kultura jako stymulator kreatywności i innowacyjności w regionie

Transkrypt

kultura jako stymulator
culture as a stimulus for
kreatywności
creativity
i innowacyjności w regionie
and innovation in the region
podsumowanie panelu
a summary of the panel
dyskusyjnego
discussion
xxii forum ekonomiczne
krynica-zdrój
4-6 września 2012
xxii economic forum
krynica
4-6 september 2012
culture as a stimulus for
kreatywności
creativity
i innowacyjności w regionie
and innovation in the region
podsumowanie panelu
a summary of the panel
dyskusyjnego
discussion
pl
6
en
10
pl
16
en
21
pl
26
en
30
edwin bendyk
jerzy hausner
krzysztof dudek
pl
44
en
52
pl
36
pl
62
en
39
en
67
michael schwarze-rodrian
monika smoleń
robert palmer
→4
4-6
wstęp
września 2012
jerzy hausner
/ 4-6 september 2012
krynica-zdrój
→5
jerzy hausner
wstęp
strona 6
preface
pages 10
→6
wstęp
jerzy hausner
jerzy hausner
wstęp
→ Dość rzadko mam możliwość poprowadzenia dyskusji, która okazuje się tak owocna jak ta przeprowadzona w ramach panelu „Kultura jako stymulator kreatywności i innowacyjności w regionie”, zwłaszcza gdy
weźmiemy pod uwagę, że organizatorzy Forum Ekonomicznego w Krynicy przeznaczyli na ten panel tylko 60
minut. Podstawowe wypowiedzi znakomitych panelistów odzwierciedlają przygotowane przez nich teksty.
Były on gotowe przed debatą i zostały udostępnione jej
uczestnikom.
Czytelnikom tej publikacji Narodowego Centrum Kultury, które było inicjatorem i gospodarzem panelu,
chciałbym zwrócić uwagę na te tezy panelistów, które
wydały mi się najistotniejsze i proponują nowe naświetlenie omawianych problemów.
edwin bendyk zwraca uwagę na „pułapkę technologicznego
determinizmu”, co – jego zdaniem – oznacza między innymi, że nie wystarczy zapewnić dostęp do cyfrowej infrastruktury, aby wyzwolić potencjał indywidualnej kreatywności i społecznej innowacyjności. Ta kluczowa myśl sygnalizuje, że innowacyjność jest zasadniczo efektem więzi
i interakcji społecznych, a nie samych rozwiązań technicznych i technologicznych. Pobudzają ją społeczne normy,
instytucje i media a nie sama techniczna infrastruktura.
To implikuje fundamentalne znaczenie kulturowych kompetencji, w tym umiejętności aktywnego i autonomicznego
komunikowania się. Trafnie Edwin Bendyk podkreśla, że
współcześnie kluczowe kompetencje to kompetencje krytyczne, czyli takie, które nie służą wyłącznie odbieraniu
komunikatu, ale także jego interpretacji i współkreowaniu.
→7
krzysztof dudek celnie wskazuje, że rozpowszechnioną
tezę, iż „kultura się liczy”, należy odnosić nie tylko i nie
tyle do wzrostu gospodarczego, ile do szerzej ujmowanego rozwoju społeczno-gospodarczego. Stymulując rozwój,
kultura współtworzy mechanizmy indywidualnej kreatywności i zbiorowej innowacyjności. Kultura jest nie tylko czynnikiem rozwoju, ale także integratorem różnych
czynników stanowiących składowe mechanizmu zmiany
społecznej i rozwoju. Z tego z kolei wynika inne zasadnicze
spostrzeżenie Krzysztofa Dudka: wydatki na kulturę ponoszone przez jednostki samorządu terytorialnego nie powinny być kierunkowane na promocję miasta czy regionu,
lecz na podnoszenie kompetencji kulturowych mieszkańców – obywateli. To oni – stając się faktycznie obywatelami
kultury – będą wnosić znaczący wkład do innowacyjności,
konkurencyjności i wzrostu regionu.
dowodzi, że polityka kulturalna jest niezbędna dla formowania partnerstwa rozwojowego. Przy
czym płaszczyzną tworzenia takich partnerstw nie powinno być wyłącznie dostrzeganie przesłanek inwestowania w projekty, przemysły i infrastrukturę kulturalną,
lecz przede zrozumienie znaczenia spójności społecznej
i szeroko pojętej „jakości życia”. Kultury i kreatywności
nie wolno sprowadzać do zagadnienia regionalnego czy
robert palmer
narodowego brandingu. To ma być przestrzeń kojarzenia różnych perspektyw i interesów w celu wyznaczania kierunków rozwoju i kreowania jego adekwatnych
mechanizmów. W tym kontekście pojawia się kwestia
przywództwa, odczytana przez Roberta Palmera jako
zdolność do kreowania partnerstwa rozwojowego i aktywnego uczestnictwa w nim.
michael schwarze- rodrian , omawiając doświadczenia
restrukturyzacji gospodarczej i społecznej transformacji Zagłębia Ruhry, wydobywa podstawowe znaczenie
dziedzictwa kulturowego, w tym przypadku dziedzictwa przemysłowego. Sukces rozwojowy jest w tym ujęciu
pochodną umiejętnego, twórczego włączenia dziedzictwa w funkcjonowanie regionu. To wymaga odczytania
i sięgnięcia po te materialne i intelektualne składowe
dziedzictwa, które mogą dawać siłę i przewagę rozwojową współcześnie, takie jak wiedza inżynierska, kreatywność techniczna, etos pracy zespołowej i szeroko pojętej
współpracy, także w zakresie kierowania i zarządzania
złożonymi systemami organizacyjnymi. I w tym kontekście Michael Schwarze-Rodrian eksponuje rolę uniwersytetów jako generatorów wiedzy społecznej oraz niezbędnego ogniwa przekształcania dziedzictwa w kapitał
rozwojowy.
→8
wstęp
monika smoleń zwraca uwagę, że dla poszukiwania wła-
ściwych relacji między kulturą i gospodarką – szerzej
rozwojem, fundamentalne znaczenie ma odniesienie
do edukacji, w tym edukacji kulturalnej. Podstawowym
jej celem powinno być kształtowanie umiejętności rozumienia i świadomego odbioru kultury, odczytywania
jej kodów oraz zachęcanie do aktywnego i twórczego
uczestnictwa w kulturze. Ważne jest także pozytywne wartościowanie uczestnictwa w kulturze. I także
w wypowiedzi Moniki Smoleń wraca zagadnienie wiązania kultury z jakością życia mieszkańców, a nie tylko
promocją regionu, do czego wiele jednostek samorządu
terytorialnego sprowadza swoje działania w obszarze
kultury.
Inspirujące teksty i wystąpienia panelistów stały się
podstawą sformułowania przeze mnie kilkunastu tez,
które stanowiły podsumowanie omawianego panelu:
W cywilizacji informacyjnej (poprzemysłowej) nie ma
sensu rozdzielanie rozwoju gospodarczego i społecznego. Nie chodzi już tylko o to, aby dostrzec, że jeden
wpływa na drugi. Sedno w tym, aby przyjąć, że jeden jest
drugim: jeśli rozwój nie jest społeczny, to nie jest też gospodarczy – i odwrotnie.
Rozwój dokonuje się za sprawą przenikania i wzmac-
jerzy hausner
niania się tego, co ekonomiczne i społeczne, materialne
i duchowe, twarde i miękkie. Wpływu kultury na rozwój
terytorialny (np. województwa czy miasta) nie należy
sprowadzać do kwestii promocji i zewnętrznej atrakcyjności, czyli do zagadnienia przyciągania: inwestorów,
kapitału turystów czy nowych rezydentów. O wiele ważniejsze jest dostrzeżenie jej znaczenia dla odkrywania,
wykorzystywania, waloryzowania i pomnażania własnych zasobów.
głównym kryterium rozwoju
nie jest poziom czy dynamika
tworzonego pkb, lecz
szeroko ujmowana jakość
życia mieszkańców.
Kluczem do zrozumienia istoty rozwoju jest kategoria
„podtrzymywalności” (sustainability). Ponieważ w Polsce, źle tłumaczymy i rozumiemy to pojęcie, ważne jest,
aby pokreślić, że mówimy o równowadze, ale i o zmianie.
Jeżeli w odniesieniu do równowagi rozwój ma mieć sensowną konotację, to idzie nie o równowagę, a równoważenie, nie o stałość, stabilizację, a stabilność.
Rozwój wynika z efektywnego wykorzystania różnych
kapitałów – twardych i miękkich. Współcześnie rola tych
→9
drugich – czyli kapitału: ludzkiego, intelektualnego, społecznego i kulturowego – rośnie.
to oznacza, że coraz
większej wagi nabiera
kapitał, który jest
w ludziach i jest osadzony
w relacjach społecznych
(kapitały miękkie)
w stosunku do kapitałów
(twardych), którymi ludzie
mogą i potrafią się posłużyć
(np. kapitał finansowy).
Dziedzictwo jest zakumulowanym przez wcześniejsze
pokolenia zasobem kapitałów.
Aby móc włączyć te zakumulowane kapitały w rozwój,
niezbędna jest tożsamość, ale rozumiana jako podmiotowość. Rzecz nie tylko w tym, kim się jest, z czego się wyrasta i co się posiada, ale także w tym, do czego się dąży,
co się chce osiągnąć.
Pożytkowanie dziedzictwa wymaga interpretacji i kreatywności, jest nie tylko jego poznawaniem i chronieniem, ale też jego waloryzowaniem i uzupełnianiem.
Rozwój to twórcze przeobrażenie własnego dziedzictwa.
Prawo do kultury to prawo do rozwoju i powinno być
traktowane jako jedno z podstawowych, konstytucyjnych praw człowieka.
Z tego prawa może faktycznie skorzystać tylko jednostka
lub zbiorowość autonomiczna i kreatywna. Dlatego samo
legislacyjne ustanowienie prawa do kultury jest zdecydowanie niewystarczające.
Nowoczesny rozwój to proces, w którym popyt generuje
podaż (stąd znaczenie edukacji kulturalnej), ale też podaż tworzy popyt (stąd znaczenie wolnego internetu).
Rozwój wiąże się ze zmianą technologiczną. Technologie
jednak nie zapewniają rozwoju. Czasami mogą go blokować. Technologie jedynie umożliwiają rozwój, który dokonuje się za sprawą komunikacji i współdziałania wielu
różnych podmiotów. Sieci koordynacji działań są społecznym interfejsem i katalizatorem rozwoju.
Dla rozwoju niezbędne są inteligentne sieci koordynacji
działań zbiorowych, czyli takie, które pobudzają wiedzę
społeczną.
Dodam jeszcze, że inicjatywa Narodowego Centrum
Kultury włączenia do Forum Ekonomicznego w Krynicy
problematyki kultury zyskała uznanie jego uczestników,
czego dowodem była wysoka frekwencja. To także powinno zachęcić NCK do jej kontynuowania.
→10
preface
jerzy hausner
jerzy hausner
preface
Quite rarely, I have an opportunity to lead a discussion
which turns out to be as fruitful as the one carried out as
part of the panel “Culture as a stimulator of creativity and
innovation in the region”, especially when we take into
account that the organisers of the Economic Forum in
Krynica assigned only 60 minutes for that panel. The basic statements of the excellent panelists reflect the texts
they prepared. They were finished before the debate and
made available to its participants.
I would like to draw attention of the readers of this publication by the National Centre for Culture, which was an
initiator and host of the panel, to these arguments of the
panelists, which seemed the most relevant to me and proposed to highlight those problems in a new way.
points out the “trap of technological determinism” which – in his opinion – means, inter alia, that it
edwin bendyk
is not enough to provide access to the digital infrastructure in order to unleash the potential of individual creativity and social innovation. This key idea indicates that
innovation is basically the result of social ties and interactions, rather than technical and technological solutions
themselves. It is stimulated by social standards, institutions and media rather than by the technical infrastructure itself. This implies the fundamental importance of
cultural competence including the skills of active and autonomous communication. Edwin Bendyk rightly stresses that today key competences are critical competences,
i.e. those that are not used only to receive a message, but
also to interpret and co-create it.
accurately points out that the common
argument that “culture counts” should be referred not
only and not so much to the economic growth but to the
krzysztof dudek
→11
more widely recognised socio-economic development. By
stimulating the development, culture co-creates mechanisms of individual creativity and collective innovation.
Culture is not only a development factor but also an integrator of various factors being components of the mechanism of social change and development. This, in turn, results in another vital observation by Krzysztof Dudek: expenses on culture incurred by territorial self-government
units should not be allocated for the promotion of the city
or region, but for improvement in cultural competence of
residents – citizens. It is them – by actually becoming culture citizens – who will make a significant contribution to
innovation, competitiveness and growth of the region.
stimulates demand for new
contents and innovation,
however, it does not
stimulate domestic supply. a
feature of this metaculture
is technological determinism
and confusing the effects
with causes.
claims that the cultural policy is essential
for the formation of the development partnership. Where-
robert palmer
by the plane to create such partnerships should not only
be noticing grounds for investing in projects, industries
and cultural infrastructure, but first of all understanding
the importance of social cohesion and widely understood
“quality of life”. Culture and creativity cannot be boiled
down to the issue of regional or national branding. It is
supposed to be a space to associate different perspectives
and interests in order to determine the directions of development and create its adequate mechanisms. In this
context, the issue of leadership appears, read by Robert
Palmer as an ability to create the partnership for the development and active participation in it.
michael schwarze-rodrian, when discussing the experience of the economic restructuring and social transformation in the Ruhr area, brings out the fundamental
importance of the cultural heritage, in this case the industrial heritage. In this context, the development success is
a derivative of skillful, creative inclusion of the heritage
in the functioning of the region. It requires reading and
referring to these material and intellectual components
of the heritage, that today may give power and development advantage, such as engineering knowledge, technical creativity, ethos of teamwork and widely understood
cooperation, also with regard to control and management
→12
preface
of complex organisational systems. And in this context,
Michael Schwarze-Rodrian highlights the role of universities as generators of social knowledge and a necessary
link in transforming the heritage into development capital.
monika smoleń points out that for searching for the appropriate relationships between culture and the economy
– development in broader terms, of fundamental importance is the reference to education, including cultural education. Its primary objective should be the development
of the skills of understanding and conscious reception of
culture, reading its codes and encouraging to active and
creative participation in culture; it is also important to
positively assess participation in culture. And also the
statement by Monika Smoleń brings back the issue of
linking culture with the quality of life of residents and not
just the promotion of the region, to which many territorial self-government units boil down their activities in the
area of culture.
Inspirational texts and speeches of the panelists have become a basis for me to formulate a dozen or so arguments
which were a summary of the panel in question:
In the information (post-industrial) civilisation, there is
no sense in separating the economic and social develop-
jerzy hausner
ment. The point is not even to notice that one affects the
other. The essence is to assume that one is the other: if the
development is not social, then it is not economic either
– and vice versa.
The development is carried out through infiltration and
strengthening of what is economic and social, material
and spiritual, hard and soft.
The impact of culture on the territorial development (e.g.
the voivodeship or city) should not be boiled down to the
issue of promotion and external attractiveness, i.e. the
issue of attracting: investors, capital, tourists or new residents. Much more important is to notice its importance
for exploration, exploitation, valorisation and multiplication of own resources.
The main criterion of the development is not the level or
dynamics of GDP created, but the widely recognised quality of life of residents.
The key to understand the essence of the development is
the category of “sustainability”. As in Poland we explain
and understand this concept in a wrong way, it is important to stress that we are talking about the balance but
also about the change. If, with respect to the balance the
development is to have a sensible connotation, the point
is not the balance but balancing, not the stabilisation but
stability.
→13
The development results from the efficient use of various
capitals - hard and soft. Today, the role of the latter – i.e. human, intellectual, social and cultural capital – is growing.
This means the growing importance of capital, which is in
the people and is embedded in social relations (soft capitals) in relation to (hard) capitals which people may and
are able to use (eg. financial capital).
The heritage is the resource of capitals accumulated by
previous generations.
In order to be able to include these accumulated capitals
in the development, the identity is necessary but understood as subjectivity. The point is not only who we are,
where we come from and what we have but also what we
strive for, what we want to achieve.
Using the heritage requires interpretation and creativity,
it is not only its learning and protection but also its valorisation and supplementation. The development is a creative transformation of own heritage.
The right to culture is the right to the development and
should be treated as one of the fundamental, constitutional human rights.
This right may actually be used only by an individual or
autonomous and creative community. Therefore, the legislative establishment of the right to culture is definitely
insufficient.
The modern development is a process in which demand
generates supply (hence the importance of cultural education), but also supply generates demand (hence the importance of the free Internet).
The development entails the technological change. However, technologies do not ensure the development. Sometimes, they may block it. Technologies enable only this
development, which takes places by means of communication and interaction between many different entities.
Action coordination networks are a social interface and
catalyst for the development.
The development requires smart collective action coordination networks i.e. those which stimulate social knowledge.
stimulates demand for new
contents and innovation,
however, it does not
stimulate domestic supply.
I should add that the initiative of the National Centre for
Culture with regard to inclusion of the cultural issues in
the Economic Forum in Krynica has gained the recognition of its participants, as evidenced by the high attendance. This should also encourage the NCC to continue it.
→14
preface
jerzy hausner
dla rozwoju niezbędne są inteligentne sieci
koordynacji działań zbiorowych, czyli takie,
które pobudzają wiedzę społeczną.
the development requires smart collective action
coordination networks i.e. those which stimulate
social knowledge.
→15
edwin bendyk / edwin bendyk
w kleszczach determinizmu technologicznego
strona 61
in the grip of technological determinism
pages 21
→16
w kleszczach determinizmu
technologicznego
edwin bendyk
edwin bendyk
→ w kleszczach determinizmu
technologicznego
→ Współczesnej cywilizacji nie sposób wyobrazić sobie bez
cyfrowej infrastruktury teleinformatycznej. Dostęp do internetu oznacza możliwość korzystania z zasobów kultury,
wiedzy oraz usług społeczeństwa informacyjnego nieosiągalnych w przestrzeni fizycznej. Brak takiego dostępu nosi
miano cyfrowego wykluczenia i uznawany jest za dotkliwą
formę wykluczenia społecznego. Fundamentalna rola, jaką
pełni infrastruktura teleinformatyczna w funkcjonowaniu
społeczeństwa XXI wieku prowadzi często do pułapki technologicznego determinizmu. Polega on na przekonaniu, że
wystarczy zapewnić dostęp do cyfrowej infrastruktury, by
wyzwolić potencjał indywidualnej i społecznej kreatywności – wszak internet ze względu na swą architekturę jest
czymś w rodzaju Broni Masowego Tworzenia.
Entuzjaści nowych mediów w licznych traktatach przekonują, że internet demokratyzuje kulturę i struktury wy-
twarzania wiedzy. Każdy dziś może być twórcą i wydawcą.
Podział na aktywnych producentów treści i ich biernych
odbiorców traci sens; wszyscy jesteśmy prosumentami,
uczestnicząc aktywnie w kształtowaniu przestrzeni komunikacyjnej i kulturowej. Trudno o lepsze ilustracje
niż Wikipedia czy serwisy, takie jak YouTube. Gdy jednak
pierwszy entuzjazm minie, zmierzyć się trzeba z niewygodnymi pytaniami.
Dlaczego mimo podobnego dostępu do internetu poziomy kreatywności młodzieży w Stanach Zjednoczonych
i w Polsce znacząco się różnią? Amerykańskich i polskich
nastolatków określić można mianem „cyfrowych tubylców”, jedni i drudzy w pełni zanurzeni są w cyfrowej rzeczywistości od pierwszych praktycznie chwil samodzielnego określania swoich praktyk kulturowych i komunikacyjnych. Nie różnią ich także owe praktyki. To, co różni,
→17
to statystyki aktywności – w porównaniu z Amerykanami
znacznie mniejszy odsetek młodych Polaków podejmuje
działania twórcze. Nawet sztandarowe przykłady kreatywnego potencjału sieci, jak Wikipedia, są mało przekonujące – zasób polskiej wersji internetowej encyklopedii
tworzy w rzeczywistości kilkaset osób.
Najwyraźniej sama infrastruktura to za mało. Nie wystarczy wybudować drogi, by mieć przemysł samochodowy. I nie wystarczy podłączyć wszystkich do internetu, by mieć Krzemową Dolinę. Dlaczego? Interesujące wyjaśnienie proponuje Greg Urban, antropolog
z Minnesota University, twórca koncepcji metakultury.
W książce Metaculture: How Metaculture Moves through the World analizuje niezwykłą transformację kulturową, która umożliwiła rozwój nowoczesności. Istotą
nowoczesności jest nieustanne wytwarzanie nowości,
począwszy od kultury stale zwiększającej produkcję treści, przez naukę zwiększającą systematycznie wysiłek
poznawczy, po gospodarkę napędzaną kolejnymi innowacjami.
Kreatywność i oparta na kreatywności innowacyjność
to cecha charakteryzująca gatunek ludzki. Ludzie zawsze podejmowali twórczość artystyczną i poszukiwali
nowych narzędzi zwiększających efektywność ich pracy.
Nie od zawsze jednak traktowali tę aktywność w sposób
systemowy, jako cechę całej struktury społecznej, a nie
tylko wyróżniających się jednostek. Urban dostrzega, że
społeczeństwa przednowoczesne opierały się w istocie
na systematycznym odtwarzaniu struktur, kodów i konstytuujących wspólnotę mitów – wierne powtórzenie zapewnić miało trwanie, było gwarancją ładu. Ten sposób
kulturowego konstruowania podstaw społecznego trwania Urban określa mianem metakultury powtórzenia.
sposób kulturowego
konstruowania podstaw
społecznego trwania urban
określa mianem metakultury
powtórzenia
Metakultura w definicji amerykańskiego antropologa
to sposób, w jaki kultura mówi sama o sobie nie tylko
za pomocą komunikatów, lecz także poprzez system instytucji i mediów, logiką swojego działania podtrzymujących określone systemy wartości i rodzaje dyskursu.
Przejście do nowoczesności byłoby niemożliwe, gdyby
nie pojawienie się metakultury nowości, czyli subtelnego systemu premiującego oryginalną twórczość i innowacyjność a nie wierne odtwarzanie.
→18
preface
jerzy hausner
internet ze względu na swą
architekturę jest czymś w rodzaju
broni masowego tworzenia
the internet due to its architecture
is something like a weapon of mass
creation
→19
marshall mcluhan uznał
maszynę drukarską za
pierwowzór fabryki. to
wszystko prawda, dlaczego
jednak technologia druku,
wcześniej niż w europie
znana w korei i w chinach,
nie doprowadziła w tamtych
krajach do rewolucji
przemysłowej?
Początek epoki nowoczesnej wiąże się z wynalazkiem
maszyny drukarskiej z ruchomą czcionką. Istotnie, bez
wynalazku Gutenberga trudno sobie wyobrazić rozkwit
twórczości naukowej i literackiej oraz umasowienie
uczestnictwa w kulturze i wiedzy. Marshall McLuhan
uznał maszynę drukarską za pierwowzór fabryki. To
wszystko prawda, dlaczego jednak technologia druku,
wcześniej niż w Europie znana w Korei i w Chinach, nie
doprowadziła w tamtych krajach do rewolucji przemysłowej? Stało się tak, ponieważ druk jest tylko technologią:
umożliwia zwiększenie efektywności kopiowania. Czy
jednak kopiowane są stare teksty, czy nowe, nie zależy już
od samej technologii, lecz od obowiązującej w konkretnym społeczeństwie metakultury.
Metakultura sprzyjająca masowej produkcji nowych
dzieł literackich (muzycznych, filmowych) wymaga nie
tylko twórczej aktywności samych pisarzy. Potrzebni są
wydawcy, którzy tłumaczą kreatywną pasję artystów na
język kapitalizmu polegający na zysku i akumulacji kapitału. Wartość nowości, jaką jest oryginalny utwór, zostaje
przekształcona poprzez instrument ceny w wartość rynkową i wpleciona w grę popytu i podaży. Popyt jest kształtowany poprzez oddziaływanie na odbiorców – jak spowodować, by nie wystarczała im w życiu jedna tylko księga,
Biblia? W poszukiwaniu odpowiedzi powstają nowe formy medialne i instytucjonalne, wzmagające popyt na nowość.
Kluczową okazuje się prasa codzienna – logika tego medium, które codziennie musi dostarczyć porcję treści niezależnie od wydarzeń, wymusza m.in. produkcje literacką
– rozkwit prozy w XIX wieku byłby niemożliwy powieści w odcinkach. To jednak tylko fragment metakultury
„nowości”. Z czasem rozwijają się instytucje krytyki i recenzji, nagród i konkursów stymulujące z jednej strony
produkcję utworów, z drugiej zaś strony wpływające na
popyt.
Greg Urban zauważa jednak, że istnienie metakultury
nowości nie prowadzi automatycznie do erupcji kreatywności. Popyt na nowe treści może być obsługiwany
→20
technologicznego
przez import. Doskonale ilustruje ten problem świat
filmu – istnienie rozwiniętego rynku filmowego nie
musi oznaczać, że społeczeństwo lubiące oglądać filmy potrafi je samo wytwarzać. Nie inaczej rzecz ma się
z innowacjami – popyt na nowe technologie nie musi
oznaczać zdolności do samodzielnego ich tworzenia.
Trudno o lepszą ilustrację niż internet.
popyt na nowe technologie
nie musi oznaczać zdolności
do samodzielnego ich
tworzenia
Polacy i Amerykanie mają dostęp do tego samego internetu, korzystają z podobnej infrastruktury szkieletowej, z podobnych interfejsów Google’a, Facebooka,
z podobnych aplikacji Microsoftu i Apple’a, z takich
samych iPhonów, Samsungów, MacBooków, tabletów.
Dlaczego więc, powtórzmy pytanie, , mimo że mamy
dostęp do tej samej infrastruktury, różnimy się aktywnością twórczą?
Nawiązując do koncepcji Grega Urbana, warto zaryzykować hipotezę, że różnimy się metakulturą. Owszem, wypracowaliśmy w Polsce metakulturę nowości, niepełną
jednak, w wariancie kultu cargo. Stymuluje ona popyt na
edwin bendyk
nowe treści i innowacje, nie stymuluje jednak rodzimej
podaży. Cechą tej metakultury jest determinizm technologiczny i mylenie skutków z przyczynami. Infrastruktura teleinformatyczna jest warunkiem koniecznym, lecz
niewystarczającym do ukształtowania się kreatywnego
społeczeństwa informacyjnego. Tak jak stadiony są warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym istnienia
dobrej piłki nożnej. Dlatego potrzebny jest rozwój metakultury nowości, tak by sprzyjała ona oryginalnej kreatywności. Sprzyjać mu będą konkursy i nagrody, rozwój
kompetencji krytycznych, otwarte miejsca w przestrzeni
publicznej zachęcające do aktywnego eksperymentowania, a nie tylko do korzystania z rozwiązań technicznych
na zasadzie uruchamiania „czarnych skrzynek” zaprogramowanych gdzie indziej.
→21
edwin bendyk
→ in the grip of technological
determinism
→ We cannot imagine the modern civilisation without the
digital ICT infrastructure. Access to the Internet means
a possibility to use cultural resources, knowledge and
services of the information society which are unattainable in the physical space. The absence of such access is
called digital exclusion and is considered to be a painful
form of social exclusion. The fundamental role of the ICT
infrastructure in the functioning of the society in the 21st
century often leads to the trap of technological determinism. This is a belief that it is enough to provide access to
the digital infrastructure in order to unleash the potential
of individual and social creativity – after all, the Internet due to its architecture is something like a Weapon Of
Mass Creation.
Enthusiasts of new media in many treatises stress that
the Internet democratises culture and knowledge gener-
ation structures. Today, everybody may be an author and
publisher. The division into active producers of contents
and their passive recipients loses its sense; we are all prosumers, by participating actively in shaping the communication and cultural space. It is difficult to find illustrations better than Wikipedia or portals such as YouTube.
But when the first enthusiasm is gone, we have to cope
with inconvenient questions.
Why, despite similar access to the Internet, do the levels
of creativity of young people in the United States and Poland differ significantly?American and Polish teens may
be specified as “digital natives”, both are fully immersed
in the digital reality, virtually from the first moments of
independent definition of their cultural and communication practices. Also, these practices do not make them
different from each other. What makes them different, are
→22
in the grip of technological
determinism
the activity statistics – when compared to the Americans,
a much smaller percentage of young Poles take creative
actions. Even the flagship examples of the creative potential of the network, like Wikipedia, are unconvincing – the
Polish version of the online encyclopaedia is created, in
fact, by a few hundred people.
Apparently the mere infrastructure is not enough. It is not
enough to build a road to have the automotive industry.
And it is not enough to connect everyone to the Internet
to have the Silicon Valley. Why?An interesting explanation is suggested by Greg Urban, an anthropologist from
the Minnesota University, author of the concept of metaculture. In his book Metaculture: How Metaculture Moves
through the World, he analyses the remarkable cultural
transformation, which enabled the development of modernity. The essence of modernity is endless production
of novelties, starting from culture constantly increasing
production of contents, through education systematically
increasing the cognitive effort, to the economy driven by
successive innovations.
Creativity and creativity-based innovation are the features characteristic of the human species. People have
always taken up the creative activity and sought new tools
to increase the efficiency of their work. Not always, however, they have treated this activity in a systemic manner,
edwin bendyk
as the feature of the entire social structure and not only
of distinctive individuals. Urban notices that pre-modern
societies based, in fact, on the systematic reproduction of
structures, codes and myths constituting the community
- accurate replication was to ensure the existence, was a
guarantee of order. This way of cultural construction of
the social existence foundations is defined by Urban as
metaculture of replication.
the transition to modernity
would be impossible but
for the emergence of
metaculture of novelty, i.e.
a subtle system rewarding
original creativity and
innovation rather than
accurate replication
Metaculture, in the definition of the American anthropologist, is the way in which culture speaks about itself
not only by way of messages, but also through a system
of institutions and media, which, using the logic of
their actions, support the specified value systems and
types of discourse. The transition to modernity would
be impossible but for the emergence of metaculture of
→23
novelty, i.e. a subtle system rewarding original creativity and innovation rather than accurate replication.
The beginning of the modern era is associated with the
invention of the printing machine with movable types.
Indeed, without the Gutenberg’s invention it is difficult to
imagine the flowering of the scientific and literary activity and thus mass participation in culture and knowledge.
Marshall McLuhan regarded the printing machine as a
prototype of the factory. This is all true, however, why did
the printing technology, which was known in Korea and
China earlier than in Europe, not lead to the industrial
revolution in those countries? It happened so because
printing is the technology only: it allows to increase the
efficiency of copying. But whether old or new texts are
copied, it does not depend on the technology itself, but on
metaculture applicable in a particular society.
Metaculture favouring mass production of new literary
works (music, films) requires not only the creative activity of writers themselves. Publishers are needed who
translate the creative passion of artists into the language of capitalism consisting in profit and accumulation of capital. The value of novelty, which an original
work is, is transformed through the price instrument
into the market value and involved in the game of supply and demand. Demand is shaped through the impact
on viewers – how to make them want more than one
book, the Bible, in their life?In search of an answer,
new media and institutional forms are created, which
increase demand for novelty.
The key thing turns out to be the daily press – the logic
of this medium, which must provide a daily portion of
contents regardless of events, enforces, inter alia, literary production – the flowering of prose in the 19th
century would be impossible without serialised novels.
This, however, is only a portion of metaculture of “novelty”. The institutions of criticism and review, awards
and competitions develop over time, on one hand they
stimulate production of works, on the other hand, they
affect demand.
Greg Urban notes, however, that the existence of
metaculture of novelty does not automatically lead to
the eruption of creativity. Demand for new contents
may be supported by import. This problem is perfectly
illustrated by the world of film – the existence of the
developed film market does not necessarily mean that
the society enjoying watching films is able to produce
them on its own. The situation with innovation is the
same – demand for new technologies does not necessarily mean the ability to create them. There is no better illustration than the Internet.
→24
determinism
it stimulates demand
for new contents and
innovation, however,
it does not stimulate
domestic supply. a feature
of this metaculture is
technological determinism
and confusing the effects
with causes.
The Poles and Americans have access to the same Internet, use the similar backbone infrastructure, similar
interfaces by Google, Facebook, similar applications by
Microsoft and Apple, the same iPhones, Samsung phones,
MacBooks, tablets. So why, again, despite the fact that we
have access to the same infrastructure, we are different
in terms of the creative activity? Referring to the concept
by Greg Urban, it is worth making a hypothesis that we
differ in terms of metaculture. Of course, we have developed metaculture of novelty in Poland, however, it is incomplete, in a cargo cult version. It stimulates demand for
new contents and innovation, however, it does not stimulate domestic supply. A feature of this metaculture is
technological determinism and confusing the effects with
edwin bendyk
causes. The ICT infrastructure is a necessary condition,
but not sufficient to form a creative society. Just like stadiums are a necessary condition, but not sufficient for the
existence of good football. Therefore, the development of
metaculture of novelty is required so that it favours the
original creativity. It will be supported by competitions
and awards, critical competence development, open places in the public space encouraging to active experimentation, and not only to using technical solutions according
to the principle of activating “black boxes” programmed
elsewhere.
→25
krzysztof dudek
tożsamość kulturowa podglebiem nowego rozwoju
strona 26
cultural identity as a foundation for the new development
pages 30
→26
prawo do kultury. prawo do
rozwoju
krzysztof dudek
krzysztof dudek
dyrektor narodowego centrum kultury
→ prawo do kultury. prawo do rozwoju
→ Upowszechnienie się tezy, że kultura stanowi jeden
z istotnych czynników warunkujących rozwój społeczno-gospodarczy, nastąpiło nie tylko w obrębie dyskursu kulturowego, ale także ekonomiczno-społecznego.
Za jej słusznością przemawia przede wszystkim fakt, iż
– zgodnie z danymi dotyczącymi kondycji gospodarki
UE – przemysły kultury i kreatywne nie podlegają właściwym dla czasu kryzysu tendencjom spadkowym, ale
są jednym z najdynamiczniej rozwijających się sektorów gospodarki i to zarówno w odniesieniu do udziału
w PKB, jak i ze względu na strukturę zatrudnienia w 27
państwach członkowskich Unii1. Słusznie zatem zwrot
ku kulturze coraz częściej postrzegany jest w katego-
→ 1 Por. M. Smoleń.
riach remedium, dzięki któremu Europa będzie zdolna
podźwignąć się z recesji.
O ile nie podważa się przesłanek obrania tak wyznaczonego kursu, nie należy jednak ignorować podstawowej
roli kultury w społeczeństwie. Obcowanie ze sztuką i jej
rozumienie, świadome uczestnictwo w kulturze społecznej, w której żyjemy i funkcjonujemy, uczy i wymaga od
człowieka wielopłaszczyznowego podejścia do procesów
poznawczych, wiążącego się z rozwojem zdolności w zakresie myślenia bazującego na analogii lub sposobach
nielinearnych. Ponadto sztuka, a w szczególności sztuka
współczesna, nie podsuwając gotowych wzorców odpowiedzi, dobrych lub złych rozwiązań, stawia odbiorcę
w specyficznej sytuacji niepokoju i niepewności, a tym
samym – zmusza do twórczego wysiłku intelektualnego.
Proces ten wnosi nieoceniony wkład w kształtowanie in-
→27
tegralnego atrybutu innowacyjnej osobowości: umiejętności świadomego podejmowania ryzyka pozbawionego
strachu, że działanie może zakończyć się niepowodzeniem2. Innymi słowy, sztuka i kultura pomagają w pokonywaniu mentalnych barier innowacyjności poprzez łączenie rozmaitych dziedzin i ułatwianie percepcji nowych
możliwości współdziałania na pozór nieprzystających do
siebie sfer aktywności ludzkiej, synergicznie prowadząc
do wykształcenia się w jednostce zdolności kreatywnych
i innowacyjnych, które mogą być wykorzystywane w rozmaitych dziedzinach życia.
kultura jest bowiem także
istotnym czynnikiem
rozwoju społecznego.
Kultura może być również rozpatrywana ze względu na
wpływ, jaki pośrednio wywiera na jakość życia czy budowanie twórczego kapitału społecznego3. Kultura jest
bowiem także istotnym czynnikiem rozwoju społeczne-
→ 2 The Impact of Culture on Creativity. Study Prepared for the
EC, June 2009, s. 100.
→ 3 Por. R. Palmer.
go. Będąc z natury procesem społecznym, posiada potencjał stymulowania postaw prospołecznych, sprzyjając
w związku z tym pomnażaniu kapitału społecznego oraz
podnoszeniu jakości kapitału ludzkiego i kompetencji
kulturalnych, nieodzownych w odnajdywaniu się w szybko zmieniającym się współczesnym świecie.
Przesłanki na rzecz zapewnienia nieskrępowanego
dostępu obywateli do kultury można z powodzeniem
odnieść do opisanych wyżej fenomenów, w świetle których rosnące nakłady finansowe na kulturę stają się
przede wszystkim korzystną inwestycją o szerokim
oddziaływaniu społecznym i gospodarczym. W opublikowanym w bieżącym roku dokumencie Rady Europy The right of everyone to take a part in cultural life,
stanowiącym rekomendację dla Komitetu Ministrów
Rady Europy, postanowiono bowiem, że „[…] prawo do
uczestnictwa w życiu kulturalnym jest (i powinno być)
uznawane za kluczowe w systemie praw człowieka.
Ludzie pozbawieni tego prawa nie mają pełnej świadomości swej tożsamości i tym samym tracą możliwość
odpowiedzialnego korzystania ze swych innych praw.
Ponadto, dostęp do sztuki oraz swoboda wypowiedzi
artystycznej i kulturalnej, przyczyniają się do rozwoju
krytycznego myślenia, lepszego wzajemnego zrozumienia i wzajemnego szacunku. W konsekwencji, na-
→28
prawo do kultury. prawo do
rozwoju
stępuje wzmocnienie demokratycznego obywatelstwa,
spójności społecznej, «wspólnego życia w harmonii»
oraz pokoju między narodami”4.
Za podstawową misję państwa oraz publicznych instytucji kultury można więc uznać troskę o zachowanie równowagi pomiędzy prorozwojowym kierunkiem
opartym na potencjale kultury a równym dostępem
do kultury, zagwarantowanym każdemu obywatelowi.
Postulaty te, a także dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość społeczno-gospodarcza, implikująca nową
rolę kultury w tzw. gospodarce opartej na wiedzy, mogą
posłużyć za punkt wyjścia do ponownego namysłu nad
sensem art. 6 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej, stanowiącego że „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki
upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury,
będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego
trwania i rozwoju”, oraz art. 73, gdzie czytamy: „Każdemu zapewnia się wolność nauczania, a także wolności
korzystania z dóbr kultury”. Reinterpretacja tych regulacji prowadzi na nowo do pytań o realizację ustawy za-
→ 4 The right of everyone to take part in cultural life, http://
www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/CWE/1990%28201 2%29_
EN.pdf [15.12.2012].
krzysztof dudek
sadniczej w odnośnym zakresie w praktyce i możliwości realnego zagwarantowania konstytucyjnego prawa
dostępu do kultury każdemu obywatelowi.
Konsekwencją tak rozumianego prawa do kultury może
więc być odejście od biernej akceptacji strategii kulturalnych przyjmowanych na różnych poziomach decyzyjnych
(krajowym, regionalnym, lokalnym) na rzecz wyposażenia obywateli w narzędzia skutecznego oddziaływania na
kształt aktywności publicznej w omawianej sferze. Prawo
do kultury, analogicznie do prawa do edukacji, miałoby
tym samym stać się częścią uprawnień każdego obywatela do rozwoju. W rozwiązaniu tym można upatrywać
szansy na zmianę dotychczasowej praktyki, obserwowanej zwłaszcza na poziomie samorządów, w ramach której
wydatki na kulturę stanowią swoistą formę przedwyborczej autopromocji przy prawie całkowitym zaniedbaniu
funkcji, jakie stymulowanie rozwoju kultury ma pełnić
w sferze podnoszenia kompetencji kulturalnych i pobudzania kreatywności obywateli, a w dalszej perspektywie
– innowacyjności, konkurencyjności i wzrostu gospodarczego. Poprawa jakości zarządzania kulturą w obszarze
finansowania publicznego staje się tym bardziej konieczna, że – analogicznie do programów edukacyjnych – doświadczamy tu licznych barier zaangażowania kapitału
prywatnego.
→29
Wynikająca z usankcjonowania prawa każdego obywatela
do udziału w życiu kulturalnym demokratyzacja kontroli
w zakresie realizacji działań kulturalnych przez władze
i instytucje rozmaitych szczebli może napotykać w praktyce liczne ograniczenia. Po pierwsze, należy zwrócić
uwagę na zagrożenie związane ze swoistą „monopolizacją” kanałów oddziaływania na decyzje publiczne w sferze kultury przez animatorów kultury, coraz częściej
ukierunkowanych na realizację własnych, partykularnych interesów, które mogą stać się elementem strategii
kulturowej wprowadzanej w życie przez władze publiczne. Po drugie, nie można zignorować faktu, że poszerzenie
„grona decydentów” w dziedzinie kultury niekoniecznie
musi prowadzić do poprawy jakości działań kulturalnych,
zarówno w warstwie legislacyjnej, jak i wdrożeniowej. Dotychczasowe doświadczenia pozwalają jednak na wskazanie inicjatyw w sferze instytucjonalizacji partycypacji
obywateli w zarządzaniu kulturą, takich jak przygotowanie Bydgoszczy do programu Europejska Stolica Kultury
20165, poprzedzone szeroko zakrojonymi konsultacjami
społecznymi „Strategia rozwoju kultury dla Mazowsza do
2020 roku”6 oraz „Strategia rozwoju miasta stołecznego
Warszawy do 2020 roku”7, czy uczestnictwo obywateli
w określaniu wydatków w ramach budżetu Domu Kultury
przy ul. Smolnej w Warszawie8.
→ 5 Być obywatelem w mieście – w stronę nowej polityki kulturalnej. Doświadczenie bydgoskie, http://www.obser watoriumkultury.pl/files/2012-11-26/karol_zamojski__by_obywatelem_w_miecie__w _stron_nowej_polityki_k ulturalnej_copy1.pdf
→ 8 Mieszkańcy Śródmieścia decydują o budżecie, http://wiadomosci.onet.pl/regionalne/warszawa/mieszkancy-sro dmiescia-decyduja-o-budzecie,1,5314091,region-wiadomosc.html
[15.12.2012].
[15.12.2012].
→ 6 Por. Konsultacje Strategia Rozwoju Kultury dla Mazowsza
do 2020 roku http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/ 830495.
html [15.12.2012] oraz Strategia rozwoju kultury dla Mazowsza
do 2020 roku. Wstępna propozycja celów strategicznych, https://
groups.google.com/forum/#!topic/kulturamazowsze2020/
uV3KThDwZOQ [15.12.2012].
→ 7 Strategia rozwoju miasta stołecznego Warszawy do 2020
roku, http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/ Strategia_Rozwoju_m.st_._Warszawy_do_2020_r..pdf
→30
right to culture. right to
development
krzysztof dudek
krzysztof dudek
director of the national centre for culture
→ right to culture. right to development
The popularisation of an argument that culture is one of
the important factors determining the socio-economic
development, took place not only within a cultural discourse, but also within a socio-economic discourse. Its
rightness is supported, above all, by the fact that – in accordance with the data on the condition of the EU economy – the cultural and creative industries are not subject
to downward trends, characteristic of the times of crisis,
but are one of the fastest growing economy sectors, both
with respect to the share in GDP and due to the structure
of employment in 27 EU Member States1. Therefore, the
return to culture is rightly seen more and more frequently
as a remedy, thanks to which Europe will be able to recov-
→ 1 Cf. M. Smoleń.
er from the recession.
Unless the grounds for taking this way are not undermined, we may not ignore the fundamental role of culture
in the society. Participation in art and its understanding,
conscious participation in social culture in which we live
and function, teaches and requires from a human a multidimensional approach to cognitive processes, which involves the development of the skills with regard to thinking based on analogies or non-linear methods. In addition,
art, particularly contemporary art, by not suggesting finished response patterns, good or bad solutions, puts the
viewer in a specific situation of anxiety and uncertainty,
and thus – it compels him to a creative intellectual effort.
This process is an invaluable contribution to the development of an integral attribute of innovative personality:
skills of conscious taking risk without fear that the action
→31
might fail2. In other words, art and culture help overcome
mental barriers to innovation by linking various areas and
facilitating the perception of new opportunities for cooperation of the seemingly mismatched spheres of the human activity, leading synergically to the formation in an
individual of the creative and innovative skills, which may
be used in various areas of life.
culture is also an important
factor in the social
development.
Culture can also be considered in view of its indirect impact on the quality of life and building creative social capital3. Culture is also an important factor in the social development. Being by nature a social process, it has the potential to stimulate prosocial attitudes, thus supporting the
multiplication of social capital and improving the quality
of human capital and cultural competence, necessary to
find one’s place in the rapidly changing modern world.
→ 2 The Impact of Culture on Creativity. Study Prepared for the
EC, June 2009, p. 100.
→ 3 Cf. R. Palmer.
Grounds for ensuring free access of citizens to culture
may successfully refer to the phenomena described above,
in the light of which growing financial outlays on culture
become, first of all, a beneficial investment with the wide
social and economic impact. In the European Council’s
document published this year The right of everyone to
take part in cultural life, being a recommendation to the
Committee of Ministers of the Council of Europe, it was
stated that “[...]The right to take part in cultural life is –
and shall be recognised as being – pivotal to the system of
human rights. Those deprived of this right also lose the
opportunity to responsibly exercise their other rights,
through lack of awareness of the fullness of their identity.
Moreover, access to the arts and free artistic and cultural expression contribute to the development of critical
thinking, to enhanced mutual understanding and to mutual respect. Thus, they contribute to reinforcing democratic citizenship and social cohesion, a «harmonious living together» and peace between peoples.” 4
As the primary mission of the state and public culture in-
→ 4 The right of everyone to take part in cultural life, http://
www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/CWE/1990%28201 2%29_
EN.pdf [15.12.2012].
→32
development
stitutions we may regard the concern for keeping the balance between the development-oriented direction based
on the potential of culture and equal access to culture,
guaranteed to each citizen. These postulates, as well as the
dynamically changing socio-economic reality, implying
the new role of culture in the so-called knowledge-based
economy, may serve as a starting point for reconsideration of the meaning of Article 6(1) of the Constitution of
the Republic of Poland stating that “The Republic of Poland shall provide conditions for the people’s equal access
to the products of culture which are the source of the Nation’s identity, continuity and development”, and Article
73, where we read: “The freedom to teach and to enjoy the
products of culture, shall be ensured to everyone”. Reinterpretation of these regulations leads anew to questions
about the implementation of the relevant basic act in
practice and possibilities to really guarantee the constitutional right of access to culture to each citizen.
the right to culture,
similarly to the right to
education, would thus
become a part of rights
of every citizen to the
development.
krzysztof dudek
The consequence of the right to culture understood in
this way may be a departure from passive acceptance of
cultural strategies adopted at different decision-making
levels (national, regional, local) for the benefit of providing citizens with tools to effectively impact the shape of
the public activity in the sphere in question. The right to
culture, similarly to the right to education, would thus become a part of rights of every citizen to the development.
This solution can be seen as a chance to change the existing practice, observed particularly at the self-government
level, where expenses on culture are a specific form of
pre-election self-promotion with almost total negligence
of functions to be performed by stimulation of the development of culture in the sphere of raising cultural competence and stimulating the creativity of citizens, and in the
longer term – innovation, competitiveness and economic
growth. Improving the quality of cultural management in
the public financing area becomes all the more necessary
that – similarly to educational programs – we experience
here a number of barriers to private equity involvement.
Democratisation of control with regard to the implementation of cultural activities by the authorities and institutions of various levels, resulting from establishing the
right of every citizen to participate in the cultural life, in
practice may encounter numerous restrictions. First of
→33
kultura może być również rozpatrywana ze
względu na wpływ, jaki pośrednio wywiera na
jakość życia czy budowanie twórczego kapitału
społecznego.
culture can also be considered in view of its
indirect impact on the quality of life and
building creative social capital.
→34
development
all, attention should be paid to the risk associated with
specific “monopolisation” of channels of affecting public
decisions in the sphere of culture by culture animators
more and more oriented towards the implementation
of their own, particular interests, which may become a
part of the cultural strategy implemented by the public
authorities. Secondly, we cannot ignore the fact that the
expansion of the “group of decision-makers” in the field
of culture does not necessarily lead to improving the
quality of cultural activities, both in the legislative and
implementation aspect. Past experiences, however, allow
to indicate initiatives in the sphere of institutionalisation
of citizens’ participation in cultural management, such
as the preparation of Bydgoszcz to the European Capital Of Culture 2016 programme5, preceded by extensive
social consultation “Culture development strategy for
krzysztof dudek
Mazowsze by 2020”6 and “Development strategy of the
capital city of Warsaw by 2020”7 or citizens’ participation
in determining expenses under the budget of the Community Centre at ul. Smolna in Warsaw8.
→ 6 Cf. Consultation Culture development strategy for Mazowsze by 2020 http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/ 830495.
html [15.12.2012] and Culture development strategy for Mazowsze by 2020. Initial proposal of strategic objectives, https://groups.google.com/forum/#!topic/kulturamazowsze2020/uV3KThDwZOQ [15.12.2012].
→ 7 Development strategy of the capital city of Warsaw by 2020,
http://www.um.warszawa.pl/sites/default/files/ Strategia_Rozwoju_m.st_._Warszawy_do_2020_r..pdf
→ 5 Be a citizen in the city – towards the new cultural policy.
Bydgoszcz experience, http://www.obser watoriumkultury.pl/
files/2012-11-26/karol_zamojski__by_obywatelem_w_miecie__w
_stron_nowej_polityki_k ulturalnej_copy1.pdf [15.12.2012].
→ 8 Residents of Śródmieście decide on the budget, http://wiadomosci.onet.pl/regionalne/warszawa/mieszkancy-sro dmiescia-decyduja-o-budzecie,1,5314091,region-wiadomosc.html
[15.12.2012].
→35
robert palmer
rola kultury w rozwoju lokalnym i regionalnym
strona 36
the role of culture in local and regional development
pages 39
→36
rola kultury w rozwoju
lokalnym i regionalnym
robert palmer
robert palmer
→ rola kultury w rozwoju lokalnym
i regionalnym
Kultura może stanowić kluczowy czynnik zmiany, zwłaszcza w kontekście rozwoju gospodarczego regionów
i ośrodków miejskich. Polityka kulturalna wnosi bowiem
szczególny wkład w tworzenie nowych partnerstw, dynamizując współpracę podmiotów niezależnie od reprezentowanych przez nich interesów.
W minionej dekadzie podjęto wysiłki na rzecz uwypuklenia nie tylko znaczenia kultury w lokalnym i regionalnym rozwoju, ale również wzajemnych relacji pomiędzy
gospodarczym, społecznym i kulturalnym wymiarem
planowania ukierunkowanego na wzrost dobrobytu
miast i regionów. Mimo że skupiano się głównie na bezpośrednich korzyściach wynikających z rozwoju kultury,
takich jak wzrost dochodu narodowego czy powstawanie
nowych miejsc pracy w ramach turystyki, przemysłów
kreatywnych oraz rozmaitych aktywności wpisujących
się w nurt kreatywnej, opartej na wiedzy gospodarki,
równie istotne jest oddziaływanie pośrednie, z jakim
mamy do czynienia w przypadku relacji kultury i dobrobytu społecznego, różnorodności, budowy stabilnego
kapitału społecznego oraz tworzenia tożsamości zdolnej
jednoczyć i inspirować.
Niestety, zależność pomiędzy kulturą a społeczno-gospodarczym rozwojem jest często niewłaściwie rozumiana, w wyniku czego dochodzi do niezgodności w narodowych i regionalnych priorytetach rozwojowych,
wskutek których trudno o zintegrowane podejście kulturalne w strategiach rozwoju. Choć większość władz
publicznych rozumie ekonomiczne przesłanki inwestowania w projekty, przemysły i infrastrukturę kulturalną,
mniejszą wagę przywiązuje się do wartości tzw. wzrostu
kulturalnego, który nie jest w pierwszej kolejności po-
→37
wiązany z racjonalnością ekonomiczną, ale dotyczy szerszego zakresu ważnych problemów, takich jak spójność
społeczna czy szeroko pojęta „jakość życia”.
W Europie zaobserwować można w związku z tym nowe
zjawisko. Istnieją wprawdzie różnorodne sposoby rozumienia rozwoju, lecz najważniejszym elementem strategii rozwojowych powinno stać się dopasowanie danego
podejścia do rzeczywistości do uwarunkowań miejsca,
w którym strategia ta jest aplikowana. Nie wystarczy tu
wykorzystanie kultury i kreatywności jako formy brandingu – warunkiem skutecznego stosowania różnych
strategii może być wyłącznie autentyczne nawiązanie do
korzeni, historii, charakteru, a ostatecznie także dynamiki poszczególnych wspólnot lokalnych i regionów.
model ten zakłada więc stały
udział sektora publicznego
(rządy, regiony, miasta)
w bezpośrednim i pośrednim
finansowaniu kultury.
Obecnie wskazać można kilka modeli, w których kultura
traktowana jest jako motor procesów rozwojowych. Model subsydiarny wzrostu kulturalnego, który bazuje na
środkach publicznych, opiera się na założeniu, że wartość
kultura wykracza poza paradygmat rynkowy, a projekty
kulturalne nie mogą zostać wydane na pastwę niewidzialnej ręki rynku. Model ten zakłada więc stały udział sektora publicznego (rządy, regiony, miasta) w bezpośrednim
i pośrednim finansowaniu kultury.
Drugi model, zwany konkurencyjnym, koncentruje się
na rozwoju przemysłów kulturalnych, które włączane są
w zakres sektora przemysłowego i jako takie traktowane,
m.in. przez celowy charakter inwestycji i formy regulacji. Model ten wykorzystywany jest głównie w miastach
i regionach, szczególnie w odniesieniu do gospodarczego
wymiaru funkcjonowania przemysłu muzycznego i filmowego.
Kolejny model nazywany jest modelem gospodarki kreatywnej, w którym docenia się nie tylko ekonomiczną
wartość dynamicznie rozwijających się przemysłów kulturalnych jako sektorów rządzących się własnymi prawami, ale dostrzega się w nich także katalizator szeroko
rozumianego wzrostu gospodarczego, stymulowanego
przez rozmaite strategie inwestycyjne.
Ostatni z modeli – dziś bardzo popularny i często stosowany w strategiach rozwoju narodowego, regionalnego
i lokalnego – określa się mianem innowacyjnego. Wykracza on poza tradycyjne sposoby rozumienia przemysłów
kulturalnych i gospodarki kreatywnej. W ramach owego
→38
rola kultury w rozwoju
lokalnym i regionalnym
modelu przyjmuje się tzw. systemowe podejście do innowacji w ośrodkach miejskich i regionach, w którym programy kulturalne i rozwój kreatywny są wspierane i powiązane z szerszą koncepcją gospodarki opartej na wiedzy. Strategie stymulowania innowacyjności kładą nacisk
na rozwój różnorodnych systemów innowacyjnych i sieci,
które koncentrują się na kapitale ludzkim i umiejętnościach stanowiących szczególną wartość dla głównych
sektorów gospodarki.
mimo to można wskazać
kilka kluczowych
elementów w osiąganiu
zrównoważonego
i stabilnego rozwoju
opartego na czynnikach
kulturalnych.
Choć istnieje wiele skutecznych strategii rozwoju regionalnego i urbanistycznego, brakuje precyzyjnych, gotowych rozwiązań, które mogą być powielane w każdym
miejscu. Mimo to można wskazać kilka kluczowych elementów w osiąganiu zrównoważonego i stabilnego rozwoju opartego na czynnikach kulturalnych. Po pierwsze,
istnieje potrzeba ustanowienia trwałego przywództwa,
robert palmer
dostrzegającego miejsce kultury w rozwoju gospodarczym, skłonnego tworzyć partnerstwa bazujące na kluczowych podmiotach społecznych oraz tych, którzy posiadają konieczne umiejętności i talenty. Dodatkowo,
skuteczność tych działań zależeć będzie od identyfikacji
możliwości lokalnych w zakresie tworzenia struktur
wsparcia i kształcenia, któremu powinno towarzyszyć
wykorzystanie skutecznych narzędzi zarządzania, monitorowania i oceny całego procesu.
Pomimo wielu raportów przygotowywanych przez UE,
ONZ oraz liczne regiony i miasta, które odniosły sukces w zakresie włączenia kultury w rozwój gospodarczy
i społeczny, obecna wielkość inwestycji w ramach strategii tego typu pozostaje marginalna. Wynika to przede
wszystkim z braku skoordynowanych i zintegrowanych
strategii, które – sporządzane przez władze publiczne, rozmaite oddziały i poziomy zarządzania – mogłyby
sprzyjać efektywnemu partnerstwu pomiędzy władzami,
biznesem oraz sektorem kreatywnym jako takim. Systemowe i synergiczne podejście do rozwoju, które jak najszerzej włączy kulturę do polityki rozwojowej, pozostaje
w związku z tym stałym wyzwaniem.
→39
robert palmer
the role of culture in local and regional
development
Culture can be a key driver of change, and is an essential
factor of city and regional development. Cultural policies
and processes that support such development invariably
will generate new partnerships and an impetus for collaboration across a range of interests.
Over the past decade, significant work has been undertaken to demonstrate the importance of the cultural dimension to local and regional development, and the essential
interrelationships that exist between economic, social
and cultural planning to improve the prosperity of towns,
cities and regions. Although dominant focus has been given to the direct contribution of culture in terms of income
generation and jobs created through tourism, creative industries and the wider set of activities that comprise the
creative and knowledge economies, the many profound
indirect benefits are equally substantial, since culture is
a major factor in ensuring social well-being, dealing with
issues of inclusion and diversity, building sustainable social capital, and creating a strong identity that unites and
inspires.
The relationship between culture and economic and social development is often misunderstood, and there can
be a ‘mis-match’ between national and regional development priorities that prevents a fully integrated approach
of culture within development strategy. Although most
public bodies understand the economic rationale for investment in cultural projects, cultural industries and
cultural infrastructure, less appreciated is the value of
cultural development that is not linked primarily to an
economic rationale, but to a larger set of issues linked to
important spheres such a social cohesion and to a wider
concept of ‘quality of life’.
→40
the role of culture in local
and regional development
There is now significant experience to draw on across
Europe and beyond. Although different approaches to
development exist, the most important component is the
adaptation of an approach to the reality of the place to
which it is applied. Simply using culture and creativity as
‘branding’ devices is an unsustainable strategy. The success of different approaches depends on an authentic link
to the roots, history, character and dynamic of a particular
locality or region.
Currently, there are several common models that are applied to development processes that incorporate culture
as a ‘driver’ for change. One such model can be referred to
as a subsidy model of cultural development, which relies
heavily on public financing, and is based on an assumption that the value of culture goes beyond market value,
and that cultural projects cannot always be influenced by
conventional market forces. In this model, it is generally
the public sector (governments, regions, cities) that grant
subsidies to projects, either directly or indirectly.
A second model can be termed a competitive model, which
focuses primarily on the development of cultural industries that are viewed largely as industrial sectors that
should be treated in the same manner as other sectors, for
example, by means of targeted investment and regulatory
frameworks. Such a model frequently is used in cities and
robert palmer
regions in relation to the economic development potential of the music industry or media/film industry.
A further model can be termed the creative economy
model, which is a significant growth model that does not
only recognize the economic value of developing cultural
industries as sectors in their own right, but views culture
as a stimulus for wider growth in the economy, by using a
wider-range of investment strategies.
innovation strategies
place emphases on the
development of different
innovation systems and
networks that focus on
developing human capital
and skills that are of value
to many growth sectors.
Another model, which today has become very fashionable
as it is applied to national, regional and local growth can
be termed a broader innovation model that moves beyond
the conventional understanding of cultural industries
and the creative economy. Within this model, there is
recognition of a ‘systems approach to innovation’ across
a region or a city, where cultural projects and creative de-
→41
velopment are supported, but are linked to a broader concept of the knowledge economy and the generation of new
ideas. Innovation strategies place emphases on the development of different innovation systems and networks
that focus on developing human capital and skills that are
of value to many growth sectors.
nevertheless, there appear
to be a number of key
factors that must be in place
to achieve impact using
culture, if the results are
to be sustainable and long
term.
Although there are many highly successful strategies in
all world regions and especially in a vast number of cities,
there is no precise, ready-made approach that can be easily copied everywhere. Nevertheless, there appear to be a
number of key factors that must be in place to achieve impact using culture, if the results are to be sustainable and
long term. First, there is the need for resilient and solid
leadership with a clearly focused commitment to strategies that fully integrate the cultural dimension, with a
compelling obligation to create alliances and synergies
between key partners and those who have the required
ideas, skills and talents. In addition, success depends
largely on identifying and building local capacity, including the offering of effective and consistent support and
training, combined with the implementation of effective
management, monitoring and evaluation processes.
Despite many recent reports issued by the European Union, the United Nations, and a large number of specific
regions and cities that have demonstrated clearly the
success of capitalizing on culture as a primary agent to
achieve economic and social development, current total
investment in such approaches remains marginal. One
reason for this is the absence of coordinated and integrated strategies across public bodies, different departments
and various tiers of government, combined with a lack of
robust ongoing effective partnerships between public authorities, business, and the creative sector as a whole. The
need for a systemic and synergistic approach to development that integrates the cultural dimension fully into development policy and planning remains a chronic issue.
→42
technologicznego
edwin bendyk
systemowe i synergiczne podejście do
rozwoju, które jak najszerzej włączy
kulturę do polityki rozwojowej,
pozostaje w związku z tym stałym
wyzwaniem.
the need for a systemic and synergistic
approach to development that
integrates the cultural dimension
fully into development policy and
planning remains a chronic issue.
→43
dr monika smoleń
wpływ kultury na rozwój społeczny i tworzenie przewagi konkurencyjnej
strona 44
the influance of culture on social change and creation of competitive advantage
pages 52
→44
wpływ kultury na rozwój
społeczny i tworzenie przewagi
konkurencyjnej
dr monika smoleń
dr monika smoleń
podsekretarz stanu
ministerstwo kultury i dziedzictwa
narodowego
→ wpływ kultury na rozwój społeczny
i tworzenie przewagi konkurencyjnej
Rozwój jest procesem wielowymiarowym: dotyczy zarówno środowiska naturalnego, jak i przestrzeni ekonomicznej, społecznej oraz kulturowej – traktowanych
równorzędnie. Każdą z nich określają inne zmienne, cele
i mechanizmy, równocześnie jednak powiązane są one
silnymi współzależnościami. Podobnie rozwój każdego
państwa, regionu czy miasta można rozpatrywać przez
pryzmat różnych celów – w moim przekonaniu jednak
najistotniejszym wśród nich jest dążenie do stałego podnoszenia jakości życia mieszkańców – rozumianej jako
taka kombinacja czynników społecznych i ekonomicz-
nych, która sprawia, że dane miejsce staje się atrakcyjne,
żeby w nim mieszkać i pracować, pozwala realizować złożone wyzwania, daje wielość wyboru, dzięki którym każdy może realizować swoje zindywidualizowane aspiracje,
dążenia i potrzeby. Jak osiągnąć ten cel? Dróg do niego
jest zapewne wiele, ale z całą pewnością nie można mówić
o którejkolwiek z nich bez kultury, troski o dziedzictwo,
rozwoju przemysłów kultury i wspierania społeczeństwa
obywatelskiego.
W dyskusji nad strategiami rozwoju kultura zaczyna być
postrzegana jako czynnik wpływający na wzrost atrak-
→45
cyjności miast i regionów dla mieszkańców, turystów
i inwestorów. Powszechne staje się także przekonanie, że
kultura i jej przemysły to jeden z najszybciej rozwijających się sektorów gospodarki. Esencją myślenia o kulturze w omawianych kategoriach jest stwierdzenie Marshalla McLuhana: „z ery w której biznes był naszą kulturą,
znaleźliśmy się w erze, w której kultura staje się także naszym biznesem”.
w latach 2004-2006 w ten
obszar zainwestowaliśmy
ok. 0,3 mld euro, a w latach
2007-2013 ponad
1,2 mld euro.
Coraz częściej miasta i regiony uznają kulturę za potencjał
rozwojowy oraz – co może ważniejsze – element budowy
przewag konkurencyjnych. Na pewno w przypadku Polski
wielki wpływ na taką sytuację miało wejście naszego kraju do
struktur UE i możliwości finansowania ochrony dziedzictwa
kulturowego, rozwoju infrastruktury kultury i szkolnictwa
artystycznego ze środków strukturalnych Unii. Warunkiem
dofinansowania projektu było bowiem m.in. udowodnienie,
że przyczynia się on do rozwoju regionalnego, generuje nowe
miejsca pracy oraz ma przygotowane racjonalne studium wy-
konalności. Dzięki inwestycjom dofinansowanym ze środków europejskich zmienił się potencjał infrastrukturalny instytucji kultury i szkolnictwa artystycznego oraz stan najważniejszych zabytków. W latach 2004-2006 w ten obszar zainwestowaliśmy ok. 0,3 mld euro, a w latach 2007-2013 ponad
1,2 mld euro. Przykładami gotowych projektów mogą być
nowe budynki Centrum Nauki Kopernik, Opery Krakowskiej, Biblioteki Raczyńskich, Akademii Sztuk Pięknych we
Wrocławiu, łódzkiej Filmówki, Akademii Muzycznej w Łodzi, kompleksowe prace remontowe m.in. na Wawelu, Pałacu
w Wilanowie czy utworzenie Muzeum Fryderyka Chopina
w Zamku Ostrogskich w Warszawie. Interesujące są pierwsze informacje statystyczne. Z danych Warszawskiej Informacji Turystycznej wynika, że to w czasie Roku Chopinowskiego, a nie mistrzostw EURO 2012 Warszawę odwiedziła
rekordowa liczba turystów – ponad 340 tysięcy. Jak wynika
z raportu MRR Wpływ funduszy europejskich na gospodarkę polskich regionów i konwergencję z krajami UE – w 2009
roku w stosunku do 2003 roku liczba turystów wzrosła aż
o 33,5%, dzięki inwestycjom w infrastrukturę kultury,
a dochody z turystyki i kultury wzrosły o 60%1. Jednocze-
→ 1 Wpływ funduszy europejskich na gospodarkę polskich regionów
i konwergencję z krajami UE, MRR 2010, s. 83.
→46
konkurencyjnej
śnie w 2010 roku liczba odwiedzających nasz kraj poprawiła
się jeszcze w stosunku do roku 2009 i ostatecznie wyniosła
12,5 mln osób (w 2011 roku 11,9 mln osób). Bardzo dużą
popularnością wśród zwiedzających cieszą się obiekty dofinansowane ze środków europejskich. Przykładowo, Wawel
co roku odwiedza 2,5 mln turystów z całego świata, Centrum
Nauki Kopernik, tylko w ciągu 8 miesięcy jego działalności,
odwiedziło ponad 0,5 mln osób, a odrestaurowane krakowskie Sukiennice w ciągu pierwszego kwartału działalności –
78,5 tys. osób2. Ponadto, wzrost ruchu turystycznego pociąga
za sobą konieczność tworzenia nowych miejsc pracy. Badania poświęcone wdrażaniu funduszy strukturalnych w latach
2007-2011 wskazują, że realizacja 292 projektów z zakresu
turystyki zaowocowała utworzeniem aż 980 nowych miejsc
pracy w turystyce3.
Ważnym doświadczeniem były też na pewno starania miast
o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury – Polska 2016. Do konkursu zgłosiło się 11 miast ze świetnie przygotowanymi strategiami, w których kultura była nie tyle jednym z elementów
→ 2 Raport Polska 2011. Gospodarka – społeczeństwo – regiony,
MRR 2011, s. 78.
→ 3 Projekt Raportu strategicznego 2012. Strat2012.pl, Krajowe
Obserwatorium Terytorialne, Warszawa 2012, s. 30.
dr monika smoleń
rozwoju, ile jądrem, wokół którego skupiały się inne działania.
Kultura to jednak przede wszystkim ważny czynnik rozwoju społecznego. To dzięki kompetencjom kulturalnym
i uczestnictwu w kulturze z jednej strony budujemy swoją
tożsamość, szacunek do tradycji, poczucie przynależności
do wspólnoty i jej historii, z drugiej zaś jesteśmy bardziej
kreatywni, innowacyjni, otwarci i tolerancyjni. Tak jak
matematyka rozwija w nas myślenie logiczne, tak kultura
uczy myślenia kreatywnego, otwartości, przełamywania
stereotypów. To właśnie te cechy są gwarantem rozwoju
każdego społeczeństwa. Kultura jest więc ważnym czynnikiem budowy kapitału społecznego, którego wspieranie
jest zgodnie z Raportem Polska 2030 jednym z dziesięciu
wyzwań rozwojowych, przed jakimi staje dziś Polska. Pokłosiem raportu jest dziewięć horyzontalnych strategii
rozwoju, a wśród nich Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, za przygotowanie której odpowiada Minister
Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kapitału społecznego brakuje, a konsekwencje jego braku są odczuwalne nie
tylko w życiu codziennym, ale zwłaszcza w sferze gospodarczej. Badania ekonomistów dowodzą, że po osiągnięciu pewnego etapu rozwoju gospodarczego mierzonego
wysokością PKB per capita kapitał społeczny staje się
kluczowym czynnikiem wpływającym na dalszy rozwój.
Prof. Janusz Czapiński na podstawie analiz wskazuje, że
→47
próg ten można osiągnąć na poziomie 10-12 tys. dolarów
per capita. Polska przy średniorocznym wzroście gospodarczym na poziomie 2,5-3% osiągnie ten próg za 8-10 lat.
Jeśli w tym czasie nie wzmocnimy kapitału społecznego,
dalszy rozwój Polski zostanie spowolniony lub zatrzymany. Nie da się w nowoczesnej gospodarce działać samodzielnie. Jak ocenia prof. Czapiński, gdybyśmy w Polsce
mieli kapitał społeczny na przyzwoitym poziomie, tempo
wzrostu gospodarczego byłoby dwukrotnie większe.
Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego to dokument przełomowy w myśleniu o przyszłości naszego kraju. Kapitał
społeczny definiujemy w dokumencie jako wynikającą z zaufania oraz obowiązujących norm i wzorów postępowania
zdolność obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów, która
sprzyja kreatywności oraz wzmacnia wolę współpracy i porozumienia w osiąganiu wspólnych celów – jako potencjał,
bez którego nie da się kreślić wizji rozwoju kraju. Pojawienie
się tematów zaufania, współpracy, kreatywności, kompetencji społecznych w perspektywie polityki rozwoju stanowi
odpowiedź na nowe wyzwania, jakie stają przed Polską, jest
także świadectwem zmieniających się globalnie czynników
wpływających na proces społeczno-ekonomicznego rozwoju państw. Ze względu na wieloaspektowość pojęcia „kapitał
społeczny” obszar Strategii został określony niezwykle szeroko. Obejmuje kwestie związane zarówno ze wspieraniem
społeczeństwa obywatelskiego i społecznej partycypacji
w życiu, inwestowaniem w edukację obywatelską i kulturalną, zapewnieniem dostępu do rzetelnej informacji, jak
i z rolą kreatywności i kultury w budowaniu wartości dodanej. W roku 2004 w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury
udowadnialiśmy, jak ważny jest wpływ kultury na rozwój
gospodarczy kraju – jak poprzez talent, sztukę, dziedzictwo,
tradycje zmieniamy krajobraz Polski. Dziś jesteśmy o milowy krok dalej i mówimy już nie tylko o kulturze, ale o całym
szeregu powiązanych ze sobą zjawisk społecznych i kulturowych, które obok twardych inwestycji, współdecydują o jakości i tempie wzrostu polskiej gospodarki.
Podstawą rozwoju kultury we wszystkich jej aspektach są
kompetencje kulturalne, a tym samym edukacja kulturalna. Podstawowym jej celem powinno być kształtowanie
umiejętności rozumienia i świadomego odbioru kultury,
odczytywania jej kodów oraz zachęcanie do aktywnego
i twórczego uczestnictwa w kulturze; ważne jest także pozytywne wartościowanie uczestnictwa w kulturze.
Bez wątpienia konkurencyjność miast i regionów w przyszłości w dużej mierze zależeć będzie jednak nie tylko od
rozwoju kultury sensu stricto, ale także od przemysłów
kreatywnych. W tym obszarze mamy jeszcze i w Polsce i w Europie dużo do zrobienia. W pracach Komisji
Europejskiej realne zainteresowanie przemysłami kre-
→48
konkurencyjnej
atywnymi pojawiło się zaledwie kilka lat temu. W dokumentach strategicznych Komisji Europejskiej de facto dopiero w perspektywie 2014-2020 znalazło się tak
silne odniesienie do przemysłów kreatywnych, ich roli
w rozwoju i budowie przewagi strategicznej UE. Mówiąc
o dokumentach programowych, mam na myśli zarówno
Strategię Europa 2020 opartą na trzech priorytetach: inclusive, smarth and sustainable growth oraz inicjatywach
flagowych, w tym szczególnie na inicjatywie Unia Innowacji. Inicjatywa ta wskazuje przemysły kreatywne jako
dziedziny nierozerwalnie związane z innowacyjnością
i rozwojem oraz proponuje przykładowe działania, które
powinny być podjęte w najbliższych latach, aby te sektory wspierać na poziomie Komisji Europejskiej, w tym
m.in. powołanie European Creative Industries Alliance,
marki European Design Excellence czy European Design
Leadership Board. W projekcie nowego programu Creative Europe, który zastąpi istniejące dotychczas programy
Kultura i Media, zaproponowano także nowy mechanizm
gwarancyjny dla MSP z przemysłów kreatywnych. Jego
celem ma być zwiększenie wiedzy sektora finansowego
o specyfice przemysłów oraz udzielanie gwarancji bankowych na kredyty przedsiębiorstwom z sektora przemysłów kreatywnych. Mechanizm finansowany byłby przez
Europejski Fundusz Inwestycyjny.
dr monika smoleń
Rozwój przemysłów kreatywnych nie jest jednak możliwy
bez uporządkowania kwestii praw autorskich, dlatego uważam, że w najbliższych latach ważne miejsce powinna zająć
dyskusja na temat dostosowania prawa autorskiego do wyzwań ery cyfrowej. To trudny temat, w którym trzeba znaleźć kompromis pomiędzy interesami twórców i użytkowników; że nie będzie to proste pokazała m.in. sprawa ACTA.
Dotychczasowa harmonizacja prawa własności intelektualnej w Unii Europejskiej nie obejmuje kwestii dotyczących
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi,
taka regulacja musi się jednak pojawić w celu m.in. stworzenia ram prawnych dla paneuropejskiego licencjonowania.
Dyskusja w tym obszarze już się zaczęła wraz z opublikowaniem w lipcu 2011 roku przez KE Zielonej Księgi w sprawie
dystrybucji utworów audiowizualnych on-line w Unii Europejskiej, która dotyczy m.in. transgranicznego licencjonowania utworów audiowizualnych on-line. Zielona Księga
zawierała ocenę zmian, którym podlega branża audiowizualna w ramach rewolucji internetowej i wskazywała ścieżki
ukształtowania legislacji w tym zakresie w celu jak najlepszego wykorzystania możliwości, jakie twórcom zapewnia rynek internetowy. Między innymi poruszała kwestie
dotyczące systemów rozliczeń oraz zapewnienia autorom
i wykonawcom odpowiedniego wynagrodzenia za wykorzystywanie dzieł w internecie. Przewiduje się, że jesienią 2012
→49
roku KE opublikuje Komunikat w sprawie utworów audiowizualnych on-line, który ma podsumowywać wyniki konsultacji społecznych przeprowadzonych przez Komisję Europejską. W lipcu 2012 roku Komisja Europejska ogłosiła także
projekt Dyrektywy w sprawie zbiorowego w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących
praw do utworów muzycznych na potrzeby ich wykorzystania
na internetowym polu eksploatacji na rynku wewnętrznym.
Jest to największy od lat projekt legislacyjny Komisji Europejskiej w obszarze prawa autorskiego.
Propozycje konkretnych działań na rzecz wsparcia przemysłów kreatywnych przedstawione przez Komisję Europejską poprzedzone były licznymi raportami i badaniami
dotyczącymi ekonomicznego wpływu sektora kreatywnego
na gospodarki krajów UE. Nie będę ich przytaczać, dane te
wielokrotnie się już pojawiały w różnych dyskusjach, osobiście jestem też do nich nastawiona nieco sceptycznie ze
względu na brak wypracowanej wspólnej metodologii oceny
wpływu kultury i przemysłów kreatywnych, która pozwoliłaby porównywać dane pomiędzy krajami i badać trendy. Takiej metodologii i danych brakuje też w Polsce, dopiero dwa
lata temu Krakowski Urząd Statystyczny podjął się zadania
wypracowania modelu badawczego. Pilotażowy model dla
Małopolski ma zostać ukończony w 2012 roku, a później im-
plementowany w całym kraju. Po uwzględnieniu wszystkich
statystyk pewne jest jedno – przemysły kreatywne należą do
najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki, a ich udział w światowej gospodarce rośnie pomimo
kryzysu finansowego w 2009 roku. Podam tylko jedną liczbę – w 2008 roku eksport dóbr i usług kreatywnych osiągnął
592 mld dolarów, podczas gdy w 2002 – 267 mld dolarów4.
Najpełniejsze dane dla Polski w tym zakresie prezentuje Raport Instytutu Badań Strukturalnych z 2011 roku, z którego
wynika, że w roku 2008 sektor kultury wytworzył 1,6% PKB
Polski, a przemysł kreatywny 2,47% PKB Polski5. Znaczenie
gospodarcze sektora kultury i przemysłów kreatywnych
było największe w najbardziej rozwiniętych województwach: mazowieckim, pomorskim, dolnośląskim i śląskim.
Rozwój przemysłów kreatywnych został wpisany do celów Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego. Strategia to
jedna z zaledwie dziewięciu narodowych strategii, które
swoim zakresem obejmują wszystkie priorytety rozwojowe kraju do 2020 roku. Jak już wspominałam, kapitał
→ 4 Creative Economy Report, ONZ 2010.
→ 5 Raport Instytutu Badań Strukturalnych, Znaczenie gospodarcze
przemysłów kultury – wstęp do analizy problemu, Raport opracowany
na zlecenie NCK, Warszawa 2010.
→50
konkurencyjnej
społeczny definiujemy w dokumencie jako kreatywność,
komunikację i kooperację społeczeństwa – te cechy
uważam też za podstawę rozwoju przemysłów kreatywnych jako przewagi konkurencyjnej. Wiele inicjatyw
wpierających rozwój przemysłów kreatywnych jest już
w Polsce realizowanych i to zarówno na poziomie narodowym, jak i regionalnym. Wspomnę tylko o kilku: PISF powołany w 2005 roku w celu wspierania polskiej kinematografii na wszystkich etapach prac. Finansowany z różnych
źródeł, w tym przez 1,5% przychodu podmiotów prowadzących kina, dystrybutorów, nadawców programów TV,
operatorów platform cyfrowych i telewizji kablowej. Budżet na produkcję filmów po powołaniu instytutu wzrósł
do 156 mln zł (40 mln euro) w 2012 roku z 20 mln zł (3,9
mln euro) w 2004. W 2011 roku dofinansował 32 premiery
filmów fabularnych. W 2007 roku został też przeprowadzony pierwszy nabór na dofinansowanie w Regionalnym
Funduszu Filmowym – Łodzi. Dziś takich funduszy jest
jedenaście. Prace rozpoczyna też Film Comission Poland,
która ma zapewnić jednolity dla całej Polski i całej branży
filmowej mechanizm promocji przemysłu filmowego.
w projekcie wzięło udział
550 przedsiębiorstw.
dr monika smoleń
Duża grupa projektów pojawiła się dzięki wsparciu funduszy strukturalnych – dobrym przykładem jest projekt
Zaprojektuj swój zysk – realizowany przez Instytut
Wzornictwa (ok. 5 mln euro), którego celem było dostarczenie przedsiębiorstwom i projektantom wiedzy, metodologii i praktycznych rozwiązań pomagających skutecznie tworzyć innowacyjne wzorniczo produkty i zarządzać
wprowadzeniem ich na rynek. W projekcie wzięło udział
550 przedsiębiorstw. Inny przykład to Kreatywni samozatrudnieni realizowany przez wydawnictwo Magazyn
Purpose. Dotyczył nie tylko pomocy dla tych, którzy chcą
założyć własną firmę w sektorze przemysłów kultury, ale
także szkoleń podmiotów rynku pracy udzielających dotacji na rozpoczęcie działalności z zakresu specyfiki przemysłów kultury. Przykład tego projektu jest ważny m.in.
dlatego, że wedługg Raportu ONZ Creative Economy
Report wzornictwo po rękodziele i nowych mediach jest
trzecią pod względem wielkości branżą w krajach rozwijających się. Wartość eksportu wzornictwa ciągle rośnie
z 53 mld dolarów w 2002 roku do 122 mld dolarów w 2008.
Polska znajduje się na ósmym miejscu pod względem eksportu produktów wzornictwa pośród rozwiniętych gospodarek na świecie. Z badań przeprowadzonych na zlecenie Instytutu Wzornictwa wynika, że wzrost wydatków
na wzornictwo o 1 PLN powoduje wzrost obrotów o 17,7
→51
PLN. W Polsce to głównie ASP kształcą pracowników tej
branży, a w 2011 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego uznało wzornictwo za jeden z kluczowych kierunków polskiej gospodarki i wpisało je na listę piętnastu
kierunków zamawianych.
celem projektu jest przede
wszystkim tworzenie
zaplecza organizacyjnego
i technicznego w postaci
studiów produkcyjnych
oraz zapewnienie
wykwalifikowanych kadr
dla potrzeb firm branży gier
video.
Oczywiście nie chodzi tylko o fundusze strukturalne.
Przykładem projektu, który pokazuje, jak rozwijać przemysły kreatywne i jak na ich bazie tworzyć przewagi konkurencyjne – w tym przypadku Małopolski – jest Klaster
Europejskie Centrum Gier. Porozumienie o utworzeniu
ECG podpisane zostało w 2008 roku przez Akademię
Górniczo-Hutniczą, Uniwersytet Jagielloński, Krakowski Parki Technologiczny oraz szesnaście innych firm
i instytucji. Celem projektu jest przede wszystkim two-
rzenie zaplecza organizacyjnego i technicznego w postaci
studiów produkcyjnych oraz zapewnienie wykwalifikowanych kadr dla potrzeb firm branży gier video. To kilka
przykładów. Nowe mechanizmy lub wzmacnianie istniejących proponujemy w SRKS, wśród nich m.in. te związane z nowelizacją ustawy o prawie autorskim, promowaniem tworzenia baz danych, sieci, klastrów i inkubatorów
przedsiębiorczości przemysłów kreatywnych z udziałem
instytucji kultury, NGO i sektora prywatnego, programy
grantowe dla artystów na prowadzenie działalności gospodarczej, granty na projekty B+R, wsparcie uczelni artystycznych w rozwoju innowacyjnych kierunków itd.
Inwestycje w kulturę pozwalają zatem nie tylko na ekonomiczny rozwój i wzrost naszej konkurencyjności, ale także na wzmocnienie kapitału społecznego, którego niski
poziom staje się zagrożeniem dla rozwoju Polski. Rozwijanie kultury i kreatywności oznaczają więc równoczesne
inwestowanie w ochronę dziedzictwa, rozwój i modernizację infrastruktury kultury, ale także, a może przede
wszystkim edukacji kulturalnej – kształcenia odbiorcy
i jego kulturowych kompetencji.
→52
the influance of culture on
social change and creation of
competitive advantage
dr monika smoleń
dr monika smoleń
undersecretary of state
ministry of culture and national heritage
→ the influance of culture on social
change and creation of competitive
advantage
The development is a multidimensional process: it applies
to both the environment and the economic, social and
cultural space – treated equally. Each of them is defined
by different variables, objectives and mechanisms, however, at the same time, they are linked by strong interdependencies. Similarly, the development of each country,
region or city may be seen through the prism of different
objectives – in my opinion, however, the most important
among them is striving for permanent improving in the
quality of life of residents -understood as a combination
of social and economic factors which makes the given
place attractive to live and work in, allows to implement
complex challenges, gives a variety of choices, thanks to
which everyone may implement their individual aspirations and needs. How to achieve this objective? Certainly,
there are many ways to it but for sure we may not speak of
any of them without culture, concern for the cultural heritage, the development of cultural industries and support
for the civil society.
In the discussion on the development strategies, culture
starts being perceived as a factor affecting an increase in
the attractiveness of cities and regions for residents,
→53
tourists and investors. The belief that culture and its industries is one of the fastest growing sectors of the economy also becomes popular. The essence of thinking about
culture in these categories is the statement by Marshall
McLuhan: “We are moving from an era where business
was our culture into an era when culture will be our business”.
in the years 2004-2006,
we invested about eur 0,3
billion in that area and in
the years 2007-2013 – more
than eur 1,2 billion.
More and more frequently, cities and regions recognise
culture as the development potential and – what is maybe more important – an element of building competitive
advantages. Certainly in case of Poland, such a situation
was greatly affected by our accession to the EU structures
and opportunities to finance the protection of the cultural
heritage, development of the cultural and artistic education infrastructure from the Union’s structural funds. The
prerequisite for co-financing the project was, inter alia,
proving that it contributed to the regional development,
generated new jobs and a reasonable feasibility study was
prepared for it. Thanks to the investments co-financed
from the European funds the infrastructure potential of
cultural and artistic education institutions changed, so
did the status of the most important monuments. In the
years 2004-2006, we invested about EUR 0,3 billion in
that area and in the years 2007-2013 – more than EUR
1,2 billion. Examples of completed projects may be the
new buildings of the Copernicus Science Centre, Kraków
Opera, Raczyński Library, Academy of Art and Design in
Wrocław, Polish National Film, Television and Theatre
School in Łódź, Academy of Music in Łódź, comprehensive renovation works, inter alia, in the Wawel Castle,
Wilanów Palace or creating the Fryderyk Chopin Museum at the Ostrogski Castle in Warsaw.
The first statistical information is interesting. From the
data of the Warsaw Tourist Information it results that
the record number of visitors – more than 340 thousand
– visited Warsaw during the Chopin Year and not during
the EURO 2012 Championships. As it results from the
MRD report Impact of the European funds on the economy
of the Polish regions and convergence with the EU countries – thanks to investments in the culture infrastructure
in 2009, compared to 2003, the number of tourists increased by as much as 33,5% and revenues from tourism
→54
and culture increased by 60%1. Also, in 2010 the number
of visitors in our country improved in relation to 2009
and finally amounted to 12,5 million persons (in 2011, 11,9
million persons). The facilities co-financed from the European funds are highly popular with tourists. For example,the Wawel Castle is visited every year by 2,5 million of
tourists from all over the world, the Copernicus Science
Centre, only within 8 months of its activity, was visited by
more than 0,5 million people and the restored Sukiennice
in Kraków during the first quarter of the activity – by 78,5
thousand persons2.In addition, the increase in tourism
entails the need to create new jobs. Research on the implementation of the structural funds in the years 20072011 indicates that the implementation of 292 projects
regarding tourism has resulted in the creation of 980 jobs
in tourism3.
An important experience were certainly efforts of the
→ 1 Impact of the European funds on the economy of the
Polish regions and convergence with the EU countries, MRD
2010, p. 83.
→ 2 Report Poland 2011. Economy – society – regions, MRD
2011, p. 78.
→ 3 Draft Strategic Report 2012. Strat2012.pl, National Territorial Observatory, Warsaw 2012, p. 30.
dr monika smoleń
cities to obtain the title of European Capital of Culture
– Poland 2016. 11 cities applied for the competition with
well prepared strategies, in which culture was not just one
of the elements of the development, but the core around
which other activities were focused.
Culture, however, is primarily an important factor in the
social development. Owing to cultural competence and
participation in culture, on one hand, we build our identity, respect for tradition, sense of belonging to the community and its history, on the other hand, we are more creative, innovative, open-minded and tolerant. Just as mathematics develops logical thinking in us, culture teaches us
creative thinking, openness, breaking down stereotypes.
These particular characteristics guarantee the development of each society. Therefore, culture is an important
factor in building social capital, support for which is, in
accordance with the Report Poland 2030, one of ten development challenges facing Poland today. The aftermath
of the report are nine horizontal development strategies,
among them the Social Capital Development Strategy,
for the preparation of which the Minister of Culture and
National Heritage is responsible. Social capital is absent
and the consequences of its absence are experienced
not only in everyday life, but especially in the economic
sphere. Research by economists shows that after reaching
→55
a certain stage of the economic development measured
by the amount of GDP per capita, social capital becomes
a key factor affecting the further development. Prof.
Janusz Czapiński, on the basis of analyses, points out that
this threshold may be achieved at the level of USD 10-12
thousand per capita. With the average annual economic growth of 2,5-3%, Poland will reach this threshold in
8-10 years. If we do not strengthen our social capital, the
further development of Poland will be slowed down or
stopped. It is not possible to act independently within the
modern economy. In Prof. Czapiński’s opinion, if we had
a decent level of social capital in Poland, the speed of the
economic growth would be twice higher.
The Social Capital Development Strategy is a critical document in thinking about the future of our country. The
document defines social capital as the ability of citizens
to mobilise and combine resources, which results from
confidence and valid standards of conduct, promotes creativity and strengthens the will to cooperate and come
to an agreement in achieving common goals – as the potential, without which it is impossible to outline a vision
for the development of the country. The emergence of
the subjects of confidence, cooperation, creativity, social
competence in the perspective of the development policy is a response to the new challenges facing Poland, it is
also a testimony to the globally changing factors affecting
the process of the socio-economic development of the
states. Due to the many-sidedness of the “social capital”
concept, the area of the Strategy has been defined very
broadly. It includes issues related to supporting the civil
society and social participation in life, investing in civil
and cultural education, providing access to reliable information, as well as to the role of creativity and culture
in building added value. In 2004, in the National Strategy for Culture Development we showed how important
is the impact of culture on the economic development of
the country – how through talent, art, heritage, traditions
we change the Polish landscape. Today, we are a quantum
step forward and we are talking not only about culture,
but about the whole range of interrelated social and cultural phenomena, which in addition to hard investments,
jointly determine the quality and speed of the growth of
the Polish economy.
The basis for the development of culture in all its aspects
are cultural competence and thus cultural education. Its
primary objective should be the development of the skills
of understanding and conscious reception of culture,
reading its codes and encouraging to active and creative
participation in culture; it is also important to positively
assess participation in culture.
→56
Without any doubt, the competitiveness of the cities and regions in the future, however, will depend largely not only
on the development of culture sensu stricto, but also on the
creative industries. In this area we still have much to do,
both in Poland and in Europe. In the works of the European
Commission, the real interest in the creative industries appeared just a few years ago. De facto, in the European Commission’s strategic documents, there was no such a strong
reference to the creative industries, their role in developing and building strategic advantage before the 2014-2020
perspective. Speaking about the programming documents, I
mean both the Europe 2020 strategy based on three priorities: inclusive, smarth and sustainable growth and flagship
initiatives, particularly the Innovation Union initiative. This
initiative indicates the creative industries as areas inseparably linked with the innovation and development and proposes exemplary actions that should be taken in the nearest
years to support these sectors at the level of the European
Commission, including, inter alia, establishing the European Creative Industries Alliance, European Design Excellence brand or European Design Leadership Board. In the
draft of the new Creative Europe programme, replacing the
currently existing Culture and Media programmes, a new
guarantee mechanism for SME from the creative industries
has been proposed. Its objective is to increase the knowl-
dr monika smoleń
edge of the financial sector about the specific nature of the
industries and to provide bank guarantees for loans to businesses from the creative industries sector. The mechanism
would be financed by the European Investment Fund.
The development of creative industries, however, is not possible without organising the copyright issues, therefore I believe that in the nearest years an important place should be
taken by a discussion on the adaptation of copyright to the
challenges of the digital era. It is a difficult topic in which
we have to find a compromise between the interests of authors and users; as the case of ACTA showed, it will not be
simple. The existing harmonisation of intellectual property
rights in the European Union does not cover issues relating
to collective management of copyrights and related rights,
however, such regulation must be introduced in order to,
inter alia, create a legal framework for pan-European licensing. The discussion in that area was already started with
publishing by the EC, in July 2011, the Green Paper on the
online distribution of audiovisual works in the European
Union, which concerns, inter alia, cross-border licensing
of online audiovisual works. The Green Paper contained
an assessment of changes in the audiovisual sector as part
of the Internet revolution and showed the ways to create
legislation in this regard in order to make the best possible
use of the opportunities offered to authors by the Internet
→57
market. It dealt, inter alia, with the issues relating to the settlement systems and providing authors and performers with
an appropriate remuneration for the use of their works on
the Internet. It is anticipated that in the autumn of 2012 the
EC will publish the Communication on online audiovisual
works, which is to summarise the results of public consultation results carried out by the European Commission. In
July 2012, the European Commission announced a proposal
for the Directive on collective management of copyright and
related rights and multi-territorial licensing of rights in musical works for online uses in the internal market .This is the
largest legislative proposal of the European Commission in
the area of copyright for years.
Proposals for specific actions in support of the creative industries presented by the European Commission were preceded by numerous reports and studies on the economic
impact of the creative industry on the economies of the EU
countries. I am not going to invoke them, these figures have
appeared many times in various discussions, I am personally somehow sceptical about them due to the absence of a
common methodology for the assessment of the impact of
culture and creative industries, which would allow to compare the data between the countries and to examine trends.
Also in Poland, such methodology and data are absent, only
two years ago the Kraków Statistical Office undertook to
develop a research model. A pilot model for Małopolska is
to be completed in 2012, and then implemented throughout the country. After taking into account all the statistics,
one thing is certain – the creative industries belong to the
most dynamically developing economy fields and their participation in the global economy continues to grow despite
the financial crisis in 2009. Let me give just one figure – in
2008, export of creative goods and services reached USD
592 billion, while in 2002 – USD 267 billion4.
The most complete data for Poland in this field are presented in the report of the Institute for Structural Research of
2011, from which it results that in 2008 the cultural sector
generated 1,6% of Polish GDP and the creative industry 2,47% of Polish GDP5. The economic relevance of the cultural sector and creative industries was the biggest in the
most developed voivodeships: Mazowieckie, Pomorskie,
Dolnośląskie and Śląskie.
The development of the creative industries was included in
the objectives of the Social Capital Development Strategy.
→ 4 Creative Economy Report, ONZ 2010.
→ 5 Report of the Institute for Structural Research, Economic relevance of cultural industries – introduction to the problem analysis,
Report drawn up by order of NCC, Warsaw 2010.
→58
The Strategy is one of only nine national strategies, which
cover all development priorities of the country until 2020.
As I already mentioned, social capital is defined in the document as creativity, communication and cooperation of the
society – these characteristics I also regard as a basis for the
development of the creative industries as a competitive
advantage. Many initiatives supporting the development of
the creative industries are already implemented in Poland,
both at the national and regional level. I will mention just
a few: PISF established in 2005 to support the Polish cinematography at all stages of the work. Financed from various
sources, including 1,5% of revenue of operators running
cinemas, distributors, TV broadcasters, operators of digital
platforms and cable TV. After establishing the institute, the
budget for production of films increased to PLN 156 million
(EUR 40 million) in 2012 from PLN 20 million (EUR 3,9
million) in 2004. In 2011, it co-financed 32 feature film premieres. In 2007, there was also the first call for co-financing
at the Regional Film Fund - Łódź. Today, there are eleven
funds of this kind. The works are also commenced by Film
Commission Poland which is to provide a mechanism for
the promotion of the film industry, uniform for entire Poland
and the entire film industry.
A large group of projects appeared thanks to the support
from the structural funds – a good example is the Design
dr monika smoleń
your profit project – implemented by the Institute of
Design (ca. EUR 5 million), the objective of which was
to provide enterprises and designers with knowledge,
methodology and practical solutions to help them efficiently create innovative products and manage their
marketing. 550 companies participated in the project.
Another example is the Creative self-employed project implemented by the Purpose magazine. It regarded not only assistance to those who want to start their
own company in the field of the cultural industries but
also training for the labour market operators providing
grants to launch the activity regarding the specific nature of the cultural industries. An example of this project is important, inter alia, because according to the
UN Creative Economy Report design is the third largest industry in the developing countries, after crafts
and new media. The export value of design continues to
grow from USD 53 billion in 2002 to USD 122 billion in
2008. Poland is in the eighth place in terms of export of
design products among the developed economies in the
world. From research ordered by the Institute of Design
it appears that an increase in expenses on design by PLN
1 results in an increase in turnover by PLN 17,7. In Poland, mainly academies of art educate employees in this
industry and in 2011 the Ministry of Science and Higher
→59
Education recognised design as one of the key directions
of the Polish economy and included it in the list of fifteen
ordered specialties.
the objective of the project
is primarily to create
the organisational and
technical facilities in the
form of production fields
of study and to provide
the skilled personnel for
the needs of the video game
industry companies.
Of course, it is not just about the structural funds. An example of the project that shows how to develop the creative industries and to create competitive advantages on
their basis – in this case in Małopolska – is the European
Games Centre Cluster. The agreement on establishing the
EGC was signed in 2008 by the University of Science and
Technology, Jagiellonian University, Kraków Technology
Park and sixteen other companies and institutions. The
objective of the project is primarily to create the organisational and technical facilities in the form of production
fields of study and to provide the skilled personnel for
the needs of the video game industry companies. This is a
couple of examples. In the SCDS, we propose new mechanisms or strengthening the existing ones, including, inter
alia, those associated with the amendment to the law on
copyright, promoting the creation of databases, networks,
clusters and enterprise incubators of the creative industries with participation of cultural institutions, NGOs and
the private sector, grant programmes for artists to pursue
the business activity, grants for R&D projects, support for
art schools in developing innovative fields of study, etc.
Thus, investments in culture enable not only the economic development and an increase in our competitiveness,
but also strengthening social capital, whose low level
becomes a threat to the development of Poland. The development of culture and creativity means simultaneous
investing in the heritage protection, development and
modernisation of the culture infrastructure, but also, and
perhaps above all of cultural education – education of the
viewer and his cultural competence.
→60
technologicznego
edwin bendyk
rozwój jest procesem
wielowymiarowym: dotyczy zarówno
środowiska naturalnego, jak
i przestrzeni ekonomicznej, społecznej
oraz kulturowej
the development is a multidimensional
process: it applies to both the
environment and the economic, social
and cultural space
→61
dziedzictwo postindustrialne w regionalnej i lokalnej tożsamości
strona 62
post-industrial heritage in regional and local identity
pages 67
→62
tożsamość kulturowa
podglebiem nowego rozwoju
→ dziedzictwo postindustrialne
w regionalnej i lokalnej tożsamości.
tworzenie marki miejsca
Tożsamość kulturowa regionu odgrywa istotną rolę we
wszystkich procesach rozwojowych. Jest to szczególnie
ważne w przypadku Zagłębia Ruhry, które przeszło przez
okres dezorientacji, dostrzegając na nowo potrzebę integracji i współtworzenia całościowej zmiany systemu gospodarczego, idącego w parze z przekształceniem polityki
społeczno-kulturalnej całego regionu Ruhry. Wraz z powolnym upadkiem przemysłu ciężkiego w, który można
było zaobserwować od początku lat sześćdziesiątych XX
wieku, wśród władz i mieszkańców regionu zaczęła narastać potrzeba „uprzątnięcia”, „pozbycia się starych rzeczy” oraz „szukania nowej tożsamości”, choć ostatecznie
związane z tym działania nie zakończyły się pomyślnie.
Rozwój i kształtowanie się Zagłębia Ruhry przypadły na
połowę XIX wieku, a wszelkie sfery rozwoju terytorialnego, gospodarczego, społecznego i środowiskowego podporządkowane zostały dominującej roli przemysłu ciężkiego
i jego strukturze. Ponadto dzięki bujnemu rozwojowi tego
przemysłu Zagłębie stało się przemysłowym centrum
Niemiec, zaś mieszkańcy regionu czerpali z tego ogromną
satysfakcję. Zasadnicza zmiana przyszła wraz z systematycznym spadkiem znaczenia starego przemysłu – mówiąc obrazowo: dotychczasowy „kręgosłup” społeczeństwa ugiął się, a ramiona zaczęły zwisać bezwładnie. Nie
ulega wątpliwości, że sytuacja ta nie tworzyła dobrych
warunków do inicjowania jakichkolwiek zmian. Co więcej, obraz przegranego coraz częściej dotyczył nie tylko
byłych pracowników kopalni czy hut stali, ale szybko sta-
→63
wał się „wizytówką” całego Zagłębia Ruhry. W zaistniałej
sytuacji strategia zmiana wizerunku była niezbędna.
Od połowy lat osiemdziesiątych Zagłębie Ruhry diametralnie zmieniło podejście do kategorii „uprzątania” i „dystansu” do własnej historii i specyfiki. W latach 1989-1999,
w ramach Międzynarodowej Wystawy Budowlanej Parku
Krajobrazowego Emscher (International Building Exhibition Emscher Park – IBA), przedyskutowano i opracowano zupełnie nowe formy rozwoju, które następnie
– jako projekt pilotażowy, a później strategia rozwoju
– zostały wdrożone w całym regionie. Tzw. dziedzictwo
przemysłowe [industrial heritage] Zagłębia Ruhry uchodzi dziś za oryginalne i unikatowe, a jednocześnie tworzy
podwaliny regionalnej i lokalnej tożsamości. Zarówno
strategia, jak i projekty dotyczące dziedzictwa przemysłowego stały się obecnie unikalną ofertą handlową [unique
selling preposition – USP], czyniąc z Zagłębia Ruhry markę rozpoznawalną na całym świecie.
Można powiedzieć, że dziś region na nowo jest
dumny ze swej tożsamości i historii. Przemysłowa przeszłość Zagłębia Ruhry została bowiem włączona w struktury obecnej tożsamości regionu. Jest to tym bardziej
ważne, że otwiera to nowe perspektywy spojrzenia na negatywne konsekwencje industrializacji regionu, takie jak
zanieczyszczenie środowiska na dziesięciolecia czy spa-
dek poziomu zdrowotności mieszkańców. Nie można jednak pominąć przy tym faktu, że przez ponad sto pięćdziesiąt lat przemysł ciężki sprzyjał rozwijaniu umiejętności
przydatnych w jego ekspansji: inżynierii, kreatywności
technicznej, pracy zespołowej i szeroko pojętej współpracy, także w zakresie kierowania i zarządzania złożonymi
systemami organizacyjnymi. Za przełomowe należy więc
uznać otwarcie nowych uniwersytetów w Zagłębiu w latach sześćdziesiątych, co stanowiło pierwszy krok ku włączeniu się w globalną rywalizację miast i regionów w sferze ustanawiania społeczeństw i gospodarek opartych na
wiedzy. Drugim z owych kroków było natomiast odkrycie
roli dziedzictwa przemysłowego i poszukiwanie nowych
form jego użytkowania przy przekonaniu, że kulturowy
i społeczny wymiar tożsamości regionu ma kluczowe znaczenie dla jego gospodarki.
→ lokalne i regionalne
konteksty współpracy –
fundamenty nowej jakości
Pomimo swej banalności, stwierdzenie, że lokalna i regionalna współpraca może być źródłem nie tylko przewagi,
→64
ale i kreatywności na światowych rynkach, pozostaje
w mocy, co potwierdza także doświadczenie Zagłębie
Ruhry, w którym współpraca ta obejmuje 53 miasta i cztery dystrykty. Nie chodzi tu bynajmniej o stworzenie zunifikowanej aglomeracji obejmującej ponad 5,2 mln ludzi
w ramach jednego Miasta Ruhry [Ruhr-City], lecz przede
wszystkim o wzmacnianie zdolności do współpracy1 przynoszącej korzyści o charakterze nie tylko finansowym
i politycznym, lecz także – i przede wszystkim – kulturowym, przejawiającym się w sposób szczególny w tworzeniu podstaw otwartego, opartego na zaufaniu sąsiedztwa.
W praktyce oznacza to współdziałanie władz i instytucji
publicznych (a także podmiotów prywatnych) bazujące
na wymianie wiedzy, przejrzystości działania oraz regionalnych systemach przepływu informacji.
→ 1 Lista rozmaitych form dobrowolnej współpracy pomiędzy
miastami Zagłębia Ruhry w roku 2012 przekroczyła 350 pozycji.
Por. Regionale und interkommunale Zusammenarbeit im Ruhrgebiet, http://www.metropoleruhr.de/ regionalverband-ruhr/
kooperationen.html [15.12.2012].
→ realizacja strategii
i projektów
Połączenie strategii i projektów w przeobrażaniu oblicza
Zagłębia Ruhry pozwoliło z jednej strony zaangażować
różnorodne podmioty życia kulturalnego, politycznego
i gospodarczego regionu, z drugiej – produktywnie wykorzystać właściwe im zdolności i możliwości. Nie oznacza to, że władze regionu nie podejmują kolejnych wysiłków na rzecz wypracowania podejścia strategicznego
w prowadzonej polityce kulturalnej, której towarzyszy
potrzeba „testowania nowych idei w praktyce”. Do roku
2012 zakończono bowiem ponad sto projektów tego typu,
powiązanych m.in. ze Związkiem Celnym Kopalni Węgla
Zagłębia Ruhry, umieszczonym na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Należy zauważyć, że nowe spojrzenie na dziedzictwo
przemysłowe regionu stało się tym samym rozpoznawalnym znakiem działań społeczno-gospodarczych w Zagłębiu Ruhry, działań, które twórczo łączą w sobie specyfikę
miasta, kulturę i naturę.
→65
tożsamość kulturowa regionu
odgrywa istotną rolę we wszystkich
procesach rozwojowych.
the cultural identity of the region
plays a vital role in all development
processes.
→66
→ ruhr.2010 – europejska
stolica kultury
Nominacja regionu do ESK 2010 nastąpiła pod hasłem
„Zmiana przez kulturę – kultura przez zmianę” (Change
through Culture – Culture through Change), które miało
uwypuklać zależności pomiędzy gospodarczymi a kulturowymi przeobrażeniami Zagłębia Ruhry. Kluczem do
sukcesu okazało się skuteczne połączenie dziedzictwa
przemysłowego ze zmianami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi, jakie zachodziły w regionie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Motywem przewodnim
oferty przedstawionej przez region było zatem nie tyle
tworzenie, ile zaprezentowanie projektów i miejsc stanowiących już pewnego rodzaju „nowe dziedzictwo”, formowane przez ponad dwadzieścia lat.
Mimo że Essen uznane zostało za ambasadora i reprezentanta wszystkich ośrodków miejskich regionu, praktyka
dotychczasowej współpracy pozwoliła na włączenie innych miast w realizację inicjatywy na zasadzie wewnętrznego porozumienia. Do wymiernych efektów ESK 2010
można zaliczyć nie tylko 10,5 mln gości i turystów oraz
przeprowadzenie 6000 projektów2, w tym wzmocnienie
pozycji muzeów jako tradycyjnych centrów kultury3 czy
roli klasy kreatywnej4, ale także potwierdzenie słuszności
obranej drogi – zintegrowanego rozwoju opartego na głęboko zakorzenionej świadomości własnego dziedzictwa.
→ 2 Lista projektów i inicjatyw realizowanych w ramach ESK
na stronie: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ru hr2010.de/
en/home.html.
→ 3 Por. szerzej: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.
ruhr2010.de/en/programme/discovering-images/ruhrartmus
eums.html
→ 4 Por. szerzej: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.
ruhr2010.de/en/programme/boosting-the-creative-industry/
new-existences-and-media/creativequarters.html
→67
→ post-industrial heritage in regional and
local identity. creating a place brand
The cultural identity of the region plays a vital role in all
development processes. This is particularly important in
case of the Ruhr Valley, which has experienced a period of
disorientation, recognising anew the need for integration
and joint creation of the overall change in the economic
system, going hand-in-hand with the transformation of
the socio-cultural policy in the entire Ruhr region. Along
with the slow collapse of the heavy industry, which could
be observed since the beginning of the sixties of the 20th
century, the authorities and residents of the region began
to develop a need to “clear up”, “get rid of old stuff” and
“search for new identity”, although actions related to it
did not succeed finally.
The development and evolution of the Ruhr
Valley fell within the mid-19th century, and all spheres of
the territorial, economic, social and environmental de-
velopment were subject to the dominant role of the heavy
industry and its structure. In addition, thanks to the flowering of this industry, the Valley has become an industrial
centre of Germany and the residents of the region were
greatly satisfed with that. A major change came with the
systematic decline in the importance of the old industry
– figuratively speaking: the existing “backbone” of the society bent and its arms began to droop. There is no doubt
that this situation did not create good conditions to initiate any changes. What is more, the image of the loser
increasingly concerned not only the former employees
of mines or steelworks, but quickly became a “showcase”
of the entire Ruhr Valley. In this situation, the strategy of
the change in the image was necessary.
Since the mid-1980s, the Ruhr Valley dramatically
changed its approach to the category of “clearing up”
→68
determinism
and “distance” to its own history and specific nature. In
the years 1989-1999, within the framework of the International Building Exhibition Emscher Park – IBA, they
discussed and developed completely new forms of the
development, which later on – as a pilot project and then
a development strategy – were implemented throughout the region. Today, the so-called industrial heritage of
the Ruhr Valley passes for original and unique, and also
creates the foundations for the regional and local identity. Currently, both the strategy and the projects regarding the industrial heritage have become a unique selling
proposition - USP, making the Ruhr Valley the brand recognised all around the world.
We can say that today the region is proud anew of its identity and history. The industrial past of the Ruhr Valley has
been, in fact, incorporated in the structures of the current
identity of the region. This is all the more important as
this opens up new perspectives of the look at the negative
consequences of the region industrialisation, such as environmental pollution for decades or the decline in the
health status of the residents. However, we cannot ignore
the fact that over one hundred and fifty years the heavy
industry has supported the development of skills useful
in its expansion: engineering, technical creativity, teamwork and widely understood cooperation, also in the field
edwin bendyk
of control and management of complex organisational
systems. As crucial, we should regard the opening of new
universities in the Ruhr Valley in the 1960s, which was
the first step towards inclusion in the global competition
of cities and regions in the sphere of establishing knowledge-based societies and economies. The second step
was to discover the role of the industrial heritage and to
search for new forms of its use with a belief that the cultural and social dimension of the identity of the region is
of crucial importance for its economy.
→ local and regional
cooperation contexts –
foundations for the new
quality
Despite its banality, a statement that local and regional
cooperation may be a source of not only advantage but
also creativity in the global markets remains in force,
which is also confirmed by the experience of the Ruhr Valley, where this cooperation includes 53 cities and four districts. The point is not to create a unified agglomeration
→69
covering more than 5,2 million people under one Ruhr
City but, above all, to strengthen the ability to cooperate1
to bring benefits not only of financial and political, but
also – and above all – cultural nature, manifesting itself
in a special way in creating the foundations for the open,
trust-based neighbourhood. In practice, this means cooperation of the authorities and public institutions (as well
as private entities) based on the exchange of knowledge,
transparency of action, and regional information flow
systems.
→ implementation of
strategies and projects
engage diverse actors of cultural, political and economic
life of the region, on the other hand, to use their specific capacities and abilities in a productive manner. This
does not mean that the authorities of the region do not
take further efforts to develop a strategic approach in the
pursued cultural policy, which is accompanied by a need
to “test new ideas in practice”. By 2012, over a hundred
projects of this type, related, inter alia, with the Ruhr Valley Coal Mines Customs Union, included in the UNESCO
World Heritage List, have been completed.
It should be noted that a new look at the industrial heritage of the region thus became a recognisable sign of socio-economic activities in the Ruhr Valley, activities that
creatively combine the specific nature of the city, culture
and nature.
A combination of strategies and projects in transforming the image of the Ruhr Valley allowed, on one hand, to
→ ruhr.2010 – european
→ 1 The list of various forms of voluntary cooperation between
the cities of the Ruhr Valley in 2012 exceeded 350 items. Cf. Regionale und interkommunale Zusammenarbeit im Ruhrgebiet,
http://www.metropoleruhr.de/ regionalverband-ruhr/kooperationen.html [15.12.2012].
Nomination of the region to the ECC 2010 took place
under the banner “Change through culture – culture
through change”, which was to emphasise the relationships between economic and cultural transformations of
capital of culture
→70
cultural identity as a
foundation for the new
development
the Ruhr Valley. The key to success proved to have been
a successful combination of the industrial heritage with
economic, social and environmental changes that have
occurred in the region over the past several tens of years.
The leading motive of the offer presented by the region
was therefore even not to create, but to present the projects and sites which are already some kind of the “new
heritage”, formed within more than twenty years.
Although Essen has been regarded as the ambassador and representative of all urban centres of the
region, the practice of existing cooperation allowed to include other cities in the implementation of the initiative
on the basis of the internal agreement. The measurable
effects of the ECC 2010 include not only 10,5 million visitors and tourists and the implementation of 6,000 projects2, including strengthening the position of museums
as traditional centres of culture3 or the role of the creative
class4, but also confirmation of the rightness of the chosen
path – the integrated development based on the deeply
rooted awareness of own heritage.
→ 2 The list of projects and initiatives implemented under the
ECC on the website: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ru
hr2010.de/en/home.html.
→ 4 Cf. more extensively: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/en/programme/boosting-the-creative-industry/new-existences-and-media/creativequarters.html
→ 3 Cf. more extensively: http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/en/programme/discovering-images/ruhrartmus eums.html
→71
biogramy
Edwin Bendyk
Kurator projektu „Kultura i rozwój” realizowanego we
współpracy z Narodowym Centrum Kultury oraz Ośrodkiem Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas. Publicysta tygodnika „Polityka”. Zajmuje się tematyką cywilizacyjną - modernizacja, cyfrowa rewolucja, ekologia
- to problemy, którym poświęca większość tekstów. Autor
książek „Zatruta studnia”, „Antymatrix”, „Miłość, wojna,
rewolucja” oraz „Bunt sieci”.
Krzysztof Dudek
Adwokat, absolwent Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu Łódzkiego oraz studiów podyplomowych
z zakresu prawa gospodarczego, finansowego i prawa Unii
Europejskiej. W latach 1987-1992 był członkiem Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego NZS na Uniwersytecie Łódzkim, zasiadał
również we władzach krajowych Zrzeszenia. Działał w Pomarańczowej Alternatywie. Jako członek nielegalnych
organizacji, opozycyjnych wobec władz komunistycznych,
był kilkakrotnie zatrzymywany przez milicję i Służbę Bezpieczeństwa. Po studiach pracował początkowo w łódzkim
oddziale Telewizji Polskiej, a następnie w kilku spółkach
akcyjnych. Po zrobieniu aplikacji prowadził własną praktykę adwokacką. W latach 2006-2010 był Radnym Sejmiku
Województwa Łódzkiego. Zasiadał w Komisjach Kultury
Nauki i Sportu oraz Rewizyjnej. Od marca 2007 roku jest
dyrektorem Narodowego Centrum Kultury. W 2010 roku
kierowane przez niego NCK zostało wyróżnione przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego doroczną nagrodą dla najlepszej w Polsce instytucji kultury. Odznaczony
Srebrnym Krzyżem Zasługi przez Prezydenta RP oraz laureat odznaki „Za zasługi dla Miasta Łodzi”.
→72
biogramy
Robert Palmer
Były dyrektor Kultury oraz Kulturowego i Naturalnego Dziedzictwa w Radzie Europy pełniący tę funkcję od
2004 roku, odpowiedzialny za 60 programów roboczych
w 50 krajach. Wcześniej był założycielem i dyrektorem
niezależnej firmy konsultingu kulturowego Palmer-Rae
Associates. Przedtem zajmował stanowisko dyrektora 2
Europejskich Stolic Kultury: Glasgow w 1990 i Brukseli
w 2000r, autor znaczącego opracowania dla Komisji Europejskiej, dotyczącego Europejskich Stolic Kultury. W 2010
roku ukazała się jego najnowsza książka nosząca tytuł:
„Eventful Cities:Cultural Management and Urban Revitalisation ”
Michael Schwarze-Rodrian
Pracuje dla Regional Association Ruhr (RVR), gdzie pełni
funkcję Dyrektora Europejskich i Regionalnych Sieci oraz
jest Przedstawicielem RVR w Unii Europejskiej. Michael
Schwarze-Rodrian studiował architekturę krajobrazu na
Politechnice w Berlinie w latach 70. Po pięciu latach pracy
naukowej, w połowie lat 80, przeprowadził się do Zagłębia
Ruhry, gdzie pracował i kierował wydziałem planistyki
miejskiej Kommunalverband Ruhr (KVR). W latach 90
Schwarze-Rodrian był moderatorem projektu Park Krajobrazowy Emscher (ELP) we współpracy z Międzynarodową Wystawą Budowlaną IBA. Od 2001 do 2006 roku pracował nad państwowym projektem Projekt Ruhr GmbH,
był odpowiedzialny za generalny plan rozwoju Parku Krajobrazowego Emscher (“Masterplan Emscher Landscape
Park 2010” (ELP2010)). Inicjatywa ta obejmuje obecnie
ponad 20 miast oraz liczne oddziały regionalne. W latach
2007 – 2011 pracował dla Business Development Agency
Metropolis Ruhr (wmr), gdzie szczególną nacisk kładł na
zrównoważony rozwój miast w regionie Zagłębia. Schwarze, dzięki zaangażowaniu w szereg wspólnych przedsięwzięć związanych z “Concept Ruhr”, “Chance of Change”
i “Knowledge Report Ruhr”, pomógł skoordynować projekt
aglomeracji. Michael Schwarze-Rodrian pełni obecnie
rolę moderatora regionalnej sieci, która ma uatrakcyjnić
obraz Aglomeracji Zagłębia Ruhry w Europie.
→73
biogramy
Dr Monika Smoleń-Bromska
Absolwentka geografii społeczno-ekonomicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2003 roku obroniła z wyróżnieniem pracę doktorską na Wydziale Zarządzania
i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego
(praca doktorska: Przemysły kultury - wpływ na rozwój
miast) i uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych
w dyscyplinie zarządzanie. W latach 2003-2004 kierownik zespołu ds. funduszy strukturalnych i strategii kultury w Narodowym Centrum Kultury oraz pełnomocnik
Ministra Kultury ds. Narodowych Programów Kultury.
Od 2004 r. pracownik Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, najpierw jako Dyrektor Departamentu Współpracy z Samorządami, potem Departamentu
Strategii Kultury, Spraw Europejskich i Funduszy Europejskich. W tym czasie odpowiadała m.in. za wdrażanie
funduszy strukturalnych UE oraz Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
sprawy europejskie, promocję kultury polskiej za granicą oraz wdrażanie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Od lutego 2008 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie
Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
JERZY HAUSNER
Urodził się w 1949 roku w Świnoujściu. Od początku kariery naukowej związany z Akademią Ekonomiczną w
Krakowie. Opracował 250 publikacji naukowych, koordynował szereg projektów badawczych. Uczestniczył w 6 stypendiach naukowych. W 1994 r. został profesorem nauk
ekonomicznych, a w 1998 r. został mianowany profesorem
zwyczajnym.
W latach 90-tych pełnił funkcję szefa zespołu doradców
Wicepremiera ds. gospodarczych, Pełnomocnika rządu ds.
reformy zabezpieczenia społecznego oraz członka Zespołu
Doradców Ekonomicznych Prezydenta RP. W latach 20012005 był posłem na Sejm RP. W październiku 2001 r. wszedł
w skład gabinetu Leszka Millera jako Minister pracy i polityki społecznej. Od stycznia 2003 r. Minister gospodarki,
pracy i polityki społecznej, a od czerwca 2003 r. także Wiceprezes Rady Ministrów. Firmował swoim nazwiskiem
plan naprawy finansów publicznych (tzw. plan Hausnera).
W rządzie Marka Belki (od maja 2004 r. do marca 2005 r.)
piastował stanowisko Wicepremiera i Ministra gospodarki
i pracy. Koordynował wówczas prace nad Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007-2013.
→74
biographies
Edwin Bendyk
Trustee of the “Culture and development” project, undertaken in cooperation with the National Centre for Culture
and the Futures Research Centre at Collegium Civitas. He
is a journalist for the “Polityka” weekly. He specializes in
the subject of civilization, writing primarily on such issues as modernization, the digital revolution and ecology.
He is also the author of “Zatruta studnia” (“The Poisoned
Well”), “Antymatrix” (“Antimatrix”), “Miłość, wojna, rewolucja” (“Love, War and Revolution”) and “Bunt sieci”
(“Rebellion of the Network”).
Krzysztof Dudek
A law attorney, graduate of Faculty of Law and Administration at Lodz University and postgraduate of Economic Law, Financial Law, and European Union Law studies.
From 1987 till 1992, member of the Independent Students’
Union. Deputy chairman of the Independent Students’
Union in Lodz and member of the Union’s national governing body. Active in Orange Alternative (Pomarańczowa
Alternatywa, Polish underground protest movement from
the 80’s). For his involvement in the anti-communist opposition he had been arrested several times as well as
detained by Security Services and the Militia. Worked at
Lodz branch of Polish Television (Telewizja Polska) and
later at a number of stock-listed companies. After gaining
his attorney license, he run his own attorney’s office. From
2006 till 2010, served as local representative to the regional assembly in Lodz Voivodeship. During his term, he was
active in the Culture, Education, and Sports Commission
and also in Auditing Commission. Since March 2007, he
is the director of National Center for Culture (NCK), an
institution, which in 2010 was distinguished by Poland’s
Minister of Culture and National Heritage for being the
most outstanding culture institution in Poland. Awarded
the Silver Cross of Merit by Poland’s President and also the
distinction “For services to the City of Lodz”.
→75
biographies
Robert Palmer
Former Director of Culture and Cultural and Natural
Heritage at the Council of Europe since 2004, with responsibility for 60 work programmes across 50 countries.
Previously, he was founder and director of Palmer-Rae
Associates, an independent cultural consultancy. Prior to
this he was the Director of two European Capitals of Culture - Glasgow (1990) and Brussels (2000) and the author
of a major study on Eurpean Capitals of Culture for the
European Commission. His most recent book is “Eventful
Cities:Cultural Management and Urban Revitalisation,”
(2010)
Michael Schwarze-Rodrian
Works for the Regional Association Ruhr (RVR) where he
is Director of European and Regional Networks and EU
Representative of the RVR. Michael Schwarze-Rodrian
studied Landscape Planning at the Technical University Berlin in the 1970s. After five years scientific work he
moved to the Ruhr in mid 1980s where he worked and directed the planning department of the city based Kommunalverband Ruhr (KVR). In the 1990s he moderated the
Emscher Landscape Park (ELP) in co-operation with the
International Building Exhibition (IBA) Emscher Park.
From 2001 to 2006 he worked for the state run Projekt
Ruhr GmbH and was responsible for developing the “Masterplan Emscher Landscape Park 2010” (ELP2010) – which
now involved 20 cities and several regional agencies. From
2007 to 2011 he has been working for the regional Business
Development Agency Metropolis Ruhr (wmr) with a particular focus on the sustainable development of the cities
of the Ruhr region. Through a number of partnerships
involved with “Concept Ruhr”, “Chance of Change” and
“Knowledge Report Ruhr” he helped coordinate Metropolis Ruhr. Michael Schwarze-Rodrian is now moderating
regional networks for an attractive approach of Metropolis Ruhr to Europe.
→76
biographies
Monika Smoleń-Bromska, PhD
A graduate of socio-economic geography at Jagiellonian
University. In 2003, she defended her PhD thesis with
distinction at the Department of Management and Social
Communication of Jagiellonian University (doctoral dissertation: Culture industries – influence on the development of cities) and received her PhD in Humanities in the
field of management. In 2003-2004, she was a team leader
for the Structural Funds and Culture Strategy Group in
the National Centre for Culture and a plenipotentiary of
the Minister of Culture for National Culture Programmes.
Since 2004, she has been an employee of the Ministry of
Culture and National Heritage, first as managing director
of the Department of Cooperation with Local Governments, and later as director of the Department of Culture
Strategy, European Affairs and European Funds. At that
time her responsibilities included implementation of EU
structural funds and the EEA and Norwegian Financial
Mechanisms, European Affairs, promotion of Polish culture abroad and implementation of the National Strategy
for the Development of Culture. Since February 2008, she
has been the Undersecretary of State in the Ministry of
Culture and National Heritage.
Jerzy Hausner
Born in 1949 in Świnoujście. Graduated from the Cracow
University of Economics. Author of about 250 scientific
publications and coordinator of a number of research projects. In 1994, he was awarded the academic title of professor
of economics, and in 1998, he became a tenured professor.
In the 1990s he was the chief of advisors to the Deputy Prime
Minister for Economic Affairs, the government’s plenipotentiary for the Social Security Reform and a member of the President’s Council of Economic Advisers. In 2001–2005 Member
of Parliament in the Polish Parliament. In October 2001, Prof.
Hausner joined the Cabinet as the Minister of Labour and
Social Policy. In January 2003, he was appointed Minister of
Economy, Labour and Social Policy, and from June 2003, he
became Deputy Prime Minister. In the government of Marek
Belka (from May 2004 to March 2005), he was Deputy Prime
Minister and Minister of Economy and Labour. He coordinated the work on the National Development Plan 2007-2013.
Adjunct Professor in Transition Economies at the International Center for Business and Politics - Copenhagen
Business School, Member of the Polish Economic Society,
Member of the Monetary Policy Council, Member of the
Economics Committee of the Polish Academy of Sciences
and the Committee of the Employment and Social Policy
Sciences, Member of the advisory opinion Board of the
Adam Mickiewicz Institute.
kreatywności i innowacyjności
w regionie
Dynamika zmian zachodzących w globalnej gospodarce nie
pozostawia złudzeń - najbardziej prawdopodobnym scenariuszem wydaje się być zatrzymanie rozwoju. Szanse na przetrwanie na światowym rynku mają tylko te państwa, które będą
w stanie wyczuć kierunki, którymi należy podążać i dostosować się do nich. We współczesnym świecie bycie konkurencyjnym jest równoznaczne z posiadaniem zdolności do innowacji, innowacji nie ma bez kreatywności, a ta z kolei jest
w dużym stopniu uzależniona od szeroko rozumianej kultury,
wiedzy na temat jej wpływu na procesy ekonomiczne i społeczne. W jaki sposób rozpoznawać i wykorzystywać innowacyjny charakter potencjału kulturowego kraju i regionów? Jak
najlepiej wykorzystać te zasoby dla rozwoju? Dlaczego ważne
jest uruchomienie potencjału kreatywnego obywateli i jaka
jest w tym procesie rola kultury? Jak inwestycje w
infrastrukturę i działalność kulturalną mogą wpływać na
kształtowanie przestrzeni publicznej i rozwój aktywności
twórczej obywateli. Dlaczego lokalizacja takich inwestycji
powinna być poprzedzona badaniami i jakiego rodzaju badania są potrzebne? Jak mądrze czerpać z doświadczeń europejskich i polskich przy tworzeniu własnej strategii rozwoju?
Wreszcie jak prywatni przedsiębiorcy mogą skorzystać z potencjału kulturowego regionu, czy turystyka kulturowa to jedyna możliwość? Te i inne zagadnienia związane z proinnowacyjnym charakterem kultury zostaną poruszone podczas panelu Narodowego Centrum Kultury Kultura jako stymulator
kreatywności i innowacyjności w regionie.
“culture as a stimulus for creativity
and innovation in the region”
Dynamics of the changes in global economy do not allow us
to harbour illusions – the most probable scenario appears to
be a development stagnation. Only those countries, that will
be able to sense the paths worth undertaking and to adjust
to them, have the chances to survive on the world market. In
contemporary world being competitive amounts to possess
the ability to innovation. There is no innovation without creativity. And creativity is on the other hand to a great degree
dependent on widely understood culture and the knowledge
of its influence on economic and social processes. How to recognize and make use of the innovative character of cultural
capital of countries and regions? How to use these resources
for development? Why is it important to initiate the creative
potential of citizens and what is culture’s role in this process?
How the infrastructure investments and activities
in cultural field can affect the shaping of public space and
development of citizen’s creativity? Why location of such investments should be preceded with research and what type of
research is necessary? How to use wisely European and Polish
experiences while creating fit to measure development strategy? Finally, how private entrepreneurs can profit from cultural potential of region, and is cultural tourism an only option?

kultura jako stymulator kreatywności i innowacyjności w regionie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Model Jamesa Model Jamesa Reasona

Manifesto_we are more_Polish

CONTENTS

Profesora Rajendrana Chettiarthodi Calicut University, India

Jesus Culture with Martin Smith - Live From New York

Kultura anglojęzyczna przełomu XX i XXI w.

Załącznik Nr 2

studia europaea gnesnensia 7/2013