Rynek Produktów Ekologicznych

SZKOŁ
SZKOŁA GŁ
GŁÓWNA GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
WYDZIAŁ
WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH
Rynek
Produktów
Ekologicznych
dr Mariusz Maciejczak
www.maciejczak.pl
1
WYKŁAD 4
podaż
EKONOMIKA PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ
popyt
2
Gospodarstwo ekologiczne jest
podmiotem gospodarczym.
ZIEMIA
KAPITAŁ
PRACA
ORGANIZACJA
Wydzielenie
ORGANIZACYJNE
Wydzielenie
EKONOMICZNE
Wydzielenie
PRAWNE
Metody
ekologiczne
3
Gospodarstwo ekologiczne to firma.
Gospodarstwa ekologiczne są
PRZEDSIĘBIORSTWAMI, podobnie jak
konwencjonalne gospodarstwa rolnicze.
Gospodarstwa ekologiczne, będąc
przedsiębiorstwami, muszą ukierunkować
prowadzoną produkcję pod kątem
oczekiwań RYNKU.
4
Gospodarstwa ekologiczne od innych
gospodarstw rolniczych różnią się
wyłącznie metodami produkcji oraz
przyjętą hierarchią celów.
5
Od ekofilozofii do EKOnomiki
…
Cele podrzędne
Ochr.
przyrody
Dotacje
Bez chemii
Cele pośrednie
Cele nadrzędne
Środki na życie
Utrzymać gospodarstwo
Żyć na wsi
Wykształcić dzieci
6
Rachunek ekonomiczny umożliwia
realizację celów w danych warunkach i
przy przyjętych ograniczeniach
Określenie celów
Znajomość zasobów
+
Warunki zewnętrzne
--------------------------------------------=
ZASADA RACJONALNEGO
GOSPODAROWANIA
7
Rachunek ekonomiczny jako
podstawa realizacji przyjętych celów
koszty
efekty
efekty
koszty
koszty
RACHUNEK
EKONOMICZNY
efekty
8
KAŻDA FIRMA
POWINNA ZASPOKAJAĆ
POTRZEBY RYNKU
Z ZYSKIEM !
9
NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA –
podstawowe kryterium ustalania
kierunku produkcji w gospodarstwie.
Produkcja na sprzedaż (towarowa)
z 1 ha lub 1 zwierzęcia
- Koszty zmienne
(zależne od poziomu
produkcji)
- Koszty stałe
(nie zależą od poziomu
produkcji)
NADWYŻKA
BEZPOŚREDNIA
=
=
Dochód rolniczy
10
Schemat obliczania produkcji i
przychodów w gospodarstwie rolnym.
Trzoda
chlewna
Produkcja w
toku na
początku
roku
obrotowego
Bydło
Pszenica
Produkcja w
toku na
koniec roku
obrotowego
Razem produkcja z
gospodarstwa rolnego
Dopłaty
Usługi
Inne
przychody z
gospodarstwa
Razem przychody z gospodarstwa rolnego
11
Schemat obliczania dochodu w
gospodarstwie rolnym.
Przychody z gospodarstwa rolnego
Zużycie
pośrednie (w
gospodarstwie)
Podatki
Wartość dodana brutto
Amortyzacja
Wartość
dodana netto
Dopłaty do
działalności
inwestycyjnej
Koszty
czynników
zewnętrznych
Dochó
Dochód z
gospodarstwa
rolniczego
12
KAŻDE GOSPODARSTWO
ROLNE, W SZCZEGÓLNOŚCI
EKOLOGICZNE, POWINNO
PROWADZIĆ ZAPISY
KSIĘGOWE !
13
Opłacalność produkcji ekologicznej.
Czy produkcja ekologiczna jest
opłacalna?
Komu bardziej opłaca się być rolnikiem
ekologicznym?
14
Gospodarstwa ekologiczne w próbie FADN
Na podstawie artykułu:
Nachtman G., Żekało M. (2006): Efektywność
ekonomiczna
gospodarstw
ekologicznych
na
tle
konwencjonalnych w 2004r.”. Zagadnienia Ekonomiki
Rolnej Nr 2/2006, Wyd. IERiGZ-PIB, Warszawa.
15
Gospodarstwa ekologiczne w próbie FADN
ð W 2004 r. po raz pierwszy w puli danych zbieranych w Polsce
przez System Zbierania i Wykorzystania Danych Rachunkowych
z Gospodarstw Rolnych UE (ang. Farm Accountancy Data
Network, FADN) znalazły się gospodarstwa ekologiczne. W
próbie znalazło się 109 certyfikowanych gospodarstw
ekologicznych, które stanowiły 6,5% ogółu gospodarstw
ekologicznych działających w Polsce, oraz 0,9% wszystkich
gospodarstw objętych badaniami Polskiego FADN. Jednak
zebrane dane na temat ich wyników ekonomiczno-finansowych
nie mogą być uznane za reprezentatywne.
ð Próba gospodarstw do badań oprócz podstawowego kryterium
jakim była wielkość ekonomiczna, dobrana została na podstawie
typu rolniczego i liczby gospodarstw znajdujących się w
regionie. Polska została podzielona na cztery regiony rolnicze:
Pomorze i Mazury, Mazowsze i Podlasie, Wielkopolska i Śląsk
oraz Małopolska i Podgórze. Badane gospodarstwa rozlokowane
były głównie w regionach Mazowsze i Podlasie oraz Małopolska
i Podgórze, czyli w Tych, w których najliczniej funkcjonowały
gospodarstwa ekologiczne w Polsce
16
Rozmieszczenie gospodarstw ekologicznych
i upraw w 2004r. w regionach FADN
Regiony
Polskiego
FADN
Pomorze i
Mazury
Mazowsze i
Podlasie
Wielkopolska i
Śląsk
Małopolska i
Podgórze
Razem
Liczba
gospodarstw
ekologicznych
w próbie
FADN
16
Liczba
gospodarstw
ekologicznych
z certyfikatem
w regionie
210
Powierzchnia upraw w regionach w ha.
Uprawy
Łąki i
Uprawy
rolnicze
pastwiska
warzywnicze
11633,9
11395,9
100,7
618,7
6
196
5708,3
8223,5
136,1
321,5
55
524
8889,8
5397,2
371,2
1352,6
32
753
7125,8
13844,0
222,0
911,2
109
1683
33357,7
38860,7
830,0
3203,6
Uprawy
sadownicze
i jagodowe
17
Struktura upraw i pogłowie zwierząt w badanych gospodarstwach
Wyszczególnienie
Liczba gospodarstw
Wielkość ekonomiczna ESU
Powierzchnia i struktura użytków rolnych
Powierzchnia użytków rolnych
W tym
- powierzchnia dodzierżawiona
- zboża
- pozostałe uprawy polowe
- uprawy ogrodnicze (warzywa)
- sady
- uprawy pastewne
Pogłowie zwierząt
Zwierzęta ogółem
W tym
- krowy mleczne
- trzoda chlewna
Gospodarstwa w typie
„Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie”
tradycyjne
ekologiczne
274
16
5,5
5,5
ha
%
ha
%
11,6
100,0
9,6
100,0
1,8
7,1
1,6
0,4
0,7
1,8
LU
4,7
15,5
61,2
13,8
3,4
6,0
15,5
%
100,0
1,2
3,5
1,5
1,1
1,0
2,4
LU
3,6
12,5
36,5
15,6
11,5
10,4
25,0
%
100,0
1,4
2,2
29,8
46,8
1,3
1,5
36,1
41,7
18
Wartość produkcji w badanych gospodarstwach
Wyszczególnienie
Produkcja ogółem
Produkcja roślinna i produktów
roślinnych
W tym
- zboża
- rośliny białkowe
- ziemniaki
- rośliny oleiste
- rośliny przemysłowe
- uprawy ogrodnicze (warzywa)
- owoce
Produkcja zwierzęca
Produkcja pozostała
Gospodarstwa w typie
„Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie”
EKOLOGICZNE
TRADYCYJNE
Wartość
produkcji
w
zł/gosp.
Wartość
produkcji
w zł/1 ha
UR
Struktura
produkcji
Wartość
produkcji
w
zł/gosp.
Wartość
produkcji
w zł/1ha
UR
Struktura
produkcji
Wskaźnik
relacji:
tradycyjne
= 100%
40675,0
28775,0
4237,0
2997,4
100,0
70,7
48132,0
34429,0
4149,3
2968,0
100,0
71,5
84,5
83,6
3944,0
1277,0
2679,0
1159,0
474,0
12137,0
6997,0
11661,0
239,0
401,8
133,0
279,1
120,7
49,4
1264,3
728,9
1214,7
24,9
9,7
3,1
6,6
2,9
1,2
29,8
17,2
28,7
0,6
11308,0
397,0
3345,0
899,0
1312,0
8128,0
5454,0
13056,0
647,0
974,8
34,2
288,4
77,5
113,1
700,7
470,2
1125,5
55,8
23,5
0,8
6,9
1,9
2,7
16,9
11,3
27,1
1,3
34,9
321,7
80,1
128,9
36,1
149,3
128,3
89,3
36,9
19
Wydajność produkcji roślinnej
oraz nakłady pracy w badanych gospodarstwach
Wyszczególnienie
Tradycyjne
Gospodarstwa w typie
„Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie”
Wskaźnik relacji:
Ekologiczne
tradycyjne = 100%
Plon pszenicy (dt/ha)
Plon owsa (dt/ha)
Plon żyta (dt/ha)
Plon ziemniaków (dt/ha))
Nakłady pracy ogółem (AWU)
Nakłady pracy własnej (AWU)
Nakłady pracy najemnej (AWU)
53,9
35,0
33,7
229,3
1,78
1,66
0,12
32,1
25,5
20,7
162,9
2,04
1,59
0,46
59,6
72,9
61,4
71,0
114,6
95,8
383,3
20
Koszty produkcji w badanych gospodarstwach
Wyszczególnienie
Koszty ogółem
1. Zużycie pośrednie
1.1 Koszty bezpośrednie
W tym:
- nawozy
- środki ochrony roślin
- nasiona i sadzonki
1.2 Koszty ogólnogospodarcze
2. Amortyzacja
3 Koszy czynników
zewnętrznych
Z tego:
- opłata pracy
- czynsze dzierżawne
- odsetki
Gospodarstwa w typie
„Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie”
EKOLOGICZNE
TRADYCYJNE
zł/gosp.
zł/1
UR
28381,0
17570,0
10042,0
ha
Struktura
w%
Wskaźnik
relacji:
tradycyjne
= 100%
3246,4
2188,5
1383,8
100,0
67,4
42,6
75,4
69,2
62,6
3645,0
2132,0
2319,0
9335,0
10716,0
1555,0
314,2
183,8
199,9
904,7
923,8
134,1
9,7
5,7
6,2
24,8
28,5
4,1
45,5
30,7
71,5
80,6
61,9
268,6
1033,0
235,0
287,0
89,1
20,3
24,7
2,7
0,6
0,8
347,8
33,2
176,3
Struktura
w%
zł/gosp.
zł/1
UR
29,56,4
1830,2
1046,0
100,0
61,9
35,4
37658,0
25387,0
16052,0
1660,0
655,0
1657,0
7528,0
6633,0
4177,0
172,9
68,2
172,6
784,2
690,9
435,1
5,8
2,3
,8
26,5
23,4
14,7
3593,0
78,0
506,0
374,3
8,1
52,7
12,6
0,3
1,8
ha
21
Rachunek wartości dodanej
wg. metodyki FADN w badanych gospodarstwach
Wyszczególnienie
Produkcja ogółem
Zużycie pośrednie
Saldo bieżących dopłat i
podatków
Wartość dodana brutto
Amortyzacja
Wartość dodana netto
Koszty czynników
zewnętrznych
Dochód z gospodarstwa
rodzinnego w
przeliczeniu na pow.
użytków własnych
Gospodarstwa w typie
„Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie”
Na gospodarstwo w PLN
Na 1 ha UR w PLN
tradycyjne
ekologiczne
Wskaźnik
relacji
(tradycjne=100)
tradycyjne
ekologiczne
Wskaźnik
relacji
(tradycjne=100)
48132
25387
2016
40675
17570
26699
84,5
69,2
133,9
4149
2189
174
4237
1830
281
102,1
83,6
161,8
24761
10716
14045
1555
25804
66233
19171
4177
104,2
61,9
136,5
268,6
2135
924
1211
134
2688
691
1997
435
125,9
74,8
164,9
324,6
12490
14994
120,0
1274
1785
140,1
22
Ocena ekonomiczno-rynkowych
efektów wsparcia finansowego
rolnictwa ekologicznego w Polsce
Autor: Paweł Grzelak
Promotor: Dr. Inż. Mariusz Maciejczak
Recenzent: Prof. dr hab. Henryk Runowski
Cel pracy, hipotezy badawcze
Jakie są ekonomiczno-rynkowe efekty wsparcia finansowego
rolnictwa
ekologicznego w Polsce?
Hipotezy badawcze
ð Hipoteza I: Rolnictwo ekologiczne stanowi istotny element
Wspólnej Polityki Rolnej.
ð Hipoteza II: System wsparcia rolnictwa ekologicznego w Polsce
powoduje brak powiązania produkcji z rynkiem.
ð Hipoteza III: Dotacje do produkcji ekologicznej istotnie
wpływają na dochód rolniczy w polskich gospodarstwach
ekologicznych.
ð Hipoteza IV: Grupa docelowa dla dotacji dla rolnictwa
ekologicznego powinna ulec zmianie z gospodarstw rolnych na
przedsiębiorstwa rolne, czyli producentów towarowych.
Metodologia i źródła danych
Metodologia
ð
ð
ð
ð
ð
Metoda studiów literatury
Metody scenariuszowe
Metody analizy statystycznej
Metoda studium przypadku
Metoda ankietowa z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu
Źródła danych pierwotnych
ð
ð
Ankieta wśród 25 rolnikow
Wywiady poglebione ekonomiczniez wykorzystaniem kwestionariusza ankiety
Źródła danych wtórnych
ð
ð
ð
ð
ð
ð
Publikacje książkowe
Artykuły zamieszczone w specjalistycznych pismach branżowych
Materiały z konferencji
Ustawy i Rozporządzenia
Internetowe bazy danych statystycznych
Strony internetowe
Przegląd literatury
Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej podlega ciągłej
reformie -w coraz większym stopniu równoważy cele
ekonomiczne, społeczne i środowiskowe
Rolnictwo ekologiczne
istotnym elementem WPR
Coraz większa popularność
rolnictwa ekologicznego
w Polsce – efekt
wprowadzenia
dotacji ekologicznych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów IJHARS.
Przegląd literatury (cd.)
Rynek żywności ekologicznej w Polsce
nadal w początkowej fazie rozwoju
Przegląd literatury (cd.)
ð Dochód rolniczy w Polsce wzrasta
ð Uzyskanie wysokiego dochodu jednym z najważniejszych
celów rolników (także ekologicznych) w Polsce
SPRZECZNOŚĆ CELÓW
WPR
Producenci
Ekologiczni
Wyniki badań (1) : studium przypadku
Studium przypadku
ð Cztery gospodarstwa ekologiczne, woj. mazowieckie,
ð Dwa z nich sprzedają produkty na rynek ekologiczny
1) Gospodarstwa
sprzedające na
rynek
ekologiczny
uzyskały znacznie
wyższy dochód
(zł/ha)
40%
Źródło: opracowanie własne
Wyniki badań (2) : studium przypadku
ð Dotacje ekologiczne partycypują istotną część w dochodzie
badanych gospodarstw.
ð Szczególnie dużą (27% i 37%) w gospodarstwach dostarczających
produkty ekologiczne na rynek konwencjonalny
Źródło: opracowanie własne
Wyniki badań (3) : metoda ankietowa kwestionariusz wywiadu
Badani rolnicy ekologiczni prezentowali dwie odmienne postawy
względem podejścia do problematyki rolnictwa ekologicznego.
Rolnictwo ekologiczne
wg. badanych
„Filozofia
życia”
Producenci towarowi
Możliwość
uzyskania
wysokiego
dochodu
Wnioski (1)
ð Rolnictwo ekologiczne istotnym elementem WPR,
wpisującym się w kierunek jej aktualnych reform
(hipoteza I)
ð Wzrost popularności rolnictwa ekologicznego w Polsce
(efekt wprowadzenia systemu dotacji ekologicznych)
ð System wsparcia gospodarstw ekologicznych w Polsce
(dotacje ekologiczne) nie spełnił całości oczekiwań:
- Brak korelacji – NIE UDOWODNIL PAN TEGO STATYSTYCZNIE,
WIEC MOŻE NIE KORELACJA, A IINNE SLOWO?) pomiędzy
produkcją ekologiczną, a rynkiem ekologicznym (hipoteza II),
- Znaczny udział dotacji ekologicznych w dochodzie gospodarstw
(20 – 37%) (hipoteza III) powoduje negatywny wpływ na
postępowanie rolników ekologicznych.
Wnioski (2)
Nieefektywność dotychczasowego systemu oraz dalsza
reforma WPR przyczynią się do zmiany grupy docelowej
dla dotacji ekologicznych (hipoteza IV).
Przeniesienie wsparcia
Gospodarstwa
rolne
Przedsiębiorstwa
rolne (towarowe)
Studium Przypadku.
ANALIZA TRZECH
GOSPODARSTW ROLNYCH
Z DOLINY BIEBRZY
34
Wybrane elementy charakterystyki
badanych gospodarstw rolnych
Gospodarstwo
Wielość
gospodarstwa
w ha użytków
rolnych
Liczba pól w
rozłogu
gospodarstwa
Duża Jednostka
Duża Jednostka
Przeliczeniowa na Przeliczeniowa na
1 ha użytków
1 ha Głównej
rolnych
Powierzchni
Paszowej
A
8,57
20
1,27
0,89
B
13,14
7
0,67
0,66
C
17,58
26
0,63
1,23
35
Pakiety rolnośrodowiskowe w
badanych gospodarstw rolnych
Pakiety działań rolnośrodowiskowych wdrożone w badanych gospodarstwach
Rok
2004
2005
2006
A
S01
K01b
P01b
G01a02
S01
K01b
P01b
G01a02
S01
K01b
P01b
G01a02
Gospodarstwo
B
S02a01
S02b01
S02a01
S02b01
S02a02
S02b02
C
S02a02
S02b02
S02c02
S02d02
S02a02
S02b02
S02c02
S02d02
S02a02
S02b02
S02c02
S02d02
36
Badane gospodarstwa rolne
są mało efektywne
2000
1826,30
1800
1634,09
1529,65
1600
1409,56
1400
PLN
1200
1025,64
1000
910,59
784,82
866,58
800
600
493,00
400
200
0
Gos podars two A
SNb.pr.roślinnej /1 ha UR
Gos podars two B
SNb. pr. zw ierzęcej /1 ha DJP
Gos podars two C
SNb. pr. rolniczej /1 ha UR
37
Jak poszczególne instrumenty polityki
rolnej wpłyną na przykładowe
gospodarstwa rolne w Dolinie Biebrzy?
Scenariusze badań
Scenariusz
I
II
II
IV
V
Nadwyżka
Maksymalne
bezpośrednia z
dopłaty
produkcji rolniczej bezpośrednie z I i
II filaru WPR
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Płatności
Płatności za
rolnośrodowiskowe gospodarowanie na
ONW
x
x
x
x
38
Zmiana poziomu Nadwyżki Bezpośredniej
w poszczególnych scenariuszach.
400%
350%
dynamika
300%
250%
200%
150%
100%
50%
0%
s1
s2
s3
s4
s5
scenariusz
gospodarstw o A
gospodarstw o B
gospodarstw o C
39
Zmiana poziomu Dochodu Rolniczego Brutto
w poszczególnych scenariuszach.
600%
500%
dynamika
400%
300%
200%
100%
0%
s1
s2
s3
s4
s5
s ce narius z
gospodarstw o A
gospodarstw o B
gospodarstw o C
40
ROLNICTWO
EKOLOGICZNE DAJE
SZANSE NA SUKCES,
ALE GO NIE
GWARANTUJE !
41