Case Niemcy - Departament Europejskiego Funduszu Społecznego

Case Niemcy
System nauki zawodu w Niemczech jest niezwykle efektywny. Jego cechą charakterystyczną
jest dwutorowość. Teoretyczne podstawy zawodu przekazywane są w szkole zawodowej,
praktyka zaś jest domeną przedsiębiorstw1.
Co ważne to przedsiębiorcy ponoszą koszty kształcenia praktycznego. Dotyczy to zarówno
delegowania własnych pracowników do pracy w charakterze instruktorów, jak i wypłacania
uczniom wynagrodzeń. Wg reprezentatywnego badania Federalnego Instytutu Kształcenia
Zawodowego koszt brutto kształcenia jednej osoby wyniósł 16,2 tys. euro rocznie (2007 r.).
Koszt netto uwzględniający włączenie uczniów i uczennic w procesy produkcyjne sięgnął od
2,6 tys. euro w Niemczech Wschodnich do 3,9 tys. euro w Niemczech Zachodnich. Korzyści
jakie otrzymuje pracodawcy w zamian są znaczące. Poprzez trafne decyzje związane z
zatrudnieniem nowych pracowników redukują koszty rekrutacji. Uczestnictwo w procesie
kształcenia pozwala bowiem firmie dobrze poznać potencjalnego pracownika, przed
podjęciem decyzji o jego zatrudnieniu. Ponadto daje możliwość wyposażenia go w pożądane
kwalifikacje zawodowe. Okres edukacji jest również czasem budowania lojalności oraz
poczucia identyfikacji z przedsiębiorstwem – cech, o które coraz trudniej na rynku pracy.
Dochodzą do tego również korzyści związane z poprawą społecznego odbioru
przedsiębiorstwa angażującego się w proces kształcenia młodych ludzi.
Uczestnictwo w dualnym systemie kształcenia zawodowego reguluje umowa ucznia z
pracodawcą. Posiada ona cechy umowy o pracę. Na jej podstawie uczeń/pracownik
otrzymuje regulowane ustawowo rosnące z roku na rok wynagrodzenie (uzależnione od
zawodu), ubezpieczenie społeczne, prawo do urlopu (nie ma natomiast prawa do ferii oraz
wakacji), jest również zobligowany do pracy zmianowej (ale nie może pracować w nocy).
Jednocześnie uczeń pobiera naukę teorii w szkole zawodowej. Wraz z upływem czasu
zwiększa się nacisk na kształcenie praktyczne (początkowo są to 3, później zaś 4 dni w
tygodniu). Zdarza się, że (zwłaszcza w wysokospecjalizowanych branżach, w których szkoła
obsługuje rozległy geograficznie obszar) nauka ma charakter blokowy - co jakiś czas
odbywają się trwające 1-2 tygodniowe zjazdy, przy czym koszty dojazdu i zakwaterowania
pokrywają uczniowie.
Dla każdego zawodu podlegającego pod dualny system kształcenia zawodowego wydawane
są przepisy regulujące program nauczania. Zawierają one w szczególności:
 określenie zawodu nabywanego w zakładzie pracy
 czas trwania nauki zawodu
 rodzaj wiedzy i umiejętności
1
Opracowano na podstawie: Fachglossar – Betriebliche Ausbildung, Bundesministerium fur Bildung und
Forschung, Bonn 2011 oraz Mazik-Gorzelańczyk M., Niemiecki system kształcenia zawodowego wobec
wyzwań rynku pracy, Biuletyn Niemiecki nr 19, www.csm.org.pl
Usługa współfinansowana w 85% ze
środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu
Społecznego
 przybliżoną strukturę merytoryczną i czasową kształcenia zawodowego
 standardy wymagań egzaminacyjnych
Program kształcenia zawodowego zawarty w regulaminie kształcenia zawodowego to jedynie
minimum, które zakład pracy może rozszerzyć.
Zakład kształcący uczniów musi spełniać warunki decydujące o jego przydatności
edukacyjnej. Dotyczą one wyposażenia zakładu oraz obecności fachowej kadry.
Wykres 1.
Dualny system kształcenia zawodowego w Niemczech
Przedsiębiorstwo
Uczeń
Szkoła zawodowa
Instytucja
pomocnicza
(izba
branżowa)
O tego typu przydatności decydują instytucje pomocnicze takie jak: Izby PrzemysłowoHandlowe oraz Izby Rzemieślnicze. Stanowią one ważne uzupełnienie systemu kształcenia
dualnego. Poza oceną zdolności przedsiębiorstwa do prowadzenia kształcenia zawodowego
w ich kompetencji leży prowadzenie mediacji w przypadkach sporów pomiędzy partnerami
umowy o pracę w celu nauki zawodu. Realizują one ponadto niektóre elementy, wymaganej
przez program kształcenia, praktycznej nauki zawodu, których nie podejmuje
przedsiębiorstwo. Co ważne, to pracodawca ponosi koszty tego typu usługi. Podmioty te
odpowiadają również na potrzeby przedsiębiorców w zakresie szkoleń zatrudnionych już
pracowników.
W dualnym systemie kształcenia bierze udział około 25 proc. wszystkich niemieckich
przedsiębiorstw, czyli mniej więcej połowa posiadających niezbędne ku temu uprawnienia.
Pozostali przedsiębiorcy wskazują na bariery uniemożliwiające im włączenie się do systemu
takie jak: biurokracja oraz koszty. Zdecydowanie częściej na uczestnictwo w systemie
decydują się duże przedsiębiorstwa produkcyjne. Liczba miejsc pracy/stażu oferowanych w
zakładach pracy jest niższa od popytu. Dla części chętnych do podjęcia praktycznej nauki
zawodu oznacza to oczekiwanie (czasem nawet kilkuletnie). W 2010 r. odsetek będących w
takiej sytuacji zamykał się w przedziale od 10 proc. w Niemczech Wschodnich do 14 proc. w
Usługa współfinansowana w 85% ze
środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu
Społecznego
Niemczech Zachodnich. Aby nie wypadli z systemu kształcenia oferuje się im tzw. Działania
integracyjne. Jednocześnie jednak nie wszystkie miejsca praktykowania są zapełnione, na co
składa się szereg czynników w tym m.in.: niż demograficzny, niska mobilność przestrzenna
młodych ludzi czy brak osób z predyspozycjami do pracy w danych branżach.
Niemiecki system podstawowego kształcenia zawodowego obejmuje szerszy niż w Polsce
zakres kształcenia. Na poziomie zasadniczym obejmuje np. zawody okołomedyczne,
związane z branżą chemiczno-laboratoryjną czy socjalno-wychowawczą.
Fundamentalna różnica wynika z faktu prowadzenia praktycznej nauki zawodu w
przedsiębiorstwach. Zaangażowanie pracodawców w proces kształcenia to efekt tradycji oraz
przejaw społecznej odpowiedzialności biznesu. Systemowe zaangażowanie firm powoduje, iż
edukacja zawodowa wpisuje się w zmieniające się trendy na rynku pracy. Mankamentem
tego typu rozwiązania jest jednak uzależnienie możliwości nauki zawodu od koniunktury
gospodarczej i bieżącej kondycji przedsiębiorstw.
Usługa współfinansowana w 85% ze
środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu
Społecznego