Scenariusz zajęć

Słowo wstępu
Moment rozpoczęcia obowiązku szkolnego przez dziecko budzi zazwyczaj duże emocje: cała
rodzina przygotowuje się do tego wiekopomnego momentu, zwłaszcza, gdy dziecko jest to
pierwszy pierwszoklasista w domu, gdy rodzic ma obawy o losy edukacyjne swojego pupila ,
myśl, że dziecko jest zbyt małe by podołać wyzwaniom stawianym prze szkołę. Dlatego też
chcielibyśmy przedstawić, w jaki sposób można zorganizować zajęcia dla rodziców dzieci
idących do klasy pierwszej.
Scenariusz opracowały dwie psychoterapeutki pracujące w Poradni Psychologiczno –
Pedagogicznej nr 2 w Elblągu, pani Elżbieta Błażejewska – Bandurska oraz pani Katarzyna
Małkiewicz. Swoją propozycje adresują do osób posiadających doświadczenie w
prowadzeniu warsztatów psychoedukacyjnych: pedagogów, psychologów, socjoterapeutów,
którzy czują i rozumieją niepokoje rodzicielskie.
Życząc satysfakcji z podjęcia się działań wdrażających przedstawiony program zachęcamy
jednocześnie do kontaktu z jego autorkami i dzielenia się refleksjami, uwagami i efektami
pracy psychoedukacyjnej.
Z poważaniem Joanna Żbikowska, dyrektor PPP nr 2 w Elblągu
1
„Idziemy do pierwszej klasy”
– scenariusz zajęć dla rodziców dzieci
idących pierwszy raz do szkoły
Cele:
- uwrażliwienie na pojawiające się uczucia własne i dziecka
- umiejętność rozpoznawania uczuć u dziecka
- ćwiczenie sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami
- odkrywanie zasobów dziecka oraz własnych jako rodzica
- zdobycie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach nowych
Formy i metody pracy:

Mini – wykład

Burza mózgów

Praca w małych grupach

Praca w parach

Odgrywanie scenek na forum

Metoda śnieżnej kuli
Czas trwania: 15 godzin (5 spotkań po 3 godziny każde)
Liczebność grupy: 6-14 osób
Materiały potrzebne do prowadzenia zajęć:

Flipchart

Kartki papieru

Mazaki, długopisy

Identyfikatory (imiona uczestników)

Rysunki z emblematami emocji
Scenariusz zajęć:
1. Przedstawienie się prowadzącego/prowadzących: Imię i nazwisko, wykonywany
zawód, doświadczenie zawodowe. Dobrze jak prowadzący posiadają wykształcenie
psychologiczne lub pedagogiczne i/lub doświadczenie/kwalifikacje do prowadzenia
grup.
2
2. Przedstawienie się uczestników oraz poznanie ich oczekiwań – imię i nazwisko,
liczba i wiek dzieci, dlaczego znalazł się na tym spotkaniu i czego by oczekiwał od
zajęć.
3. Omówienie przez prowadzącego celu zajęć oraz kilka słów na temat ich przebiegu.
4. Ustalenie kontraktu i podpisanie go.
Komentarz prowadzącego: Ustalmy zasady obowiązujące na zajęciach. Zasady
są po to, by każdy z Państwa czuł się tutaj bezpiecznie . Proszę zadać sobie pytanie
czego potrzebuję od grupy i od prowadzącego, by czuć się bezpiecznie?
Na dużym arkuszu po kolei spisujemy kontrakt.
(Jeśli grupa nie wygeneruje
własnych zasad zapraszamy do skorzystania z naszych propozycji):
1. Dyskrecja, co oznacza zachowanie w tajemnicy treści osobistych, przeżyć,
myśli i uczuć innych uczestników, które w swojej otwartości powierzają
grupie.
2. Nie analizuję, nie oceniam motywów postępowania innego członka grupy.
3. Szanuję granice własne i innych co oznacza, że nie wtrącam się w prywatne
sprawy innej osoby, sam mówię tyle ile chcę,
4. Nie oceniam i nie wygłaszam sądów na temat innego uczestnika.
5. Nie mówię o innej osobie pod jej nieobecność.
6. Używam komunikatu „JA” - w ten sposób biorę odpowiedzialność za to co
mówię.
7. Inne
Ćwiczenie 1. „Moje uczucia na tu i teraz”
Instrukcja dla rodziców: Uczestnicy dobierają się w grupy i mają zastanowić się z
jakimi uczuciami szli dziś na zajęcia, jakich uczuć doświadczają jak myślą o pójściu
swojego dziecka do pierwszej klasy.
Prowadzący zapisuje uczucia na dużej kartce papieru. Dyskusja uczestników na ten
temat.
Ćwiczenie 2. „Pamiętam, że w szkole…”
Instrukcja dla rodziców: Uczestnicy w małych grupach mają wygenerować własne
skojarzenia ze szkołą, zapisując je na dużej kartce. Następnie każda grupa dzieli się
swoim materiałem. W tym ćwiczeniu ważne jest by dostrzec rzeczy najczęściej
powtarzające się oraz najbardziej konfrontujące. Dyskusja uczestników na ten temat.
3
Podsumowanie i komentarz prowadzącego:
Nowa sytuacja wyzwala w człowieku różne stany emocjonalne i zachowania.
Pójście dziecka do pierwszej klasy jest również sytuacja nową. W dziecku mogą
pojawić się uczucia takie jak: radość zaciekawienie, podekscytowanie, nadzieja na
określoną zmianę ale też niepokój, lęki, złość, smutek. W związku ze zmianami w
życiu dziecka pojawiają się również różne emocje i reakcje rodzica na fakt, że
dziecko staje się uczniem.
Uczucia pojawiające się w rodzicu są związane z:

własnymi doświadczeniami bycia uczniem (jeżeli rodzic miał trudności w
szkole, źle wspomina szkołę będzie przenosił słownie i swoim
zachowaniem ( werbalnie i niewerbalnie) te trudne sytuacje na swoje
dziecko – często nie mając świadomości jaką krzywdę mu wyrządza).,
nastawiając je już na wejściu negatywnie.

stosunkiem do szkoły (wyobrażenia o szkole –dot. bezpieczeństwa, opieki,
karmienia i in.)

posiadaną wiedzą o danej szkole, szkołach

charakterem relacji z dzieckiem (określonym stosunkiem rodzica do
dziecka i odwrotnie, kształtowanym od urodzenia się dziecka)
Ćwiczenie 3. „Uczucia mojego dziecka w nowej sytuacji”
Uczestnicy łącza się w trójki i dostają od prowadzącego rysunki emocji (buźki) – lęku,
złości, smutku i
podekscytowania. Zadaniem rodziców jest rozmowa na temat
sposobów radzenia sobie z trudnymi uczuciami dziecka oraz spisanie ich na kartce
papieru. Podpowiedzią może być propozycja prowadzącego by sami przypomnieli
sobie sytuacje, kiedy odczuwali podobne emocje oraz czego wówczas oczekiwali od
innych (np. gdy się boję, nie mam humoru – czego oczekuję od innych?). Na arkuszu
papieru mają spisać wszystkie pomysły jakie przyjdą im do głowy np. chcę by ktoś
bliski porozmawiał ze mną, przytulił mnie, dał mi czas i siebie, dał mi wskazówki jak
poradzić sobie w sytuacji i itd.).
Następnie uczestnicy na forum dzielą się zapisanymi treściami.
4
Podsumowanie i komentarz prowadzącego:
Negatywne emocje u dziecka często mają taką siłę, że przenikają, przenoszone są od
osoby do osoby. Przykładowo kiedy dziecko się złości, rodzic może też odczuwać
złość, ponieważ silnie identyfikuje się z dzieckiem.
„Aby pokazać dziecku, że je akceptujesz i szanujesz jego uczucia, możesz:
1. Wysłuchać dziecka spokojnie i z uwagą.
2. Potwierdzić jego uczucia słowami „Oh…Mhm…Rozumiem”
3. Nazwać te uczucia „Wygląda na to, że to cię rozzłościło!”
4. Zaakceptować i przyjąć jego uczucia (nie zaprzeczać, nie bagatelizować)
5. Zamienić pragnienia dziecka w fantazję.
„Chciałabym natychmiast wyczarować dla Ciebie …”
6. Popatrzeć oczami dziecka na jego problem.”
(opr. na podstawie Adele Faber i Elaine Mazlish „ Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały” , s. 21)
Zadaniem rodzica jest nazwanie uczuć dziecka, gdyż to pozwala mu zrozumieć
samego siebie. Następnie wskazanie dziecku na takie sposoby okazywania emocji,
które nie zniekształcają prawdziwych przeżyć, a jednocześnie będą respektowały
wrażliwość i uczucia innych. Podstawą dobrego bycia z dzieckiem jest umiejętność
słuchania, poświęcony czas, cierpliwość…, bez pośpiechu i umiejętność nazywania
stanów emocjonalnych dziecka a w tym umiejętność radzenia sobie z własnymi
uczuciami przez dorosłego.
Ćwiczenie 4. „Ćwiczenie w parach”
Instrukcja dla uczestników: Na tle muzyki pary tańczą:
- osoba A prowadzi nie uwzględniając potrzeb, gestów, sygnałów osoby B.
-osoba B prowadzi nie uwzględniając potrzeb, gestów, sygnałów osoby A
- osoby A i B wsłuchują się w siebie próbując stworzyć harmonijny taniec.
Omówienie ćwiczenia: jak się czułem, co było łatwe, co trudne, czy udało się stworzyć
harmonijny taniec z partnerem.
Komentarz prowadzącego: Dobre bycie z dzieckiem podobne jest do tańca, w
którym każdy wsłuchuje się w rytm partnera i stara się do niego dopasować.
Trzeba równie uważnie śledzić własne kroki i wewnętrzne poruszenia, jak i naszego
partnera. Jeżeli żyję w harmonii z samym sobą i rejestruję własne kroki tak samo
uważnie jak i mojego partnera, wtedy możemy wspólnie wypracować harmonijny,
5
rytmiczny taniec. Jeżeli oczekuję, że mój partner – dziecko, będzie całkowicie
uważał na moje kroki, wtedy wymagam, aby zrezygnował z własnego rytmu. I jeśli
on rzeczywiście zacznie spełniać to żądanie, z czasem zapomni własny rytm, oduczy
się wsłuchiwać w własne wnętrze, przestanie rejestrować własne odczucia, a tym
samym będzie kierował się w dorosłym życiu wolą innych. Będzie jak wiotkie,
chwiejne drzewko ze słabymi korzeniami.
Ćwiczenie 5.
Grupa tworzy LISTĘ korzyści emocjonalnych, które dzieci czerpią z dobrego bycia z
dorosłym (mamą, tatą). Praca w małych grupach, następnie omówienie na forum
grupy, czego efektem jest stworzenie listy korzyści ( uwzględnić należy: rozmowę z
dzieckiem, wspólną zabawę, czytanie dziecku).
Komentarz prowadzącego: Dzieci wyrażają siebie często przez gesty, zachowania,
mowę ciała. Rzadko mówią wprost o swoich problemach. Jest ważne aby dostrzec
jakie sygnały dziecko wysyła. Wśród bogactwa sygnałów zobaczyć te trudne, zadać
sobie pytanie co jest kłopotem dla dziecka?
Ćwiczenie 6. „Dostrzegam uczucia dziecka”
Instrukcja dla rodziców: Uczestnicy dzielą się na dwie grupy. Każda grupa
ma do odegrania dwie scenki związane z sytuacją pójścia dziecka do I klasy. W
pierwszej scence rodzic zaprzecza (lub bagatelizuje) uczuciom dziecka, zaś w drugiej
scence rodzic wysłuchuje, potwierdza uczucia dziecka, nazywa je. Pomaga znaleźć
rozwiązanie.
W omówieniu ćwiczenia ważne jest by osoby odgrywające swoje role powiedzieli jak
się czuli, co im pomagało a co przeszkadzało w kontakcie w drugą stroną, co było
łatwe, co było trudne. Obserwatorzy mają za zadanie opisać co widzieli, jakie są ich
refleksje odnośnie obejrzanej scenki.
Ćwiczenie 7. „Trudne uczucia”
Instrukcja dla rodziców - I część: Zadaniem uczestników jest opracowanie
scenariusza trzech scenek z określonym zachowaniem dziecka i odegranie ich na
forum.
SCENKA A – dziecko nie chce rozmawiać na temat pójścia do szkoły, nie zadaje
żadnych pytań, w przypadku podejmowania tematu przez rodzica
6
zamyka się w sobie, zmienia temat.
SCENKA B – dziecko zadaje dużo pytań dotyczących szkoły: jak tam jest, jak długo
tam będzie itd., mówi, że się boi szkoły i nie chce tam pójść.
SCENKA C – dziecko mówi, że nie chce chodzić do szkoły, złości się i krzyczy, że
ucieknie stamtąd.
Następnie prowadzący z grupą omawia ćwiczenie. Uczestnicy zastanawiają się jakie
komunikaty słyszy dziecko, jakie uczucia przeżywa, co o sobie myśl i jakie odbiera
wzrokowo. Osoby odgrywający swoje role mówią jak się czuli podczas scenki - co im
pomagało a co utrudniało kontakt z drugą stroną.
Omówienie:
W omówieniu ćwiczenia prowadzący podkreśla ważność przeżyć dziecka – istotne jest
żeby dostrzec uczucia i wśród całego ich wachlarza zobaczyć te, które mogą utrudnić
adaptację.
Ćwiczenie 8. „Postawy rodzicielskie”
Wprowadzenie przez prowadzącego:
Postawa rodzicielska jest to tendencja do zachowania się w pewien specyficzny
sposób. Musimy pamiętać, że to na co mamy wpływ jako rodzice to nasze
zachowania i przeżywane uczucia względem dziecka – również te które chcemy
ukryć i nie pokazywać. Wśród postaw rodzicielskich, które mogą wpływać na
problemy związane z pójściem do szkoły jest:

Postawa nadmiernie chroniąca – charakteryzuje się ona dużą
koncentracją na dziecku i uległością wobec niego. Może ona spowodować
opóźnienie dojrzałości społecznej, cechuje się dużą zależnością dziecka od
rodziców co w efekcie wpływa na utworzenie słabych więzi z grupą klasową.
Dziecko wówczas odczuwa brak poczucia bezpieczeństwa i radości z tego, że
przebywa poza domem. Może odczuwać lęk, niepokój i złość.
W sytuacji pojawienia się problemów dziecka w szkole „wina” przypisywana
jest nauczycielowi lub dzieciom – wszystkim tylko nie dziecku.

Postawa nadmiernie wymagająca
koncentracją na dziecku, dominacją
– charakteryzuje się dużą
i wysokimi wymaganiami. Sprzyja
kształtowaniu się takich cech jak brak wiary we własne możliwości, lęk przed
oceną, problemy z koncentracją uwagi.
7
W sytuacji pojawienia się problemów dziecka w szkole „wina” przypisywana
jest dziecku.

Postawa unikająca – charakteryzuje się dużym dystansem emocjonalnym
i uległością wobec dziecka. Wpływa na konflikty z nauczycielami i
rówieśnikami, dziecko może być pobudzone psychoruchowo z zaburzeniami
koncentracji uwagi.
W sytuacji pojawienia się problemów dziecka w szkole wina „leży” zależnie
od nastroju rodzica – raz po stronie dziecka, raz po stronie szkoły.

Postawa
odrzucająca
–
charakteryzuje
się
dużym
dystansem
emocjonalnym i dominacją wobec dziecka. Wpływa na agresywność,
nieposłuszeństwo
dzieci,
zahamowanie
rozwoju
uczuć
wyższych,
zastraszanie, bezradność.
W sytuacji pojawienia się problemów dziecka tak naprawdę rodzice niezbyt
angażują się w problem bo mało ich to obchodzi.
Postawa rodziców, która sprzyja rozwojowi dziecka i radzeniu sobie w nowych
sytuacjach to:

Postawa akceptacji i współpracy – dziecko jest odważne, wesołe, w
nowej sytuacji wierzy we własne możliwości i czuje się bezpiecznie. Dziecko
potrafi współpracować z grupą. W sytuacji pojawienia się problemów
dziecka w szkole rodzice rozpatrują go z kilku stron i próbują go rozwiązać,
często we współpracy z dzieckiem i dorosłymi zaangażowanymi w kłopot.
Przebieg ćwiczenia: Prowadzący dzieli uczestników na 4 podgrupy, z której każda
losuje jedną postawę rodzicielską (nadmiernie chroniąca, nadmiernie wymagająca,
unikająca i odrzucająca).
W pierwszym etapie ćwiczenia rodzice opracowują przebieg rozmowy z dzieckiem
według wylosowanej postawy. Następnie grupa ma się zastanowić się jakie trudności
mogą spotkać rodziców i dzieci w okresie kiedy dziecko idzie pierwszy raz do szkoły, a
oni prezentują określoną postawę. Sytuacja może dotyczyć okresu przed pójściem do I
klasy lub pierwszych dni dziecka w szkole.
W drugim etapie ćwiczenia rodzice opracowują przebieg rozmowy z dzieckiem według
postawy współpracy.
Komentarz prowadzącego:
8
Optymistyczne jest, że można zmienić postawę. Wymaga to jednak: świadomości,
treningu, autokontroli i pracy nad sobą.
Ćwiczenie 9. „Poradzę sobie w nowej sytuacji”
Instrukcja dla rodziców: Uczestnicy całej grupy maja się zastanowić jakie cechy
pomagają dziecku w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami społecznymi jak np.
pójście pierwszy raz do szkoły. Prowadzący spisuje te cechy na tablicy.
Następnie każdy rodzic otrzymuje symboliczne 100 zł na zakup cech, które chciałby,
aby posiadało jego dziecko. Każdy może kupić dowolna kartę. Jeżeli więcej niż jedna
osoba chce kupić daną cechę następuje licytacja. W tym ćwiczeniu ważne jest
zwrócenie uwagi na umotywowanie wyboru określonej cechy przez uczestników.
(opr. na podstawie M. Załusińska, W. Malinowski, Trening umiejętności wychowawczych)
- Informacja zwrotna od uczestników o odczuciach i myślach towarzyszących ćwiczeniu.
Ćwiczenie 10. „Moje zasoby”
Instrukcja dla rodziców: Każdy uczestnik składa kartkę A5 na 3 części i w pierwszej
części wpisuje swoje zasoby jako rodzica. W środkowej części kartki rodzic rysuje
symbol siebie samego – gdybym określił siebie jako żywioł- jakim byłbym żywiołem,
gdybym określił siebie jako roślinę – jaką byłbym rośliną, gdybym określił siebie
inaczej – jak?
Gdy rodzice rysują siebie w symbolu
prowadzący włącza spokojną, relaksującą
muzykę. Następnie wpisują czego są świadomi u siebie, jakich swoich cech i
umiejętności.
Dwie części kartki składamy, a na trzeciej odkrytej części uczestnicy grupy wpisują
jakie zasoby, pozytywne cechy widzą u danej osoby. (Członkowie grupy poznali siebie
nawzajem poprzez wspólną pracę. Każda z osób po otrzymaniu pracy osoby z boku
wpisuje pozytywną cechę, którą w niej zaobserwowała, cecha ta ma być atutem,
mocną stroną. Członkowie grupy przekazują sobie nawzajem własne rysunki, które
kolejne osoby uzupełniają o atut osoby – symbolem lub pismem.
Kolejnym etapem tego doświadczenia jest refleksja indywidualna (na tle muzyki… co
dowiedziałem się o sobie, jak się teraz czuję ?)
Osoby chętne dzielą się swoimi doświadczeniami z ćwiczenia na forum np. : jak się
teraz czuję, co jest dla mnie ważne, czego dowiedziałem się o sobie o własnych
9
zasobach? Jakie moje cechy jako rodzica mogą pozytywnie wpłynąć na dziecko i jego
start w szkolne życie.
Komentarz prowadzącego:
Często w radzeniu sobie z problemami w życiu skupiamy się na brakach i wadach –
nie jest to rozwojowe. Praca na odkrywaniu własnych zasobów jest siłą do zmiany.
Istnieją w nas obszary znane samemu sobie oraz niewidoczne dla siebie a widoczne
dla innych. Istnieje też obszar ukryty (własne „ja” ukryte przed innymi) oraz
nieznane „ja”. Ćwiczenie którego Państwo doświadczyliście oparte jest na tzw.
Oknie Johariego, które pokazuje, że zdolność do otwierania się przed innymi zależy
od samoświadomości i samoakceptacji. Zatem tworzenie związku pociąga za sobą
pracę nad powiększeniem pola dostępnego i zmniejszeniem obszarów ukrytych i nie
spostrzeganych.
Podsumowanie zajęć.
Prowadzący zadaje pytania uczestnikom (przykłady):
- czego się nauczyłem?
- na co zwróciłem uwagę?
- co chcę wykorzystać w praktyce?
- indywidualne refleksje i uczucia…
Autorzy: Elżbieta Błażejewska-Bandurska – psychoterapeuta PP-P nr 2 w Elblągu
Katarzyna Małkiewicz – psychoterapeuta PP-P nr 2 w Elblągu
10