Struktura społeczna XIX i XX wieku

dr hab. Krzysztof Ślusarek
Galicja 1772-1918
Struktura społeczna ludności
Galicji na przełomie XIX i XX wieku
Skutki przemian cywilizacyjnych
Przemiany cywilizacyjne, zachodzące
w Galicji w 2. połowie XIX i na początku
XX w., prowadziły rozbicia tradycyjnej,
stanowej struktury społeczeństwa.
W miejsce właściwych dla
społeczeństwa feudalnego stanów
powstały nowe warstwy, grupujące ludzi
o podobnym statusie społecznym i
materialnym, mentalności i
upodobaniach.
Rodzina chłopska z okolic Jasła.
Nowe warstwy społeczne
Na wsi dominująca warstwą byli chłopi, którzy dzielili się na:
• posiadaczy – mających własne gospodarstwa
• chłopów bezrolnych, tzw. robotników rolnych, znajdujących zatrudnienie na
folwarku lub u bogatych chłopów.
Wiejskie dziewczyny.
Nowe warstwy społeczne
Stan szlachecki rozpadł się na dwie warstwy:
• ziemian – posiadający majątki ziemskie i korzystających z nielicznych już
uprawnień stanowych szlachty
• drobną szlachtę – pozbawioną większości dawnych praw szlacheckich,
statusem materialnym i prawnym porównywalna do chłopów.
Strój szlachty zagrodowej.
Nowe warstwy społeczne
W miastach znaleźć możemy
następujące warstwy:
• robotników – utrzymujących
się z pracy najemnej
• burżuazję – obejmującą ogół
ludzi posiadających kapitał
i odpowiednio wysoką pozycję
społeczną
• drobnomieszczaństwo –
obejmującą właścicieli
warsztatów rzemieślniczych
i drobnych zakładów handlowych
• inteligencję – zbiorowość
osób trudniących się zawodowo
pracą umysłową lub artystyczną.
Górnicy w kopalni soli w Bochni.
Struktura społeczna w 1900 r.
Ludność czynna zawodowo w Galicji w 1900 r. (ogółem 3973885 osób).
Inne grupy; 173258; 4%
Inteligencja; 75920; 2%
Robotnicy; 343702; 9%
Burżuazja; 148532; 4%
Chłopi; 3232473; 81%
Ludność wiejska
Liczba mieszkańców wsi w Galicji w latach 1869-1910.
7000000
6118656
5688214
6000000
5158353
5000000
4666179
4300972
4000000
3000000
2000000
1000000
0
1869
1880
1890
1900
1910
Ludność wiejska
Struktura zawodowa ludności wiejskiej Galicji w 1900 r.
Chłopi posiadacze*; 926229;
29%
Robotnicy rolni; 2306224; 71%
* dane odnoszą się właścicieli i zarządców wszystkich rodzajów gospodarstw rolnych.
Ludność wiejska
Struktura wyznaniowa właścicieli gospodarstw rolnych w Galicji w 1900 r.
Inni chrześcijanie; 4452; 0%
Żydzi; 15176; 2%
Katolicy; 906361; 98%
Ludność wiejska
Struktura językowa właścicieli gospodarstw rolnych w Galicji w 1900 r.
j. inny; 909; 0%
j. niemiecki; 7311; 1%
j. polski; 422351; 46%
j. ruski; 495471; 53%
Ludność wiejska
Struktura językowa właścicieli gospodarstw rolnych w Galicji Wschodniej w 1900 r.
j. inny; 249; 0%
j. niemiecki; 6725; 1%
j. polski; 133380; 21%
j. ruski; 483599; 78%
Ludność wiejska
Struktura językowa właścicieli gospodarstw rolnych w Galicji Zachodniej w 1900 r.
j. niemiecki; 586; 0%
j. ruski; 11872; 4%
j. polski; 288971; 96%
j. inny; 660; 0%
Chłopi
Struktura obszarowa chłopskich gospodarstw rolnych w Galicji w 1902 r. (ogółem 1008541 gosp.).
50-100 ha; 2603
20-50 ha; 8258
pow. 100 ha; 5467
10-20 ha; 38667
do 0,5 ha; 68890
0,5-1 ha; 124348
5-10 ha; 150471
2-5 ha; 376574
1-2 ha; 233263
Chłopi
Ludność bezrolna w Galicji w latach 1910-1914.
1600000
1539760
1400000
1220000
1200000
1000000
800000
600000
400000
200000
0
1910
1914
Polscy chłopi.
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Struktura obszarowa wielkiej własności ziemskiej (pow. 100 ha) w Galicji w 1902 r. (ogółem 5467 gosp.).
pow. 1000 ha; 474; 9%
500-1000 ha; 870; 16%
100-200 ha; 1798; 33%
200-500 ha; 2325; 42%
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Wielka własność ziemska w Galicji w 1890 r. Liczba właścicieli tabularnych (ogółem 4493).
Publiczna; 228; 5%
Żydów; 557; 12%
Chrześcijan; 3708; 83%
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Wielka własność ziemska w Galicji w 1890 r. Struktura obszarowa.
Ciała tabularne powyżej 200 mórg
Żydów; 322;
12%
Chrześcijan;
2266; 83%
Ciała tabularne do 200 mórg
Publiczna;
130; 5%
Żydów; 235;
13%
Chrześcijan;
1442; 81%
Publiczna; 98;
6%
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Liczba dzierżawców dóbr tabularnych w Galicji w 1893 r.
Galicja Zachodnia; 504; 31%
Galicja Wschodnia; 1116; 69%
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Struktura wyznaniowa dzierżawców dóbr tabularnych w Galicji w 1893 r.
Galicja Wschodnia
Galicja Zachodnia
Żydzi; 178;
35%
Żydzi; 605;
54%
Chrześciajanie;
511; 46%
Chrześciajanie;
326; 65%
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Liczebność ziemiaństwa – trudna do oszacowania. Pewne wyobrażenia daje
zsumowanie liczby chrześcijan – właścicieli dóbr tabularnych oraz dzierżawców.
W latach 90. XIX w. wynosiłaby ona zatem około 4500 osób.
Kulig w Krynicy.
Ziemiaństwo i drobna szlachta
Liczebność drobnej szlachty – trudna do oszacowania, ponieważ brakuje
narzędzi do wykonania takiego obliczenia. Nowoczesne spisy ludności nie
rejestrowały bowiem struktury stanowej.
Młode szlachcianki.
Przemysłowcy i rzemieślnicy
Struktura i liczebność przemysłowców i rzemieślników w Galicji w 1900 r.
Komunikacja i handel; 61574;
41%
Przemysł; 86958; 59%
Przedstawione dane uwzględniają właścicieli oraz wyższą kadrę zarządzającą zakładów przemysłowych i komunikacyjnych oraz
handlowych.
Przemysłowcy i rzemieślnicy
Struktura branżowa przemysłowców i rzemieślników w Galicji w 1900 r.
Górnictwo i hutnictwo; 231;
0%
Inny; 135; 0%
Kamieniarski i ziemny; 1545;
2%
Metalowy; 7084; 8%
Maszynowy; 2507; 3%
Chemiczny; 942; 1%
Odzieżowy; 31813; 36%
Budowlany; 6858; 8%
Poligraficzny; 329; 0%
Tkacki; 3145; 4%
Skórzany; 1692; 2%
Wyrób napojów; 13721; 16%
Spożywczy; 10229; 12%
Drzewny; 6726; 8%
Przemysłowcy i rzemieślnicy
Struktura branżowa przemysłowców i kupców w Galicji w 1900 r.
Inni; 5503; 9%
Transport wodny; 145; 0%
Transport lądowy; 3792; 6%
Bankowcy; 346; 1%
Kupcy; 51788; 84%
Przemysłowcy i rzemieślnicy
Struktura wyznaniowa przemysłowców w Galicji w 1900 r.
Katolicy; 47776; 55%
Żydzi; 37803; 43%
Pozostali chrześcijanie; 1374;
2%
Przemysłowcy i rzemieślnicy
Struktura wyznaniowa bankierów i ubezpieczycieli w Galicji w 1900 r.
Katolicy; 55; 16%
Pozostali chrześcijanie; 0; 0%
Żydzi; 291; 84%
Przemysłowcy i rzemieślnicy
Struktura wyznaniowa handlowców w Galicji w 1900 r. (handel towarowy i pozostały).
Katolicy; 5374; 9%
Pozostali chrześcijanie; 131;
0%
Żydzi; 51783; 91%
Robotnicy
Struktura branżowa robotników w Galicji w 1900 r.
Służba domowa; 87635; 25%
Robotnicy w przemyśle;
136787; 41%
Robotnicy w wolnych
zawodach; 815; 0%
Robotnicy w urzędach; 13707;
4%
Służba dochodząca; 58832;
17%
Robotnicy w handlu; 45926;
13%
Inteligencja
Struktura zawodowa i liczebność inteligencji w Galicji w 1900 r.
Rolnictwo; 6282; 8%
Przemysł; 4759; 6%
Komunikacja i handel; 10578;
14%
Oficerowie; 4266; 6%
Urzędnicy; 45516; 60%
Wolne zawody; 4519; 6%
Inteligencja
Struktura zawodowa i liczebność inteligencji we Lwowie w 1900 r.
Rolnictwo; 354; 3%
Wolne zawody; 1187; 11%
Przemysł; 577; 5%
Handel; 2341; 22%
Oficerowie; 715; 7%
Urzędnicy; 5681; 52%
Inteligencja
Struktura zawodowa i liczebność inteligencji w Krakowie w 1900 r.
Rolnictwo; 218; 3%
Wolne zawody; 715; 11%
Przemysł; 280; 4%
Handel; 1058; 17%
Oficerowie; 551; 9%
Urzędnicy; 3512; 56%
Ludność nieproduktywna
Struktura i liczebność tzw. ludności nieproduktywnej w Galicji w 1900 r.
A; 12847; 7%
B; 11919; 6%
J; 87635; 44%
C; 7958; 4%
D; 5754; 3%
E; 4158; 2%
F; 10807; 6%
G; 6936; 4%
H; 19418; 10%
I; 27379; 14%
Kategorie ludności nieproduktywnej:
A – właściciele kamienic, kapitaliści, osoby
żyjące z rent itp.
B – emeryci
C – wymownicy (gospodarze na „emeryturze”)
D – osoby żyjące z jałmużny
E – osoby pozostające na wychowaniu w
zakładach naukowych i wychowawczych
F – osoby pozostające pod opieką w szpitalach,
zakładach dla obłąkanych i innych zakładach
dobroczynnych
G – osoby pozostające pod nadzorem w
więzieniach i innych zakładach
H – dzieci nie żyjące przy swojej rodzinie, a
pozostające pod opieką u innych osób lub
przygotowujące się do zawodu
I – osoby, które swego zawodu nie wymieniły
J – służba domowa, żyjąca przy rodzinie
służbodawcy
Źródła i literatura






Galizien. Seine kulturelle und wirschaftliche Entwicklung, Wien [brw].
T. Gąsowski, Struktura społeczno-zawodowa mieszkańców większych miast
galicyjskich w okresie autonomicznym, „Prace Historyczne”, z 123: 1997.
T. Gąsowski, Urbanizacja Galicji w dobie autonomii, „Studia Historyczne”,
R. XXVIII, 1985, z. 2.
„Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych”, T. XII, XV, XX.
B. Wilpert-Kołkiewicz, Informator statystyczny do dziejów społecznogospodarczych Galicji. Struktura agrarna wielkiej własności ziemskiej (tabularnej)
w Galicji w dobie autonomii, Kraków 1989.
D. Vnenchak, Informator statystyczny do dziejów rolnictwa w Galicji. Struktura
agrarna własności chłopskiej w Galicji w dobie autonomii, Kraków 1983.