Archikatedra pw. Wniebowzięcia NMP

13. O£TARZ JEZUSA MI£OSIERNEGO wykonany w 1986 roku. Umieszczono w nim obraz
Jezusa Mi³osiernego namalowany przez Ludomira Sleñdziñskiego w roku 1955. Wykonany zosta³
na osobist¹ proœbê ksiêdza Micha³a Sopoæki, propagatora kultu Mi³osierdzia Bo¿ego wed³ug
wskazówek z objawieñ œwiêtej siostry Faustyny Kowalskiej. W o³tarzu towarzysz¹ obrazowi dwa
ostro³ukowe witra¿e przedstawiaj¹ce postaci œwiêtej siostry Faustyny i ksiêdza Micha³a Sopoæko
wykonane wed³ug projektu W³adys³awa i Wojciecha Kozio³ów.
14. TABLICA PAMI¥TKOWA ods³oniêta w 1983 roku podczas uroczystoœci sprowadzenia z
Poznania prochów odwa¿nego i zas³u¿onego dla diecezji wileñskiej biskupa barona Edwarda
Roppa, który swoj¹ prostolinijn¹ postaw¹ umacnia³ kresowy Koœció³ w trudnych latach na
pocz¹tku XX wieku.
15. MONUMENT przy zewnêtrznej, wschodniej œcianie koœcio³a, wystawiony w 1988 roku z okazji
600-lecia istnienia diecezji wileñskiej. Zaprojektowany zosta³ przez Dymitra Grozdewa. Sk³ada siê
z dwuczêœciowego coko³u z szarego granitu oraz zwieñczenia, w którym dominuj¹ trzy wileñskie
krzy¿e osadzone na granitowym kamieniu polnym. Od krzy¿y sp³ywaj¹ symboliczne strumienie
³ask, a towarzyszy im napis podkreœlaj¹cy odwieczne panowanie Chrystusa.
Materia³y:
Krzysztof Antoni Jab³oñski, “Bia³y i czerwony. Koœcio³y bia³ostockiej parafii farnej”, 2008
Andrzej Lechowski, “Bia³ystok. Przewodnik historyczny”, 2009
Bia³ystok. Manchester Pó³nocy, pod red. Anety Ku³ak, Bia³ystok 2010.
Witaj w Archikatedrze Bia³ostockiej!
Znajdujesz siê w koœciele rzymskokatolickim pod wezwaniem
Wniebowziêcia Najœwiêtszej Marii Panny w Bia³ymstoku, nazywanym
„czerwonym koœcio³em”. Jest on pami¹tk¹ d³ugotrwa³ych zmagañ
bia³ostoczan z administracj¹ carsk¹ o wybudowanie drugiej œwi¹tyni w
mieœcie.
PRZEWODNIK PO ARCHIKATEDRZE
Nieco historii...
Ju¿ w latach 60-tych XIX wieku, ze wzglêdu na znaczny przyrost mieszkañców miasta
spowodowany rozwojem przemys³u, budowa drugiej œwi¹tyni rzymskokatolickiej w Bia³ymstoku
sta³a siê koniecznoœci¹. Z powodu represji po Powstaniu Styczniowym nie mo¿na by³o przez d³ugi
czas zrealizowaæ tego zamierzenia. Pierwsze oznaki z³agodzenia restrykcji przez w³adze carskie
pojawi³y siê w latach 80-tych XIX wieku. Proboszcz i dziekan bia³ostockiej parafii, ksi¹dz Wilhelm
Szwarc, rozpocz¹³ starania o wzniesienie nowego koœcio³a. Zleci³ on opracowanie projektu
architektowi Józefowi Piusowi Dziekoñskiemu. W 1895 roku po zakoñczeniu prac projektowych
rozpoczêto starania o uzyskanie zgody na budowê. Pocz¹tkowo w³adze odrzuca³y wszelkie proœby.
Jednak 16 listopada 1899 roku urz¹d gubernatorski wyda³ oficjalne pozwolenie na rozszerzenie i
rozbudowê koœcio³a bia³ostockiego. W latach 1900 - 1905 zosta³a dobudowana œwi¹tynia w stylu
neogotyckim. Jest koœcio³em o uk³adzie trójnawowej bazyliki z transeptem. Przedstawia popularny
w Polce typ tzw. wielkiej katedry. Œwi¹tyniami bliŸniaczymi, zaprojektowanymi równie¿ przez
Józefa Piusa Dziekoñskiego, s¹ miêdzy innymi koœció³ pod wezwaniem œw. Floriana na
warszawskiej Pradze, koœció³ Matki Bo¿ej Pocieszenia w ¯yrardowie oraz katedra Opieki
Najœwiêtszej Marii Panny w Radomiu, bêd¹ce przyk³adami neogotyku wiœlano-ba³tyckiego,
stanowi¹ce wed³ug ówczesnych opinii najlepsze egzemplifikacje polskiego stylu narodowego. W
latach 80-tych XX wieku bia³ostocki koœció³, jako sanktuarium z obrazem Matki Boskiej
Mi³osierdzia, sta³ siê celem licznych pielgrzymek. Przyczyni³o siê to do uhonorowania œwi¹tyni
tytu³em bazyliki mniejszej (21 marca 1985 roku). Podczas swojej wizyty w Bia³ymstoku 5 czerwca
1991 roku papie¿ Jan Pawe³ II powo³a³ diecezjê bia³ostock¹, a koœció³ sta³ siê katedr¹. Rok póŸniej
diecezjê podniesiono do rangi archidiecezji, a œwi¹tyni nadano tytu³ archikatedry.
Na planie koœcio³a odnajdziesz cyfry od 1 do 15. Wskazuj¹ one rozmieszczenie
zabytków i ciekawostek opisanych poni¿ej.
1. ZEWNÊTRZNE TYMPANONY W TRZECH PORTALACH WEJŒCIOWYCH przedstawiaj¹
sceny DŸwigania Krzy¿a, Ukrzy¿owania i Zmartwychwstania. Zosta³y wykonane przez
warszawsk¹ firmê Józefa Szpetkowskiego. W scenie Ukrzy¿owania cia³o Chrystusa obejmuje
przy nogach Maria Magdalena, a umar³emu Zbawicielowi towarzysz¹ postacie Maryi i œw. Jana
Ewangelisty.
2. DRZWI WEJŒCIOWE wykonane w bia³ostockiej odlewni Antoniego Wieczorka, który wniós³
poza tym znaczn¹ sumê, ca³y budulec ¿elazny, krzy¿e szczytowe i sygnaturki oraz spor¹ iloœæ
³at drewnianych podczas budowy œwi¹tyni.
3. ORGANY. W 1903 roku Jakub Sakowicz zawar³ umowê z wileñskim organmistrzem Józefem
Rudowiczem na wykonanie organów. Niestety prace przerwa³a œmieræ rzemieœlnika w 1905
roku. Parafia zwróci³a siê do specjalisty z Warszawy Antoniego Szymañskiego. Renomowana
Fabryka Organów Koœcielnych w Warszawie wykona³a kompletny instrument. Posiada on ponad
60 g³osów. Corocznie odbywaj¹ siê w katedrze koncerty organowe, podczas których wystêpuj¹
najwybitniejsi mistrzowie tego instrumentu. Na prospekcie organowym widnieje mosiê¿na
tablica fundacyjna: Za staraniem ksiêdza kanonika Wilhelma Szwarca dziekana bia³ostockiego
ufundowany zosta³ ten organ z ofiary by³ego marsza³ka powiatu bia³ostockiego Jakuba
Sakowicza, a wykonany przez Antoniego Szymañskiego w Warszawie w 1908 roku.
4. O£TARZ BOCZNY MATKI BOSKIEJ CZÊSTOCHOWSKIEJ wykonany w 1908 roku z
drewna pokrytego mas¹ mozaikow¹ w warszawskiej firmie Józefa Szpetkowskiego, wed³ug
projektu Józefa Piusa Dziekoñskiego. Nawi¹zuje kszta³tem do struktury architektonicznej
œwi¹tyni neogotyckiej z wyodrêbnion¹ naw¹ g³ówn¹, dwiema nawami bocznymi, dwuspadowym
dachem w kszta³cie wimpergi, dwiema a¿urowymi wie¿yczkami bocznymi i uskokowymi
przyporami bocznymi. W centralnej czêœci znajduje siê obraz Matki Boskiej Czêstochowskiej
przywieziony w 1906 roku z Czêstochowy przez bia³ostoczan wracaj¹cych z pielgrzymki
dziêkczynnej za wybudowan¹ œwi¹tyniê. Po bokach obrazu znajduj¹ siê rzeŸby œw. Józefa z
Dzieci¹tkiem i œw. £ukasza oraz anio³ów pod baldachimami. W o³tarzu umieszczono równie¿
podnoszony obraz ze scen¹ Przemienienia Pañskiego, ufundowany przez ma³¿eñstwo Marcelego
i Ewê Ramlów. W dolnej czêœci o³tarza napis: Za bytnoœci ks. Dziekana Kanonika W. Szwarca
o³tarz ten zbudowano ze sk³adek parafian i staraniem ks. J. Dudziñskiego. 3 maja 1908 roku.
5. AMBONA wykonana z bia³ego marmuru w 1909 roku wed³ug drugiego, “oszczêdniejszego”
projektu Józefa Piusa Dziekoñskiego przez Pracowniê Artystyczno-RzeŸbiarsk¹ R.S.
Lubowieckiego. W niektórych tylko fragmentach nawi¹zuj¹ca do stylu neogotyckiego.
6. O£TARZ ŒW. ANTONIEGO Z PADWY jest najstarszym o³tarzem w œwi¹tyni i pochodzi z
1906 roku. Zosta³ najprawdopodobniej wykonany w Warszawie. Drewno dêbowe do jego
konstrukcji zosta³o przygotowane przez pracowników zak³adów kolejowych z podbia³ostockich
Starosielc, którzy równie¿ sfinansowali budowê o³tarza. W centralnej czêœci znajduje siê obraz
olejny autorstwa Kazimierza Stabrowskiego, ufundowany przez Józefa Karpowicza, ziemianina
pochodz¹cego z maj¹tku Bia³ostoczek, ekonomistê i bankowca. Obraz przedstawia klêcz¹cego
œw. Antoniego w habicie franciszkañskim, adoruj¹cego Dzieci¹tko Jezus stoj¹ce na ksiêdze
Nowego Testamentu. W zwieñczeniu o³tarza znajduje siê mniejszy obraz ukazuj¹cy postaæ œw.
Kazimierza Królewicza. W polach bocznych znajduj¹ siê rzeŸby patronów Polski: œw. Wojciecha
z sercem i bibli¹ oraz œw. Stanis³awa z pastora³em.
7. DZWONEK SYGNATURKA ufundowany przez nadzoruj¹cego prace budowlane Wac³awa
Wêdrowskiego na zakoñczenie robót murarskich. Dzwonek zosta³ rêcznie wykuty w ¿elazie w
stylistyce neogotyckiej. Umieszczony w prezbiterium przy drzwiach do zakrystii rozpoczyna
swym dŸwiêkiem ka¿d¹ liturgiê.
8. O£TARZ G£ÓWNY. Neogotycki o³tarz g³ówny wykonany zosta³ z polichromowanego drewna
dêbowego w 1915 roku przez warszawsk¹ firmê Szpetkowskiego wed³ug projektu Wincentego
Bogatczyka, który ponadto wykona³ prace rzeŸbiarskie. W centralnym miejscu o³tarza
umieszczona jest trzyczêœciowa scena Wniebowziêcia Najœwiêtszej Marii Panny: na pierwszym
poziomie znajduj¹ siê postacie zdziwionych aposto³ów, stwierdzaj¹cych nieobecnoœæ niedawno
œpi¹cej Matki Chrystusa, na drugim Maria, unoszona na ob³oku w otoczeniu anio³ów. Ca³oœæ
zwieñczona jest przedstawieniem tronuj¹cej Trójcy Œwiêtej. W bocznych partiach widniej¹
p³askorzeŸbione sceny z ¿ycia Matki Bo¿ej: Zwiastowanie, Narodzenie Jezusa, Nawiedzenie œw.
El¿biety i Ofiarowanie w œwi¹tyni. Po bokach o³tarza umieszczono postacie œwiêtych: Floriana patrona stra¿aków i Jana Chrzciciela. U do³u znajduje siê poz³acane tabernakulum z
otaczaj¹cymi je p³askorzeŸbami anio³ów.
9. O£TARZ BOCZNY UKRZY¯OWANIA wykonany w stylu neogotyckim przez warszawskiego
artystê rzeŸbiarza Wincentego Begnesy w roku 1926. Chrystusowi na krzy¿u towarzysz¹ rzeŸby
Maryi i œw. Jana Ewangelisty. W skrzyd³ach umieszczone s¹ obrazy przedstawiaj¹ce Chrystusa
modl¹cego siê w Ogrójcu i anio³a czuwaj¹cego przy jego grobie.
10. TABLICA PAMI¥TKOWA ufundowana przez parafian w 1911 roku z okazji jubileuszu 50lecia kap³añstwa ksiêdza Wilhelma Szwarca.
11. KAPLICA MATKI BO¯EJ MI£OSIERDZIA poœwiêcona 27 listopada 1977 roku przez
metropolitê krakowskiego, kardyna³a Karola Wojty³ê. Projekt kaplicy, nawi¹zuj¹cy do
architektury Ostrej Bramy w Wilnie wykona³ w 1976 roku architekt wnêtrz Adolf Szczypiñski.
Kaplica w swym za³o¿eniu nawi¹zuje do szerz¹cego siê na Bia³ostocczyŸnie po II wojnie
œwiatowej kultu Matki Boskiej Ostrobramskiej, wywo³anego zmian¹ granic pañstwowych i
przyjazdem do Bia³egostoku arcybiskupa metropolity wileñskiego Romualda Ja³brzykowskiego.
W centralnej czêœci kaplicy znajduje siê kopia obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej,
namalowana w 1927 roku przez wileñsk¹ malarkê £ucjê Ba³zukiewiczównê.
12. EPITAFIA arcybiskupa Romualda Ja³brzykowskiego oraz administratorów apostolskich
Archidiecezji w Bia³ymstoku biskupów W³adys³awa Suszyñskiego i Adama Sawickiego
(pochowani przy archikatedrze).