zobacz - ChronmyKlimat.pl

Raport z debaty klimatycznej
w Płońsku
Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju
Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały moderatorki:
Joanna Godlewska i Anna Traut-Seliga
Komentarz eksperta:
Wojciech Szymalski
Warszawa, 15.10.2012
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Wstęp
Debata klimatyczna odbyła się 9 października 2012 roku w Płońsku w siedzibie Starostwa
Powiatowego. Została ona objęta patronatem Ministra Środowiska. Słowo wstępne wygłosił
wicestarosta powiatu Andrzej Stolpa. W debacie uczestniczyło 14 osób. Celem debaty było
wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju.
Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu
Podczas pracy warsztatowej w dwóch grupach zostały zidentyfikowane następujące
zagrożenia, które są rezultatem zmian klimatycznych, a mają znaczenie dla rozwoju
gospodarki regionu:

obniżenie poziomu wód gruntowych,

wzrost anomalii pogodowych (podtopienia terenu, powodzie, silne wiatry, susze),

zmiany krajobrazowe,

ograniczenia budżetowe samorządów i konieczność korzystania ze źródeł zewnętrznych
i środków finansowych przedsiębiorstw,

utrata miejsc pracy w rolnictwie,

pojawienie się nowych patogenów i gatunków inwazyjnych,

niedoinwestowanie melioracyjne,

brak świadomości ekologicznej mieszkańców i odpowiedniej edukacji,

obniżenie jakości produkowanej żywności,

niepowodzenie prób uprawy wierzby energetycznej,

brak rozwiązań systemowych,
w tym niedostosowanie instrumentów prawnych i
finansowych do możliwości działań samorządu w dziedzinie przeciwdziałania zmianom
klimatu.
Wśród uczestników warsztatów zostały również dostrzeżone szanse dla rozwoju powiatu,
które wynikają ze zmian klimatu. Są to:
 wydłużenie okresu wegetacyjnego,
 większa liczba miejsc pracy w rolnictwie,
 uzyskiwanie dodatkowych dochodów,
 dywersyfikacja miejsc pracy w rolnictwie,
 wykorzystanie turystyczne terenu,
 wprowadzanie nowych odmian roślin dostosowanych do zmieniających się warunków
klimatycznych.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
2
Zidentyfikowano również uwarunkowania, które dotyczą przyszłych kierunków działań w
powiecie, których realizacja będzie wymuszona przez zmiany klimatu. Są to:
 konieczność produkcji zdrowej żywności.
 konieczność zmiany źródeł energii, w tym wykorzystanie energii słonecznej,
 wprowadzenie energetyki rozproszonej,
 konieczność regulacji gospodarki wodnej.
Za szczególnie ważny kierunek działań uznano konieczność przejścia na inne źródła energii
oraz wprowadzenie energetyki rozproszonej na obszarze powiatu. Zwrócono też uwagę, że
rozwój odnawialnych źródeł energii może skutkować tworzeniem nowych miejsc pracy w
powiecie, co przyczyniłoby się do zmniejszenia dotkliwego problemu, jakim jest wysokie
bezrobocie.
Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu
Wypracowano następujące pomysły na rozwój gospodarki w powiecie w 2030 roku:
 budowa lokalnych zbiorników retencyjno-rekreacyjnych,
 budowa elektrowni wodnych,
 rozwój energetyki wiatrowej,
 szerokie zastosowanie kolektorów słonecznych (szczególnie do produkcji energii cieplnej),
 odpowiednie środki zewnętrzne dla samorządów i mieszkańców,
 efektywna gospodarka odpadami (rozważenie możliwości budowy spalarni odpadów),
 biogazownia na wysypisku odpadów w Dalanówku,
 wykorzystanie gazu łupkowego na terenie powiatu,
 inwestycje przeciwpowodziowe i przeciwdziałające suszom,
 zmiana ustawy o samorządzie powiatowym i gminnym,
 edukacja ekologiczna prowadzona od poziomu przedszkola,
 rozwój turystyki w powiecie,
 dofinansowanie indywidualnych inwestycji proekologicznych (solary, likwidacja eternitu),
 zmiany w finansowaniu ochrony środowiska na poziomie budżetu powiatu,
 ograniczenie transportu kołowego na rzecz szynowego (trasa Modlin-Warszawa-Płońsk),
 rozwój komunikacji zbiorowej na bazie wykorzystania energii odnawialnej i rozwój
komunikacji rowerowej,
 rozwój budownictwa pasywnego i energooszczędnego,
 energooszczędna infrastruktura,
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
3
 wprowadzenie energetyki rozproszonej,
 sprawne instrumenty planistyczne, w tym przede wszystkim aktualne miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego.
Wszystkie te pomysły składają się na spójną wizję odpowiadającą na potrzeby płynące z
uwarunkowań i problemów zidentyfikowanych w powiecie.
Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę w powiecie w 2030 roku
W wyniku głosowania uczestników warsztatów zadecydowano jednogłośnie, że dla powiatu
płońskiego najbardziej odpowiednie będzie rozwijanie pomysłu wprowadzenia energetyki
rozproszonej. Pomysł ten uzyskał największą ilość głosów (7 głosów), a dodatkowo poparły
go głosy dotyczące rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym przede
wszystkim kolektorów słonecznych (5 głosów). Wybrany pomysł na rozwój gospodarki w
powiecie płońskim jest strategią przeciwdziałania zmianom klimatu.
Pozostałe pomysły i wizje gospodarki w powiecie płońskim w 2030 roku, które uzyskały
największą ilość głosów, to w kolejności:

rozwój komunikacji zbiorowej na bazie wykorzystania energii odnawialnej i rozwój
komunikacji rowerowej (6 głosów),

rozwój budownictwa pasywnego i energooszczędnego (5 głosów),

edukacja ekologiczna prowadzona już od przedszkola (5 głosów),

ograniczenie transportu kołowego na rzecz szynowego (trasa Modlin-Warszawa-Płońsk)
(3 głosy),

sprawne instrumenty planistyczne, w tym przede wszystkim aktualne miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego (2 głosy).

budowa lokalnych zbiorników retencyjno-rekreacyjnych (2 głosy),

dofinansowanie indywidualnych inwestycji proekologicznych (solary, likwidacja eternitu)
(1 głos).
Zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji
Do osiągnięcia wybranej wizji gospodarki zostały zidentyfikowane następujące zasoby,
którymi dysponuje powiat:
 odpowiedni potencjał ludzki, w tym wiedza ekspertów będących mieszkańcami powiatu i
pracownikami starostwa powiatowego,
 dostępne technologie,
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
4
 powierzchnie dachów na budynkach prywatnych i komunalnych nadające się do
wykorzystania pod budowę instalacji solarnych i fotowoltaicznych,
 odpowiedniej wielkości tereny pod budowę wiatraków,
 duże zasoby wiatrowe i słoneczne,
 mała powierzchnia obszarów Natura 2000,
 stowarzyszenia i grupy rolnicze mogące zapewnić dostawę np. wsadu do biogazowni,
 prężnie działające organizacje ekologiczne,
 coraz większa świadomość ekologiczna oraz chęć zysku i oszczędzania panująca wśród
społeczeństwa.
W grupie instrumentów wymieniono:
 miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego,
 decyzje o warunkach zabudowy,
 przyspieszenie i ułatwienie procedury wydawania decyzji środowiskowych,
 dostępność (niewielkich) środków finansowych w budżecie powiatu i budżetach gmin
(środki dawnego PFOŚiGW i GFOŚiGW ),
 dofinansowanie zewnętrzne np. ze środków WFOŚiGW, NFOŚiGW oraz funduszy
europejskich,
 partnerstwo publiczno-prywatne,
 promocja i polityka informacyjna powiatu,
 edukacja ekologiczna mająca na celu podniesienie poziomu świadomości ekologicznej
mieszkańców,
 doradztwo zewnętrzne.
.
Komentarz eksperta
W Płońsku zidentyfikowano bardzo dużą ilość zarówno uwarunkowań, pomysłów jak
i zasobów oraz instrumentów, które wiążą się ze zmianami klimatu. Wybrany pomysł
wiodący - energetyka rozproszona, ma charakter przeciwdziałania zmianom klimatu, ale
wśród zidentyfikowanych pomysłów znalazło się wiele elementów adaptujących powiat do
zmian klimatu. Warto zwrócić uwagę na powiązania pomiędzy tymi elementami, które
powodują, że wizja rozwoju powiatu staje się kompleksowa i rzeczywiście odpowiadająca
lokalnym potrzebom ochrony klimatu i adaptacji do jego zmian.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
5
Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu Płońskiego
Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty
klimatycznej w Płońsku, 9.10.2012
Problemy wiodące:
Susza, niewystarczające
melioracje, zmiana okresu
wegetacyjnego, niska
świadomość ekologiczna,
oddziaływanie aglomeracji
Warszawy (dojazdy i
turystyka)
Pomysł wiodący (wizja)
Energetyka rozproszona
motorem przekształceń
gospodarki wodnej oraz
rozwoju rolnictwa, turystyki
i gospodarki odpadami w
powiecie do 2030 roku
Zasoby wiodące:
Wiedza własna
mieszkańców i urzędników
samorządu, dostępne
tereny i przestrzenie,
produkty rolne do
wykorzystania w energetyce
Małe Elektrownie Wodne walczą z suszą i wabią turystów
Biogazownie, el. na biomasę dają zbyt na produkty rolne
Ciepło ze słońca (i biogazu) ogrzewa domy, więc nie spala
się odpadów, które trafiają do odzysku i recyklingu
Elektrownie wiatrowe płacą podatki i za dzierżawę gruntu
Instrumenty:
Fundusze zewnętrzne,
fundusze własne, plany i
decyzje w gospodarce
przestrzennej, edukacja i
informacja proekologiczna
Po pierwsze, zidentyfikowano kilka problemów związanych z gospodarką wodną,
która w powiecie ma duże znaczenie w związku z dużym zagrożeniem suszą na jego terenie:
obniżenie poziomu wód gruntowych, niedoinwestowanie melioracyjne. Dla problemów tych
znaleziono korespondujące rozwiązania: budowa lokalnych zbiorników retencyjnorekreacyjnych, budowa elektrowni wodnych, inwestycje przeciwpowodziowe i zapobiegające
suszom. Rozwiązania te mogą korespondować z wybranym wiodącym pomysłem na rozwój
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
6
powiatu do 2030 roku, czyli energetyką rozproszoną, głównie poprzez wykorzystanie
koncepcji Małych Elektrowni Wodnych lub tzw. ultraniskospadowych elektrowni wodnych.
Po drugie, zidentyfikowano kilka problemów związanych z rolnictwem, który jest jedną z
głównych gałęzi gospodarki w powiecie, w tym zagrożenia: utrata miejsc pracy w rolnictwie,
pojawienie się nowych patogenów i gatunków inwazyjnych, obniżenie jakości produkowanej
żywności, niepowodzenie prób uprawy wierzby energetycznej, i szanse: wydłużenie okresu
wegetacyjnego, dywersyfikacja miejsc pracy w rolnictwie, wprowadzanie nowych odmian
roślin dostosowanych do zmieniających się warunków klimatycznych. Dla problemów tych
wiodący pomysł na rozwój powiatu, czyli energetyka rozproszona może być dobrym
rozwiązaniem poprzez: dywersyfikację zatrudnienia i przychodów w rolnictwie na rzecz
rozwoju usług energetycznych, w tym dzierżawy terenu na rzecz energetyki wiatrowej,
sprzedaży surowców dla potrzeb biogazowni lub elektrowni na biomasę (np. słomę), usług
montażowych w zakresie kolektorów słonecznych czy termoizolacji. Pewnym wsparciem dla
problemów rolnictwa pozostaje rozwój turystyki na terenie powiatu, który może być
wspierany przez poprawę jakości środowiska naturalnego dzięki odnawialnym źródłom
energii, ale może też być hamowany przez zmiany w krajobrazie powiatu związane np. z
budową turbin wiatrowych.
Odpowiedzią na problem niskiej świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu,
w zakresie zmian klimatu, ma być rozwój edukacji ekologicznej od przedszkola. Nawet jeśli
edukację ekologiczną należy rozpoczynać w przedszkolu, nie należy zapominać o
odpowiedniej polityce informacyjnej powiatu w zakresie energetyki rozproszonej. Być może
powiat wydając pozwolenia na budowę czy gmina wydając decyzje o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu, lub plany zagospodarowania, powinny zadbać o dostarczenie
odbiorcom takich decyzji odpowiednich podręczników czy wytycznych, które będą z jednej
strony omawiały wymagania stawiane przez daną decyzję lub plan, a z drugiej podpowiadały,
jak w granicach określonych decyzją lub planem wykonać efektywną energetycznie i
wykorzystującą odnawialne źródła energii inwestycje budowlaną. Ze względu na duże
znaczenie
inwestycji
realizowanych
przez
samych
mieszkańców
czy
drobnych
przedsiębiorców w systemie energetyki rozproszonej nie należy także zapominać o
konsultacjach społecznych i badaniu potrzeb społecznych (ankietowanie, badania społeczne),
jako ważnym elemencie nie tylko edukacji ekologicznej, ale i promocji powiatu.
Dystrybuowanie wydawnictw informacyjnych i organizacja spotkań konsultacyjnych przez
samorządy ma pozytywny wpływ na ich wizerunek.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
7
Wydaje się, że bez specjalnego związku z problemami powiatu pozostają pomysły
związane z transportem, gospodarką odpadami i gazem łupkowym. Jednak należy pamiętać,
że powiat płoński leży w zasięgu oddziaływania aglomeracji warszawskiej i w związku z nią
mamy w powiecie do czynienia z dojazdami do pracy do Warszawy oraz turystyką
weekendową z Warszawy. Poprawa komunikacji zbiorowej, jako alternatywy dla komunikacji
samochodowej, na tym kierunku ruchu niestety nie leży wyłącznie z kompetencjach
samorządów lokalnych z terenu powiatu, ale lokalnie można się zastanowić nad rozwojem
spójnej sieci turystycznych szlaków rowerowych i miejskich dróg rowerowych, w tym
dojazdowych do przystanków komunikacji zbiorowej w powiecie. W zakresie gospodarki
odpadami i jej wykorzystania do produkcji biogazu, rozwoju tej branży należy upatrywać w
konkurencji, jaką jest energetyka rozproszona dla spalania odpadów i tradycyjnych paliw w
gospodarstwach domowych. Należy oczekiwać, że masowe wykorzystanie kolektorów
słonecznych, czy sieci cieplnych opartych o produkcję ciepła w biogazowniach (a w dłuższej
perspektywie także pomp ciepła) do grzania wody i ogrzewania w domach jednorodzinnych
może wygenerować dodatkowy strumień odpadów dla przedsiębiorstw zajmujących się
odbiorem, odzyskiem i recyklingiem odpadów. Natomiast jeśli chodzi o perspektywy
wydobycia gazu łupkowego w powiecie należy wspomnieć, że technologia wydobycia i
produkcji energii z gazu łupkowego jest wymieniana jako efektywne wsparcie dla technologii
energetyki rozproszonej, ponieważ może zapewnić moc energetyczną niezbędną do
zapełnienia luki mocy, jaka powstaje w systemie energetyki rozproszonej w momencie niskiej
wietrzności czy nasłonecznienia.
Jeśli chodzi o instrumenty finansowe, które można wykorzystać do wsparcia opisanej
powyżej propozycji rozwoju powiatu, to na pewno będą nimi środki zewnętrzne
zidentyfikowane przez uczestników debaty. Nie zależy jednak zapominać o środkach
własnych, zarówno samorządowych, jak i prywatnych, zgromadzonych przez mieszkańców
czy przedsiębiorców powiatowych. Być może środki samego powiatu, pojedynczej gminy,
przedsiębiorcy czy mieszkańca nie są duże, ale należy szukać sposobów na kumulację i
pomnożenie tego kapitału poprzez opłacalne inwestycje w energetykę rozproszoną lub
efektywność energetyczną w formie, np. spółdzielni, lokalnych funduszy inwestycyjnych,
funduszy specjalnych przeznaczonych na niskooprocentowane pożyczki na inwestycje w
odnawialne źródła energii dla indywidualnych mieszkańców, inwestowanie w formule ESCO
(spłata inwestycji następuje z oszczędności wygenerowanych przez tę inwestycję),
dofinansowane przez samorząd pożyczki dystrybuowane przez lokalne banki, samorządowe
spółki celowe itp.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
8
Na uwagę zasługuje kwestia współpracy pomiędzy samorządem powiatowym i
lokalnym, ponieważ na debacie niedoreprezentowaną grupą byli przedstawiciele urzędów
gmin.
Co po debacie?
W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym w
projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w
pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie
ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu
organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,
który podpisał deklarację „Dobry klimat dla powiatów”. [zobacz>>]
Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym
mieszkańców
powiatu
w
latach
2014-15.
W
ramach
opracowywania
programu
zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków
Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.
Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń
programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w
społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie
zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego
niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [zobacz>>]
W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można
wymienić doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie
zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu
„Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:
http://liso.chronmyklimat.pl
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu płońskiego
9