Wstęp i spis treści – plik PDF

Spis treści
Małgorzata Święcicka, Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
wprowadzenie
Bogdan Walczak, Globalizacja językowa – przejawy i prognozy . . . . .
Petar Sotirov, Problem wpływu globalizacji na języki słowiańskie
z perspektywy socjolingwistyki bułgarskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Галина Нещименко, О некоторых аспектах развития
современной языковой ситуации . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Александра Ѓуркова, Јазичните ставови и јазиците во јавната
комуникација во Македонија . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Оксана Остапчук, «Сообщества действия» в украинском
коммуникативном пространстве: к вопросу
о социолингвистическом прогнозировании в условиях
вариативности нормы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Halina Pelcowa, Tendencje globalizacyjne w języku i kulturze
a koncepcja „małych ojczyzn” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
25
45
56
72
89
globalizacja a przemiany języka i świadomości językowej
Magdalena Czachorowska, Leon z Małej Toskanii,
czyli o najnowszych zjawiskach w polskim nazewnictwie . . . . . . .
Елена И. Коряковцева, Глобализация и новые тенденции
в развитии словообразовательных систем русского,
польского и чешского языков . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Halina Kurek, Globalizacja a przemiany polskiej fleksji nominalnej . . .
Pavol Odaloš, Slovná zásoba versus národné a globálne tendencie.
Používanie slovnej zásoby slovenčiny po roku 1989 sociálnymi
skupinami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anna Piotrowicz, Małgorzata Witaszek-Samborska,
Globalizacja a współczesna polszczyzna w świadomości
studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103
112
131
141
153
6
Spis treści
Mirosława Sagan-Bielawa, Globalizacja a społeczna świadomość
językowa Polaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Małgorzata Święcicka, Monika Peplińska, Stereotypy
mieszkańców miast na tle ich uwarunkowań społeczno-kulturowych. Stan badań i perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
globalizacja a przemiany odmian językowych
Jagoda Bloch, Szybko, szybciej, coraz szybciej… Tempo mówienia
w polskich mediach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Violetta Jaros, MY – ONI – OBCY w języku użytkowników
CB-radia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ewa Kołodziejek, Polski język urzędowy wobec zmian
globalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Renata Kucharzyk, Leksyka gwarowa w komunikacji
internetowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tomasz Kurdyła, Kilka refleksji o stanie gwar w Polsce
południowo-wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Елена Глебовна Лукашанец, Глобальные тенденции
и национальная специфика в развитии современного
интернет-сленга (на материале русского и польского языков) .
Alicja Nagórko, Język ludzi i aniołów… – potoczność
wobec Sacrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bogusław Nowowiejski, Międzynarodowy charakter słownictwa
sportowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anna Piechnik, Słownictwo ekspresywne młodych mieszkańców
wsi w świetle procesów globalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Elżbieta Rudnicka-Fira, Wizerunek człowieka zawarty
w antroponimach przezwiskowych (wartościowanie
we współczesnym socjolekcie młodzieżowym) . . . . . . . . . . . . . . . .
Zofia Sawaniewska-Mochowa, Włodzimierz Moch,
Języki subkultur kreatywnych a globalizacja (na przykładzie
języka graficiarzy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anna Tyrpa, Globalizacja odbita w zwierciadle obnoszonym
po gościńcu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Natalia Zemlanaja, Fighter, hejter i headliner, czyli o wyrażeniach
pochodzenia angielskiego we współczesnej polszczyźnie
(na materiale czasopisma Polityka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
noty o autorach
197
218
233
241
254
265
277
289
300
308
321
337
354
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Słowo wstępne
Zjawisko globalizacji, którego początki historycy datują nawet na czasy imperium rzymskiego, szczególnie wyraziste stało
się w XX i XXI wieku. Wraz z intensyfikacją ujednolicania się
różnych obszarów życia ludzi na świecie rosło zainteresowanie
badawcze wskazanym procesem. Tendencje globalizacyjne obejmują – jak już wspomniano – różnorodne sfery funkcjonowania
człowieka w otaczającej go rzeczywistości, mogą zatem dotyczyć
zarówno polityki, ekonomii, handlu, technologii, demografii, jak
i kultury. Taka wielość wymiarów globalizacji (z dostrzeganymi jej
walorami i negatywnymi cechami czy wręcz zagrożeniami) czyni z niej, co oczywiste, przedmiot interdyscyplinarnych studiów
przedstawicieli wielu dyscyplin badawczych, nie tylko humanistycznych czy społecznych, ale też ekonomicznych, technicznych
itd. W powszechnym już prawie obiegu funkcjonują takie choćby
pojęcia, jak: „globalna wioska”, wielokulturowość, homogenizacja
kultury, masowość, konsumpcjonizm.
Już ta krótka ogólna refleksja wystarcza, żeby globalizację
uznać za fakt, a jej wymiar kulturowy uszczegółowić na płaszczyźnie językowej. W drugim tomie Bydgoskich Studiów nad
Pragmatyką Językową lingwiści (zwłaszcza socjolingwiści, w tym
członkowie Komisji Socjolingwistyki Afiliowanej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów) podejmują temat globalizacji językowej na przykładzie języków słowiańskich. Głosy językoznawców nie tylko z Polski, ale również z zagranicy nadają tomowi
charakter międzynarodowy. W szkicach proponuje się teoretyczno-metodologiczne ujęcie zjawiska globalizacji językowej, liczne
8
Słowo wstępne
teksty zawierają nadto szczegółowe analizy przejawów globalizacji na zróżnicowanym terytorialnie i funkcjonalnie materiale badawczym. Rozważania prowadzi się na przykładzie jednego wybranego języka słowiańskiego
(polskiego, bułgarskiego, macedońskiego, ukraińskiego itd.) lub problem
badawczy ujmuje się porównawczo, np. w języku polskim, rosyjskim i czeskim. Całość (26 artykułów) uporządkowano w dwóch działach szczegółowych, tj. Globalizacja a przemiany języka i świadomości językowej oraz
Globalizacja a przemiany odmian językowych, poprzedzonych ogólnym
Wprowadzeniem.
Według autorów szkiców wprowadzających różnorodne wymiary globalizacji powodują istotne zmiany w funkcjonowaniu języków narodowych oraz prowadzonej polityce językowej. Na uogólnioną refleksję składa
się zarówno ogląd sytuacji języków słowiańskich (lub w ogóle języków na
świecie) współcześnie, jak i przewidywania dotyczące ich stanu w przyszłości. Bogdan Walczak na tle językowej mapy świata, uwzględniającej kraje
słowiańskie, podkreśla skalę zmian globalizacyjnych, zwłaszcza tendencję do dominacji jednych języków i zaniku innych. Галинa Нещименко
buduje model opisu zmian językowych, który odniesiony wprawdzie do
języków słowiańskich może mieć charakter uniwersalny. W kolejnych
szkicach wprowadzających autorzy koncentrują się na sytuacji danego
języka słowiańskiego. Petar Sotirov obserwuje zmiany zachodzące w języku bułgarskim (np. tendencje do zaniku gwar i dialektów bułgarskich,
dominację języka angielskiego), Александра Ѓуркова opisuje sytuację
językową w Macedonii, a Оксана Остапчук podejmuje temat działań na
rzecz rozwoju języka ukraińskiego w zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej i politycznej kraju. Wprowadzenie zamykają rozważania
Haliny Pelcowej, z których jasno wynika, że na tle globalnym funkcjonuje lokalny świat, „mała ojczyzna”. Wyróżnia je swojskość, tożsamość, patriotyzm, po które sięga się coraz chętniej w celach komercyjnych.
W pierwszej części materiałowo-badawczej autorzy skupiają swoją
uwagę na przejawach globalizacji, znajdujących swój wyraz zarówno w systemie języka, jak i w świadomości jego użytkowników. Tendencje globalizacyjne wraz ze zjawiskiem amerykanizacji języka i stylu wypowiedzi czy
kulturą konsumpcyjną i medialnością powodują istotne zmiany m.in. na
płaszczyźnie morfologicznej, np. w polskiej fleksji nominalnej, o czym pisze Halina Kurek. Stanowią też – jak dowodzi Елена И. Коряковцева
na materiale języka polskiego, rosyjskiego oraz czeskiego – przyczynę
9
nowych mechanizmów słowotwórczych w językach słowiańskich oraz
wpływają na strukturę znaczeniową słownictwa, co potwierdza Pavol
Odaloš na przykładzie języka słowackiego. Szkic autorstwa Magdaleny
Czachorowskiej wskazuje, że nowe fakty społeczno-polityczne, kulturowe, w tym silne wpływy kultury zachodniej nie pozostają bez wpływu
na system onomastyczny polszczyzny, zwłaszcza imienniczy, ale także na
nazewnictwo miejskie. Kolejne artykuły dotyczą zjawiska globalizacji jako
elementu społecznej świadomości językowej Polaków. Anna Piotrowicz
i Małgorzata Witaszek-Samborska analizują rozumienie wyznaczników
globalizacji językowej przez młodzież studencką, natomiast Mirosława
Sagan-Bielawa bada opinie, dyskusje na ten temat prowadzone na wybranych forach internetowych. Wieloaspektowe zjawisko globalizacji społeczno-kulturowej z jednej strony sprzyja z pewnością znoszeniu barier
kulturowych, akceptacji wielokulturowości itp., z drugiej jednak strony
uruchamia dążenie do odmienności, regionalizacji, lokalności czy nawet
nacjonalizmu. Ciągle obecne w przestrzeni społecznej stereotypowe obrazowanie swoich i obcych, zilustrowane stereotypami mieszkańców wybranych miast polskich, stanowi przedmiot rozważań Małgorzaty Święcickiej i Moniki Peplińskiej.
Procesy globalizacyjne obejmują nie tylko system języka czy świadomość jego użytkowników, ale wpływają także na kształt poszczególnych odmian językowych, w ich zróżnicowaniu terytorialnym czy funkcjonalnym.
Teksty poświęcone takiemu właśnie ujęciu zjawiska globalizacji językowej
składają się na drugą materiałowo-badawczą część prezentowanego tomu.
Szczególnie podatne na wpływy globalizacyjne są środowiskowe i subkulturowe odmiany języka. Taki stan rzeczy potwierdzają analizy prowadzone przez kilku autorów. Violetta Jaros pisze na temat funkcjonowania
kategorii my – oni – obcy w języku użytkowników CB-radia, Bogusława
Nowowiejskiego zajmuje międzynarodowy charakter słownictwa sportowego, Elżbieta Rudnicka-Fira przygląda się sposobom wartościowania
we współczesnym socjolekcie młodzieży, Zofia Sawaniewska-Mochowa
i Włodzimierz Moch jako przykład globalizacyjnych wpływów podają język graficiarzy, a Елена Глебовна Лукашанец na materiale słowników
internetowych: polskiego i rosyjskiego opisuje tendencje rozwoju slangu
młodzieżowego w komunikacji internetowej.
Procesy globalizacyjne w sposób intensywny i wyrazisty obejmują
również stylowe odmiany języka. Zwraca uwagę, szczególnie rozpowszech-
10
Słowo wstępne
niające się współcześnie, zjawisko sekularyzacji języka. Temat ten zajmuje
Alicję Nagórko, która na materiale języka polskiego, niemieckiego, słowackiego i czeskiego bada słownictwo religijne funkcjonujące w komunikacji świeckiej, w stylu potocznym. Zmienia się nadto sposób przekazywania informacji we współczesnych mediach, co potwierdza Jagoda Bloch
na przykładzie analizy tempa mówienia, intonacji, akcentowania itd.,
a Natalia Zemlanaja dowodzi, że zmiany dotyczą także struktury słownictwa wypowiedzi publicystycznej, w której nie brak zapożyczeń z języka
angielskiego. Te licznie występują także w stylu urzędowym, który – według badań Ewy Kołodziejek – jest szczególnie podatny na globalizacyjne wpływy. Procesy globalizacyjne mają wymiar społeczny, są powodem
określonych wydarzeń, zdarzeń, wpływają na los ludzi, ich przeżycia itp.,
stając się jednocześnie tematem literackiej kreacji, na przykład w powieściach Moniki Szwai, które analizuje Anna Tyrpa.
Przejawy globalizacji językowej, charakterystyczne głównie dla określonych odmian środowiskowych, subkulturowych czy stylowych języka,
inspirują badaczy do rozważań na temat statusu i roli terytorialnych odmian języka w dobie globalizacji. Tomasz Kurdyła formułuje swoje uwagi
na temat stanu współczesnej leksyki gwarowej na bazie kilkuletnich obserwacji prowadzonych we wsiach Polski południowo-wschodniej. Gwary
w dobie globalizacji mają nadal silną pozycję, pojawiają się one także – na
co wskazuje Anna Piechnik – w zasobie leksykalnym młodzieży wiejskiej (choć na język tej oddziałują też procesy globalizacyjne) oraz – jak
dowodzi Renata Kucharzyk – w niestylizowanej na gwarę komunikacji
internetowej.
Globalizacja, zjawisko wielowymiarowe, znajduje swoje wyraźne odzwierciedlenie na płaszczyźnie językowo-kulturowej. Mamy nadzieję, że
rozważania na temat globalizacji językowej, zaprezentowane w niniejszym
tomie, zainteresują nie tylko lingwistów, ale też przedstawicieli innych
dyscyplin badawczych.
Małgorzata Święcicka
Bydgoszcz, w lipcu 2015 roku