więc powodem mówienia o Kościele
domowym były wzmianki na ten temat w Nowym Testamencie. Św. Paweł w zakończeniu
Pierwszego Listu do Koryntian pozdrawia Pryscyllę i Akwilę razem z Kościołem w ich domu
( 1 Kor 16,19 ). Podobnie w Liście do Rzymian Paweł Apostoł pozdrawia ich jako swoich
współpracowników w Jezusie Chrystusie, pozdrawiając również wszystkich domowników:
Pozdrówcie także Kościół w ich domu ( Rz 16,5 )3. Zatem w Efezie i w Rzymie w domu
Pryscylli i Akwili gromadził się Kościół. Oznacza to, że dom był miejscem modlitwy.
W czasach apostolskich i początkach chrześcijaństwa nie było specjalnych budowli
przeznaczonych na zgromadzenia liturgiczne. Liturgia pierwszego Kościoła odbywała się
domach prywatnych, więc w rodzinach.
1
Por. J. Naumowicz. Kościół domowy w myśli Jana Chryzostoma. „Pastores" 33:2006 s. 108.
J. Wysocki. Rytuał rodzinny. Olsztyn 1989 s.11.
3
Por. J. Naumowicz. Kościół domowy s.110.
2
2
Dom oznaczał nie tylko budynek, ale także środowisko rodzinne. Podobny sens ujawniają
wzmianki o domu Marii, matki Jana zwanego Markiem, w którym zebrało się wielu na
modlitwie, zamieszczone w Dziejach Apostolskich
( Dz 12, 12 ). Inny list św. Pawła wymienia Kościół w domu Filemona (Flm 1, 2 )4.
Zawsze chodziło o Kościół pojęty jako zgromadzenie, zebranie wiernych.
Rodzina i dom Pryscylii i Akwilii były swoistego rodzaju miejscem modlitwy. Stały
się takim dzięki wierze obojga małżonków oraz ich gorliwości i oddaniu. Ich dom stał się
prawdziwym ośrodkiem życia wiary, gdyż oni sami prowadzili nauczanie. Zasłużył, więc
sobie na to, by był nazywany Kościołem 5. Św. Paweł nie miał zasadniczo zwyczaju nazywać
domów Kościołami, jeżeli nie było w nich wzniosłej religijności i głębokiej bojaźni Bożej
( por. Rz 30, 31). Rodzina staje się zatem Kościołem, jeśli ma głęboką wiarę i szczerą
pobożność. Ważny jest nie tyle sam dom, ile ludzie w nim mieszkający i atmosfera, jaka
wśród nich panuje 6.
Historia Pryscylii i Akwilii wskazuje na ich wielki zapał apostolski. Służyli oni swoją
pomocą św. Pawłowi. Ci skromni, prości i gorliwi małżonkowie stawali w jego obronie,
narażając swoje życie. Wspierali oni także wszystkie Kościoły wywodzące się z pogan
( Rz 16,4). Sami byli ubodzy, więc tym wszystkim Kościołom nie mogli pomóc swym
majątkiem czy wpływami, ale wspierali je nauczaniem, modlitwą i gorliwością. Nic nie stało
na przeszkodzie, by mogli się w to angażować: ani wychowanie dzieci, ani prowadzenie
gospodarstwa, ani praca zawodowa. Apollosa nawrócili w ten sposób, że „zabrali go ze sobą”
– a więc do swego domu – i tam wyłożyli mu dokładnie drogę Bożą (Dz 18,26) 7.
Rodzina może więc rozwijać znaczącą działalność ewangelizacyjną, którą prowadzi
zarówno na zewnątrz swej wspólnoty, jak i wewnątrz niej. Przyciąga do wiary bądź ją
umacnia tak przez nauczanie, jak przez styl życia.
Zatem w domach Pryscylli i Akwili, Filemona i innych chrześcijan gromadził się
Kościół. W rzeczywistości on istniał w tych rodzinach. One go tworzyły i dzięki nim on się
ujawniał. Można było w nich rozpoznać jego cechy, oddychać atmosferą pobożności,
otwartości i ducha ewangelizacyjnego właściwego dla Kościoła 8.
4
Por. Tamże s. 111.
Por. Tamże s. 113.
6
Por. Tamże.
7
Por. Tamże s.114.
8
Tamże.
5
3
Możemy zauważyć w życiu pierwotnego Kościoła bardzo charakterystyczne cechy.
Wyodrębnić możemy specyficzne elementy życia religijnego, które przekształcają daną grupę
osób, a więc tym samym i rodzinę w faktycznie realizowaną wspólnotę Kościoła. Rodzice
wprowadzając je w życie codzienne własnej rodziny, będą przekształcać ją w domowy
Kościół.
To określenie rodziny jako domowego Kościoła przejął od św. Jana Chryzostoma
Sobór Watykański II używając go kilkakrotnie w swoim nauczaniu o rodzinie. Występuję ono
często w nauczaniu papieża Pawła VI, jak również Jana Pawła II.
Sobór Watykański II, jak i dokumenty Kościoła posoborowego określają rodzinę mianem
Kościół domowy – Ecclesia domestica ( KK 11; DA 11; KDK 48; DWCH nr 3; KKK 1656,
1666; FC; LdR 3, 5, 13, 15, 16, 19). W adhortacji Dies Domini papież Jan Paweł II nazywa
rodziny chrześcijańskie Kościołem domowym ( nr 36 )9.
W szczególny sposób tu, w rodzinie jest praktykowane kapłaństwo chrzcielne ojca rodziny,
matki, dzieci i wszystkich członków wspólnoty rodzinnej poprzez przyjmowanie
sakramentów, modlitwę i dziękczynienie, świadectwo życia świątobliwego, zaparcie się siebie
i czynną miłość ( KK 10 ). Dom rodzinny jest więc pierwszą szkołą życia chrześcijańskiego i
szkołą bogatszego człowieczeństwa ( KKK 1657 )10.
W dobie współczesnej, gdy rodzina przeżywa poważny kryzys, Kościół odkrył jej
eklezjalny charakter i te starożytną ideę stara się upowszechnić.
Chrześcijanie przełomu wieków XX i XXI zamierzają przeżyć własne życie rodzinne jako
doświadczenie Kościoła, Kościoła domowego, na wzór pierwszego Kościoła domowego z
Nazaretu i pierwszych gmin chrześcijańskich.
Rodzina chrześcijańska jest małym Kościołem, eklezjolą, torzy domowe sanktuarium, stanowi
najmniejszą, podstawową i niczym nie zastąpioną strukturę kościelną11. Żeby dobrze
zrozumieć naturę rodziny jako domowego Kościoła, należy w każdej rodzinie chrześcijańskiej
odkryć różne postacie i rysy Kościoła powszechnego ( EN 71 ).
Obecnie przez Kościół domowy rozumie się nie tylko zgromadzenie liturgiczne w
domu, lecz samą rodzinę w ścisłym znaczeniu, przede wszystkim ojca, matkę i dzieci12.
9
Por. Jan Paweł II. List apostolski „Dies Domini”. Libreria Editrice Vaticana 1998.
Por. W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II. RT 50:2003 z. 8 s. 148.
11
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 11.
12
Por. W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 149.
10
4
2. LITURGIA A KOŚCIÓŁ DOMOWY.
Obecnie wiele rodzin chrześcijańskich zobowiązuje się żyć jako Kościół domowy.
Rodzi się z tego względu potrzeba, nowego bardziej egzystencjalnego ujęcia problemu relacji
między rodziną a liturgią. Relację rodzina a liturgia czy też problem liturgii Kościoła
domowego można rozpatrywać na różnych płaszczyznach:
- Rodzina jako Kościół domowy jest podmiotem liturgii: gdy sama celebruje liturgię (
Liturgia Godzin, błogosławieństwa ); kiedy uczestniczy jako taka w liturgii celebrowanej we
własnym domu ( Eucharystia, spowiedź, sakrament chorych, pogrzeb); gdy przygotowuje się
do liturgii celebrowanej w kościele ( Eucharystia niedzielna, celebracje roku liturgicznego,
sakramenty );
- Rodzina jest przedmiotem liturgii, kiedy do niej jest skierowany obrzęd liturgiczny, lub do
niej się odwołuje; kiedy Kościół modli się w jej intencji, o niej rozważa;
- liturgię Kościoła domowego można wreszcie rozważać w kontekście niektórych form
religijności ludowej o charakterze rodzinnym13.
Rodzina chrześcijańska wypełni swoje posłannictwo i objawi się światu jako Kościół
poprzez wzajemną miłość swych członków, przez modlitwę wspólnie zanoszoną do Boga, jeśli
cała włączy się w kult liturgiczny, a także przez czynne miłosierdzie świadczone wszystkim
braciom znajdującym się w potrzebie ( DA 11). Spełniając te warunki rodzina będzie
uczestniczyć w przedsmaku liturgii doskonałej chwały ( KDK 51).
Wyżej wymienione elementy życia chrześcijańskiego mają wchodzić w skład tej
rzeczywistości, którą określa się pojęciem liturgii Kościoła domowego, czy tez liturgii
domowej14. Liturgia jest to służba Boża
przypisana przez Kościół, więc Msza św.,
sakramenty i sakramentalna. W sensie wyższym liturgia, to porządek modlitw i czynności
obowiązujących w czasie sprawowania Eucharystii i udzielania innych sakramentów
świętych. W znaczeniu szerokim nazwą liturgii obejmuje się wszelkie nabożeństwa i
czynności religijne. Liturgia rodzinna jest wobec powyższego rozróżnienia liturgią w
szerokim znaczeniu. Miejscem jej sprawowania jest dom rodzinny, a jej uczestnikami są
członkowie wspólnoty rodzinnej.
Liturgia rozpatrywana od strony przedmiotu to świat świętych znaków. Znakami
liturgicznymi są rzeczy lub czynności podpadające pod zmysły. Z chwilą gdy zostaną one
poznane kierują myśl sprawujących je do rzeczywistości nadprzyrodzonej, którą oznaczają.
13
14
Por. W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 148.
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 15.
5
Słowo, które towarzyszy znakom liturgicznym umożliwia im przejście do znaczenia
religijnego. Spełnia ono funkcję kerygmatyczną. Daje pouczenie o tym, co się dzieje w czasie
akcji liturgicznej i pobudza uczestniczących w niej do wiary w dokonującą się rzeczywistość.
Słowo w liturgii ma moc twórczą. Posiada skuteczność pouczającą i zbawczą, dokonuje
dzieła zbawienia. Dialog liturgiczny czyni ludzkim Słowo Boże i przebóstwia słowo
ludzkie15. Owe znaki widzialne, których używa święta liturgia dla oznaczenia niewidzialnych
spraw Bożych, zostały wybrane przez Chrystusa lub przez Kościół. Dlatego nie tylko podczas
czytania tego, co zostało napisane dla naszego pouczenia, lecz także gdy Kościół modli się,
śpiewa lub działa, wiara uczestników wzrasta, a dusze wznoszą się ku Bogu, aby Mu oddać
duchowy hołd i otrzymać obfitszą łaskę ( KL 33 ).
Obydwie więc liturgie, tak liturgia publiczna Kościoła powszechnego, jak i liturgia
Kościoła domowego zmierzają do tego, by sam Chrystus był w nas ukształtowany. Udział w
liturgii członków całej rodziny sprawia, że kształtowani są oni przez Boską łaskę i Słowo
Boże na odpowiedzialnych i duchowo dojrzałych członków wspólnoty Mistycznego Ciała
Chrystusa. Pełny i zaangażowany udział w liturgii kształtuje chrześcijanina a tym samym
poszczególnych członków rodziny na wzór Chrystusa, który pełni wolę Swego Ojca, modli
się do Niego i dobrze czyni wszystkim. Jest to właściwie pojęta formacja chrześcijańska,
której fundamentem jest Słowo Boże i Boża łaska. Zawarty jest w niej bardzo istotny element
ewangelizacji16. Zaznacza ten aspekt Sobór Watykański II w Konstytucji o Liturgii:
Jakkolwiek święta liturgia jest przede wszystkim oddawaniem czci Bożemu Majestatowi,
zawiera również bogata treść pouczenia wiernego ludu. W liturgii bowiem Bóg przemawia do
swego ludu, Chrystus w dalszym ciągu głosi Ewangelię, lud zaś odpowiada Bogu śpiewem i
modlitwą ( KL 33 ).
W liturgii Kościoła domowego dokonuje się uwielbienie Boga, uświęcenie rodziny, a
także jej ewangelizacja, gdyż jest ona miejscem na które przynosi się Ewangelię i z którego
ona się rozkrzewia ( EN 71 ). Znaki i obrzędy liturgiczne przypominają i uobecniają zbawcze
czyny Jezusa Chrystusa. W liturgii Kościoła domowego, tak jak całego Kościoła zachowana
jest linia wstępująca, czyli uwielbienie Boga, a także linia zstępująca, czyli łaski, jakimi Bóg
obdarza osoby biorące w niej udział. Przypomina o ty wyraźnie soborowa Konstytucja
traktująca o liturgii: Z liturgii przeto, a głównie z Eucharystii jako źródła, spływa na nas łaska
i z największą skutecznością przez nią dokonuje się uświęcenie człowieka w Chrystusie
i uwielbienie Boga…( KL 10 ).
15
16
Por. Tamże s. 16.
Por. Tamże.
6
Liturgia Kościoła domowego włącza w uwielbienie Boga i uświęca całe życie rodziny,
wszystkie jej działania, nawet szarą codzienność.
Na liturgię Kościoła domowego tak pojętą będą się składały przede wszystkim
różnego rodzaju modlitwy wspólnotowe, takie jak: recytacja i śpiew psalmów, pieśni,
kantyków, hymnów. Odmawianie modlitw sformułowanych i modlitw spontanicznych.
Będą to: uwielbienia, dziękczynienia, przebłagania i modlitwy prośby. Znajdą się tu także
błogosławieństwa dzieci i całej rodziny.
Ważnym elementem liturgii domowego Kościoła będzie czytanie i rozważanie Słowa Bożego
zawartego w tekstach Pisma św. Teksty te stanowią właściwą bazę dla ducha modlitewnego.
Na liturgię w Kościele domowym będą się także składać sakramentalia, których
uświęcający walor podkreśla soborowy dokument: prawie każde wydarzenie życia
odpowiednio usposobionych wiernych zostaje uświęcone przez łaskę, wypływającą z
paschalnego misterium Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa…w ten sposób niemal
każde godziwe użycie rzeczy materialnych może zostać skierowane do uświęcenia człowieka i
uwielbienia Boga ( KL 61 ).
Celebracja wspólnotowa sakramentaliów ( np. błogosławieństwa ) wyznacza szczególną rolę
rodzicom. Podkreśla to inny dokument soborowy: przy pomocy słowa i przykładu winni być
dla dzieci swoich pierwszymi zwiastunami wiary…( KK nr 11 ).
W sanktuarium domowym jest praktykowane kapłaństwo chrzcielne ojca rodziny, matki,
dzieci i wszystkich członków wspólnoty rodzinnej przez przyjmowanie sakramentów,
modlitwę i dziękczynienie, świadectwo życia świątobliwego, zaparcie się siebie i czynną
miłość (KK nr 10 ). Sakrament małżeństwa jest pierwotnym i właściwym środkiem
uświęcenia rodziny, inicjuje i inspiruje akty uwielbienia Boga, dziękczynienia i prośby.
Dokonuje się to przez udział w Eucharystii, w sakramencie pokuty i innych sakramentach,
przez rozmaite formy modlitwy, świętowanie niedzieli oraz uroczystości kościelnych i
rodzinnych, a także przez inne akty ofiary z siebie oraz wspólnego dźwigania krzyża i trosk w
Kościele domowym17.
Rodzice są niejako w ten sposób powołani na liturgów domowego Kościoła18. Sobór
Watykański II zezwala w tym względzie ludziom świeckim na sprawowanie sakramentaliów.
Konstytucja o świętej liturgii wyraźnie stwierdza: Należy przewidzieć możność udzielania
niektórych sakramentaliów przez posiadających odpowiednie kwalifikacje ludzi świeckich,
przynajmniej w wyjątkowych wypadkach i za zgodą ordynariusza ( KL 79 ).
17
18
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s.155.
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 17.
7
Do czynności liturgii Kościoła domowego należy zaliczyć wszelkie obrzędy i
zwyczaje religijne, które składają się na obrzędowość pobożności ludowej.
Ważnym także czynnikiem składowym liturgii domowego Kościoła są różnego
rodzaju czyny miłosierdzia, które rodzina wyświadcza braciom znajdującym się w potrzebie
( DA 11 ).
Rodzina uczestniczy w urzędzie królewskim Chrystusa poprzez urzeczywistnienie ducha
służby. Realizacja przykazania miłości i służby powinna dokonywać się najpierw wobec
najbliższych, najpierw potem wobec innych małżeństw i rodzi tworzących środowisko
parafialne.
3. KOŚCIÓŁ DOMOWY I LITURGIA SAKRAMENTÓW.
Dzieło naszego odkupienia dokonuje się we wspólnocie Kościoła.
Całe życie liturgiczne Kościoła skupia się wokół Ofiary Eucharystycznej i sakramentów.
Chrystus, rozlewając Ducha Świętego na Kościół działa obecnie przez sakramenty
ustanowione przez Niego w celu przekazywania łaski. Sakramenty to widzialne znaki( słowa i
czynności ), zrozumiałe dla człowieka. Urzeczywistniają one skutecznie łaskę, którą
oznaczają za pośrednictwem działania Chrystusa i przez moc Ducha Świętego19. Soborowa
Konstytucja o liturgii mówi: Celem sakramentów jest uświęcenie człowieka, budowanie
Mistycznego Ciała Chrystusa, a wreszcie oddawanie czci Bogu. Jako znaki, mogą one także
pouczać. Sakramenty wiarę nie tylko zakładają, lecz za pomocą słów i rzeczy dają jej wzrost,
umacniają ja i wyrażają. Słusznie więc nazywają się sakramentami wiary. Udzielają one
łaski, ale ich sprawowanie również jak najlepiej usposabia wierzących do owocnego
przyjęcia tej łaski, do oddania Bogu należnej czci i pełnienia miłości ( KL 59 ).
Natomiast najnowszy katechizm uczy, że sakramenty, będące mocami, które wychodzą z
zawsze żywego i ożywiającego Ciała Chrystusa, oraz działaniami Ducha Świętego
urzeczywistnianymi w Jego Ciele, którym jest Kościół, są arcydziełami Bożymi w nowym i
wiecznym Przymierzu ( KKK 1116 ).
Obecne przyjmowanie sakramentów, które wypływają z paschalnego misterium męki,
śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, i z niego czerpią swoja moc uzależnione jest w dużej
mierze od wewnętrznego usposobienia wiernych. Sprzyja temu celowi cała atmosfera domu
rodzinnego, wiara i właściwe usposobienie wszystkich domowników, a także pewna oprawa
19
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 157.
8
obrzędowa i zwyczajowa20. Kościół w ciągu wieków uznał, że wśród jego obrzędów
liturgicznych jest siedem, które są we właściwym sensie sakramentami ustanowionymi przez
Chrystusa.
3.1. Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego w liturgii kościoła domowego.
W odnowionej liturgii chrztu dorosłych szczególna odpowiedzialność została
przypisana członkom rodziny,
czyli
Kościołowi domowemu,
w przygotowaniu
katechumenów ( OchD. Wprowadzenie ogólne nr 7 ). Dotyczy to zwłaszcza chrzestnego,
który jako przedstawiciel zarówno rodziny ochrzczonego rozszerzonej w znaczeniu
duchowym, jak i Kościoła ma wspierać rodziców w staraniu o to, by dziecko doszło do
wyznania wiary i wyrażało ją życiem ( OchD. Wprowadzenie ogólne nr 8 )21. W obrzędzie
chrztu dzieci stale uwydatniana jest odpowiedzialność rodziców, gdy proszą o chrzest, a w
przygotowaniu do niego podkreśla się konieczność uczestnictwa w sposób świadomy w
odpowiednich czynnościach, które podkreślają obowiązek doprowadzenia dzieci w Kościele
domowym do dojrzewania w wierze i do przyszłego uczestnictwa sakramentach Eucharystii i
bierzmowania22.
Obrzęd liturgii bierzmowania również potwierdza, ze zadaniem rodziców w
codziennym życiu w Kościele domowym jest wprowadzenie dzieci w życie chrześcijańskie i
życie sakramentalne. Rodzice winni mieć świadomość tego obowiązku, co wyrażają
aktywnym udziałem w celebrowaniu sakramentów we wspólnocie Kościoła. Jest nią przede
wszystkim rodzina czyli Kościół domowy. W dniu samej uroczystości przed liturgią
sakramentu bierzmowania rodzice powinni udzielić swoim dzieciom błogosławieństwa na
prawdziwe życie godnego ucznia Chrystusa23. Po liturgii sakramentu wypada w domu, w
kościele domowym urządzić rodzinną agapę po bierzmowaniu24
W dyrektorium o Mszy świętej z udziałem dzieci stwierdza się, że w formacji
liturgicznej dzieci bardzo duży udział ma chrześcijańska rodzina ( nr 10 ). Uczestnictwo
dzieci we Mszy św. razem z rodzicami i innymi członkami rodziny bardzo sprzyja
pielęgnowaniu ducha chrześcijańskiego w rodzinach ( nr 16 )25. W Liście do rodzin Jan Paweł
II podkreśla wychowawcze znaczenie wspólnego uczestnictwa w Eucharystii rodziców i
dzieci. Nie ma innej mocy i innej mądrości…przez którą moglibyście i wy , drodzy rodzice,
wychowywać wasze dzieci…Ta wychowawcza moc Eucharystii potwierdza się poprzez
20
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 237.
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 158.
22
Por. Tamże.
23
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 262.
24
Por. Tamże s. 266.
25
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 159.
21
9
pokolenia i stulecia26. Wiele problemów niesie ze sobą popularna dziś celebracja Mszy św.
dla dzieci. Myśl skupia się tu na rodzicach tych dzieci, którzy potrzebują ewangelizacji.
Potrzebują, bardziej niż inni, posłuchać kazań, które zaniepokoją ich sumienie, uświadomią
wymagania, zmobilizują do pójścia w głąb, a słyszą „bajeczki” dla dzieci. Mszał Rzymski w
tym względzie wyraźnie mówi o Mszy „z udziałem dzieci” a nie „ dla dzieci”27.
3.2. Sakramenty uzdrowienia i Kościół domowy.
Rodzina, Kościół domowy, jest miejscem przygotowania dzieci i rodziców do
celebracji sakramenty pokuty i pojednania. Dzieje się to przez rachunek sumienia w ramach
modlitwy wieczornej, tzw. wieczór pokutny i nabożeństwo pokutne28.
Wymiar wspólnotowy grzechu i pojednania uwydatnia nowy obrzęd pokuty i pojednania ( nr
5 ). Trzeba w tym miejscu podkreślić wielkie znaczenie tego wymiaru dla rodziny. Tę istotna
perspektywę podejmuje Jan Paweł II: Sprawowanie tego sakramentu nabiera szczególnego
znaczenia dla życia rodzinnego: odkrycie w duchu wiary tego, jak grzech sprzeciwia się nie
tylko przymierzu z Bogiem, ale i przymierzu małżeńskiemu oraz komunii rodzinnej, prowadzi
małżonków i wszystkich członków rodziny do spotkania Boga „bogatego w miłosierdzie”,
który rozszerzając swą miłość potężniejszą niż grzech, odbudowuje i udoskonala przymierze
małżeńskie i komunie rodzinną ( FC 58 ).
Liturgia sakramentu chorych,
podobnie jaki i inne, ma charakter wspólnotowy.
Obrzęd namaszczenia, zwyczajnie celebrowany w domu, z pełnym miłości uczestnictwem
członków rodziny, należy postrzegać jako wsparcie wspólnoty Kościoła domowego w
towarzyszeniu chorym29.
3.3. Kościół domowy i sakramenty w służbie komunii.
Aspekt Kościoła domowego w obrzędzie święceń biskupa, prezbitera i diakona
podkreślony jest we wskazaniu, że wyświęceni udzielają Komunii świętej pod dwiema
postaciami swoim rodzicom ( nr 9-10, 96, 169, 215 )30. W programie liturgii domowej
zwianej z prymicjami przewidziane jest błogosławieństwo rodziców prymicjanta31.
26
Jan Paweł II. List do Rodzin. W: Posoborowe dokumenty Kościoła Katolickiego o małżeństwie i rodzinie.T.2.
Kraków 1999.
27
Por. K. Lubomirski. Rodzina drogą Kościoła. W: Przypatrzcie się powołaniu naszemu. Program duszpasterski
Kościoła w Polsce rok 2006/2007 s.223.
28
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 245.
29
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 161.
30
Tamże.
31
J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 271.
10
Obrzęd sakramentu małżeństwa oparty jest na komunii osób i wyraża umowę ślubną
zawartą miedzy załomkami, czyniąc z niej symbol jedności Chrystusa z kościołem.
Sakrament ten daje małżonkom błogosławieństwo pochodzące od Boga i skierowane jest do
pierwszej, podstawowej wspólnoty ludzkiej – rodziny ( nr 35 ). W liturgii sakramentu
małżeństwa modlitwa stale się odnosi w przyszłej perspektywie do rodziny, która powstaje i
tworzy się na fundamencie wspólnoty życia, będącej powołaniem Kościoła w świecie. Dom
rodzinny nazywany jest Kościołem domowym wspólnota łaski i modlitwy, szkołą cnót
ludzkich i miłości chrześcijańskiej32. Liturgia Kościoła domowego w odniesieniu do
małżeństwa jest bardzo bogata, obejmuje przygotowanie do małżeństwa, jak i życie
małżeńskie, np. zaręczyny33, obrzędy błogosławieństwa rodziców przed ślubem34,
jubileusze35.
4. CELEBRACJA LITURGII GODZIN I FORMY RELIGIJNOŚCI LUDOWEJ W
KOŚCIELE DOMOWYM.
4.1. Liturgia Godzin.
Papież Paweł Vi w adhortacji Marialis cultus uczy, że stosownie do wytycznych
podanych przez Sobór Watykański II rodzinę zalicza się słusznie do tych wspólnot, którym
przystoi odprawianie Liturgii Godzin36. Jest rzeczą pożyteczną […] by rodzina, jakby domowy
przybytek Kościoła, nie tylko zanosiła do Boga wspólne modlitwy, lecz odmawiała również
wedle możliwości pewne części Liturgii Godzin, by przez to ściślej włączyć się w Kościół ( nr
53 )37.
4.2. Błogosławieństwa w życiu rodziny
Błogosławieństwa jako czynności Kościoła, w których Bóg jest uwielbiony za
dobrodziejstwa i łaski maja charakter rodzinny. Dotyczy to błogosławieństw przy stole,
błogosławieństw dzieci przed udaniem się na wypoczynek czy życzeń noworocznych38.
Rodzina chrześcijańska jest włączona w kościół przez sakrament małżeństwa, z którego
wyrasta i z którego czerpie pokarm, a także uzdalnia rodzinę do dialogu z Bogiem przez zycie
32
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 162.
W. Nowak. Obrzędy błogosławieństw związanych z życiem w małżeństwie. RT 45:1998 z. 8 s. 299-310.
34
J. Wysocki. Rytuał rodzinny s. 273-274.
35
Por. W. Nowak. Obrzędy błogosławieństw związanych z życiem w małżeństwie. RT 45:1998 z. 8 s. 299-310.
36
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 162-163.
37
Paweł VI. Marialis cultus. W: Nauczycielka i Matka. Red. C.S. Napiórkowski. Lublin 1991 s. 55.
38
Por. W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 163.
33
11
sakramentalne, ofiarę z życia, błogosławieństwa i modlitwę. Małżonkowie chrześcijańscy
przeto uczestniczą w tajemnicy zjednoczenia Chrystusa z Kościołem, a przez to staja się
wspólnota, która Sobór Watykański II nazywa Kościołem domowym ( KK 11 ). To
powiązanie Kościoła jest obecnie coraz szersze, a szczególnie w zakresie błogosławieństw
celebrowanych w rodzinie39. Odnowa liturgiczna, wychodząca naprzeciw potrzebom liturgii
Kościoła domowego, zaowocowała w 1984 r. wydaniem specjalnej księgi liturgicznej
zawierającej obrzędy błogosławieństw, z których duża część powinna być sprawowana w
rodzinie i przez małżonków40. Rodzina, czyli Kościół domowy, staje się ponownie
przestrzenią sakralną dla celebrowania błogosławieństw. Odnowiona liturgia błogosławieństw
po raz pierwszy zwiera szereg błogosławieństw odprawianych w rodzinie, które mogą być
sprawowane przez członków rodziny. W odnowie posoborowej podkreśla się, że rodzina jest
Kościołem domowym. Ten domowy Kościół ma być miejscem kształtowania żywej wiary,
nadziei i miłości. Jeżeli wiara w rodzinie ma być żywa, potrzebuje zewnętrznych znaków, a są
nimi m.in. błogosławieństwa41.
4.3. Nabożeństwa i modlitwa w Kościele domowym.
Reforma liturgiczna podała ogólne zasady także dla nabożeństw religijności ludowej o
charakterze rodzinnym. Maja być one sprawowane w zgodzie ze świętą liturgią ( KL 13 ).
Niektóre z nich należą tradycyjnie do religijnego życia rodziny42. Formy religijności ludowej
o charakterze rodzinnym winny być ożywione duchem liturgii, szczególnie w relacji do roku
liturgicznego, a w ogóle do różnych zwrotów modlitwy rodzinnej, inspirowanej lekturą słowa
Bożego. W Kościele domowym szczególnie powinno się pamiętać o miesiącach
poświeconych matce Bożej i Sercu Jezusowemu. Wspólne odmawianie litanii w rodzinie,
uczestnictwo w nabożeństwach majowych, w nabożeństwie różańcowym, czerwcowym,
procesjach eucharystycznych łączy i otwiera Kościół domowy na Boga43.
Ważne miejsce zajmują też święta narodowe. Należy o nich przypominać, opowiadać i
ukazywać ich znaczenia dla życia rodzinnego.
39
W. Nowak. Odnowiona liturgia błogosławieństw celebrowanych w ‘Kościele domowym” . „Communio”
6:1987 nr 42 s. 107-118.
40
Tamze.
41
W. Nowak. Liturgia Kościoła domowego po Soborze Watykańskim II s. 166-167.
42
Tamże s. 168.
43
Tamże s. 169.
12
5. ROK LITURGICZNY A KOŚCIÓŁ DOMOWY.
Zgodnie z Tradycją kościelną rodzina chrześcijańska jest Kościołem domowym, który
sprawuje swój kult w liturgii rodzinnej w roku kościelnym. Liturgia Kościoła znajduje odbicie
w liturgii rodzinnej. Znaki i symbole stosowane w liturgii, którymi posługuje się Kościół,
powinny znaleźć się w rodzinie44. Szczyt liturgii całego oku kościelnego stanowi Wielkanoc.
Drugim po Wielkanocy świętem jest Narodzenie Pańskie i cały cykl świąt z nim związanych,
włącznie z okresem Adwentu. Trzeci cykl świąt i niedziel, czyli Okres Zwykły, jest czasem
wzrostu Kościoła i czasem świadczenia o Chrystusie wobec całego świata.
Mieszkanie rodziny chrześcijańskiej, która sprawuje liturgię Kościoła domowego, winno mieć
specjalne miejsce na ten cel przeznaczone. Różne temu miejscu nadaje się nazwy: ołtarzyk
domowy, sanktuarium domowe, kącik religijny czy tez miejsce modlitwy rodzinnej45.
ZAKOŃCZENIE
Sobór Watykański II przywrócił rodzinie określenie Kościół domowy.
Współcześnie przez Kościół domowy rozumie się coraz częściej nie tylko ,,zgromadzenie
liturgiczne” w domu, lecz samą rodzinę w ścisłym znaczeniu. Z tekstów Nowego Testamentu
wynika wyraźnie, że rodzina jest wspólnotą życia otwartą w wierze na wezwanie i działanie
Boże, a wspólnoty domowe i domowe Kościoły we wczesnym chrześcijaństwie decydowały o
jego dynamizmie.
Problem rodzina a liturgia czy liturgia Kościoła domowego można rozpatrywać na
różnych poziomach.
Rodzina, Kościół domowy, jest podmiotem liturgii kiedy sama celebruje liturgię, kiedy
uczestniczy jako taka w liturgii celebrowanej we własnym domu, kiedy przygotowuje się do
liturgii celebrowanej w świątyni, kiedy przedłuża przeżycie liturgii na kolejne dni tygodnia i
przezywa ponownie w swoim środowisku liturgię Kościoła.
Rodzina, czyli Kościół domowy jest przedmiotem liturgii gdy do niej skierowany jest
obrzęd liturgiczny i gdy Kościół do niej się odwołuje, modli się w jej intencji, rozważa jej
życie, proponując odpowiedni obraz i model rodziny chrześcijańskiej.
Liturgia Kościoła domowego to także niektóre formy religijności ludowej o
charakterze rodzinnym. Wszystkie one winny być ożywione duchem liturgii, szczególnie w
44
45
Tamże s. 174.
Por. J. Wysocki. Rytuał rodzinny s.21.
13
relacji do roku liturgicznego. Natomiast różne formy modlitwy rodzinnej powinna inspirować
lektura Słowa Bożego.
Kościół domowy jest także podmiotem sprawowania Liturgii Godzin, liturgii
błogosławieństw, lektury Pisma świętego, modlitwy rodzinnej i nabożeństw związanych z
rokiem liturgicznym.
Kościół domowy ma świadomość, że nie może rozwijać się bez sakramentów.
Liturgia Kościoła dokonuje się nawet, gdy jest celebrowana w Kościele domowym. Trzeba ją
jednak zawsze traktować jako akty wprowadzające bądź uzupełniające do liturgii właściwej,
celebrowanej w Kościele powszechnym.