Vorläufige Tagesordnung

Zabezpieczenie i wzmocnienie europejskiego dialogu
społecznego
Dialog Społeczny, jako zadanie na przyszłość
Dialog społeczny stanowi ofertę i wkład do wspólnego, odpowiedzialnego
projektowania zadań gospodarczych i politycznych.
Dialog społeczny pozostanie bardzo nowoczesnym rozwiązaniem, w którym firmy,
przedsiębiorcy i pracownicy oraz ich przedstawiciele mogą w swobodny,
odpowiedzialny i zintegrowany sposób konfigurować i projektować zjednoczenie
Europy.
Europejski dialog społeczny, jako zinstytucjonalizowane partnerstwo społeczne
posiada trzydziestoletnią tradycję i pozostaje zadaniem na przyszłość. To
zaproszenie do wspólnego stabilnego rozwiązywania problemów z partnerami
społecznymi z jednej strony oraz z instytucjami politycznymi Unii Europejskiej z
drugiej strony.
Dialog społeczny stanowi podstawę uczestnictwa europejskich firm lub
wielonarodowych firm przemysłowych oraz uwzględnia postulaty, problemy,
konflikty i różne doświadczenia ponad granicami i pozwala wspólnie poszukiwać
sposobów na rozwiązanie problemu.
Dialog społeczny w państwach członkowskich Unii Europejskiej i innych krajach
nie opiera się tylko na różnych tradycjach i doświadczeniach w decyzjach
politycznych, ale czasami opiera się i jest ograniczony przez niejednolite warunki
gospodarcze.
Dialog społeczny, jako narzędzie do organizacji pracy zbiorowej, dochodów i
warunków życia znajduje się pod presją. Tradycyjne zaangażowanie zmniejsza
się wraz z obniżaniem się poziomów organizacyjnych i udziałem pracodawców i
związków zawodowych. Prawo do jego organizacji jest kwestionowane. Zakres i
skuteczność tradycyjnych układów zbiorowych spadnie w wyniku równoczesnej,
finansowej i cyfrowej globalizacji, internacjonalizacji struktur korporacyjnych oraz
krajowych i europejskich decyzji politycznych.
EZA, Europejskie Centrum ds. Pracowniczych, prezentuje dialog społeczny w Unii
Europejskiej i państwach członkowskich skupiony wokół pracy i niniejszym
przedstawia wkład do obecnej oceny i dalszego rozwoju. Organizacje
członkowskie EZA reprezentują praktycznie wszystkie kraje Europy i świat pracy
w wielu aspektach, zarówno w gospodarce prywatnej, jak i w odniesieniu do
służb publicznych.
-2EZA przedstawia te uwagi w oparciu o doświadczenia trzydziestu lat pracy,
wsparcia i doradztwa, szkoleń, refleksji i dyskusji na temat dialogu społecznego,
aby tym samym przyczynić się do ochrony i dalszego umacniania dialogu
społecznego.
Europejski Dialog Społeczny: punkt wyjścia
Europejski Dialog Społeczny stanowił od 1985 paradygmat etyczny i ekonomiczny
uwzględniany, jako przyszłościowy kierunek pod względem ekonomicznym
społecznej gospodarki rynkowej Wspólnoty Europejskiej. Ówczesne warunki
znacznie różnią się jednak od współczesnych ram działania państw
członkowskich. Wraz z północnym poszerzeniem o dziesięciu członków zachodnich
i północnych gospodarek europejskich jego stosowanie było powszechne z silnymi
podstawami przemysłowymi i w międzynarodowymi w porównaniu z wysoką
globalną integracją gospodarczą. Najlepiej zorganizowani partnerzy społeczni
wynegocjowali zasady autonomiczne w układach zbiorowych dla projektowania
dochodów i pracy, nawiązywali kontakty rutynowo i „na równi“ z władzami
państwowymi. W ujęciu historycznym proces ten ma trzy punkty wyjścia:



Dobrze zorganizowane grupy interesów ze związkami zawodowymi i
pracodawcami, wraz z systemem układów zbiorowych,
Uświadomienie sobie, że te grupy mogą pełnić ważną rolę w systemie
stosunków gospodarczych, a zwłaszcza przemysłowych,
i rosnące zainteresowanie rządów i parlamentów udziałem w tych
stosunkach.
Tak, więc aktorzy tego nowego Europejskiego Dialogu Społecznego otrzymali
zadanie współpracy i dialogu, odpowiedniego opracowania i wzmocnienia struktur
rozmów trójstronnych. Przełożyło się na to doświadczenie wynikające z
istniejących podbudów i możliwy była dalszy rozwój.
Organizacje członkowskie EZA stanowią podmioty działające na wszystkich
poziomach dialogu społecznego. Sukces Unii Europejskiej, która ma teraz 28
państw członkowskich i pięć krajów kandydujących, doprowadził do daleko
idących zmian gospodarczych i społecznych oraz pozwolił przejść nawet przez
globalne kryzysy gospodarcze. Wszystkie wskaźniki, w tym związków
zawodowych i stowarzyszonych oraz doświadczenia państw i struktury znacznie
różnią się od punktu wyjścia z 1984 roku. Nadeszły trendy globalizacyjne, rozwój
nowych technologii, nieczystej konkurencji i gospodarczy lub finansowy kryzys.
Europejski Dialog Społeczny oraz wszelkie inne podobne formy dialogu będą
odbywać się na gruntownie zmodyfikowanych podstawach.
Europejski Dialog Społeczny: fundamenty
EZA zwraca uwagę na wzrost znaczenia globalnego rozwoju ekonomicznego,
finansowego oraz technologicznego dla sytuacji społecznej państw europejskich.
EZA uwzględnia je w analizach i strategiach. W centrum zainteresowania EZA
-3znajduje się, zatem kwalifikacja i wzmocnienie kompetencji oraz aktywności
pracowników i ich organizacji. Celem jest rozwój równouprawnionego udziału
politycznego, społecznego oraz ekonomicznego.
Unia Europejska i poprzedzające ją instytucje zbudowały politykę gospodarczą w
oparciu o ideę społecznej gospodarki rynkowej. Traktat lizboński mówi o „wysoce
konkurencyjnej społecznej gospodarce rynkowej“, jako najważniejszym celu.
Zasadniczo zakłada się, że z jednej strony zasada obrotu i swobodnej konkurencji
musi być związana z równowagą społeczną. Z drugiej strony, projektowanie i
promowanie społecznej gospodarki rynkowej wymaga udziału państwa, które
określa warunki ekonomiczne wolności z udziałem wszystkich zainteresowanych
stron.
Społeczna gospodarka rynkowa jest elastyczna i rentowna. W związku z tym
włączone zostały nowe wyzwania. EZA spodziewa się, że będzie to możliwe w
przyszłości. Dalszy postęp techniczny w oparciu o zróżnicowaną digitalizację,
zwrot ekologiczny, stopniowa integracja rynków na całym świecie, nadal rosnący
dług publiczny i zmiany demograficzne – to wszystko sprawia, że społeczna
gospodarka rynkowa staje przed nowymi wyzwaniami.
Społeczna gospodarka rynkowa, jako ład gospodarczy demokracji zaangażowanej
społecznie rozwija się w ciągłym dialogu między podmiotami życia publicznego, a
jej celem jest „najlepsza struktura gospodarcza“ i jej doskonalenie w praktyce.
Szczególnie w czasach kryzysu i masowego bezrobocia prowadzony od 1985 roku
Europejski Dialog Społeczny jest dziś bardziej niż kiedykolwiek związany z unią
polityczną i gospodarczą. Jest, zatem konieczne, nawet w trudnych warunkach
gospodarczych, a w szczególności teraz by był wyrazem woli do tworzenia
otwartej i partycypacyjnej gospodarki.
Może to być również powiązany w analizach historii najnowszej, jako pozytywny
przykład zarządzania kryzysowego. Tak, więc, partnerstwo społeczne i interakcje
społeczne w firmach nie stanowią tylko „imprezy przy dobrej pogodzie“, gdy
wszystko idzie dobrze, a gospodarka jest silna. Partnerstwo społeczne jest
możliwe w sytuacjach kryzysowych. Potrzeba powagi wszystkich, połączenia ich i
doprowadzenia do współodpowiedzialności nawet w trudnych decyzjach. Zarówno
przykład niemieckiej odbudowy po II wojnie światowej, a także dotychczasowe
doświadczenia przedsiębiorczości makroekonomicznej, sektorowej i indywidualnej
wskazują na sukces tej ścieżki.
Dla EZA, jako unii organizacji pracowniczych, które są zdominowane przez
chrześcijańskie wartości społeczne, dialog społeczny ma również podstawy
społeczno-etyczne. Trzy podstawowe pojęcia charakteryzują tę nasze podejście:



Personalizm (godność człowieka)
Solidarność (spójność międzyludzka)
Pomocniczość (odpowiedzialność i samopomoc).
Społeczna gospodarka rynkowa i społeczny dostęp oraz zrozumienie
podstawowych pojęć partnerstwa społeczno-etycznego przenoszą w praktyce:
-4


Otrzymywanie nie tylko wyrazu godziwej płacy i godnych warunków pracy,
ale także możliwości pomaganie w kształtowaniu świata pracy i środowiska
pracy, postrzeganie człowieka nie tylko, jako „operatora maszyn“ lub
„wykonawcy usług“, ale także traktowanie, jako poważnego aktora,
pracującego w warunkach godności.
Solidarność może być praktykowana przez osoby, a ich dobrowolne sojusze
są przestrzegane i włączone do zawodowych lub handlowych struktur
związkowych. Ludzie mogą doświadczyć żywego organizmu w ich
codziennej pracy udzielając się w jego kształtowaniu, wyrażając w ten
sposób swoje obawy i działając wspólnie.
Wymaganie pomocniczości zachęca do inicjatywy i wsparcia w razie
potrzeby. Tam gdzie ludzie lub mniejsze grupy mogą sobie wzajemnie
umożliwiać działanie i ponosić za nie odpowiedzialność, tam powinny to
robić – służąc sobie wzajemną pomocą. Ponadto możliwa jest pomoc z
wyższego poziomu.
Praca, jako zatrudnienie znajduje się w szczególnym centrum uwagi: obejmuje
całą działalność człowieka, psychicznego i fizycznego, pracę i wszystkie czynności
prowadzone na własny rachunek, o ile służą do zachowania życia. W naszym
społeczeństwie praca w formie zarobkowej odgrywa jednak szczególną rolę,
ponieważ konieczne do życia dochody dla większości populacji można osiągnąć
tylko poprzez udostępnianie własnej siły roboczej.
Ponieważ praca odgrywa szczególną rolę, kapitał i inne zasoby z punktu widzenia
etyki społecznej mogą być postrzegane, jako środki zawsze mniej ważne niż
praca. Za Janem Pawłem II przyjmuje się, że: Kapitał „jest tylko zespołem
rzeczy. Człowiek, jako podmiot pracy... sam jeden jest osobą”. Tutaj EZA opiera
się na równowadze między przedstawicielami akcjonariuszy i pracowników na
równych zasadach, na drodze dialogu i partnerstwa.
Społeczna gospodarka rynkowa stanowi o marce istoty partnerstwa społecznego,
– którego ekspresją jest dialog społeczny aż do wspólnego współzarządzania w
firmie –jest w sumie jak się okazało przez całe dziesięciolecia sukcesem
gospodarczym, jako postęp makroekonomiczny sprzyja społecznej harmonii i
równowadze, dlatego stabilizuje społeczeństwo.
EZA stwierdza, że globalna rzeczywistość gospodarcza wygląda czasem nieco
inaczej, mówimy, bowiem o tak zwanej „gospodarce udziałowców”, czyli
gospodarce podporządkowanej jedynie kapitałowi. Z drugiej strony etyka
społeczna domaga się sprawiedliwości w interakcji między pracą i kapitałem.
Najważniejsze jest poszukiwanie równowagi między interesami i celami, co jest
także podstawą dialogu społecznego i demokratycznych organizacji.
Nowoczesne etyka społeczna i społecznie uwarunkowane działania wynikają także
z doświadczenia historycznego. „Kwestia robotnicza” ukształtowała społeczeństwa
przemysłowe XIX wieku, wywierając wpływ na politykę, społeczeństwa i kościoły,
a nie tylko przedsiębiorców o wrażliwości społecznej: Spowodowała ona
powstanie nie tylko związków zawodowych oraz organizacji samopomocy
społecznej i gospodarczej, ale także nowych sposobów myślenia i działania oraz
partii politycznych. Początkowo robotnicy byli traktowani, jako przedmiot, czyli
-5aktywni „ludzie we współczesnym społeczeństwie gospodarczym”, zmierzający do
przekształcenia w pełnoprawnych członków społeczeństwa, czyli podmiot.
Od dawna organizacje pracownicze charakteryzują się różnymi punktami wyjścia
oraz zróżnicowanym światopoglądem, wykazują różne struktury i zasady
funkcjonowania. Ruch pracowniczy winien, zatem porozumiewać się zawsze
według zasad koleżeńskiego, uczciwego dialogu, aby nie popaść w zagrożenie
dyskryminacji jednej ze stron. W szczególności odczuwają to pracownicy o
poglądach
chrześcijańsko-społecznych,
często
postrzegając
zasadę
funkcjonowania według woli większości za niekorzystną.
Europejski Dialog Społeczny: Różnorodność zadań i dróg
Dialog społeczny ma różne wymiary. Chodzi tutaj nie tylko o jego różne zakresy,
ale o zasadniczo odmienne zadania, na przykład przy zawieraniu umów
handlowych, układów zbiorowych między pracodawcami i związkami zawodowymi
w zakresie problemów krajowych lub porozumień między partnerami społecznymi
o zasięgu europejskim.
Dialog społeczny odbywa się na różnych poziomach i przybiera różnorodne formy,
a z punktu widzenia EZA istotne są przede wszystkim:



Europejski Dialog Społeczny europejskich partnerów społecznych między
sobą i z instytucjami europejskimi
Struktury dialogu w każdym kraju członkowskim, o różnej strukturze,
nieformalne i w różny sposób sformalizowane
Dialog społeczny między partnerami społecznymi w sektorach, regionach,
prywatnych i publicznych przedsiębiorstwach lub zakładach produkcyjnych
oraz państwowych placówkach administracyjnych.
Dokładniejsza obserwacja wskazuje, że różne są także okoliczności, które EZA
dostrzega na trzech poziomach.
Unia Europejska
W UE widzimy przede wszystkim sformalizowanie dialogu między organizacjami
partnerów społecznych i rozmów trójstronnych z instytucjami Unii Europejskiej.
Partnerzy społeczni mają również pewne nieformalne możliwości wymiany
poglądów z licznymi instytucjami i podmiotami.
Artykuły 152, 154 i 155 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)
wskazują na powiązanie procesów decyzyjnych UE z aktywnością europejskich
partnerów społecznych oraz akceptację autonomicznych porozumień między
partnerami
społecznymi.
W
ten
sposób
zagwarantowana
zostaje
reprezentatywność uczestnictwa.
Sama Unia Europejska uważa „Komisję ds. Dialogu Społecznego” za
najważniejszego gremium dwustronnego dialogu społecznego pomiędzy
-6związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców na poziomie europejskim”.
Ostatnio UE dostrzegła także potrzebę prowadzenia na wysokim szczeblu
inicjatyw na rzecz udoskonalenia lub „ponownego uruchomienia” Europejskiego
Dialogu Społecznego.
Europejski dialog społeczny prowadzony na szczeblu centralnym - takim jak na
przykład Europejska Konfederacja Związków Zawodowych lub BusinessEurope jest z reguły bardzo profesjonalny i skoordynowany z odpowiednimi
stowarzyszeniami krajowymi. Eksperci z ramienia partnerów społecznych,
płaszczyzny ciągłej wymiany poglądów i zaangażowanie wysokich rangą
przedstawicieli — wszystko to przyczynia się do zapewnienia ciągłego i
reprezentatywnego dialogu społecznego.
Poziom krajowy
Formy dialogu krajowego, które powinny służyć konkretnemu zaangażowaniu w
projektowanie polityki gospodarczej i społecznej, są wyraźnie zróżnicowane.
Oprócz licznych struktur formalnych oraz własnych gremiów i przepisów —
znajdziemy tutaj zróżnicowane tradycyjne i pozaprawne ramy dialogu i rozmów
trójstronnych.
Skuteczność wielu form krajowego dialogu społecznego zależy przy tym od siły,
poziomu organizacyjnego i zdolności mobilizacyjnych partnerów społecznych —
szczególnie związków zawodowych i ich organizacji nadrzędnych / konfederacji
związków zawodowych.
Specyfika krajowa lub branżowa, różnice w systemie ubezpieczeń społecznych i
zarządzaniu nim, a także na przykład różne formy szkolnictwa zawodowego —
wszystko to wpływa na struktury krajowego dialogu społecznego. Pewną rolę
odgrywa także tradycja polityczna lub bieżąca polityka rządu.
Nie mniej ważnym czynnikiem po stronie pracobiorców jest struktura związków
zawodowych, od samodzielnych związków po konkurujące ze sobą zrzeszenia
związkowe o różnym poziomie zaangażowania polityków i różnych możliwościach
wpływania na rzeczywistość. Pracując na rzecz podnoszenia kwalifikacji i
rozbudowy sieci współpracy, EZA stwierdza, że ćwierć wieku od upadku żelaznej
kurtyny i odrodzenia niezależnych związków zawodowych wciąż odczuwalna jest
silna potrzeba dalszego wzmacniania struktur partnerstwa społecznego (tzw.
„capacity building”).
Występuje duża różnorodność zabezpieczeń, takich jak umowy zbiorowe, umowy
o płacy minimalnej, zasady postępowania arbitrażowego i wielu innych
porozumień między partnerami społecznymi. Organizacje członkowskie EZA
stwierdzają, że rządy krajowe nie zawsze doceniają znaczenie otwartego i
konstruktywnego dialogu społecznego, wprowadzając czasem daleko idące
oszczędności w tym zakresie (dotyczy to zwłaszcza Polski, Rumunii, Węgier,
Macedonii, czy Hiszpanii).
-7Poziom związkowy, zakładowy
Reprezentacje interesów — rady zakładowe lub zakładowe struktury związkowe jako płaszczyzna demokracji zakładowej i najbliższy miejsca pracy gwarant
współuczestnictwa w podejmowaniu decyzji — są niemal wszechobecne w
zakładach i placówkach administracyjnych. Ich możliwości negocjacyjne i
zdolność do prowadzenia dialogu zależą nie tylko od struktury zakładowej, ale
także od branży, warunków politycznych i siły związków zawodowych.
Pozytywne doświadczenia z asertywnymi zakładowymi reprezentantami interesów
pracowników wskazują, zdaniem EZA, na konieczność podejmowania
nieustannych działań w celu podnoszenia kwalifikacji, doradztwa i tworzenia sieci
współpracy na poziomie ponadzakładowym. Takie działania wzmocniłyby dialog
społeczny na poziomie zakładów pracy, który ma kluczowe znaczenie w
europejskich krajach o rozwiniętej gospodarce. Dobrze poinformowany,
zintegrowany i wykwalifikowany organ przedstawicielski pracowników zakładu
działa, jako współzarządca, co w ostatecznym rachunku leży w interesie
wszystkich zainteresowanych stron.
Przeciwnie, w niektórych regionach, również w dobrze prosperującym przemyśle
słabość związków zawodowych doprowadziła do niewystarczającego zakresu
porozumień z rządami i pracodawcami. Skutkiem są niekorzystne warunki dla
pracowników.
Struktury współpracy na poziomie europejskim
W poziomych i pionowych sieciach współpracy EZA dostrzega nie tylko
specyficznie europejskie wyzwania, ale także szczególne szanse w zakresie
rozwoju i integracji skoordynowanych strategii. Wskazują na to doświadczenia
organizacji członkowskich EZA, które, jak wszystkie europejskie organizacje
partnerów społecznych, wnoszą kompleksową wiedzę na temat sytuacji
gospodarczej i społecznej w całej złożoności i różnorodności występującej na
poziomie lokalnym, krajowym i europejskim.
Drugim przykładem są Europejskie Rady Zakładowe (EWC). Dotychczas
obserwowane możliwości wpływania na podejmowane decyzje są z reguły
mniejsze niż wynikałoby z poziomu wiedzy i informacji w komisjach. Należy
jednak zauważyć, że EWC została dotychczas powołana do życia w mniej więcej
jednej trzeciej uprawnionych przedsiębiorstw.
Powszechnie wiadomo także, że szczególnie przedsiębiorstwa międzynarodowe
odpowiadają na interesy partnerów społecznych różnymi strategiami: społecznie
umiarkowanymi i partnerskimi w jednych regionach, a konfrontacyjnymi i
restrykcyjnymi w innych. Zarządy przedsiębiorstw wykorzystują zatem różne
możliwości i zdaniem EZA także dlatego konieczne jest zwiększenie koordynacji
działań po stronie pracobiorców.
-8Wyjaśnienie
Dialog społeczny ma na celu zapewnienie partycypacji ekonomicznej w strukturze
społecznej gospodarki rynkowej. Ta opinia objaśnia także struktury,
doświadczenia i perspektywy.
Ale żywa demokracja karmi się także innymi dyskursami, które wykraczają poza
nasze obecne rozważania. Należą do nich inicjatywy społeczeństwa
obywatelskiego i ogólna debata społeczna, które także przyczyniają się do
rozpowszechnienia bardziej plebiscytowej kultury podejmowania decyzji. EZA
uważa te rodzaje aktywności za istotne opcje interakcji w społeczeństwie
demokratycznym, ale nie za substytut wszechstronnego dialogu społecznego
prowadzonego w ściśle określonych strukturach.
Europejski Dialog Społeczny dzisiaj: Mocne i słabe strony
Dialog społeczny na poziomie europejskim znajduje się w trudnej fazie. W
związku z tym EZA z zadowoleniem przyjmuje wszelkie wysiłki, zmierzające do
wykorzystania nowych impulsów do jego wzmocnienia. Ponieważ: europejski
dialog społeczny jest - zwłaszcza w przypadku pracobiorców i ich organizacji, ale
także na poziomie europejskich organizacji pracodawców - akceptowany i
pożądany.
Jednak bez odpowiedniego podłoża etycznego i politycznego, dialog społeczny
jest słaby:, kto, na przykład krytykuje go z punktu widzenia rzekomej redukcji
biurokracji, wpada w pułapkę argumentacji, ponieważ maksymalnie uproszczone,
ale problematyczne struktury odgórne musiałby być propagowane.
EZA zwraca na przykład uwagę na rozpoznane obecnie mocne i słabe strony
dialogu społecznego, a następnie sugeruje konkretne kroki w kierunku dalszego
rozwoju.
Mocne strony
Organizacje członkowskie EZA postrzegają dialog społeczny, jako pozytywny i
pomocny, jeśli możliwe jest poważne, zorientowane na konsensus i cele działanie
na jasnych zasadach, a suwerenność wszystkich stron jest respektowana.
EZA jest zdania, że rządy i Unia Europejska są w stanie wyraźnie wzmocnić dialog
społeczny za pomocą ukierunkowanych na cel działań. Formy dialogu zostały
udoskonalone dzięki wsparciu dla ponoszenia kwalifikacji, tworzenia sieci
współpracy i oceny dobrych przykładów.
EZA doszła do wniosku, że europejski wymiar dialogu społecznego ma istotne
znaczenie dla równoważenia i rozszerzania dialogu — i to pod wieloma
względami. W ten sposób centralnie udoskonalono transfer wiedzy i wymianę
doświadczeń z korzyścią dla trudnych regionów bądź sektorów dzięki wysiłkom
różnych podmiotów - od Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
-9(EKES) do wciąż zbyt nielicznych Europejskich Rad Zakładowych, między innymi
dzięki seminariom i sesjom poświęconym Europejskiemu Dialogowi Społecznemu.
Instytucje europejskie partnerów społecznych oferują również strategiczne
możliwości koordynacji.
Nienaruszona pozostaje centralna funkcja i siła Europejskiego Dialogu
Społecznego: dalszy rozwój partnerstwa społecznego i jego skuteczne
projektowanie na poziomie UE.
Europejski Dialog Społeczny wzmacnia również integrację europejską dzięki
akceptacji ze strony europejskich instytucji. Jeśli europejskie organizacje
partnerów społecznych, reprezentujących wspólnie gospodarkę - razem
kształtują porozumienia i stanowisko polityki UE, również przyczynia się to do
pozytywnego postrzegania idei europejskiej.
Siła dialogu społecznego jest szczególnie znacząca regionalnie lub w odniesieniu
do poszczególnych branż, gdy w odniesieniu do konfliktów istnieją wcześniej
ustalone mechanizmy regulacji. Są to na przykład w przypadku negocjacji
zbiorowych procedury pojednawcze lub mediacyjne oraz jasna podstawa prawna
dla układów zbiorowych.
Dialog społeczny jest szczególnie dobrze zakotwiczony tam, gdzie istnieją
odpowiednie przemysłowe i handlowe tradycje. Siła wynika z połączenia wielu
czynników: Zgodnie z doświadczeniami organizacji członkowskich EZA układy
zbiorowe, stabilne stosunki przemysłowe i zalety organizacyjne uzupełniają się
wzajemnie bardzo dobrze. Niezbędna jest rozbudowa tych struktur, tak, aby
objęły one swoim zasięgiem cały kontynent Europejski.
Słabe strony
Istotne dla dalszego rozwoju dialogu społecznego są doświadczone słabości. Są
one wyszukiwane przez aktorów w celu radzenia sobie z problemami.
Europejski
dialog
społeczny
stoi
przed
zagrożeniem
bycia
zinstrumentalizowanym, jako uzupełniający i dodatkowy łańcuch argumentów dla
narzuconej polityki europejskiej. Na przykład, jeśli porozumienia partnerów
społecznych będą podporządkowane dalszej ocenie oddziaływania, waga zadań,
samodzielności
i
odpowiedzialności
partnerów
społecznych
zostanie
pomniejszona. Zasada subsydiarności i własnej odpowiedzialności zostałyby
podważone przez niejasne struktury.
Dialog społeczny bez odpowiedniego podłączenia do decydentów politycznych stoi
z drugiej strony przed zagrożeniem pozostania bez następstw i braku
skuteczności: Nie należy nie doceniać zmiennych wpływów dialogu społecznego i
określonego rządzenia tria logu.
Krajowe zinstytucjonalizowane dialogi są jednak w niebezpieczeństwie stania się
bez znaczenia. Tak, więc, na przykład



Ustawa o dialogu społecznym została osłabiona w Rumunii,
W Hiszpanii pominięto zaangażowanie wszystkich partnerów społecznych,
W Macedonii praktykowano nierówne traktowanie zrzeszeń zawodowych,
- 10 




W Niemczech nadal lekceważone jest prawo urzędników do pełnego
uczestniczenia w działalności związków zawodowych (zakaz strajków).
Oprócz tego, w wielu krajach wprowadzono regulacje, które utrudniają
porozumienia branżowe lub zbiorowe na rzecz gorszych zakładowych,
częściowo również rozwiązań związanych z jednym miejscem pracy.
Z tego powodu członkowie organizacji EZA krytykują regulacje w różnych
państwach, które ograniczają możliwości organizacji i działania związków
zawodowych: Wolność przynależności do związków zawodowych zostaje
ograniczona, jeżeli, między innymi w małych zakładach nie mogą one być
tworzone (m.in. Polska, Rumunia).
Praca związków zawodowych jest utrudniana przez państwo, gdy związki /
konfederacje podlegają restrykcyjnemu obowiązkowi rejestracji lub
różnym zakazom (Macedonia, Turcja).
Ponadto, neoliberalne i skoncentrowane na deregulacji społecznych
struktur strategie polityczne osłabiają wszystkie aktywności i tradycje
przedstawicielstw zbiorowych interesów.
Według obszernych doświadczeń organizacji członkowskich EZA centralną
słabością społecznego dialogu jest słaba organizacja związków pracodawców,
które wielokrotnie nie są w stanie wziąć udziału w reprezentatywnych i wiążących
negocjacjach lub organizacyjnie i politycznie umożliwiają ucieczkę od
postanowień układów zbiorowych (np. w Niemczech tzw. "członkostwo-OT").
W międzynarodowych strukturach korporacyjnych są często skonfrontowane z
różnymi, częściowo dyskryminującymi strategiami:





w zależności od możliwości i narodowości redukowane są możliwości
oddziaływania,
przepisy taryfowe są zróżnicowane "w dół"
przy czym regulacje w poszczególnych zakładach pracy w przypadkach
restrukturyzacji wykorzystywane są częściowo również przez stronę
pracobiorców, nie prowadząc do porozumień sektorowych,
zakładowe reprezentacje interesów są w miarę możliwości osłabiane,
europejskie przedstawicielstwa interesów są traktowane w sposób
restrykcyjny.
Wszystkie regulacje mogą odpowiadać aktualnie obowiązującemu prawu, jednak
nie reprezentują aktywnego społecznego partnerstwa w świetle wspólnego
przedsiębiorczego działania. Jednocześnie mamy tu również do czynienia z
kolejną słabością dialogu społecznego - czyli różnicą między tradycjonalnymi
sposobami obchodzenia się z różnymi sprawami społeczeństwach przemysłowych
na północy i zachodzie Europy, jak i w znajdujących się na etapie transformacji
gospodarczej i przebudowie filii w południowej i wschodniej Europie.
W północnej i zachodniej Europie struktury dialogu społecznego również nie są
wolne od problemów. Są jeszcze raczej tak skonstruowane, aby wykorzystywały
mechanizmy rozwiązywania konfliktów już na poziomie bilateralnym partnerów
społecznych (częściowo parytetowe współdecydowanie, częściowo porozumienia
ugodowe lub rozbudowana droga prawna, również strajki). Konflikty z rządami
odbywają się również w sposób "społecznie umiarkowany". Oprócz formalnych
- 11 ścieżek istnieją z reguły również dodatkowo obszerne nieformalne struktury,
częściowo również personalna przenikalność.
Europejski Dialog Społeczny: Perspektywy działania - co dalej?
Dialog społeczny nie jest celem samym w sobie, ale ogólnym określeniem dla
różnych sposobów, strategii i sposobów takiego kształtowania przedsiębiorczego,
ekonomicznego, społecznego i politycznego działania, aby włączyć pracowników
do przedsiębiorstwa nie, jako pracowników sprzedających swoją pracę, ale jako
współautorów.
Wolność zrzeszania się jest wtedy niezbędna. Ale również po stronie organizacji
pracobiorców niezbędne jest minimum gotowości do współpracy, której celem
jest unikanie podziałów w zakresie centralnej problematyki, a okazywanie
wzajemnej akceptacji: jedność w różnorodności, jak w przypadku konferencji
szwajcarskich związków zawodowych w Ebenrainie, jednościowych związków
zawodowych lub Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych, jednoczącej
również konkurujące, nadrzędne stowarzyszenia.
EZA sugeruje, aby w ramach dalszego rozwoju europejskiego dialogu
społecznego
stosować
zamierzone
środki
w
czterech
dziedzinach:
Przezroczystość, Odpowiedzialność, Powiązanie i Towarzyszenie. W ten
sposób należy wzmocnić europejską społeczną gospodarkę rynkową przede
wszystkim pod względem społecznym i zagwarantować polityczne znaczenie
społecznego dialogu.
UE współfinansuje środki stosowane dla społecznego dialogu. Logiczny byłby z
tego względu również pogląd EZA, gdy sytuacja społecznego dialogu stałaby się
w krajach UE bardziej tematem raportów i dyskusji. Oczywiste jest, że aktualne
problemy i krytyczne struktury nie mogą być zmieniony w krótkim okresie czasu.
Byłby to punkt wyjścia, aby w przyszłości regularnie dokumentować i
komentować postępy zarówno pozytywne jak i negatywne w zakresie ciągłego
przeglądu.
EZA proponuje dodatkowo, aby podobnie do procesu ugodowego, w przypadku
długookresowo niefunkcjonujących regionalnych struktur dialogu działać według
uregulowanego procesu i zatrudniać mediatorów ze strony UE. Jako wzór mógłby
służyć instrument obowiązkowej ugody w przypadku sporów związanych z
układami zbiorowymi. Punktem wyjścia byłoby sformułowanie pewnych wymogów
odnośnie minimalnych standardów, np. dotyczących formułowania reguł
przydzielania dotacji UE. Jeśli jakikolwiek kraj członkowski UE lub określone
branże albo przedsiębiorstwa wnioskują o dotacje, obowiązkiem w takim
przypadku byłoby przedłożenie "zaświadczenia o braku zastrzeżeń" partnera
społecznego. W przypadku długotrwałych niepowodzeń lub ciągłych problemów
możliwe byłoby zaproponowanie lub nałożenie obowiązku zastosowania mediacji
UE w celu przeprowadzenia społecznego dialogu.
EZA uważa za pożyteczne i właściwe wzmocnienie w Parlamencie Europejskim
opieki nad i raportowanie stanu oraz rozwoju społecznego dialogu. W ten sposób
- 12 możliwe jest podkreślenie jego politycznego znaczenia. Istnieje jednak przede
wszystkim możliwość, aby oprócz europejskich kwestii uświadamiać również
regionalne, branżowe lub sektoralne ścieżki rozwoju.
EZA zaleca wzmocnienie zdolności działania podmiotów dialogu społecznego.
Dodatkowo, poprzez europejskie dotacje należy dalej rozbudowywać i wspierać
kwalifikacje podmiotów i zewnętrzne doradztwo, moderującą opiekę oraz
pronarodową lub sektorową wymianę doświadczenia wraz z działaniami
aktywizującymi. W ten sposób UE przyczyniłaby się bezpośrednio do społecznego
rozwoju, społecznego partnerstwa i ekonomicznego rozwoju.
Sektorowy i krajowy dialog społeczny są elementem filozofii UE. Jako do tej pory
nie są znane jeszcze żadne przykłady na to, aby Komisja lub posłowie
wprowadzili sankcje lub zarządzili śledztwa w przypadku informacji o długofalowo
niewystarczającym lub zaniedbanym albo wstrzymanym dialogu społecznym, w
szczególności w państwach członkowskich.
W tym kontekście EZA zaleca również zintensyfikować informacje i wiedzę na
temat europejskich struktur rad zakładowych i pronarodowych form działania.
Ewentualnie może to być kolejny krok w celu poprawy ogólnej bazy danych
empirycznych. Zdaniem EZA, między innymi Fundusz Europejski, obok instytutów
partnerów społecznych, byłby właściwy w tej kwestii.
Ponadto, należy również sprawdzić, czy lub jakie możliwości działania i prawa
udziału Europejskich Rad Zakładowych (ERZ) można wzmocnić w zakresie
operacyjnym i wzmocnić ich rozbudowę.
EZA proponuje sprawdzić, czy sytuacja prawna instytucji i rozwiązań dla dialogu
społecznego może być poprawione zgodnie z art. 177f Traktatu z Maastrichu. W
ten sposób możliwa byłaby prawna kontrola lub przedłożenie w krajowym
parlamencie.
Dodatkowo, według doświadczenia organizacji członkowskich EZA również
Międzynarodowa Organizacja Pracowników (ILO) ma również możliwość
wspierania regionalnego społecznego dialogu za pomocą własnych projektów.
Dlatego EZA zaleca systematyczną współpracę instytucjonalną.
Uwaga końcowa
Europejski dialog społeczny i krajowe oraz branżowe dialogi powinny zostać
wzmocnione i mieć większe znaczenie. Dodatkowo należy zadać pytanie, czy
wszyscy zaangażowani wystarczająco pozytywnie motywują do tego, aby w
większym zakresie publikować wymianę doświadczeń, wzajemne wspieranie i
mobilizujący przykład.
Przewodniczący Federacji Niemieckiego Związku Zawodowego Reiner Hoffmann,
doświadczony i przekonany Europejczyk, od lat wspiera tą drogę. "Wzmocnić siłę
forsowania społecznych dialogów" to jego credo dla społecznego rozwoju.
- 13 EZA, Europejskie Centrum ds. Pracowniczych, ma nadzieję, że Komisja
Europejska, Parlament Europejski, inne instytucje europejskie i europejscy
partnerzy społeczni będą dalej wspierać społeczne partnerstwo w świetle
społecznej wolności i wspólnego rozwoju, tak jak czynią to krajowe instytucje i
organizacje w krajach członkowskich i krajach kandydujących do członkostwa.
Przedstawiony materiał pozwala na wyprowadzenie następujących tez:
1. Europejski dialog społeczny stał się w polityce oraz w odniesieniu do
partnerów
społecznych
paradygmatem
etycznej
i
ekonomicznie
przyszłościowej społecznej gospodarki rynkowej: odbywa się współcześnie
w całkowicie zmienionym środowisku.
2. Dialog społeczny ma dla EZA społeczno-etyczną podstawę: personalizm,
solidarność i pomocniczość stanowią główne ramy. Społeczna gospodarka
rynkowa i partnerstwo społeczne podtrzymują w praktyce te podstawowe
pojęcia. Społeczna gospodarka rynkowa, jako zasada ekonomiczna
sprawdziła się mimo dużych różnic w jej praktyce. Jej wzmocnienie
możliwe jest dzięki takiemu ukształtowaniu przedsiębiorczości, działalności
gospodarczej, społecznej i politycznej, które pozwala na włączenie
pracowników i reprezentacji ich interesów w roli podmiotów, które ją
współtworzą.
3. Układy zbiorowe i dialog społeczny nie są niezmiennie skuteczne: należy
zauważyć, że rządy państw członkowskich nie zawsze przywiązują do nich
wagę lub względnie szeroko rozregulowują system gospodarczy zaś
pracodawcy często wspierają tę politykę.
4. EZA dostrzega dalszą potrzebę pracy kwalifikacyjnej, doradczej i
integracyjnej
na
poziomie
między
przedsiębiorstwami:
poprawa
społecznego i ekonomicznego współzarządzanie jest w ogólnym interesie
wszystkich zainteresowanych stron. Kwalifikacja aktorów oraz zewnętrzne
doradztwo, obecność moderatora oraz ponadnarodowa lub sektorowa
wymiana doświadczeń wymagają rozwoju i wzmacniania wraz z
działaniami, polegającymi na łączeniu poszczególnych jednostek w sieć.
5. Europejski dialog społeczny nie może zostać zinstrumentalizowany jako
dodatkowy łańcuch argumentów dla danej polityki: muszą pozostać
zauważone samodzielność partnerów społecznych i ich gotowość do
odpowiedzialności, subsydiarność i społeczna odpowiedzialność osobista.
6. Dialog społeczny nie może jednak również zakończyć się w wyniku
bezskuteczności i niekonsekwencji: wzajemne oddziaływanie dialogów
partnerów społecznych oraz dialogów, w których udział biorą reprezentanci
rządu powinno być tworzone w sposób zorientowany na wyniki.
7. Sytuacja dialogu społecznego w państwach członkowskich UE powinna
obejmować silniejszą sprawozdawczość parlamentarną i być przedmiotem
debaty. W przypadku regionalnych struktur dialogu, charakteryzujących się
- 14 ciągłymi niepowodzeniami, niezbędne jest w przyszłości skorzystanie z
mediatorów UE. Wnioskowanie o publiczne środki pomocowe powiązane
jest z przedstawieniem przez partnera społecznego „zaświadczenia o braku
zastrzeżeń”.
8. Instytucje i porozumienia dialogu społecznego muszą być zgodne z art.
177f Traktatu z Maastrichu, aby zostały wzmocnione. Tak, więc możliwa
jest ocena prawna lub wzór działań w każdym parlamencie krajowym.
9. Możliwość działania i korzystania z praw Europejskich Rad Zakładowych
(ERZ) w obszarze operacyjnym powinna zostać wzmocniona. Wiedza i
znajomość struktur Europejskiej Rady Zakładowej i ponadnarodowych oraz
całość bazy danych wymagają poprawy.
10.Współpraca z
pogłębienia.
Międzynarodową
Organizacją
Pracy
(MOP)
wymaga
Publikacja została zatwierdzona przez Prezydium 09. Października 2015 w
Gdańsku, w Polsce.