full pdf version

Rogala B., Kasperska-Zaj¹c A.Czynnoœæ p³ytek krwi w chorobach
atopowych
165
IMMUNOLOGIA
KLINICZNA
Alergia Astma Immunologia, 2003, 8(4), 165-168
Czynnoœæ p³ytek krwi w chorobach atopowych
Blood platelet function in atopic diseases
BARBARA ROGALA, ALICJA KASPERSKA-ZAJ¥C
Katedra i Klinika Chorób Wewnêtrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej ŒAM, ul. 3 Maja 13/15, 41-800 Zabrze
Oprócz powszechnie znanej roli p³ytek w utrzymaniu homeostazy
uk³adu krzepniêcia, zwraca siê uwagê na znaczenie tych komórek
w mechanizmach patogenetycznych chorób alergicznych. W przebiegu
alergicznego zapalenia stwierdza siê zmiany w czynnoœci p³ytek krwi
np. agregacji, adhezji. Dokonano przegl¹du piœmiennictwa
dotycz¹cego funkcji p³ytek krwi w chorobach z krêgu atopii.
Alergia Astma Immunologia, 2003, 8(4), 165-168
S³owa kluczowe: p³ytki krwi, agregacja, adhezja, choroby atopowe
Rola p³ytek w zachowaniu homeostazy procesów
krzepniêcia jest dobrze poznana. Nie w pe³ni doceniany
jest natomiast udzia³ tych komórek w patomechanizmie
odczynów alergicznych, w których p³ytki uczestnicz¹
w analogiczny sposób, jak eozynofile, poddaj¹c siê procesowi chemotaksji i uwalniaj¹c ca³y szereg prozapalnych mediatorów [1,2].
Rola p³ytek w rozwoju odpowiedzi immunologicznej
Na b³onie komórkowej p³ytek wykryto receptor o niskim powinowactwie dla IgE [1,3-5]. Odkrycie receptora dla IgE na tych komórkach poszerzy³o ³añcuch komórek bezpoœrednio zaanga¿owanych w patologii zale¿nej
od IgE i stanowi³o przes³ankê do ponownego wzrostu zainteresowania dysfunkcj¹ trombocytów w procesie alergicznego zapalenia. Wykazano aktywn¹ rolê p³ytek w reakcji cytotoksycznej zale¿nej od przeciwcia³. Aktywacja
tego procesu w czasie obrony przeciwpaso¿ytniczej zachodzi za poœrednictwem receptora niskiego powinowactwa dla IgE jako konsekwencja antygenowo swoistej aktywacji tych komórek zale¿nej od swoistej IgE [6-8].
Badania Pfuellera i wsp. [9] wskazuj¹ na receptorowy
mechanizm zró¿nicowania reakcji p³ytek na okreœlon¹
klasê immunoglobulin. Kompleksy immunologiczne zawieraj¹ce IgG ³¹cz¹ siê z powierzchni¹ p³ytek za poœrednictwem odnoœnego receptora, co prowadzi do uwalnia-
There is evidence that platelets participate in the pathogenetic
mechanism of allergic diseases, in addition to playing a major role
in the homeostasis of coagulation system. On the other hand the
allergic inflammation may change the action of platelet, e.g.
aggregation, adhesion. This paper is review of a bibliography
presenting the function of platelet in patient with different forms
of clinical manifestation of atopy.
Alergia Astma Immunologia, 2003, 8(4), 165-168
Key words: blood platelet, aggregation, adhesion, atopic diseases
nia serotoniny i nasilenia agregacji p³ytek, nie wp³ywaj¹c
na generacjê wolnych rodników tlenowych, który to proces zachodzi za poœrednictwem receptora dla IgE i nie
jest zwi¹zany z agregacj¹ tych komórek.
Grupa badaczy skupiona wokó³ Capron przytacza
wiele dowodów na podobieñstwo strukturalne pomiêdzy
FcεRII (CD23) na p³ytkach i innych komórkach (eozynofilach, makrofagach/monocytach) [4,5,7]. Autorzy ci
przedstawiaj¹ wyniki badañ œwiadcz¹ce o hamowaniu
przez przeciwcia³o monoklonalne BB10 o wysokim stopniu swoistoœci w stosunku do receptora niskiego powinowactwa dla IgE (FcεII) wi¹zania znakowanej radioaktywnie IgE z b³on¹ komórkow¹ p³ytek. Wi¹zanie tego
przeciwcia³a powoduje supresjê zale¿nych od IgE cytotoksycznych funkcji trombocytów. P³ytki krwi chorych
zaka¿onych paso¿ytami i wykazuj¹cych cechy atopii
wykazuj¹ istotnie wiêksz¹ ekspresjê FcεRII ni¿ analogiczne komórki osób zdrowych. Metod¹ chromatografii
powinowactwa z u¿yciem przeciwcia³a monoklonalnego
BB10 zidentyfikowano, analogicznie jak na eozynofilach,
wi¹zanie IgE z b³onowymi cz¹steczkami p³ytek o ciê¿arze molekularnym 45 i 31 kDa.
Sugeruje siê, i¿ sCD23 (rozpuszczalny odpowiednik
receptora komórkowego o ma³ym powinowactwie dla IgE
sFcεRII) jest now¹ wielofunkcyjn¹ cytokin¹, której wzrost
stê¿enia w surowicy wystêpuje w zespo³ach chorobowych
166
Alergia Astma Immunologia, 2003, 8(4), 165-168
przebiegaj¹cych z nadmiernym wytwarzaniem IgE
[10-12]. Udowodniono, ¿e stê¿enie sCD23 w surowicy
koreluje bezpoœrednio z ekspresj¹ FcεRII na powierzchni
takich komórek, jak limfocyty, eozynofile, monocyty i p³ytki.
Aktywnoœæ receptora komórkowego CD23 i stê¿enie
sCD23 pozostaje w œcis³ym zwi¹zku z czynnoœci¹ IL-4,
odgrywaj¹cej kluczow¹ rolê w syntezie IgE i IgG4 [10,13].
Aktywacja p³ytek krwi w procesie alergicznego
zapalenia
Jedn¹ z powszechnie stosowanych metod badania
stopnia aktywnoœci p³ytek krwi in vivo jest oznaczanie
stê¿enia w osoczu bia³ek uwalnianych z ich ziarnistoœci.
Ponadto, pod wp³ywem aktywacji tych komórek ulegaj¹
ekspresji bia³ka b³onowe m.in. selektyna P (antygen
CD62P) oraz bia³ko lizosomów (antygen CD63) uznane
za typowe markery ich aktywacji i wyst¹pienia reakcji
uwalniania.
Yamamoto i wsp. [14] wykaza³ w surowicy chorych
na astmê oskrzelow¹ wzrost stê¿enia chemokin uwalnianych z ziarnistoœci á trombocytów – β-tromboglobuliny
(β-TG) i czynnika p³ytkowego 4 (PF4), swoistych markerów aktywacji tych komórek. W astmie nocnej stwierdzono dobowe zmiany w stopniu aktywacji p³ytek pozostaj¹ce w zwi¹zku z zaburzeniami wentylacji p³uc u tych
chorych [15]. W badaniu z zastosowaniem prowokacji
dooskrzelowej, wykazano wzrost stê¿enia β-TG i PF4
w pop³uczynach oskrzelowo-pêcherzykowych, który korelowa³ ze wzrostem stê¿enia mediatorów uwalnianych
podczas póŸnej reakcji zapalnej [16]. W naszych badaniach nie obserwowaliœmy wzmo¿onego uwalniania β-TG
i PF4 u chorych na sezonowy alergiczny nie¿yt nosa
w okresie naturalnej ekspozycji na alergeny (w sezonie
pylenia) [17].
Wskazuje siê na udzia³ aktywowanych p³ytek w procesie zapalnym zwi¹zanym z zespo³em atopowego wyprysku/zapalenia skóry (AEDS – atopic eczema/dermatitis syndrome). Czynniki aktywuj¹ce p³ytki krwi nasilaj¹ wewn¹trzp³ytkowy metabolizm kwasu arachidonowego na drodze cyklooksygenzy i lipooksygenazy, którego
produkty mog¹ mieæ istotne znaczenie w patogenezie
zmian obserwowanych w AEDS [18,19].
Wykazano u chorych na AEDS zwiêkszon¹ aktywacjê p³ytek ocenian¹ na podstawie pomiaru stê¿eñ PF4
w surowicy [20]. Zwiêkszone stê¿enie PF4 stwierdzone
u badanych chorych w aktywnym okresie choroby w porównaniu z grup¹ kontrol¹ mo¿e wskazywaæ nie tylko na
wzmo¿on¹ aktywacjê tych komórek, ale tak¿e na udzia³
PF4 jako chemokiny w procesie alergicznego zapalenia.
Obserwacje te potwierdzaj¹ wczeœniejsze wyniki badania na zwierzêtach wskazuj¹ce na istotny udzia³ tej chemokiny w patomechanizmie zespo³u atopowego wyprysku/zapalenia skóry [21].
Interesuj¹ce wyniki badañ dotycz¹ce oceny funkcji
p³ytek wyizolowanych od chorych z nadwra¿liwoœci¹ na
roztocza kurzu domowego i/lub py³ki roœlin przedstawiaj¹
Joseph i wsp. [5]. P³ytki wyizolowane od tych chorych
generowa³y w obecnoœci odnoœnego alergenu cytotoksyczne mediatory i chemiluminiscencjê. Immunoadsorpcja IgE czy te¿ preinkubacja p³ytek z IgE szpiczaka hamowa³a to zjawisko. Z kolei inkubacja p³ytek wyizolowanych od osób zdrowych z surowic¹ chorych z alergi¹
i nastêpowe dodanie alergenu lub te¿ przeciwcia³a antyIgE indukowa³o analogiczn¹ jak u chorych odpowiedŸ
ze strony p³ytek. Badania te mog¹ œwiadczyæ o zale¿nym
od IgE mechanizmie obserwowanej dysfunkcji p³ytek.
Agregacja p³ytek krwi w chorobach atopowych
Dane dotycz¹ce zaburzeñ przebiegu agregacji p³ytek
w chorobie atopowej s¹ stosunkowo nieliczne. PAF (Platelets Activating Factor – czynnik aktywuj¹cy p³ytki) jest
wa¿nym mediatorem anafilaksji, o znacz¹cej roli zarówno we wstêpnej fazie, jak i w podtrzymywaniu procesów
alergiczno-zapalnych. Czynnik ten jest równoczeœnie silnym stymulatorem agregacji p³ytek [22]. W doœwiadczeniu na zwierzêtach obserwowano akumulacjê p³ytek krwi
w naczyniach p³ucnych zarówno w czasie anafilaksji, jak
i w stanach bronchospastycznych [23,24]. U chorych
z ró¿nymi manifestacjami klinicznymi alergii stwierdzono wyd³u¿ony czas krzepniêcia [25,26]. Tym ciekawsze
s¹ wyniki badañ niektórych autorów, wskazuj¹ce na upoœledzon¹ zdolnoœci agregacji p³ytek w odpowiedzi na
dzia³anie ró¿nych czynników stymuluj¹cych agregacjê
u chorych z atopi¹. Gallagher i wsp. [25] stwierdzi³ obni¿enie zdolnoœci p³ytek do agregacji indukowanej ró¿nego typu stymulatorami: ADP, trombin¹, kolagenem, epinefryn¹, u osób z sezonowym nie¿ytem nosa. Autor ten
wykaza³ zale¿noœæ dysfunkcji trombocytów od ekspozycji alergenowej i rodzaju u¿ytego induktora. W okresie
poza sezonem pylenia wynik testu agregacji stymulowanej epinefryn¹ i kolagenem by³ porównywalny z grup¹
kontroln¹, natomiast agregacja indukowana ADP i trombin¹ pozostawa³a upoœledzona. Maccia i wsp. [27] zwróci³ uwagê na upoœledzenie funkcji agregacyjnej p³ytek stymulowanych adrenalin¹ u chorych na astmê wykazuj¹cych
jednoczeœnie podwy¿szone wartoœci IgE (>250 IU/ml).
Szczeklik i wsp. [26] obserwuj¹c przed³u¿ony czas
krwawienia, os³abion¹ zdolnoœæ agregacyjn¹ p³ytek u chorych na astmê i py³kowicê, zwróci³ uwagê na wzglêdn¹
niewra¿liwoœæ p³ytek na dzia³anie PAF-u.
W badaniach w³asnych [28, 29] u wiêkszoœci chorych z alergi¹ powietrznopochodn¹, zarówno w py³kowicy jak i w alergii na roztocze kurzu domowego, obserwowano upoœledzenie zdolnoœci p³ytek krwi do agregacji.
Nie wykazano ró¿nic w szybkoœci agregacji u chorych na
py³kowicê w porównaniu z grup¹ kontroln¹. Ró¿nic tych
Rogala B., Kasperska-Zaj¹c A.Czynnoœæ p³ytek krwi w chorobach atopowych
nie obserwowano równie¿ w obrêbie grupy chorych miêdzy wynikami badañ w sezonie pylenia i w okresie pe³nej
remisji objawów choroby. W grupie chorych na sezonowy/okresowy alergiczny nie¿yt nosa stwierdzono istotne
obni¿enie intensywnoœci agregacji indukowanej ADP i brak
zale¿noœci stwierdzonych zaburzeñ funkcji p³ytek od sezonu pylenia. Ponadto, wykazano dodatni¹ korelacjê miêdzy stopniem upoœledzenia intensywnoœci agregacji a stê¿eniem w surowicy sCD23 [28]. Inni badacze, równie¿
stwierdzili upoœledzenie drugiej fazy agregacji w okresie
naturalnej ekspozycji antygenowej, jednak¿e w przeciwieñstwie do nas obserwowali normalizacjê agregacji p³ytek
w okresie poza sezonem pylenia [25].
Obni¿enie intensywnoœci agregacji p³ytek u chorych
z alergi¹ wziewn¹ mo¿e wynikaæ z zaburzeñ uwalniania
lub aktywnoœci wewnêtrznych czynników uwalnianych
przez p³ytki b¹dŸ te¿ zmiany w ekspresji receptorów na
powierzchni tych komórek. Brak zmian obserwowanych
zaburzeñ czynnoœci p³ytek w zale¿noœci od okresu badania (w sezonie pylenia i po jego zakoñczeniu) pozwala
wykluczyæ wp³yw ekspozycji alergenowej na ujawnienie siê stwierdzonych nieprawid³owoœci.
Nie obserwowano ró¿nic pomiêdzy intensywnoœci¹
i szybkoœci¹ agregacji p³ytek pod wp³ywem ADP, trombiny i kolagenu u chorych na AEDS o umiarkowanym
nasileniu zmian bez towarzysz¹cej alergii wziewnej a grup¹ osób zdrowych [30]. Wyniki przeprowadzonego przez
nas badania oraz wczeœniejsze doniesienia œwiadcz¹
o tym, ¿e spoœród chorób atopowych spaczona funkcja
p³ytek w zakresie ich agregacji wystêpuje jedynie w alergicznych chorobach uk³adu oddechowego, a zespó³ atopowego wyprysku/zapalenia skóry jest jednostk¹ o odrêbnych cechach ni¿ inne choroby z krêgu atopii, przynajmniej w zakresie badanych parametrów [30].
W literaturze rozwa¿ane s¹ ró¿ne mechanizmy supresji agregacji p³ytek w atopii, z których ¿aden – jak
dotychczas – nie zosta³ jednoznacznie udowodniony.
Gallagher i wsp. [2] uwa¿aj¹, ¿e za upoœledzenie zdolnoœci agregacyjnej p³ytek chorych z alergi¹ odpowiedzialny jest surowiczy czynnik hamuj¹cy agregacjê p³ytek
(APIF - platelets inhibitory factor). Czynnik ten wyizolowano z surowicy metod¹ s¹czenia na ¿elu Sephadex
G-25. Opisano go jako sta³¹ substancjê peptydow¹ o stosunkowo niskim ciê¿arze cz¹steczkowym 500-3500 kDa,
która hamuje agregacjê autologicznych p³ytek osób zdro-
167
wych. Autorzy uwa¿aj¹, ¿e APIF oddzia³uje supresyjnie
na agregacjê poprzez hamowanie procesów fosforylacji.
Mills i wsp. [31] ³¹czy upoœledzenie agregacji p³ytek,
szczególnie drugiej fazy tego procesu, intensywnoœci,
z funkcj¹ receptora β adrenergicznego. Zaburzenie wewn¹trzp³ytkowych szlaków metabolicznych syntezy prostaglandyn jest kolejn¹ atrakcyjn¹ hipotez¹ t³umacz¹c¹
hyporeaktywnoœæ p³ytek w atopii [32].
Os³abienie zdolnoœci p³ytek do agregacji wystêpuje
u osób z chorob¹ atopow¹, w której znacz¹c¹ rolê w inicjowaniu i podtrzymywaniu ³añcucha reakcji odpowiedzialnych za manifestacjê objawów klinicznych choroby pe³ni
PAF. Jedna z funkcji biologicznych tego mediatora jest
stymulacja agregacji. Badania Hensona [33] t³umacz¹ tê
pozorn¹ sprzecznoœæ. Autor ten w doœwiadczeniu na królikach wykaza³, ¿e preinkubacja p³ytek z PAF-em uniemo¿liwia nastêpnie proagregacyjne dzia³anie PAF-u na te
komórki. Hyporeaktywnoœæ p³ytek chorych z alergi¹ w odpowiedzi na PAF wynikaæ wiêc mo¿e z przewlek³ej aktywacji tych komórek in vivo. Proponowana jest równie¿
teza, ¿e w warunkach in vitro APIF jest inhibitorem
PAF-u [2].
Immunoterapia alergenowa a dysfunkcja p³ytek
Jak wspomniano u chorych na alergiczny nie¿yt nosa
uczulonych na roztocze kurzu domowego obserwowano
upoœledzenie zdolnoœci p³ytek krwi do agregacji. Immunoterapia alergenowa spowodowa³a czêœciow¹ poprawê
nieprawid³owej funkcji p³ytek u tych chorych, wykazuj¹c s³ab¹, jakkolwiek znamienn¹ korelacjê ze scorem
objawów klinicznych. Wykazanie takiej wspó³zale¿noœci przemawia na rzecz zwi¹zku pomiêdzy kliniczn¹ odpowiedzi¹ tych chorych na zastosowane leczenie i popraw¹ dysfunkcji p³ytek. Pozytywne oddzia³ywanie na
funkcjê p³ytek krwi mo¿e byæ jednym z mechanizmów
dzia³ania immunoterapii alergenowej u chorych z alergi¹
na roztocza kurzu domowego [28].
Jak wynika z przedstawionych danych, p³ytki krwi
s¹ zaanga¿owane w spaczony w atopii proces immunoregulacji, co mo¿e mieæ okreœlony skutek kliniczny. Dokonuj¹cy siê postêp badañ nad rol¹ tych komórek w zapaleniu alergicznym umo¿liwia dalsze poznanie patogenezy
chorób alergicznych.
168
Alergia Astma Immunologia, 2003, 8(4), 165-168
Piœmiennictwo
1. Capron A, Ameisen JC, Joseph M i wsp. New functions for
platelets and their pathological implications. Int Arch Allergy
Appl Immunol 1985; 77: 107-114.
2. Gallagher JS, Splansky GL, Bernstein L. A platelet aggregation
inhibitory factor in allergic patients. w: Perspectives in asthma.
PAF in asthma. wyd. Holme G., Morley J. (red.). Academic Press
Harcourt Brace Jovanovich, Publishers London, San Diego, New
York Berkeley, Boston, Sydney, Tokyo, Toronto. 1986; 83-96.
3. Capron A, Dessaint JP, Capron M i wsp. From parasites to allergy:
the second receptor for IgE (FcεR2). Immunol Today 1986; 7:
15-18.
4. Capron M, Jouault T, Prin L i wsp. Functional study of a
monoclonal antibody to IgE Fc receptor (FcεR2) of eosinophils,
platelets and macrophages. J Exp Med 1986; 164: 72-89.
5. Joseph M, Capron A, Ameisen JC i wsp. The receptor for IgE
on blood platelets. Eur J Immunol 1986; 16: 306-312.
6. Bout D, Joseph M, Pontet M i wsp. Rat resistance to
schistosomiasis: platelet-mediated cytotoxicity induced by Creactive protein. Science 1986; 231: 153-156.
7. Joseph M, Ameisen JC, Kuœnierz JP i wsp. Participation of the
IgE receptor in the toxicity of blood platelets against
schistosomes. Acad Aci Paris 1984; 298: 55-60.
8. Joseph M, Auriault C, Capron A i wsp. A new function for
platelets: IgE-dependent killing of schistosomes. Nature 1986;
303: 810-812.
9. Pfueller SL, Lusher EF. The effects of aggregated immunoglobulins
on human blood platelets in relation to their complement fixing
abilities. J. Immunol. 1972; 109: 517-525.
10. Balkwill FR, Burke F. The cytokine network. Immunology 1989;
10: 299-304.
11. Delespesse G, Serfati M, Peleman R. Influence of recombinant
IL-4, IFNg, IFNa on the production of human IgE-binding factor
(soluble CD23). J Immunol 1989; 142: 134-138.
12. Gordon J, Flores-Romo L, Cairns JA. CD23: a multifunctional
receptor/lymphokine? Immunology Today 1989; 10: 153-157.
13. Vercelli D, Geha RS. Regulations of IgE synthesis in humans: A
tale of two signals. J Allergy Clin Immunol 1991; 83: 285-295.
14. Yamamoto H, Nagata M, Tabe K i wsp. The evidence of platelet
activation in bronchial asthma. J Allergy Clin Immunol 1993;
91: 79-87.
15. Morrison JPJ, Pearsons B, Dean HG i wsp. Platelet activation in
nocturnal asthma. Thorax 1991; 46: 197-200.
16. Averill FJ, Hubbard WC, Proud D i wsp. Platelet activation in
the lung after antigen challenge in a model of asthma. Am Rev
Respir Dis 1992; 145: 571-576.
17. Kasperska-Zaj¹c A, Rogala B. Platelet activity measured by
plasma levels of beta-thromboglobulin and platelet factor 4 in
seasonal allergic rhinitis during natural pollen exposure. Inflamm
Res 2003; 52: 477-479.
18. Hilger RA, Neuber K, König W. Conversion of leukotriene A4
by neutrophils and platelets from patients with atopic dermatitis.
Immunology 1991; 74: 689-695.
19. Neuber K, Hilger RA, König W. Differential increase in 12-HETE
release and CD29/CD49f expression of platelets from normal
donors and from patients with atopic dermatitis. Int Arch Allergy
Immunol 1992; 98: 339-342.
20. Kasperska-Zaj¹c A, Rogala B, Nowakowski M. Enhanced release
of platelet factor into the circulation in patients with atopic
eczema/dermatitis syndrome. Ann Acad Med Bia³ostocensis
2003; 48: 128-130.
21. Watanabe O, Natori K, Tamari M i wsp. Significantly elevated
expression of PF4 (platelet factor 4) and eotaxin in the NOA
mouse, a model for atopic dermatitis. J Hum Genet 1999; 44:
173-176.
22. Vargaftig BB, Chignarg M, Benveniste J. Present concept on
the mechanisms of platelet aggregation. Biochem Pharmacol
1981; 30: 263-271.
23. Pinckard RM, Halonen M, Palmer JD i wsp. Intravascular
aggregation and pulmonary sequestration of platelets during IgEinduced systemic anaphylactic in the rabbit: abrogation of lethal
anaphylactic shock by platelet depletion. J Immunol 1977; 119:
2185-2193.
24. Vargaftig BB, Lefort J, Chignarg M i wsp. Platelet-activating
factor induces a platelet-dependent bronchoconstriction unrelated
to the formation of prostaglandin derevites. Eur J Pharmacol
1980; 65: 185-192.
25. Gallagher JS, Bernstein IL, Maccia CA i wsp. Cyclic platelet
dysfunction in IgE-mediated allergy. J Allergy Clin Immunol
1978; 62: 229-235.
26. Szczeklik A, Milner PC, Birch J i wsp. Prolonged bleeding time,
reduced platelet sensitivity and increased platelet mass are a trait
of asthma and hay fever. Thromb Haemost 1986; 56: 283-287.
27. Maccia CA, Gallagher JS, Ataman G i wsp. Platelet thrombopathy
in asthmatic patients with elevated immunoglobulin. E J Allergy
Clin Immunol 1977; 59: 101-108.
28. Rogala B, Gumprecht J, Strojek K i wsp. Agregacja p³ytek i
ekspresja receptora o niskim powinowactwie dla IgE Fcε RII
(CD23) u chorych na py³kowicê. Pnenum Alergol Pol 1993; 61:
133-137.
29. Rogala B, Gumprecht J, Gawlik R i wsp. Platelet aggregation in
IgE-mediated allergy with elevated soluble FcεRII/CD23 level.
J Invest Allergol Clin Immunol 1995; 5: 161-165.
30. Rogala B, Gumprecht J, Glück J. Platelet aggregation in atopic
dermatitis. Platelets 1999; 10: 341-344.
31. Mills DCB, Roberts GCK. Effects of adrenaline on human blood
platelets. J Physiol 1967; 193: 443-449.
32. Moncada S, Vane JR, Higgs EA. Human arterial and venous
tissues generate prostacyclin (prostaglandin X), a potent inhibitor
of platelet aggregation. Lancet 1997; 1977; 1: 18-24.
33. Henson PM. Activation and desensitization of platelets by
platelet-activating factor (PAF) derived from IgE-sensitized
basophils I. Characteristics of the secretory response. J Exp Med
1976; 132: 937-942.