zadanie dla mdk - więcej

Raport z debaty klimatycznej
w Polkowicach
Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju
Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali:
Helena Wyligała
Jacek Zatoński
Komentarz eksperta:
Wojciech Szymalski
Projekt „Dobry klimat dla powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Wstęp
Debata klimatyczna w Polkowicach pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty
Polkowickiego
odbyła się 8. stycznia 2013 roku w sali konferencyjnej Aqua Hotelu, w
Polkowicach przy ul. Młyńskiej 6. Otwarcia debaty dokonał Wicestarosta Powiatu Pan Kamil
Ciupak, słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Wojciech Szymalski. W debacie
uczestniczyło 26 osób reprezentujących urząd starostwa (7), gminy w powiecie (4), instytucje
publiczne (3), organizacje pozarządowe (5), przedsiębiorców (5) oraz szkoły (2).Głównym celem
debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego
rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W
ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w trzech grupach.
I. Część teoretyczna
W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w
kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na
poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji
uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem.
II. Część warsztatowa
Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także
zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na trzy grupy, których prace odbywały
się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja
wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja podsumowująca, a
także komentarz eksperta i moderatorów.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
2
1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z
kwestii zmian klimatu.
Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w grupach zidentyfikowane zostały
uwarunkowania występujące w powiecie, które związane są ze zmianami klimatycznymi i mają
znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy:

Zagrożenia i adaptacja:

Zwiększona ilość anomalii pogodowych:
 Gwałtowne wiatry i huragany: zniszczenia drzewostanów, dachów i dróg;
 Podtopienia terenów lub nawet powodzie;
 Zwiększone opady;
 Przymrozki późną wiosną;
 Susze;

Zniszczenia upraw i lasów, w wyniku wspomnianych anomalii;

Rozwinięte
służby ratownicze:
państwowa
i
ochotnicza
straż
pożarna,
specjalistyczna KGHM, chemiczna w Legnicy

Ochrona środowiska i przyrody:

Zanieczyszczone powietrze;

Głównym problemem jest niska emisja - jest opracowywany program
przeciwdziałania;


Problemem na dużą skalę jest spalanie przez mieszkańców odpadów w piecach;

Środowisko jest zdegradowane przez przemysł wydobywczy;
Energetyka i budownictwo:

Istnieje sieć ciepłownicza w Polkowicach, z możliwością rozbudowy;

Obecnie w elektrociepłowni w Polkowicach funkcjonują bloki węglowe, ale
realizowana jest już budowa bloków parowo-gazowych;

W powiecie istnieją niewykorzystane zasoby biomasy: nieużytki rolne i leśne, czy
z odpadów;

Następuje większe wykorzystanie przez mieszkańców powiatu kolektorów
słonecznych i kotłowni na biomasę;

Oświetlenie uliczne jest energochłonne, ale realizowana jest jego modernizacja;
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
3

Budynki użyteczności publicznej wdrażają technologie OZE i planowana jest
kontynuacja tych działań. Istnieje jeszcze duża liczba budynków pozbawionych
termomodernizacji;

Zasady ekoenergetyki są wdrażane w nowym budownictwie;

Istnieje możliwość wykorzystania faktu likwidacji i rekultywacji składowisk
odpadów, jako terenów do produkcji biomasy na potrzeby energetyczne;

Istnieją pozytywne przykłady inwestycji w regionie, jak wdrożenie systemu
ogniw fotowoltaicznych na halach firmy NG2 w Polkowicach;

Transport:

Postępuje rozwój komunikacji zbiorowej, nowe autobusy spełniają normy
emisyjne;

Za mało jest ścieżek rowerowych;

Trwa dyskusja nad przywróceniem osobowego połączenia kolejowego z Lubinem
i Legnicą;

Zwiększająca się liczba samochodów, szczególnie starszych, niespełniających
norm emisyjnych.

Kwestie społeczno-gospodarcze:

W powiecie występuje kilka dużych podmiotów gospodarczych (np. KGHM,
polkowicka strefa gospodarcza), co jest dla niego szansą, jeśli wykorzysta się ich
potencjał środków i nowoczesnych technologii;

Ekologiczna modernizacja powiatu wiąże się z dużymi kosztami, jednak region
jest zasobny finansowo, m.in. dzięki posiadaniu wsparcia ze strony potentata
miedziowego;

Wśród samorządowców brak jest dokładnego rozpoznania tematu potrzeb
mieszkańców powiatu jako Wspólnoty;

W społeczeństwie i władzach samorządowych występuje niski poziom wiedzy w
zakresie stosowana nowoczesnych, nisko- lub zeroemisyjnych technologii;

Motywacja
mieszkańców
powiatu
do
pozyskania
środków
na
cele
ekoenergetyczne jest niska;

W powiecie funkcjonuje duża liczba organizacji pozarządowych działających dla
dobra społeczeństwa i ochrony środowiska;

Istnieje możliwość wdrażania w przedsiębiorstwach normy ISO 50001 dotyczącej
zrównoważonego zarządzania energią.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
4

Rolnictwo:

Gospodarka rolnicza ma charakter rabunkowej, m.in. poprzez używanie dużych
ilości środków chemicznych;

upadek rolnictwa w regionie spowodowany był konkurencją ze strony przemysłu,
w ramach którego utworzono lokalnie znaczną liczbę miejsc pracy.
2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod
uwagę zmiany klimatu.
Podczas drugiej sesji warsztatowej wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły
nawiązujące do funkcjonowania gospodarki niskowęglowej powiatu w różnych zakresach:

Przeciwdziałanie zmianom klimatu:
 Wdrożenie w regionie systemów gromadzenia wody deszczowej.

Energetyka:
 Powszechne stosowanie OZE: kolektorów słonecznych i biogazowni na terenach
wiejskich,
 Nowoczesne systemy ogrzewania będą/są wdrożone w 50% domów,
 Ekologiczne systemy grzewcze wykorzystywane w 80% budynków użyteczności
publicznej,
 Przeznaczenie 50% nieużytków na produkcję biomasy, biopaliw lub na farmy
fotowoltaiczne,
 Następuje wzrost wykorzystania kolektorów słonecznych,
 Energia produkowana jest komplementarnie z węgla brunatnego metodą biologiczną,
 Nowe budynki są energooszczędne,
 Następuje redukcja niskiej emisji poprzez przełączenie się do nowoczesnych sieci
cieplnych oraz zmianę paliw z węgla na gaz.

Gospodarka odpadami:
 Surowce są odzyskiwane z 90% odpadów.

Ochrona środowiska i przyrody:

W powiecie środowisko jest czyste – przestrzega się zasad zrównoważonego rozwoju,

Przeznaczenie 50% nieużytków na zalesienia,

Istnieje regionalna polityka dotycząca gospodarki wodno-ściekowa,
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
5

Rozwój przemysłu odbywa się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, inwestuje
się w ekologiczne technologie,

Więcej gospodarstw stosuje przydomowe oczyszczalnie ścieków,

Funkcjonuje schronisko dla zwierząt,

Środki, które bogate gminy oddają do centrali zostają w regionie dla biedniejszych
gmin na działania ekologiczne.

Społeczeństwo i samorząd:
 Mieszkańcy powiatu mają wysoki poziom świadomość ekologiczną,
 Społeczeństwo swoją wiedzę ekologiczną wykorzystuje w codziennym życiu,
 Ze względu na czystsze środowisko następuje wzrost długości życia,
 Jest łatwiejszy dostęp do dofinansowań rozwiązań proekologicznych.

Transport:
 Powiat jest lepiej skomunikowany,
 Mieszkańcy więcej korzystają z rowerów i komunikacji zbiorowej, wyposażonej w
silniki elektryczne,
 W całym powiecie jeżdżą Eko-busy.
 Zamiast tirów funkcjonuje transport kolejowy,
 Istnieje sieć dróg i ścieżek rowerowych,
Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku
W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie
powinny być realizowane trzy wizje gospodarki niskoemisyjnej:
a) Zintegrowany i zrównoważony transport w powiecie – 14 głosów
b) Wysoki poziom świadomości ekologicznej – 13 głosów
c) Powszechne stosowanie solarów: „solary na każdym dachu” – 10 głosów
3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia
wybranej wizji.
Uczestnicy debaty w trzech zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i
zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji:
a) Zintegrowany i zrównoważony transport w powiecie
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
6
Rezultatem realizacji tej wizji będą: zmniejszenie indywidualnego transportu
samochodowego oraz rozwój sieci dróg rowerowych w całym powiecie. Spowoduje to
również ułatwienie dostępu do usług urzędowych, opieki zdrowotnej, miejsc pracy,
zwiększenie mobilności młodzieży oraz większą integrację mieszkańców. Efektem będzie
również poprawa stanu technicznego dróg i zmniejszenie wypadkowości. W wyniku
ograniczenia emisji zanieczyszczeń do środowiska z transportu, poprawi się stan zdrowia
mieszkańców. Nastąpi również aktywizacja mieszkańców i gospodarki oraz zwiększenie
konkurencyjności i atrakcyjności regionu w stosunku do innych powiatów.
Aby wcielić wizję w życie niezbędne jest podjęcie szeregu działań, zaczynając od
analizy potrzeb oraz opracowania planu i harmonogramu działań, poprzez wybór podmiotów
do realizacji, znalezienie źródeł finansowania, samą realizację, kończąc na monitoringu i
ewaluacji działań.
Do realizacji tego planu niezbędny jest szereg zasobów. W powiecie znajduje się już
sieć dróg, ścieżek rowerowych, dworce i przystanki oraz tereny pod rozwój infrastruktury.
Natomiast należy pozyskać środki finansowe (np. z funduszy unijnych), umieścić projekt w
strategiach powiatowych i wojewódzkich, stworzyć ośrodek koordynujący transport w
powiecie.
Planowaniem i zarządzaniem powinny zając się władze samorządowe – Starostwo
Powiatowe oraz Związek Gmin Zagłębia Miedziowego. Środki finansowe można pozyskać z
funduszy unijnych, funduszy ochrony środowiska, „janosikowego” (podatku przekazywanego
przez bogatsze gminy biedniejszym), innych podatków czy transfer środków między
gminami. Natomiast wybór podmiotów do budowy dróg i dostarczenia taboru powinien
odbyć się w drodze przetargu.
b) Wysoki poziom świadomości ekologicznej
Wdrożenie tej wizji w życie przyniesie wiele pozytywnych efektów: nastąpi zmiana
świadomości mieszkańców na bardziej ekologiczną, ukształtują się u nich postawy i nawyki
dbania o środowisko, które ostatecznie doprowadzą do polepszenia jego stanu i ograniczenia
emisji CO2.
Działania, które trzeba podjąć w celu realizacji projektu, obejmują:
1. Opracowanie programu działań dla różnych grup społecznych;
2. Stworzenie systemu wdrażającego te programy – organizacja szkoleń,
publikacja informacji, itp.;
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
7
3. Wdrożenie systemu kar i nagród, który będzie propagował pozytywne postawy
(np. poprzez konkursy i nagrody), oraz ganił te negatywne (np. kary
finansowe);
4. Promowanie ekologii przez wszystkie środki masowego przekazu.
Lista zasobów potrzebnych do realizacji tej wizji zawiera te, które są już w regionie, a
więc powszechny dostęp do Internetu, lokalne media i instytucje edukacyjne, Związek Gmin
Zagłębia Miedziowego, uchwalony Program Ochrony Środowiska, zaplecze logistyczne (np.
sale). Brak natomiast środków finansowych, odpowiedniej kadry, systemu motywującego,
potrzeba również większej integracji mieszkańców oraz centrum edukacji ekologicznej, które
mogłoby pełnić rolę koordynatora różnego rodzaju inicjatyw.
Realizacja tego pomysłu powinna zostać przypisana samorządom, instytucjom
edukacyjnym (szkoły, przedszkola, placówki kultury) oraz organizacjom pozarządowym.
c) Powszechne stosowanie solarów: „solary na każdym dachu”
Efektami realizacji projektu będą: zmniejszenie zużycie energii i kosztów mediów dla
mieszkańców oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Wpłynie to pozytywnie
na wzrost świadomości ekologicznej i wizerunek powiatu jako bardziej ekologicznego.
Aby wdrożyć projekt w życie niezbędne są następujące działania: opracowanie
programu działań dla budynków istniejących i planowanych, znalezienie źródeł
dofinansowania, promowanie i lobbing dla wprowadzenia ulg od instalacji OZE dla osób
fizycznych oraz koordynacja działań na rzecz realizacji projektu na szczeblu regionalnym.
W powiecie znajdują się już zasoby, które można wykorzystać przy realizacji tej wizji,
są to własne środki finansowe oraz pomysły, chęci i posiadane doświadczenie. Brak natomiast
dodatkowych środków finansowych oraz łatwo dostępnych i tanich technologii OZE. Brak
również koordynatorów gminnych, których należy powołać oraz promować projekt, aby
zwiększyć liczbę mieszkańców chętnych do udziału w programie.
Odpowiedzialnym za wdrożenie programu powinien być Starosta, w imieniu którego
wykonaniem zajmie się jego pełnomocnik lub Wydział Ochrony Środowiska.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
8
Komentarz eksperta
Debata w Polkowicach była największą z debat w jakiej uczestniczyłem. Na debatę
przybył szeroki przekrój lokalnych liderów, zarówno z przedsiębiorstw, organizacji
ekologicznych, jak i samorządów, co zresztą docenili sami uczestnicy debaty w sesji
podsumowującej. Ze względu na przemysłowy charakter powiatu drzemie w nim duża wiedza
techniczna i przyrodnicza, która mogłaby być lepiej wykorzystana (obudzona) na rzecz
ochrony klimatu. Przykładem jest choćby odwołanie się jednego z uczestników debaty do
badań francuskich dotyczących ograniczenia wiązania dwutlenku węgla w glebie na skutek
obniżenia się zwierciadła wód gruntowych, czy też znajomość technologii odzysku plastiku u
innego uczestnika debaty.
W warsztacie pierwszym uczestnicy debaty skoncentrowali się na określeniu stanu
obecnej ochrony klimatu w powiecie, choć pojawiły się także akcenty oceniające to co może
się na terenie powiatu wydarzyć w związku ze zmianami klimatu. Wydaje się, że głównymi
determinantami rozwoju powiatu wynikającymi z tej części jest brak wyraźnych zachęt dla
mieszkańców do inwestowania w przedsięwzięcia przyczyniające się do ochrony klimatu,
ponieważ jak się wydaje środki na tego typu inwestycje znalazłyby się. Ze względu na
zmniejszenie się rolniczego wykorzystania terenu powiatu (rolnictwo jest mniej opłacalne dla
mieszkańców niż praca w lokalnym przemyśle) są także zasoby nieużytków i gleb
odłogowanych zdatne do przeznaczenia na inwestycje np. w OZE. Pewnym problemem dla
uczestników była także obecność w powiecie zasobów węgla brunatnego (obecnie
niewykorzystywane) oraz zagadnienia związane z odpadami, zwłaszcza iż jak się wydaje
niekontrolowane spalanie odpadów jest w powiecie znaczącym źródłem niskiej emisji.
W zakresie pomysłów jak się okazało najważniejszym zagadnieniem dla uczestników
okazał się transport i konieczność jego ekologicznej organizacji w powiecie. Na drugim
miejscu znalazła się konieczność podniesienia świadomości ekologicznej społeczeństwa, a na
trzecim zwiększenie zastosowania kolektorów słonecznych w powiecie. Poza tym pojawiły
się także pomysły dotyczące zwiększenia odzysku odpadów do 90%, energetycznego
wykorzystania węgla brunatnego przy pomocy bakterii (bez konieczności wykonywania
kopalni odkrywkowej), zalesienia nieużytków, w tym ich wykorzystania na rzecz produkcji
biomasy do celów energetycznych. Wśród pomysłów pojawiła się także trwająca już
inwestycja w lokalnej elektrociepłowni – zamiana źródła ciepła z węglowego na gazowoparowe. Uczestnictwo przedstawicieli przemysłu w debacie wywołało także pomysł na
wdrażanie najlepszych dostępnych technik - BAT (best awailable technologies). Warto
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
9
zwrócić uwagę także na postulaty zmian w prawie krajowym: wprowadzenie odliczeń od PIT
dla osób inwestujących w OZE, umożliwienie redystrybucji „janosikowego” nie tylko w
obrębie kraju, ale także powiatu czy tylko województwa, czy też zwiększenie możliwości
kontrolnych służb państwowych w stosunku do osób posiadających piece, aby można było
łatwiej karać za spalanie śmieci. Wśród pomysłów zabrakło być może tych nakierowanych na
efektywne wykorzystanie energii. Mały udział rolnictwa zapewne spowodował, że
praktycznie nie rozmawiano też np. o biogazowniach.
Jak się wydaje zwornikiem całej koncepcji gospodarki niskoemisyjnej w powiecie
mogłoby być lokalne Centrum Edukacji Ekologicznej, które powinno opierać się nie tylko o
środki i wiedzę pochodzącą z samorządów, ale także o wiedzę techniczną pochodzącą od
lokalnego przemysłu. Takie centrum powinno nie tylko być źródłem wiedzy teoretycznej, ale
także praktycznej oraz szerzyć informacje czy ułatwiać dostęp do środków finansowych na
inwestycje prywatne (osób indywidualnych), np. w inwestycje w kolektory słoneczne. Należy
też się zastanowić, czy lokalny przemysł, który także zainteresowany jest utrzymywaniem
lokalnej uczelni wyższej, a być może w przyszłości także centrum edukacji ekologicznej, nie
mógłby stać się źródłem innowacji lub przynajmniej lokalnych wdrożeń nowych technologii
w zakresie OZE czy sieci przesyłowych (miedź to przecież główny komponent drutów w
sieciach energetycznych i wszelkiego rodzaju kabli). Postulat pozyskania taniej technologii
OZE, który pojawił się podczas debaty powinien być jak się wydaje właśnie w taki sposób
spełniony. W Polsce obecnie jak się wydaje brakuje pomysłów i gotowych produktów
umożliwiających tańsze inwestowanie w OZE, a przecież istnieje potencjał do integracji
komponentów OZE w materiałach budowlanych dla nowych lub używanych budynków czy
do uzupełniania termomodernizacji instalacjami OZE lub do rekuperacji ciepła. Lokalny
przemysł samochodowy może być zainteresowany rozpowszechnieniem w powiecie nowych,
bardziej przyjaznych środowisku samochodów, np. elektrycznych.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
10
Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu polkowickiego
Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty
klimatycznej w Polkowicach, 8.01.2013
Uwarunkowania
Aktywny przemysł, znacząca wiedza techniczna, niewielkie znaczenie rolnictwa, duże
powierzchnie nieużytków i gleb odłogowanych, niska świadomość ekologiczna mieszkańców,
znacząca niska emisja
Pomysł wiodący
Centrum Edukacji
Ekologicznej (CEE)
wspierające program
ekologicznego transportu oraz
inwestowania w kolektory
słoneczne
Pomysły wspierające
Wykorzystanie wiedzy technicznej i przemysłowej w CEE
Wykorzystanie nieużytków dla potrzeb instalacji OZE i
produkcji biomasy na potrzeby energetyczne
Zmiana źródła energii w lokalnej elektrociepłowni na
gazowo-parowe
Zwiększenie recyklingu w powiecie do 90%
Wskazane zmiany w prawie
krajowym
Odliczenia od PIT dla
inwestujących w OZE
Redystrybucja „janosikowego”
w skali powiatu, województwa
Zwiększenie możliwości
kontroli prywatnych pieców
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
11
Co po debacie?
W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym
w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w
pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie
ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu
organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,
który
podpisał
deklarację
„Dobry
klimat
dla
powiatów”.
http://www.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/DOKLIP/Deklaracja_red.pdf
Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem
społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu
zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków
Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.
Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń
programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w
społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie
zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego
niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700droga_ku_niskoemisyjnosci___przyklad_z_kornwalii]
W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego
można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie
aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów
projektu „Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:
http://liso.chronmyklimat.pl
Projekt „Dobry klimat dla powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego
12