Pneumokoki

Streptococcus pneumoniae
Bakteria Streptococcus pneumoniae jest Gram (+)
dwoinką i należy do najgroźniejszych bateryjnych patogenów
człowieka. Odpowiedzialna jest za szereg chorób inwazyjnych
o wysokiej śmiertelności oraz wielu trwałych powikłaniach.
Do
najważniejszych
należą
posocznica,
zapalnie
opon
mózgowo – rdzeniowych i zapalenie płuc. Stanowi najczęstszą
etiologię ostrego zapalenia ucha środkowego i zatok.
Najbardziej podatnymi grupami na zakażenia są dzieci poniżej 2 r. ż i dorośli powyżej 65 r. ż.
Różnice antygenowe bakterii są efektem różnego składu chemicznego polisacharydów
otoczkowych. Pozwala to na identyfikację 93 serotypów tej bakterii. Za większość
przypadków chorób inwazyjnych u dzieci odpowiada zaledwie kilkanaście serotypów
otoczkowych pneumokoka. Otoczka wielocukrowa uznawana jest za pierwszy czynnik
zjadliwości bakterii. Nie dopuszcza ona przeciwciał oraz białek dopełniacza do błony
komórkowej bakterii. Drugim czynnikiem zjadliwości S.pneumoniae jest proteaza IgA.
Enzym ten ułatwia kolonizację jamy nosowo-gardłowej.
Epidemiologia:
Bakteria S. pneumoniae wyposażona w oba czynniki zjadliwości, które pozwalają na
wniknięcie do organizmu człowieka oraz „oszukanie” układu immunologicznego, kolonizuje
błony śluzowe, penetruje komórki nabłonka, wywołuje zmiany patologiczne i zakażenia
ogólne w postaci posocznicy, a także zakażeń ośrodkowego układu nerwowego (OUN).
Nosicielami bakterii S.pneumoniae są ludzie. Nosicielstwo dotyczy około 5-10%
zdrowych dorosłych i ok. 20-60% zdrowych dzieci. Na częstość nosicielstwa ma wpływ wiele
czynników takich jak: wiek, pora roku, zakażenia wirusowe dróg oddechowych, pobyty w
żłobkach, przedszkolach czy domach dziecka. Uważa się, że stan bezobjawowego
nosicielstwa jest wynikiem zachowania równowagi pomiędzy naturalną odpornością
organizmu a zjadliwością drobnoustroju. Zaburzenie tej równowagi np. w wyniku infekcji
wirusowej może prowadzić do rozwoju zakażenia.
Nosicielstwo w jamie nosowogardłowej powoduje rozprzestrzenianie się zakażenia do
innych miejsc np. zatok, uszu oraz krwi. Kolonizacja jest wyższa u małych dzieci.
Przenoszenie
drobnoustroju
następuje
prawdopodobnie
1
drogą
kropelkową.
Okres
zakażalności jest nieznany i prawdopodobnie trwa on dotąd, dopóki bakteria pozostaje w
wydzielinach dróg oddechowych.
Sytuacje dodatkowo pogarsza jej globalne rozprzestrzenianie się i nabycie przez
pneumokoki oporności na antybiotyki między innymi na penicylinę. Fakt ten wpłynął na
zwiększoną umieralność z powodu zakażenia pneumokokowego. W przypadku zastosowania
efektywnego leczenia przeciwbakteryjnego drobnoustrój pozostaje w organizmie chorego
przez okres 24 godzin. W krajach w których wprowadzono obowiązkowe szczepienia przeciw
pneumokokom, znacznie spadła liczba najcięższych postaci choroby pneumokokowej, takich
jak posocznica lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zmniejszyła się też zapadalność
na zapalenie płuc i ostre zapalenie ucha.
10-letnie obserwacje ujawniły ponadto zjawisko nazywane efektem populacyjnym:
jedno zaszczepienie dziecko powoduje ochronę dwóch niezaszczepionych osób (np.
rodzeństwa, rodziców czy dziadków) ze względu na ograniczenie nosicielstwa bakterii.
Szczepienia:
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania inwazyjnej chorobie pneumokokowej wśród
dzieci jest szczepienie. W Programie Szczepień Ochronnych na rok 2016 obowiązek
poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym obejmuje dzieci z następujących
grup ryzyka:
a) Dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia:

po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającymi z wyciekiem
płynu mózgowo – rdzeniowego,

zakażone HIV,

po przeszczepie szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów
wewnętrznych lub przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego ,
b) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia chorujące na:

przewlekłe choroby serca, schorzenia immunologiczno – hematologiczne, w tym
małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną,

asplemię wrodzoną, dysfunkcję śledziony, po splenektomii lub po leczeniu
immunosupresyjnym,

pierwotne zaburzenia odporności,

choroby metaboliczne, w tym cukrzycę

przewlekłe choroby płuc, w tym astmę
2

przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy
c) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12 miesiąca życia urodzone przed ukończeniem
37 tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500g.
Niestety - dla pozostałych dzieci są to tak zwane
szczepienia zalecane czyli niefinansowane ze
środków znajdujących się w budżecie Ministra
Zdrowia.
Rodzice, którzy pragną uchronić swoje dzieci
muszą za te szczepienia zapłacić.
W obydwu obecnie dostępnych rodzajach szczepionek substancją czynną są
oczyszczone wielocukry otoczkowe S. pneumoniae. Pierwsza zawiera wielocukry 23
serotypów (szczepionka 23-walentna, PPV-23) najczęściej wywołujących zakażenia u
człowieka, zwłaszcza dróg oddechowych i bakteriemię. Szczepionka ta jest rekomendowana
tylko o osób powyżej 2 r.ż i tylko z grup zwiększonego ryzyka.
Druga szczepionka zawiera wielocukry 7,10 lub 13 serotypów (PCV-7, PCV-10, PCV-13).
Do szczepionek tych należą Prevenar PCV-7 oraz Synflorix PCV-10 (zarejestrowana w marcu
2009 roku), od grudnia 2009 roku zarejestrowana została szczepionka Prevenar13 PCV-13.
W przeprowadzonych a latach 2002 – 2004 badaniach IChP wykazano, że koniugowana
7-walentna szczepionka pokrywa w 73,1 % serotypy izolowanych szczepów wywołujących
zakażenia. Wszystkie serotypy szczepów opornych na penicylinę są obecne w tej szczepionce.
Ponadto przeprowadzone w Polsce badania na nosicielstwo nosogardłowe pneumokoków
wykazało, że aż 84,6 tych szczepów izolowanych od dzieci uczęszczających do żłobka
reprezentuje serotypy zawarte w PCV-7.
Obecnie na rynku dostępna jest szczepionka Prevenar 13, (13-walenta), która chroni
przed inwazyjną chorobą pneumokokową wywoływaną przez 13 możliwych serotypów.
3
Schematy stosowania szczepionek powszechnie stosowanych:
Schemat stosowania szczepionki 13-walentnej PCV-13
Szczepienie pierwotne
Szczepienie uzupełniające
3 dawki w odstępie 1
miesiąca
7 - 11 m.ż
2 dawki w odstępie 1
miesiąca
12 - 23 m.ż
2 dawki w odstępie 2
miesięcy
2 – 5 lat
1 dawka
wg. charakterystyki produktu leczniczego Prevenar 13
1 dawka pomiędzy 11 a 15
m.ż
1 dawka w 2. roku życia (np.
12 - 15 m.ż
Wiek w chwili podania
szczepionki
6 tygodni – 6 m.ż
Schemat stosowania szczepionki 10-walentnej PCV-10
Wiek w chwili podania
szczepionki
6 tygodni – 6 m.ż
Szczepienie pierwotne
Szczepienie uzupełniające
3 dawki w odstępie 1
miesiąca
Wcześniaki urodzone po 2736 tygodnia ciąży
3 dawki (pierwsza w wieku
2 m.ż) kolejne w odstępie co
najmniej 1 miesiąca
2 dawki w odstępnie co
najmniej 1 miesiąca
1 dawka co najmniej 6
miesięcy po ostatniej
(trzeciej) dawce szczepienia
podstawowego
1 dawka co najmniej 6
miesięcy po ostatniej dawce
szczepienia podstawowego.
Podanie 3 dawki w 2. roku
życia, po upływie co
najmniej 2 miesięcy po
ostatniej dawce
7 – 11 m.ż
12 – 23 m.ż
2 dawki w odstępnie co
najmniej 2 miesięcy
2 – 5 lat
2 dawki w odstępnie co
najmniej 2 miesięcy
wg. charakterystyki produktu leczniczego Synflorix
4
Podsumowanie:

Szczepienie „uczy” układ odpornościowy dziecka walki z zagrożeniem bez konieczności
przechodzenia niebezpiecznej choroby.

Pneumokoki to powszechnie występujące bakterie, łatwo się przenoszą np. poprzez
kichnięcie czy kaszel. Ok 20 – 60 % zdrowych dzieci to nosiciele pneumokoków.

Zakażenie pneumokokiem rozpoczyna się najczęściej od zapalenia ucha środkowego lub
innej, pozornie niegroźnej infekcji. Choroba może nagle przerodzić się w postać
inwazyjną, taką jak posocznica lub zapalenie opon mózgowych. Od tego momentu
rozwija się bardzo szybko i może doprowadzić do śmierci w ciągu nawet kilku godzin.

U dzieci, które uda się wyleczyć, mogą wystąpić trwałe następstwa przebytego zakażenia,
takie jak: uszkodzenie układu nerwowego, upośledzenie umysłowe, zaburzenia słuchu,
napady padaczkowe.

Szczepienia to najskuteczniejsza ochrona przeciw pneumokokom, w szczególności dla
niemowląt i dzieci poniżej 2 roku życia, których układ odpornościowy nie zdążył się
jeszcze w pełni ukształtować.

Ponad 90% dzieci zaszczepionych przeciwko pneumokokom wytwarza odporność i tym
samym jest chronione przed tymi groźnymi bakteriami.

Szerokie stosowanie, często nadużywanie antybiotyków doprowadziło do wytworzenia
oporności bakterii na te leki. Serotypy zawarte w szczepionce p/pneumokokom
reprezentują większość serotypów inwazyjnych oraz tych opornych na penicylinę. Dzięki
szczepieniom możemy uniknąć zakażeń oraz zachorowań na inwazyjną chorobę
pnemokokową w wobec braku nowych skutecznych leków aktywnych wobec opornych na
antybiotyki bakterii.

Szczepienia przeciw pneumokokom sprawdziły się na całym świecie, tam, gdzie one są
powszechne i obowiązkowe zapadalność na choroby wywołane przez pneumokoki spadła
nawet o 90%.
5
Literatura:
1. H. Czaja, J. Wysocki. Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych.
Wydawnictwo HELP-MED. Kraków 2012r.
2. W. Magdzik, D. Naruszewicz-Lesiuk, A. Zieliński. Wakcynologia.
ά-medica press. Bielsko-Biała 2007r.
3. Program Szczepień Ochronnych na rok 2012
Opracowały:
1. mgr Daria Kowalska
2. mgr inż. Dorota Barełkowska
6