pobierz plik - ISP Modzelewski

ROZDZIA£ X
OBOWI¥ZEK PODATKOWY
Wa¿niejsze piœmiennictwo: B. Brzeziñski, Prawo podatkowe, s. 53-55; J. G³uchowski, Polskie..., s. 19-21; R. Mastalski, Wprowadzenie..., s. 52 i in.
1. Istota problemu. Obowi¹zek podatkowy jest kluczowym pojêciem
polskiego prawa podatkowego. Jest to generalne podmiotowo i nieskonkretyzowane przedmiotowo, ci¹¿¹ce na podatniku ustawowe zobowi¹zanie do zap³aty podatku lub op³aty. Obowi¹zek podatkowy:
a) powstaje wy³¹cznie ex lege,
b) mo¿e byæ na³o¿ony wy³¹cznie na podatnika,
c) Ÿród³em jego powstania mo¿e byæ tylko ustawa podatkowa,
d) nie mo¿e byæ zmieniony lub zlikwidowany drog¹ czynnoœci prawnej,
e) nie podlega sukcesji albo przeniesieniu na inny podmiot (wyj¹tki dla
sukcesji ex lege okreœla czêœæ ogólna prawa podatkowego),
f) jest niezbêdn¹ przes³ank¹ powstania zobowi¹zania podatkowego
(zob. rozdzia³ XI) oraz z regu³y jest bezwzglêdnie przes³ank¹ powstania prawa do zwrotu podatku (zob. rozdzia³ VIII),
g) wygasa wraz z ustaniem bytu prawnego lub faktycznego podatnika, albo
z uchyleniem ustawy nak³adaj¹cej ten obowi¹zek.
Obowi¹zek podatkowy nie wygasa jednak, gdy podatnik korzysta ze
zwolnienia podmiotowego, przedmiotowego lub ulgi, co powoduje, ¿e nie
powstaje zobowi¹zanie podatkowe, wzglêdnie gdy powstaje prawo do
zwrotu podatku.
2. Ustawowy charakter obowi¹zku podatkowego. Cech¹ obowi¹zku podatkowego jest ustawowy charakter, przy czym mog¹ go na³o¿yæ tyko
ustawy podatkowe. Oznacza to, ¿e obowi¹zek podatkowy:
107
– nie mo¿e byæ na³o¿ony, zniesiony lub przekszta³cony za pomoc¹ czynnoœci prawnej, w tym zw³aszcza umowy, decyzji administracyjnej lub
wyroku s¹dowego,
– nie mo¿na go na³o¿yæ, znieœæ lub przekszta³ciæ inn¹ ustaw¹ ni¿ ustawa
podatkowa; przez ustawy podatkowe nale¿y rozumieæ ustawy reguluj¹ce prawa i obowi¹zki organów podatkowych oraz podatników (p³atników lub inkasentów), a tak¿e ich nastêpców prawnopodatkowych oraz
osób trzecich,
– powstaje ex lege i je¿eli powsta³, to co do zasady, nie wygasa: mo¿e co
najwy¿ej „przekszta³ciæ siê” w zobowi¹zanie podatkowe albo prawo
do zwrotu podatku,
– mo¿e byæ uchylony m.in. poprzez uchylenie ustawy podatkowej, która
go na³o¿y³a; za okres obowi¹zywania ustawy nie wygasa on jednak
nigdy, chyba ¿e wyraŸny przepis ustawy nada³ mu charakter czasowy,
albo zniós³ powsta³e ju¿ obowi¹zki podatkowe.
Obowi¹zkiem podatkowym jest wynikaj¹ca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinnoœæ przymusowego œwiadczenia pieniê¿nego
w zwi¹zku z zaistnieniem zdarzenia okreœlonego w tych ustawach.
(art. 4 Ordynacji podatkowej)
3. Domniemanie powszechnej znajomoœci obowi¹zków podatkowych. Istot¹ konstrukcji prawa podatkowego jest domniemanie, ¿e fakt
powstania obowi¹zku podatkowego jest wszystkim powszechnie znany:
zarówno podatnik, jak i organy podatkowe wiedz¹ o fakcie, ¿e on powsta³.
Wi¹¿e siê to z zaistnieniem przes³anek powstania tego obowi¹zku: maj¹
one charakter podmiotowy i przedmiotowy. Aby powsta³ obowi¹zek podatkowy w danym przypadku musz¹ – poza oczywiœcie faktem obowi¹zywania ustawy podatkowej – zaistnieæ ³¹cznie nastêpuj¹ce przes³anki:
– okreœlony podmiot spe³nia kryteria podatnika danego podatku,
– zaistniej¹ fakty lub zdarzenia, z którymi prawo wi¹¿e powstanie obowi¹zku podatkowego.
Powstanie obowi¹zku podatkowego jest wy³¹cznie stanem prawnym,
który mo¿e byæ jednak niedostrze¿ony zarówno przez podatnika, jak i w³aœciwe organy. W zwi¹zku z tym – w celu formalnego ujawnienia tego obowi¹zku – prawo podatkowe pos³uguje siê niekiedy instytucj¹ zg³oszenia
obowi¹zku podatkowego. Zg³oszenie to dokonywane jest przez podatnika organom podatkowym.
108
Obecnie, w zwi¹zku z upowszechnieniem siê zasad identyfikacji podatników dla potrzeb systemu podatkowego, a nie poszczególnego podatku, instytucja zg³oszenia obowi¹zku podatkowego zanika i mo¿e byæ (teoretycznie) stosowana wy³¹cznie do podatków o szczególnym znaczeniu (np.
zg³oszenie obowi¹zku podatkowego podatników podatku o szczególnym
znaczeniu dla dochodów bud¿etowych).
4. Skutki braku powstania obowi¹zku podatkowego. W przypadku
gdy brak jest obowi¹zku podatkowego, zobowi¹zanie podatnika nie istnieje, a wp³ata podatku na jego podstawie jest nadp³at¹ (zob. rozdzia³ XIV).
Odwrotnie w przypadku, gdy brak by³o obowi¹zku podatkowego, a podatnik otrzyma³ jednak zwrot podatku – kwota nienale¿nie otrzymanego zwrotu
podlega obowi¹zkowi zwrotu, bêd¹c szeroko rozumian¹ zaleg³oœci¹ podatkow¹ i podlega oprocentowaniu za zw³okê.
§ 1. Na równi z zaleg³oœci¹ podatkow¹ traktuje siê tak¿e:
1) nadp³atê, je¿eli w zeznaniu lub w deklaracji, o których mowa w
art. 73 § 2, zosta³a wykazana nienale¿nie lub w wysokoœci wy¿szej od nale¿nej, a organ podatkowy dokona³ jej zwrotu lub
zaliczenia na poczet zaleg³oœci podatkowych b¹dŸ bie¿¹cych
lub przysz³ych zobowi¹zañ podatkowych;
2) zwrot podatku, je¿eli podatnik otrzyma³ go nienale¿nie lub w
wysokoœci wy¿szej od nale¿nej lub zosta³ on zaliczony na poczet zaleg³oœci podatkowej albo bie¿¹cych lub przysz³ych zobowi¹zañ podatkowych, chyba ¿e podatnik wyka¿e, ¿e nie nast¹pi³o to z jego winy;
3) wynagrodzenie p³atników lub inkasentów pobrane nienale¿nie
lub w wysokoœci wy¿szej od nale¿nej;
4) oprocentowanie nienale¿nej nadp³aty b¹dŸ zwrotu podatku
zwrócone lub zaliczone na poczet zaleg³ych, bie¿¹cych lub przysz³ych zobowi¹zañ podatkowych.
§ 2. Przepisów § 1 pkt 1 i 2 nie stosuje siê, je¿eli zwrot nadp³aty lub
zwrot podatku zosta³ dokonany w trybie przewidzianym w art. 274.
(art. 52 Ordynacji podatkowej)
109