Wybrane aspekty badania równowagi kwasowo-zasadowej

Wybrane
aspekty
badania
równowagi kwasowo-zasadowej
Dostęp do szerokiej gamy analizatorów kwasowo-zasadowych pozwolił na
wzrost popularności badania pomiaru pH i gazów we krwi, uważanego
kiedyś za zadanie laboratoriów wysokospecjalistycznych. Obecnie, chociaż
badanie gazometryczne wykonuje się rutynowo, to nie należy zapominać o
pewnych jego ograniczeniach.
International Federation of Clinical Biochemistry and Laboratory Medicine (IFCC)
określiła czynniki przedanalityczne, mogące wpływać na zmiany w wynikach
badań parametrów gospodarki wodno-elektrolitowej, kwasowo-zasadowej oraz
ciśnienia parcjalnego gazów krwi [1].
Dobrym wykładnikiem równowagi kwasowo-zasadowej jest gazometria krwi.
Opiera się ona na oznaczeniu kilku parametrów:
pH
pO2 (ciśnienie parcjalne/prężność tlenu)
pCO2 (ciśnienie parcjalne/prężność dwutlenku węgla)
TCO2 (całkowita zawartość dwutlenku węgla w osoczu)
HCO3- (stężenie wodorowęglanów)
SatO2 (saturacja)
BE (nadmiar/niedobór zasad)
Zakresy referencyjne różnią się w zależności od wieku i rodzaju badanej krwi.
Zalecenia IFCC dotyczą stosowanego antykoagulantu, pobierania próbek krwi
włośniczkowej, przechowywania i transportu, a także przygotowywania próbek.
W przypadku pomiarów prężności gazów we krwi pełnej jako antykoagulant
rekomendowana jest heparyna. Obecnie sól sodowa heparyny zastępowana jest
heparynianem litu. Okazuje się, że liofilizowany heparynian sodu może wpłynąć na
zmiany stężenia sodu, podnosząc jego poziom (w przypadku przyrządów
mierzących parametry kwasowo-zasadowe i elektrolity), obniżać pH i poziom
dwuwęglanów, a także powodować wystąpienie nadmiaru zasad. W zależności od
materiału, z którego wykonana jest probówka wykorzystywana do oznaczeń,
stosuje się różne końcowe stężenia heparyny wynoszące dla probówek szklanych
od 8 do 12IU/ml oraz plastikowych od 4 do 6 IU/ml. Co więcej, oszacowano, że
końcowe stężenie jonów w roztworze buforowanej heparyny powinno wynosić dla
sodu od 120 do 150 mmol/l, potasu od 3,5 do 4,5 mmol/l, wapnia zjonizowanego
od 1,2 do 1,4 mmol/l, chlorków od 100 do 130 mmol/l oraz pH w zakresie od 6 do
8.
Ze względu na różnice parametrów gospodarki kwasowo-zasadowej we krwi
żylnej i tętniczej, zalecenia IFCC dotyczą także pobierania i przygotowania
próbek. Najlepsze rezultaty dają oznaczenia z krwi tętniczej lub arterializowanej
krwi włośniczkowej. Warunkiem jest jednak właściwe wykonanie pobrania krwi,
ograniczając dostęp do otaczającego powietrza. Należy pamiętać o zapobieganiu
powstawania pęcherzyków powietrza w próbce. Główne różnice pomiędzy krwią
żylną a tętniczą dotyczą komponentu metabolicznego (wzrost HCO3- przy
przepływie przez tkanki) oraz komponentu oddechowego (spadek pO2, wzrost
pCO2). Spośród skutków kontaktu z powietrzem należy zwrócić uwagę na
następujące aspekty:
– większą wrażliwość pO2 niż pCO2 na kontakt z powietrzem
-w przypadku, gdy objętość pęcherzyka nie stanowi więcej niż 10% całkowitej
objętości próbki, przez 20 minut jego objętość nie zmienia istotnie zawartości
gazów o ile próbka nie była wstrząsana [2].
Podczas pobierania krwi włośniczkowej do heparynizowanej kapilary nie należy
zapominać o usunięciu pierwszej kropli krwi po nakłuciu, o niestosowaniu ucisku
podczas pobierania oraz zamknięciu kapilary odpowiednimi zatyczkami. Przed
przystąpieniem do analizy należy starannie wymieszać próbkę przy użyciu
metalowego pręcika i magnesu.
Podczas transportu i przechowywania próbki dochodzi do zmian ciśnienia
parcjalnego gazów. Wśród czynników mających wpływ na ten proces należy
wymienić:
-metabolizm komórek krwi
-wymianę gazów.
Zmiany równowagi gazów we krwi wynikające z metabolizmu komórkowego
W wyniku glikolizy, zachodzącej w głównej mierze w erytrocytach, obserwuje się
zmiany w pH, HCO3- oraz BE (nadmiar zasad we krwi). Uzyskane rezultaty
wskazują na kwasicę metaboliczną, a są jedynie wynikiem powstawania kwasu
mlekowego. Leukocyty i płytki krwi zużywają tlen, zmieniając tym samym
wykładniki komponentu oddechowego (spada pO2, wzrasta pCO2), stąd przy
wysokiej leukocytozie powinno się zachować większy krytycyzm w ocenie
wyników gazometrii.
Zmiany równowagi gazów we krwi wynikające z materiału, z którego wykonane są
probówki
Plastikowe probówki nie zatrzymują całkowicie ucieczki gazów, przy czym
nasilenie procesu następuje w niskiej temperaturze. Równowaga gazowa we krwi
jest znacznie stabilniejsza w przypadku wykorzystania szklanych probówek.
Jak zapobiec zmianom wynikającym z czasu transportu/przechowywania?
Dobrym rozwiązaniem jest schłodzenie badanej próbki, obniżenie temperatury
spowalnia bowiem procesy metaboliczne. Brak możliwości wykonania badania w
ciągu 15 minut od chwili pobrania materiału jest wskazaniem do chłodzenia
próbki. Niemniej jednak przy wykorzystaniu plastikowych probówek należy
pamiętać, że proces przechowywania w wodzie z lodem nie powinien przekraczać
30 minut ze względu na zjawisko wymiany gazów [3, 4]. Jednakże przy użyciu
probówek szklanych i schłodzeniu materiału można wydłużyć czas
przechowywania nawet do 2 godzin od momentu pobrania przy czym wynik
powinien być traktowany z ostrożnością [2].
Nie należy zapominać o pacjencie
Prężność O2 i CO2 oraz pH są parametrami labilnymi, podatnymi na różne
czynniki zewnętrzne. Nie należy lekceważąco podchodzić do aspektów
psychologicznych, bowiem stres może prowadzić do skrajnych zachowań nawet do
hiperwentylacji (wzrost pH, pO2, spadek pCO2) lub wstrzymywania oddechu z
obawy przed pobraniem.
Istotnym warunkiem jest także odpoczynek przed pobraniem, zwłaszcza w
przypadku pacjentów ambulatoryjnych.
W przypadku stosowania oddychania wspomaganego, należy pobrać materiał po
co najmniej 20 minutach od włączenia wentylacji. Tylko takie postępowanie może
prowadzić do właściwej oceny skuteczności zastosowanego leczenia.
Badanie gazometryczne pozwala na ocenę równowagi kwasowo-zasadowej
organizmu
Badanie gazometryczne krwi niewątpliwie należy do prostych testów,
oceniających równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Odgrywa ono ważną rolę
w diagnostyce chorób układu oddechowego oraz pozwala na monitorowanie
skuteczności tlenoterapii.
Źródło : Jean-Francois Mollard. pH/Gazometria krwi. Uwagi przedanalityczne,
tłum.Anzelm Hoppe. AVL MEDICAL INSTRUMENTS AG. 1994.
Data publikacji: 07.03.2012r.