Scenariusz zajęć nr 5 Edukacja regionalna

Scenariusz zajęć nr 5
Edukacja regionalna
Grupa docelowa:
Młodzież gimnazjalna i licealna
Opr. Magdalena Pospieszałowska
Kwestionariusz naszym przyjacielem
Cele
 Stworzenie kwestionariusza badań jakościowych, na którym uczestnicy będą bazować
podczas badań terenowych
 Wytłumaczenie uczestnikom mechanizmów rządzących prawidłowo skonstruowanym
kwestionariuszem badań jakościowych.
 Wyrobienie w uczestnikach umiejętności podziału tematu na szereg coraz bardziej
szczegółowych zagadnień, które pozwolą zbadać dany temat w sposób „gęsty”
 Wyrobienie w uczestnikach umiejętności tworzenia logicznych ciągów pytań.
Środki dydaktyczne
 Wybrane fragmenty książki: Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria
ugruntowana, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2000.
 Wybrane fragmenty książki: Wywiad kwestionariuszowy, red. K. Lutyńska, Wrocław
1983.
 Wybrane fragmenty książki: B. Kopczyńska-Jaworska, Metodyka etnograficznych
badań terenowych, Warszawa 1971.
Słowa klucze
Kwestionariusz badań jakościowych, , zagadnienia ogólne, zagadnienia szczegółowe,
pytania dodatkowe, logiczne ciągi pytań, fakty, opinie.
Przebieg warsztatów
1. Pojęcia i problemy badawcze
Zagadnienia i problemy dotyczące każdego z wybranych tematów wyszczególnione
przez uczestników podczas poprzednich zajęć prowadzący zapisuje na osobnych
karteczkach. Każda grupa dostaje karteczki ze swoimi zagadnieniami. Ich zadanie
polegać będzie na ułożeniu ich w odpowiedniej kolejności. Prowadzący daje
uczestnikom wskazówki dotyczące kolejności poruszanych zagadnień. Na samym
początku powinny znaleźć się zagadnienia najbardziej ogólne, najprostsze,
podstawowe dla rozpoznania badanego tematu. Na początku powinny znaleźć się też
zagadnienia dotyczące faktów lub akcji. Później zagadnienia bardziej szczegółowe,
trudniejsze, czy wymagające od Informatora dłuższych i bardziej otwartych czy nawet
intymnych wypowiedzi. Na końcu pojawiają się zagadnienia dotyczące opinii, intencji
oraz interpretacji. Kolejność zagadnień musi także być zorganizowana w sposób
logiczny, pozwalający na prowadzenie i rozwijanie rozmowy z Informatorem oraz
płynnego przechodzenia z zagadnienia do zagadnienia. Odpowiednia kolejność
zagadnień powinna wywołać efekt coraz większego zaangażowania Informatora w
rozmowę, jego coraz większej otwartości i gotowości udzielania odpowiedzi nawet na
trudne pytania. Podczas pracy prowadzący pomaga warsztatowiczom – podpowiada,
radzi, tłumaczy dlaczego kolejność zagadnień jest tak istotna.
2. Pytania
Odpowiednio ułożone zagadnienia należy następnie przełożyć na język pytań, tak
żeby z każdego zagadnienia powstało jedno do trzech pytań głównych. Do każdego z
pytań głównych uczestnicy układają kilka pytań szczegółowych, rozwijających pytanie
główne. Trzeba pamiętać o pytaniach, które pozwolą Informatorowi na
doprecyzowanie udzielanych odpowiedzi. Do pytań o fakty i akcje koniecznie należy
dołączyć pytania o to, skąd Informator zna poszczególne fakty, czy akcje stanowią
jego własne przeżycia, czy może usłyszał o nich od kogoś innego, co jest jego własną
obserwacją, a co treścią opowieści. Podobnie w pytaniach o intencje, opinie i
interpretacje zdarzeń. Należy dopytać, czy opinia, którą wyraża stanowi treść jego
własnych przemyśleń, czy może jest to opinia obiegowa, podzielana przez wszystkich
w jego środowisku. Przy układaniu pytań dobrą strategią jest wyjście od jakiejś
historii, pewnego przykładu (musi on jednak być dobrze przemyślany), który wywoła
u Informatora szereg skojarzeń, przypomni mu o własnych historiach oraz
naprowadzi go w łagodny sposób na treści, które nas interesują. Wśród pytań należy
również uwzględnić pytania o konkretne historia z życia – trzeba przemyśleć w jaki
sposób pytanie powinno być zadane, żeby skłoniło Informatora, do opowiadania o
swoich doświadczeniach.
3. Kwestionariusz to nie wszystko – warsztaty:
W ostatniej części tych zajęć uczestnicy kończą układać swoje kwestionariusze,
sprawdzają kolejność i sensowność pytań. Prowadzący sprawdza i akceptuje gotowe
kwestionariusze, przy okazji uczula uczestników na to, że kwestionariusz jest tylko
bazą i pomocą, z której korzysta się podczas badań. Przypomina, że każda rozmowa z
drugim człowiekiem jest inna i prowokuje inne pytania w czasie jej trwania.
Kwestionariusz pomaga poukładać myśli, nie zapomnieć o ważnych zagadnieniach,
czy zachować logiczny ciąg pytań, który angażuje Informatora w rozmowę. Jednak
najważniejsze podczas wywiadu jest to, co Informator mówi – jego historie, opinie,
opowieści są bazą do zadawania kolejnych pytań (na bieżąco), po to by zebrać jak
najbogatszy materiał. Ćwiczenie, które prowadzący wykonuje z uczestnikami
warsztatów, polega na przetestowaniu ich refleksu w zakresie stawiania pytań
dodatkowych. Wciela się w rolę Informatora, a warsztatowicze zadają mu wybrane
pytania ze swoich scenariuszy. Odpowiada na nie przytaczając prawdziwe lub
wymyślone historie życiowe, w taki sposób, który u „czujnego” badacza powinien
prowokować następne pytania. Dzięki temu ćwiczeniu uczestnicy uczą się wyłapywać
w odpowiedziach Informatorów treści, które warto poszerzyć, rozwinąć, „pociągnąć”
dalej itp.
Zadanie domowe: W ramach zadania domowego uczestnicy powinni zapoznać się z
kwestionariuszem – najlepiej poprzez kilkakrotne przeczytanie, przemyślenie i
wyrobienie w sobie świadomości tego, co poprzez kolejne pytania chcą osiągnąć.
Kwestionariusz musi stać się dla nich tak bliski, by podczas badań terenowych nie
musieli odczytywać kolejnych pytań z kartki, ale żeby sposób prowadzenia przez nich
wywiadu był swobodny. Kontakt wzrokowy z Informatorem jest bardzo ważny dla
zbudowania odpowiedniej relacji, badacz może mieć przed sobą kwestionariusz, ale
powinien być on tylko pomocą. Jedno „zerknięcie” powinno wystarczyć mu, by
zorientować się jakie pytania powinny zostać zadane w następnej kolejności czy w
jaki sposób może je na bieżąco zmodyfikować, dostosowując do tego, co dzieje się w
terenie. Jest to możliwe jedynie wtedy, kiedy badacz bardzo dobrze zna swój
kwestionariusz.