Darmowy fragment www.bezkartek.pl

t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
Recenzent:
prof. dr hab. Henryk Machel
Korekta:
Aleksandra Bylica
Beata Bednarz
t
en
m
l
Projekt okładki:
ragek.p
f
Ewa Beniak-Haremska
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
ISBN 978-83-7850-346-0
Oficyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl
Wydanie I, Kraków 2009
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Spis treści
Słowo wstępne .............................................................................................
7
Kobiecość, męskość, seksualność
Hanna Brycz
Drapieżcy seksualni w pogoni za zdobyczą .................................................. 13
t
Beata Pastwa-Wojciechowska
en
m
Wstrzemięźliwość seksualna – norma, patologia
.pl moda? ........................ 33
rag czy
y f artek
w
o k
Płeć, samorealizacja,
rm.bez relacja
a
D ww
Magdalena Błażek, Anna Chryc-Gawrychowska,
Maria Kaźmierczak
w
Samorealizacja czy relacja? Koncentracja na różnych sferach życia
a poczucie sensu życia i spełnienia .............................................................. 61
Maria Kaźmierczak
Jak kobiety i mężczyźni wybierają partnera życiowego?
Czyli o motywacji do zawarcia małżeństwa ................................................. 81
Różne oblicza dyskryminacji płciowej
Anna M. Zalewska
Konflikty „praca – rodzina” oraz ich źródła i skutki w zależności
od płci i posiadania dzieci ............................................................................ 101
Aneta Chybicka
Płeć a powodzenie na rynku pracy – analiza psychologiczna ....................... 125
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
6
Spis treści
Karol Karasiewicz, Natasza Kosakowska
Kij ma dwa końce – mężczyźni też są dyskryminowani
ze względu na płeć ....................................................................................... 149
Kobiety w więzieniu
– odmienne pozycje, odmienne role
Maria Gordon
Ciemna strona kobiety – wybrane aspekty kryminologiczne
i psychologiczne przestępczości kobiet ........................................................ 171
Piotr Łapiński, Jan Maciejewski
Skuteczność działania personelu więziennego w sytuacjach trudnych
w świetle rosnącej liczby kobiet w szeregach Służby Więziennej
– kontekst socjologiczny .............................................................................. 187
Kobieta a religia
t
Krzysztof Kowalik
en
m
Kościelny urząd nie dla kobiet? Spór o istotę
.pl
ragechrześcijaństwa
k
f
czy uległość wobec kulturowych przemian?
y rt................................................. 213
ow zka
m
e
r
Krzysztof Ulanowski
Daww.b
Boginie i kobiety. Religijna w
i kulturowa rola pierwiastka żeńskiego
w starożytnej Grecji ..................................................................................... 227
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Słowo wstępne
Tematyka związana z płcią budziła od zawsze duże zainteresowanie prawdopodobnie dlatego, że bycie przedstawicielem kategorii „kobieta” czy
„mężczyzna” jest jednym z najbardziej oczywistych obserwowalnych rozróżnień,
jakich można dokonać w odniesieniu do drugiego człowieka. Różnice łatwe do
dostrzeżenia, jakimi są na przykład płeć czy rasa, stają się podstawą wyjaśnień
niemalże wszystkiego, co związane jest z funkcjonowaniem osób przynależnych
do wyróżnionych kategorii. Nie byłoby w tym nic dziwnego
czy groźnego, gdyby
nt
nie ludzka skłonność do wartościowania, która pozwalała
na przestrzeni dziee
m l
jów przedstawicieli rasy białej uznać za lepszych
rageki.plepiej rozwiniętych niż przedf
y art
stawicieli na przykład rasy czarnej, cowdoprowadziło
do często nieludzkiego ich
o
k
traktowania i wykorzystywania.rPodobnie
rozróżnienie
oparte na płci stało się
z
m be
a
.
podstawą oceniania, czego przykładem
może
być
podejście
ewolucyjne oparte na
D ww
założeniach Herberta Spencera
w i Charlesa Darwina. Zdaniem Spencera, różnice
wynikające z płci są bezpośrednim wyznacznikiem ról w każdym społeczeństwie.
Mężczyźni, jako biologicznie do tego wyposażeni, powinni się zajmować takimi zadaniami społecznymi, jak np. rządzenie. Kobiety natomiast, biologicznie
stworzone do rodzenia dzieci, powinny się poświęcić powoływaniu na świat potomstwa i opiece nad nim. Zmienianie tej sytuacji byłoby niezgodne z naturą
i stanowiłoby pogwałcenie jej praw. Jeszcze dalej w interpretacjach związanych
z przynależnością do konkretnej płci posunął się Charles Darwin. W jego przekonaniu osobniki płci męskiej każdego gatunku podlegają większej selekcji naturalnej, gdyż odpowiadają za ochronę słabszych przedstawicieli płci przeciwnej.
Dzięki większej selekcji częściej przeżywają te osobniki, które są bardziej rozwinięte i posiadają lepsze funkcje umysłowe, co w konsekwencji podnosi poziom
tych właściwości w populacji samców.
Dzisiaj podobne rozważania budzą jedynie uśmiech. Rozwój wiedzy i zmieniające się społeczne role związane z funkcjonowaniem mężczyzn i kobiet pozwoliły zmienić historyczne poglądy na temat przynależności do konkretnej płci.
Dowodem na postęp w tej dziedzinie jest wprowadzenie do języka nauki pojęcia
„rodzaju” oznaczającego cechy i zachowania uważane w danym społeczeństwie
za odpowiednie dla kobiety lub mężczyzny, i odróżnienie go od biologicznie
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
8
Słowo wstępne
definiowanej płci. Rodzaj podkreśla różnice społeczne, a nie biologiczne, i jest
wynikiem procesu socjalizacji, jakiemu poddawana jest osoba danej płci. Dzisiaj wiadomo, że wiele z obserwowalnych różnic ma charakter rodzajowy, a nie
płciowy, i że granice między psychologicznym funkcjonowaniem mężczyzn i kobiet coraz bardziej się zacierają na skutek podejmowania nowych ról, wcześniej
uznawanych za tradycyjnie męskie czy kobiece.
To, co jest oczywiste dla współczesnej kobiety i mężczyzny w naszym kręgu kulturowym, może wzbudzać głębokie zdziwienie w innych miejscach globu.
I wzbudziłoby oburzenie także w naszym kręgu kulturowym jeszcze kilkadziesiąt
lat temu. Jako kobiety i mężczyźni, pomimo tej samej biologicznej płci, w różnych miejscach świata i na przestrzeni różnych okresów historycznych możemy
przejawiać inne zachowania i sposoby funkcjonowania, bo co innego uznawane
jest za właściwe dla kobiety i mężczyzny w różnych miejscach i różnym czasie.
I jest to bezpośredni dowód na to, że pojęcie rodzaju jest realnym, żywym konstruktem, związanym z płcią, ale znacznie od niej się różniącym. Dobrze oddaje
to fragment wykładu Wirginii Woolf „Kobiece zawody”, wygłoszonego na forum Women’s Service League.
Wy, przedstawicielki młodszego, szczęśliwszego
nt pokolenia, pewnie nigdy nie
e
słyszałyście o niej, o tej, którą nazwałam Aniołem
gm.pl w Domu. Postaram się ją opiraMiała
sać jak najzwięźlej. Była niezwykle miła.
wiele uroku. Nie było w niej ani
f
tek rodzinnego
y asztukę
r
cienia egoizmu. Do perfekcji opanowała
życia. Dzień po dniu
w
o zk
dawała z siebie wszystko. Jeślirm
podawano
kurczaka,
brała
nóżkę,
jeśli krzesło było
e
Da–wkrótko
niewygodne, siadała na nim
w.b mówiąc, była tak skonstruowana, że nie miała
żadnych własnych życzeń w
i pragnień, za to zawsze spełniała życzenia i pragnienia
innych1.
Nauka była wielokrotnie w swej historii wykorzystywana do celów ideologicznych. W zakresie tematyki związanej z psychologią rodzaju próbowano na
przykład udowodnić, że mężczyźni są bardziej inteligentni niż kobiety, gdyż
mają większe mózgi. Kobiety natomiast były traktowane jako bardziej histeryczne, gdyż rzekomo po ich organizmach mogła krążyć macica i zatykać rozmaite
otwory (oczy, uszy itp.), co dawało różne objawy histeryczne. W dobie współcześnie rozwiniętej metodologii i statystyki badawczej, kierując się pobudkami
ideologicznymi, można by było próbować udowodnić niemalże dowolne założenie. I tego właśnie starałyśmy się uniknąć w niniejszej pozycji. Dlatego oddajemy w Państwa ręce pozycję interdyscyplinarną, przyglądającą się problematyce
rodzaju z różnych perspektyw: psychologicznej, penitencjarnej, socjologicznej
i religioznawczej. Publikacja opisuje wątki psychologii rodzaju i w zamierzeniu
jest pozycją obiektywną, rzetelną i bezstronną, opartą na naukowych badaniach
1
Cathi Hanauer, Jędza w domu, czyli co 26 kobiet myśli o seksie, samotności, pracy, macierzyństwie i małżeństwie, przeł. A. Gren, Warszawa: Drzewo Babel, s. 5.
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
9
Słowo wstępne
ilościowych i jakościowych, oraz na dogłębnej analizie dostępnej literatury przedmiotu. Mamy nadzieję, że takie podejście zapewni bezstronność analizy tematu
i przyczyni się do jego wieloaspektowego zrozumienia, a ponadto, że w dobie
zmieniających się stereotypów rodzaju wniesie ona trochę zrozumienia do tego
wielowątkowego, fascynującego, emocjonującego i często trudnego zagadnienia.
Życzymy miłej lektury,
Aneta Chybicka
Beata Pastwa-Wojciechowska
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Kobiecość,
męskość,
seksualność
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
Hanna Brycz
Uniwersytet Gdański
Instytut Psychologii
Drapieżcy seksualni
w pogoni za zdobyczą
Abstrakt
Opisane niżej badania empiryczne dotyczą spostrzegania kobiet i mężczyzn w roli tzw. kłusowników seksualnych. Badania wywodzą się z teoretycznego podejścia psychologii ewolucyjnej. Psychologia ewolucyjna wprowadza na nowo
konstrukt „kłusownictwa seksualnego” jako podatnościt człowieka na pozyskiwanie
en do trwałych lub przelotpartnerów, będących już w innym romantycznymm
związku,
l
g .pnajsilniejszą
nych relacji. Dwa badania pokazują, że wśród
tendencją jest nierakobiet
k
f
e
t
y
r
chęć wobec innych „kłusujących” kobietworaz a
wydawanie o nich niskich ocen w kateo strony
zk stygmatyzację, z drugiej zaś świadczy
m
goriach moralności. Stanowi to z rjednej
e
Dawsolidarności.
w.b
o przełamaniu wewnątrzgrupowej
w
Abstract
Two studies concerned process of perception females and males in human mate poaching situations. Theoretical background relied on evolutionary psychology and represented by David Buss and Davis Schmitt “human mate poaching”
concept. Human mate poaching in their theory meant a withdrawal a person from
his/her old stable relationship to a new one. Two studies showed the most inevitable
effect of feeling antipathy between women. When a female (not male) would engage
in human mate poaching, she was judged in immoral categories and was strongly
disliked by other female (not male). This kind of stigma testified about breakdown of
typical ingroup – outgroup judgments.
Czy „kłusownictwo seksualne”
jest wpisane w nasze geny?
Budzisz się rano, wita Cię dzień szary, zwyczajny, pracowity. Ale czasami
jest inaczej. Wychodzisz z domu i... pierwsze promyki słońca lekko muskają Twoje ręce, rozczesujące kępy gęstych, rozczapierzonych, napuszonych traw. Zanurzasz
A. Chybicka, B. Pastwa-Wojciechowska (red. nauk.), Kobiecość w obliczu zmian – studia interdyscyplinarne, Kraków 2009
ISBN 978-83-7850-346-0, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009
14
Kobiecość, męskość, seksualność
twarz w porannej rosie. Zapach wilgotnej ziemi wydaje się nagle wonią , o której się
marzy, na którą się czeka – wonią zaczarowanego i znanego miejsca na ziemi. Wokół
oznaki wiosny: nabrzmiałe pąki bzu, plamy żółtych forsycji, kwitnące wiśnie. Subtelne wołanie o miłość... (tekst Autorki, niepublikowany)
Czy nigdy się nie skończy? Czy założenie rodziny może przerwać marzenia
o wiosennej urodzie tego zawsze „pierwszego” drgnienia serca na skutek miłosnego zauroczenia?
Psychologowie ewolucyjni są pozbawieni takich rozterek. Wiedzą, że samiec
homo sapiens w nieświadomej trosce o przetrwanie gatunku, propaguje swoje geny
tak długo, dopóki jest zdolny do reprodukcji. Wybiera do tego celu samice młode, powabne (iloraz obwodu talii do obwodu bioder wynosi u nich najczęściej
0,7 cm), zapewniające sukces reprodukcyjny. Im piękniejsza samica, tym bardziej
wybredna: wybiera starszego, bardzo zasobnego samca, który z dużą dozą pewności będzie inwestował zasoby w wychowanie wspólnego potomstwa.
David Buss (2001, 2007) barwnie opisał przebieg zalotów, misternie tkane
przetargi przyszłych partnerów. Wydaje się, że sukces wieńczy dzieło: partnerzy
wychowują dzieci, razem się starzeją. Starość pozbawia kobiety urody, a mężczyzn – ich dominującej pozycji. Wszystko w przyrodzie
nt przemija po to, by wraz
e
z wiosną przyszło nowe...
m l
ragek.pA jednak równie długą histoTak chce stara jak świat tradycja monogamii.
f
y artpartnera i sam zachwyt nad możliwzmiana
rię mają zdrada, przelotny romans,
o
k
rm.bezczłowieka. Czy można dochować wierwością pozyskania „atrakcyjniejszego”
a
D ww nowych miłosnych uniesień z kimś innym?
ności i uniknąć pokusy przeżywania
w i wynika z ewolucji, z naszego wyposażenia
A może zdrada jest nieuchronna
genetycznego? Czy wartości kulturowe (zachodnie) nakazujące życie z jednym
partnerem skutecznie hamują zdradliwe miłosne impulsy i pułapki?
Drapieżnicy czy kłusownicy?
David Schmitt oraz David Buss (2001) przyjrzeli się bliżej zjawisku, które nazwali „kłusownictwem seksualnym” (human mate poaching – w polskim tłumaczeniu książki Bussa z 2007 roku używa się zwrotu „drapieżca seksualny”), a polega ono na „[...] pozyskiwaniu dla siebie partnera, który już jest
w romantycznym, stałym związku [...]” (Buss, Schmitt, 2001, s. 894). Autorzy
dzielą przechwytywanie „zajętych” osób na dwa rodzaje – do związku przelotnego lub do stałego. Znaczy to, że osoby, które już tworzą stały związek, stają
się obiektem polowania innych osób („kłusowników seksualnych”). Polowanie owo polega na uwiedzeniu pozostającej w innym związku osoby na krótko
(przelotny romans) lub na długo (by stworzyć z tą osobą nowy, długotrwały
partnerski związek). Nie zakładają jednak, że całość owych „kłusowniczych”
zachowań pozostaje świadomym i przemyślanym wyborem, wręcz przeciwnie