Testament, zapisy, polecenie

Prawo cywilne – ćwiczenia; 2014/2015
dr Anna Rachwał, dr Michał Kućka
PRAWO SPADKOWE: (35) Testament. Zapis (zwykły i windykacyjny) i polecenie1.
1. Paweł sporządził testament w ten sposób, że napisał go w całości pismem ręcznym i podpisał. Jedynym
spadkobiercą uczynił swojego syna Jerzego. Po śmierci Pawła okazało się, że sporządził on jeszcze testament
allograficzny, w którym powołał do dziedziczenia wyłącznie swoją córkę Lucynę. Protokół zawierający ostatnią
wolę spadkodawcy nie był opatrzony datą. Żyje jeszcze żona Pawła. Jaki będzie porządek dziedziczenia po Pawle?
Zob. postanowienie SN z dnia 28 listopada 1977 r., IV CR 494/77, OSNC z 1978 r., nr 11, poz. 208 z glosą
A. Mączyńskiego, OSP z 1980 r., z. 3, s. 54.
2. Po śmierci Janusza spadek po nim nabyli na mocy ustawy dwaj synowie: Andrzej i Roman. W dwa lata później,
w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, przyjaciele zmarłego: Jerzy i Walerian podnieśli przed sądem,
że na krótko przed śmiercią Janusz sporządził testament własnoręczny. Dokument zawierający ostatnią wolę
spadkodawcy zaginął rok temu w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach, niemniej istnieją świadkowie znający
treść tegoż testamentu, na mocy którego wyłącznymi spadkobiercami Janusza są Jerzy i Walerian. W oparciu o
podane wyżej fakty wymienieni złożyli wniosek dowodowy o odtworzenie treści zaginionego wyżej testamentu
w drodze przesłuchania świadków. Wniosek ten spotkał się z ostrą repliką ze strony spadkobierców ustawowych, z
których jeden zarzucił niedopuszczalność takiej czynności z uwagi na upływ terminu określonego w art. 952 § 3
k.c., natomiast drugi – całkowitą niedopuszczalność przesłuchiwania świadków na tę okoliczność, gdyż nie byli oni
obecni przy formułowaniu ostatniej woli spadkodawcy, a jedynie znają jej treść. Wyklucza to – zdaniem
spadkobiercy ustawowego – możliwość uznania oświadczenia spadkodawcy jako szczególnego testamentu
ustnego, w podobny sposób jak przy konwersji nieważnego testamentu allograficznego. W jaki sposób sąd
powinien ustosunkować się do podniesionych zarzutów?
Zob. uchwała SN z dnia 29 maja 1987 r., III CZP 25/87, OSN 1988, nr 9, poz. 117 z glosami M. Niedośpiała (PiP z
1989 r., nr 11, s. 148-151) oraz T. Felskiego (Palestra z 1990 r., nr 2-3, s. 71); postanowienie SN z dnia 20 lipca 2005
r., II CK 2/05, M.Prawn. z 2005 r., nr 16, s. 779.
3. 25 marca 2006 r. Jacek w obecności trzech świadków sporządził testament ustny. Oświadczenie spadkodawcy
zostało spisane 10 listopada 2006 r., na tydzień przed śmiercią Jacka, i podpisane przez wszystkich świadków.
Dokument ten przechowywany w mieszkaniu jednego ze świadków uległ zniszczeniu w czasie pożaru budynku w
kwietniu 2009 r. W maju tegoż roku spadkobiercy testamentowi wystąpili z wnioskiem o stwierdzenie nabycia
spadku. W rezultacie orzeczenia sądu pierwszej instancji spadek po Jacku przypadł spadkobiercom ustawowym,
gdyż sąd nie dopuścił dowodu z przesłuchania świadków na okoliczność treści zniszczonego dokumentu wobec
upływu terminu z art. 952 § 2 i 3 k.c. Czy odmowa dopuszczenia dowodu była uzasadniona?
Por. uchwała SN (7) z dnia 13 listopada 1992 r., III CZP 120/92, OSN 1993, nr 3, poz. 26 z glosą M. Niedośpiała,
Rejent z 1994 r., nr 11, s. 91.
4. Anna otrzymała list od swojej cioci, w którym m.in. ciocia informowała ją o swojej poważnej chorobie. Pod
koniec listu, już na samym dole kartki, znajdowało się następujące zdanie: „Zapisuję Ci Aniu wszystko co mam.”.
Prostopadle do tekstu listu wzdłuż prawego brzegu kartki na dole napisano: „ciocia Stasia”. Po śmierci cioci Anna
wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenia nabycia spadku na podstawie owego listu. Jakie powinno być orzeczenie
sądu?
Zob. uchwała SN (7) z dnia 28 kwietnia 1973 r., III CZP 78/72, OSN 1973, nr 12, poz. 207, uchwała SN (7) z dnia 5
czerwca 1992 r., III CZP 41/92, OSN 1992, nr 9, poz. 147 oraz uchwała SN z dnia 9 maja 1995 r., III CZP 56/95,
OSNC z 1995 r., nr 9, poz. 127.
1
Autorem kazusów (z wyjątkiem kazusu nr 1,2, 13 i 14) jest dr hab. Bartłomiej Swaczyna. Kazusy nr 1, 2 i 14 pochodzą z
H. Nowara–Bacz, W. Kaliński, A. Matlak, J. Pisuliński, P. Podrecki, F. Zoll, Zbiór kazusów z prawa cywilnego, Kraków 1993.
1
5. Tadeusz był dwukrotnie żonaty. Po jego śmierci wdowa po Tadeuszu znalazła w jego dokumentach testament
holograficzny bez daty. Zawarte tam było następujące postanowienie: „Cały mój majątek przeznaczam dla żony”.
Żyje pierwsza żona Tadeusza i jego syn z pierwszego małżeństwa. Czy testament Tadeusza jest ważny? Jeżeli tak,
to kto zostałby powołany do dziedziczenia?
Por. uchwała SN (7) z dnia 23 października 1992 r., III CZP 90/92, OSN 1993, nr 1–2, poz. 4.
6. Paulina podczas pobytu w szpitalu znajdując się w obawie rychłej śmierci oświadczyła ustnie swą ostatnią wolę
przed trzema świadkami: dwoma pielęgniarkami oraz lekarzem dyżurnym. Powołała do dziedziczenia swoją córkę
i męża w częściach równych, a pominęła syna. Kiedy córka tego samego dnia przyszła w odwiedziny do Pauliny,
matka poprosiła ją o spisanie treści jej testamentu. Córka sporządziła pismo podając miejsce i datę oświadczenia
matki oraz spisania treści tego oświadczenia. Pismo to podpisała Paulina oraz wszyscy świadkowie. Wkrótce
Paulina zmarła. Kilka dni po śmierci Pauliny zaginął dokument obejmujący treść jej testamentu. Wobec tego na
prośbę córki Pauliny jedna z pielęgniarek obecnych przy śmierci Pauliny ponownie spisała treść testamentu
określając miejsce i datę złożenia oświadczenia oraz sporządzenia pisma. Pismo to podpisali wszyscy trzej
świadkowie. Siedem miesięcy po śmierci Pauliny syn wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po
matce na podstawie ustawy wobec nieważności testamentu ustnego sporządzonego przez matkę w szpitalu. Jakie
orzeczenie powinien wydać sąd?
Zob. postanowienie SN z dnia 10 października 2000 r., V CKN 970/00 z glosą S. Wójcika, OSP 2001, nr 11, poz.
161; postanowienie SN z dnia 16 lipca 2003 r., V CKN 434/01, OSN 2004, nr 10, poz. 158.
7. Kazimierz miał żonę i dwójkę dzieci. Sporządził testament allograficzny, w którym jedynym spadkobiercą
ustanowił swojego brata. Po roku w testamencie notarialnym cały swój majątek przeznaczył dzieciom w częściach
równych. Wkrótce jednak rozmyślił się i sporządził testament holograficzny, w którym ograniczył się do odwołania
testamentu notarialnego i oświadczenia, że podtrzymuje swoje wcześniejsze dyspozycje co do losów jego majątku.
Kto byłby powołany do dziedziczenia, gdyby Kazimierz zmarł nie sporządziwszy dal-szych testamentów?
Zob. postanowienie SN z dnia 8 stycznia 2002 r., I CKN 482/00, OSN 2002, nr 10, poz. 129.
8. Janusz w testamencie nałożył na spadkobierców obowiązek przeniesienia na Katarzynę, Marka i Halinę
własności lokalu, w którym prowadził za życia sklep. Po śmierci Janusza spadkobiercy nie spieszyli się z
przeniesieniem własności lokalu. Po trzech latach od śmierci Janusza Marek w telefonicznej rozmowie z jednym ze
spadkobierców oświadczył, że nie interesuje go żaden sklep, ponieważ Janusz postępował wobec niego
niegodziwie i nigdy nie raczył nawet wyrazić skruchy. Dodał, że w tej sytuacji przyjęcie przysporzenia ze strony
spadkobierców Janusza uwłaczałoby jego godności. Czy i ewentualnie jaki wpływ mogła mieć ta rozmowa na
obowiązki spadkobierców i uprawnienia Katarzyny, Marka i Haliny?
9. Leszek pozostawił testament, w którym m.in. zapisał swojemu wnukowi samochód stanowiący własność
spadkodawcy. Leszek zastrzegł jednak, iż wnuk może otrzymać samochód jedynie wówczas, gdy skończy studia.
Testament został ogłoszony 12 maja 2004 r. Wnuk Leszka zdał egzamin magisterski 29 czerwca 2009 r. Czy
spadkobiercy Leszka mogą uchylić się od przeniesienia własności samochodu na wnuka spadkodawcy?
10. Kamila miała trzech spadkobierców: Natalię, Romana i Czesława. W testamencie postanowiła, że
osiemnastowieczny sekretarzyk, który dostała przed laty od swojego przyjaciela, ma otrzymać siostra Kamili,
Anna. Obowiązek ten zgodnie z treścią testamentu ciążył jednak tylko na Romanie i Czesławie. Jakie żądanie i
względem kogo może kierować Anna?
11. Jerzy w testamencie holograficznym powołał do dziedziczenia Katarzynę. Równocześnie zobowiązał ją do
przeniesienia na Leszka „na własność części nieruchomości położonej po lewej stronie od sieni”, tj. do
przeniesienia prawa własności określonej części domu mieszkalnego, położonego w Z., ul. Chrobrego 6. Własność
nieruchomości, na której znajdował się dom, przysługiwała Jerzemu. Okazało się jednak, że właściwości
architektoniczno–budowlane budynku wykluczają ustanowienie w nim odrębnej własności lokalu. Czy Leszek
nabył na podstawie testamentu jakieś roszczenie względem Katarzyny?
Zob. uchwała SN z dnia 20 listopada 1981 r., III CZP 48/81, OSN 1982, nr 4, poz. 49.
2
12. Paulina zapisała w testamencie swojej kuzynce Barbarze własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu
mieszkalnego, które nabyła przed kilku laty przez przekształcenie prawa lokatorskiego. Testament Pauliny został
ogłoszony 23 maja 2004 r. Sąd nie zawiadomił Barbary o zapisie, ponieważ nie dysponował jej adresem. Przez
przypadek, podczas towarzyskiej rozmowy na własnych imieninach w 2008 r., Barbara dowiedziała się, że Paulina
zostawiła testament, który również jej dotyczył. Wiadomość ta pochodziła od cioci Heli, która jednak nie wiedziała
dokładnie, co było w testamencie. Barbara, zaintrygowana udała się już po Nowym Roku do sądu, aby sprawdzić
zasłyszane pogłoski. Ku zaskoczeniu Barbary okazało się, że Paulina zapisała jej mieszkanie. W marcu 2009 r.
Barbara wezwała spadkobierców Pauliny do przeniesienia na nią własnościowego prawa do lokalu. Wobec braku
reakcji na wezwanie, w lipcu 2009 r. wystąpiła przeciwko spadkobiercom z pozwem zawierającym żądanie
zawarcia umowy przenoszącej prawo do lokalu. Pozwani podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia Barbary. Jakie
powinno być rozstrzygnięcie?
Por. wyrok SN z dnia 15 lutego 2001 r., II CKN 390/00, OSP 2001, nr 10, poz. 140; wyrok SN z dnia 28 października
2004 r., III CK 461/03, OSN 2005, nr 11, poz. 193.
13. Zdzisław sporządził 13 września 2010 r. testament holograficzny, w którym powołał do spadku trzech swoich
synów: Andrzeja, Dariusza i Marcina po 1/3 części, a ponadto zapisał Dariuszowi nieruchomość położoną pod
Krakowem, składającą się z działek nr 18/7, 18/15, 18/18 i 18/6 o łącznym obszarze 0,3521 ha. Zdzisław zmarł
17 grudnia 2011 r. Sąd rejonowy stwierdził, że spadek po Zdzisławie, na podstawie testamentu z 13 września
2010 r., nabyli synowie Andrzej, Dariusz i Marcin po 1/3 części. Dariusz wystąpił do sądu wieczystoksięgowego
z wnioskiem o wpisanie go jako właściciela zapisanej mu nieruchomości. Po oddaleniu jego wniosku wystąpił
do sądu spadku z wnioskiem o stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. Jak powinien postąpić
sąd spadku? Czy odpowiedź byłaby inna, gdyby Eustachy sporządził testament w formie aktu notarialnego?
Zob. uchwała SN z dnia 7 lutego 2014 r., III CZP 95/13, OSNC z 2014 r., nr 11, poz. 112 z glosami P. Księżaka
(PS z 2014 r., nr 3, s. 132) i J. Kremisa (Monitor Prawniczy z 2015 r., nr 4, s. 215).
14. Zenon został na mocy testamentu powołany do spadku jako jedyny spadkobierca. Został on ponadto obciążony
poleceniem wyremontowania mieszkania swojej matki oraz zobowiązany do przeniesienia własności należącego do
spadku samochodu na Mieczysława. Ten z kolei zobowiązany został przez spadkodawcę do spełnienia świadczenia
pieniężnego na rzecz konkubiny spadkodawcy oraz bezpłatnego zaprojektowania wnętrza mieszkania kuzynowi
Mieczysława. Zenon odrzucił spadek, który na mocy ustawy przypadł Pawłowi. Mieczysław został uznany przez
sąd za niegodnego. Kto jest zobowiązany do wykonania zapisów i poleceń? Czy istnienie możliwość przymuszenia
osób obciążonych poleceniami do ich wykonania, jeżeli uchylaliby się oni od wykonania ciążącego na nich
obowiązku?
Zob. postanowienie SN z dnia 19 kwietnia 2002 r., III CZP 19/02, OSP 2003, nr 10, poz. 123.
3