plany zawodowe gimnazjalistów z III klasy Gimnazjum nr

Temat:
,,ZOSTAĆ PRZEDSIĘBIORCĄ’’
PRZEDSIĘBIORCĄ’’
– plany zawodowe gimnazjalistów
gimnazjalistów z III klasy
Gimnazjum nr 19 z Oddziałami Dwujęzycznymi
Dwujęzycznymi
im. Bolesława Prusa w Warszawie
(projekt badawczy)
Autor:
PAULINA TOMASZEWSKA
Gimnazjum nr 19 z Oddziałami Dwujęzycznymi
im. Bolesława Prusa w Warszawie
Projekt przygotowany pod kierunkiem:
mgr Mariusza Pruskiego
Warszawa , luty 2012 r.
1
Spis treści
1. PROBLEMATYKA BADANIA ……………………………………………………….. 3
1.1.Uzasadnienie wyboru tematu ……………………………..…………………….3
1.2. Cel projektu………………………………………………………………………. 4
1.3. Pytania badawcze…………………………………………………………….…. 5
1.4. Hipotezy badawcze …………………………………………..…………………. 5
1.5. Zainteresowania gimnazjalistów rynkiem pracy ……………………………... 7
1.6. Wolność gospodarcza i pojęcie przedsiębiorcy ……………………………… 9
1.7. Gospodarka a przedsiębiorcy …………………………………………………. 10
1.8. Osobowość przedsiębiorcy ……………………………………………………. 11
2. PRZEBIEG PROCESU BADAWCZEGO ………………………………………… 12
2.1. Metody i narzędzia badawcze ………………………………………………
12
2.2. Opis i struktura uczestników badania ankietowego ……………………….. 12
2.3. Opis wywiadu z doradcą zawodowym ……………………………………… 13
3. WYNIKI BADAŃ ……………………………………………………………………… 14
3.1. Opinie gimnazjalistów na temat przedsiębiorców …………………………. 14
3.2. Atrakcyjność inwestycyjna Polski …………………………………………… 15
3.3. Preferencje zawodowe gimnazjalistów …………………………………..
17
3.4. Przyczyny zniechęcające gimnazjalistów do założenia własnej firmy … 18
3.5. Powody skłaniające do założenia własnej firmy …………………………. 19
3.6. Obawy związane z założeniem własnej firmy ……………………………...20
3.7. Wybór rodzaju działalności ……………………………………………………21
3.8. Pomysł na własną firmę ……………………………………………………… 22
3.9. Wielkość firmy …………………………………………………………………..23
3.10. Podsumowanie wyników ankiety ……………………………………………..24
3.11. Wywiad z doradcą zawodowym ………………………………………………24
3.12. Podsumowanie wywiadu ……………………………………………………
27
4. PODSUMOWANIE PROJEKTU I WNIOSKI ……………………………………… 28
4.1. Podsumowanie uzyskanych wyników badań …………………...…………
28
4.2. Weryfikacja przyjętych założeń badawczych ……………………………… 32
4.3. Rekomendacje ………………………………………………………………… 34
• Bibliografia ……………………………………………………………………. 35
• Załącznik do raportu – ankieta skierowana do gimnazjalistów
2
Rozdział I
PROBLEMATYKA BADANIA
1.1.
Uzasadnienie wyboru tematu
Wybrałam temat dotyczący planów zawodowych gimnazjalistów, ponieważ będąc
uczennicą III klasy często uczestniczę w rozmowach, związanych z tym zagadnieniem.
Uważam, że jest to niezwykle ważna sprawa, która obecnie w dobie kryzysu
gospodarczego, bardzo zyskała na aktualności. Przemawia za tym fakt, że aspiracje
zawodowe mojego pokolenia, będą miały istotny wpływ na kształt gospodarki naszego
kraju – na to jak prężnie będzie się ona rozwijała.
Ostatni kryzys gospodarczy ujawnił liczne słabości realizowanego ostatnio na
świecie modelu rozwoju społeczno - gospodarczego. Nadmierny konsumpcjonizm i
liberalna polityka instytucji sektora finansowego, spowodowały zachwianie równowagi
pomiędzy rzeczywistą wytwórczością (produkcją i usługami), a wirtualną ofertą
produktów finansowych (którym towarzyszyły nieuczciwe spekulacje). Stały się one
przyczyną poważnych problemów w światowej gospodarce. Ich skutki obecnie głęboko
odczuwamy.1
Współczesna gospodarka rozwija się głownie dzięki innowacjom i działalności
przedsiębiorców. Według prof. Muhammada Yunus 2- ważne jest, aby powstawały mikro
przedsiębiorstwa, zatrudniające ok. 3 osoby, ponieważ będą tworzyły miejsca pracy.
Jego zdaniem każdy ma do tego predyspozycje.
Obecnie wiele osób kończących studia nie może znaleźć pracy, która odpowiada ich
kwalifikacjom. Wynika to po części z tego, że istnieją znaczne dysproporcje pomiędzy
profilem kształcenia a potrzebami rynku pracy i dominuje wyraźna nadwyżka
humanistów. Jednakże inni absolwenci też mają problemy ze znalezieniem stałego
zatrudnienia.3
Wobec tego bardzo ważne jest budowanie postaw przedsiębiorczych
wśród młodzieży, takie działania pomogą im przygotować się do świadomego wyboru
własnej drogi zawodowej.
1
Woroniecki J., „U źródeł kryzysu. Szanse czy zagrożenie dla kapitalizmu?”, Biuletyn Polskiego
Towarzystwa Ekonomicznego Nr 5 (55)/2011.
2
Laureat pokojowej nagrody Nobla, twórca mikrokredytu i jeden z największych innowatorów społecznych
na świecie
3
„Scenariusze i strategie rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce i za granicą. Analiza foresightów i
dokumentów strategicznych” Raport w ramach projektu badawczego Foresight regionalny dla szkół
wyższych Warszawy i Mazowsza „ Akademickie Mazowsze 2030”, Warszawa 2010.
3
1.2.
Cel pracy
Celem niniejszego projektu badawczego jest poznanie preferencji i planów
zawodowych uczniów klas III z Gimnazjum nr 19 z Oddziałami Dwujęzycznymi im.
Bolesława Prusa w Warszawie.
Chciałabym się dowiedzieć czy młodzież rozważa założenie własnej firmy i być może
ma już plany z tym związane, czy raczej oczekuje, aby inni organizowali dla nich miejsca
pracy? Oczywiście marzenia i plany się zmieniają, a los bywa przewrotny, jednak
uważam, że już na etapie gimnazjum należy zwracać uwagę na tak istotne kwestie i
budzić wśród młodzieży odpowiednią świadomość społeczno-ekonomiczną.
W społeczeństwie istnieją zróżnicowane opinie na temat przedsiębiorców. Z badania
przeprowadzonego przez Rzeczpospolitą4 wynika, że „wiele osób ma negatywną opinię o
biznesmenach w zakresie ich uczciwości przy płaceniu podatków czy przestrzeganiu
prawa. Wyżej ocenili zaś uczciwość przedsiębiorców wobec partnerów handlowych i
klientów. Ankietowani uważają również, że właściciele przedsiębiorstw nie troszczą się o
swoich pracowników.” Natomiast należy mieć świadomość, że „polskim przedsiębiorcom
należy się ogromny szacunek, bo to przede wszystkim ich determinacja stoi za świetnymi
wskaźnikami naszego kraju – w porównaniu z innymi państwami Unii Europejskiej. To
dzięki ich wiedzy, doświadczeniu i odporności na zmieniającą się sytuację, politycy mogą
się chwalić, że Polska - na razie – przechodzi przez kryzys w miarę „suchą nogą”.
Oczywiście potęgą gospodarczą nie jesteśmy, bo tego za życia jednego pokolenia
osiągnąć się nie da. Najważniejsze jednak, że polskim przedsiębiorcom nadal się chce. A
dzięki temu zagraniczni ekonomiści postrzegają nas jako jeden z najbardziej
przedsiębiorczych narodów w Europie.”5
Siła i potęga danej społeczności tkwi w jej różnorodności, dlatego gospodarka
potrzebuje wartościowych pracodawców i pracowników i w tym zakresie niezbędne jest
zachowanie właściwej proporcji.
Gimnazjaliści powinni interesować się problematyką funkcjonowania rynku pracy i być
przygotowywani do aktywności w poszukiwaniu pracy. Sytuacje edukacyjne, które
ułatwiają uczniom zdobycie wiedzy o świecie i możliwości wykonywania różnorodnych
4
5
Biały A. „Przedsiębiorcy coraz bardziej lubiani”, 21-11-2009, http://www.rp.pl (7.02.2012).
Kurasz J., „Przedsiębiorca to brzmi dumnie”, 20-11-2009, http://www.rp.pl (7.02.2012).
4
zawodów, zmieniają nastawienie i czasami negatywne przekonania, przybliżają przyszłe
relacje w środowisku zawodowym i przygotowują do właściwej roli w dorosłym życiu.
Przeprowadzone
analizy
w niniejszym
badaniu
stanowią
próbę
znalezienia
odpowiedzi na pytanie, czy uczniowie z mojego gimnazjum chcą w przyszłości zostać
przedsiębiorcą.
1.3.
1.
Czy
gimnazjaliści
w
Pytania badawcze
przyszłości
zamierzają
zostać
pracownikami
czy
pracodawcami?
2. Czy gimnazjaliści uważają, że Polskę cechuje atrakcyjność inwestycyjna?
3. Czy gimnazjaliści pozytywnie oceniają działalność przedsiębiorców?
4. Czy perspektywa wyższych zarobków jest czynnikiem zachęcającym uczniów do
założenia własnego przedsiębiorstwa?
5. Czy w ramach analizy i planowania kariery zawodowej gimnazjaliści, którzy
zdecydują się na założenie własnej firmy obawiają się przede wszystkim trudności ze
znalezieniem klientów?
6. Czy gimnazjaliści mają pomysły na własną firmę?
1.4.
Hipotezy badawcze
1. Niewielu gimnazjalistów zamierza zostać pracodawcami.
2. Opinie o atrakcyjności Polski są zróżnicowane, gimnazjaliści nie uznają naszego
kraju za atrakcyjny inwestycyjnie.
3. Przedsiębiorcy są postrzegani coraz lepiej w społeczeństwie, więc uzyskają
pozytywną opinię wśród gimnazjalistów.
4. Głównym
czynnikiem
zachęcającym
uczniów
do
założenia
własnego
przedsiębiorstwa jest perspektywa wyższych zarobków.
5. W ramach analizy i planowania kariery zawodowej gimnazjaliści, którzy
zdecydują się na założenie własnej firmy obawiają się przede wszystkim
trudności ze znalezieniem klientów.
6. Gimnazjaliści raczej mają pomysły na własną firmę?
5
Założenia i wskaźniki do hipotez badawczych
1. Niewielu gimnazjalistów zamierza zostać pracodawcami.
Przyjęto założenie, że hipoteza zostanie uznana za prawdziwą,
jeśli mniej niż 30%
uczestników badania zadeklaruje, że zamierza zostać pracodawcą.
2. Opinie o atrakcyjności Polski są zróżnicowane, gimnazjaliści nie uznają
naszego kraju za atrakcyjny inwestycyjnie.
Przyjęto założenie, że hipoteza zostanie uznana za prawdziwą, jeśli 50% uczestników
badania zadeklaruje, że uważa Polskę za kraj nieatrakcyjny inwestycyjnie. Ponadto
przyjęto założenie, że pozytywnym potwierdzeniem zadanego pytania jest wybór przez
ucznia odpowiedzi: „raczej tak” oraz „zdecydowanie tak”, Natomiast wybór odpowiedzi:
„zdecydowanie nie”, „raczej nie”, „nie mam zdania” zostanie uznany za odpowiedź
negatywną.
3. Przedsiębiorcy są postrzegani coraz lepiej w społeczeństwie, więc uzyskają
pozytywną opinię wśród gimnazjalistów.
Przyjęto założenie, że hipoteza zostanie uznana za prawdziwą, jeśli 50% uczestników
badania
zadeklaruje,
że
wszystkie
pięć
określeń,
pozytywnie
oceniających
przedsiębiorców, zostanie poprzez nich potwierdzona poprzez wskazanie odpowiedzi
„raczej tak”.
Natomiast za rozstrzygnięcie negatywne zostanie uznany
wybór odpowiedzi: „raczej
nie”. Jednocześnie przyjęto, że odpowiedź: „nie mam zdania” zostanie w tym pytaniu
pominięta, ponieważ osoba, która zamierza podjąć decyzję o podjęciu lub niepodjęciu
drogi zawodowej przedsiębiorcy, powinna umieć dokonać takiej oceny.
W ankiecie
zdecydowano o wpisaniu możliwości wyboru odpowiedzi „nie mam zdania”, aby celowo
wyodrębnić
uczniów,
którzy
nie
mają
właściwego
rozeznania
w
działalności
przedsiębiorców.
4. Głównym
czynnikiem
zachęcającym
uczniów
do
założenia
własnego
przedsiębiorstwa jest perspektywa wyższych zarobków.
Przyjęto założenie, że hipoteza zostanie uznana za prawdziwą, jeśli więcej niż 30%
uczestników badania zadeklaruje, że czynnikiem zachęcającym uczniów do założenia
własnego przedsiębiorstwa jest perspektywa wyższych zarobków.
6
5. W ramach analizy i planowania kariery zawodowej gimnazjaliści, którzy
zdecydują się na założenie własnej firmy obawiają się przede wszystkim
trudności ze znalezieniem klientów.
Przyjęto założenie, że hipoteza zostanie uznana za prawdziwą, jeśli co najmniej 30%
uczestników badania zadeklaruje, że czynnikiem najbardziej budzącym obawy wśród
gimnazjalistów, w związku z planami założenia własnej firmy, będą trudności ze
znalezieniem klientów.
6. Gimnazjaliści raczej mają pomysły na własną firmę?
Przyjęto założenie, że hipoteza zostanie uznana za prawdziwą, jeśli co najmniej 30%
uczestników badania zadeklaruje, że ma pomysł na własną firmę.
1.4.
Zainteresowania gimnazjalistów rynkiem pracy
Jednym z ważnych zadań współczesnej szkoły jest zapewnienie uczniom
warunków do rozwoju osobowości oraz przygotowanie ich do podejmowania decyzji
edukacyjno-zawodowych w celu planowania własnej przyszłości zawodowej. 6
Rozwój ten przybiera szczególne znaczenie w okresie dojrzewania, kiedy
młodzież staje przed ważnymi decyzjami, mającymi wpływ na przyszłe życie - jest to
wybór ścieżki edukacyjnej i zawodowej już na etapie gimnazjum.
„Istotnym elementem tego procesu jest wyposażenie młodzieży w wiadomości i
umiejętności umożliwiające racjonalne i trafne podejmowanie decyzji zawodowych.
Oznacza to konieczność kształtowania i rozwijania u młodzieży świadomości własnych
możliwości psychofizycznych, ustawicznego kształcenia się i zdobywania kwalifikacji
zawodowych celem optymalnego zaplanowania ścieżki edukacyjno – zawodowej.
Stwarza to możliwości kreatywnego funkcjonowania młodego człowieka zgodnie z
dokonującymi się zmianami na rynku pracy. Wyzwania współczesności, do których
należy przede wszystkim globalizacja oraz polityka rynku pracy i struktura zatrudnienia,
wymagają dostosowania do potrzeb zawodowych młodych ludzi, przygotowując ich do
orientacji zawodowej i możliwości samo zatrudnienia się.”7
6
,,Doradca zawodowy w szkole’’ – Iwona Greiner http://www.doradca-zawodowy.pl 30.01.2012 r.
„Orientacja zawodowa w gimnazjum” Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna w Środzie Wielkopolskiej
www.pppsroda.pl/Orientacja/zawodowa/gimnazjum, 2.02.2012.
7
7
Mahatma Gandhi, powiedział, że „stajemy się tym, kim myślimy, że jesteśmy”.
Kreowanie zróżnicowanych zainteresowań zawodowych wśród młodych ludzi jest
niezwykle ważne i szkoła ma w tym zakresie istotną rolę do spełnienia. Rzetelne
przyswajanie określonego wizerunku zawodowego, może skutkować budowaniem
właściwych kompetencji personalnych i pomóc w świadomym układaniu procesu
kształcenia w odniesieniu do określonego profilu planów zawodowych uczniów. 8
Szkoły włączają się w przygotowanie młodzieży do dynamicznie zmieniających się
potrzeb rynku pracy. Między innymi poprzez zorganizowaną współpracę uczniów,
rodziców i nauczycieli.9 Rolą doradcy zawodowego w szkole jest przygotowanie i
wspieranie uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych, które w praktyce
przekładają się na wybór zawodu, ale młodzież z tej możliwości współpracy korzysta w
ograniczonym zakresie. Dlatego większość uczniów, zazwyczaj nie jest przygotowana do
planowania i zarządzania własną karierą zawodową. 10
Wyniki
badania
przeprowadzonego
przez
Wojewódzki
Urząd
Pracy
w
Szczecinie11 wskazują, że gimnazjaliści z tego regionu bardzo rzadko korzystają z
doradztwa zawodowego (11,3%). Wśród osób, które korzystały z tej usługi, większość
zrobiła to tylko jeden raz (48% badanych).
Gimnazjaliści uczący się w ostatniej klasie skoncentrowani są głównie na wyborze
szkoły ponadgimnazjalnej. Funkcję doradców przy tym wyborze najczęściej pełnią
rodzice.
Ponad połowa gimnazjalistów (54%) uważa, że nie potrzebuje informacji
dotyczących rynku pracy, więc ich nie szuka. Pozostali którzy deklarują przeglądanie
danych związanych z pracą najczęściej czytają ogłoszenia o pracę, (32%), a kilkanaście
osób (16%) stwierdziło, że interesuje się wskaźnikami związanymi z bezrobociem i
rynkiem pracy.
Blisko połowa gimnazjalistów (47%) nie potrafi ocenić czy w jego
miejscowości można znaleźć łatwo pracę.
Gimnazjaliści w większości przypadków nie mają sprecyzowanych planów
zawodowych. Jedynie 9,9% chłopców i 7,8% dziewcząt przyznało, że w o ogóle się nad
tym zastanawiało. Blisko 73% gimnazjalistów widzi dla siebie przyszłość zawodową w
8
Jemielniak D., Praca oparta na wiedzy, WAiP, Warszawa 2008 r., s. 32-35.
„Orientacja zawodowa w gimnazjum” Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna w Środzie Wielkopolskiej
www.pppsroda.pl/Orientacja/zawodowa/gimnazjum, 2.02.2012.
10
„Doradca zawodowy w szkole”- Iwona Greiner http://www.doradca-zawodowy.pl, 30.01.2012 r.
11
„Plany i preferencje edukacyjne i zawodowe uczniów szkół gimnazjalnych”, Wojewódzki Urząd Pracy w
Szczecinie, Zachodniopomorskie Obserwatorium Rynku Pracy,
http://www.wup.pl/files/content/Plany_gimnazjum.pdf
9
8
sektorze prywatnym. Głównym czynnikiem decydującym o wyborze przyszłego zawodu
są własne zainteresowania. Opinie na temat różnych form zatrudnienia ukazują
stosunkowo wysoką pozycję samozatrudnienia (wskazało ją 52,2% gimnazjalistów,
którzy zetknęli się z tą formą). Niską popularnością cieszy się praca na podstawie umowy
o dzieło (12,9%). Praca na pełen etat byłaby atrakcyjna dla 63,2%
gimnazjalistów
znających tę formę zatrudnienia.
Wśród oczekiwań względem pracodawców na pierwszy plan wysuwa się życzenie
oferowania dobrze płatnego wynagrodzenia (59,3% wskazań). Praca jako wolontariusz
nie jest popularna wśród młodzieży gimnazjalnej. Z badań wynika, iż jedynie 16%
pracowało lub pracuje w tym charakterze.
1.6. Wolność gospodarcza i pojęcie przedsiębiorcy
Zgodnie z art. 20 Konstytucji podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi
społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Ograniczanie
tej wolności, mając na uwadze art. 22 Konstytucji, jest dopuszczane tylko w drodze
ustawy ze względu na ważny interes publiczny. Ustawa zasadnicza nie określa ściśle
komu przysługuje prawo prowadzenia działalności gospodarczej, co skłania do uznania
go za prawo o charakterze powszechnym, z którego może skorzystać każdy.12
Przedsiębiorca w ujęciu prawnym został zdefiniowany w różnorodny sposób.
Poniżej podane zostało kilka przykładów regulacji prawnych w tym zakresie.
•
Przedsiębiorcą w rozumieniu Kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka
1
organizacyjna, o której mowa w np. 33 § 1 prowadząca we własnym imieniu działalność
gospodarczą lub zawodową.
•
13
14
Definicja zawarta w przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej , określa
przedsiębiorę jako osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędąca osobą
prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu
działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1); za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki
cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2).
•
Natomiast w ustawie o cenach za przedsiębiorcę uznano podmiot prowadzący działalność
gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także osoby
„Osoba fizyczna jako przedsiębiorca”, www.lexplay.pl/artykul/Prawo-Dzialalnosci-Gospodarczej/Osobafizyczna-jako-przedsiebiorca, (9.02.2012).
13
1
art. 43 Kodeksu cywilnego
14
ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.)
12
9
prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli
zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego.
•
15
Dodatkowe definicje wprowadzono również w art. 4 ustawy o ochronie konkurencji i
16
konsumentów .
Należy zwrócić uwagę, że funkcjonowanie w obrocie gospodarczym kilku definicji
pojęcia przedsiębiorcy, powoduje często trudności interpretacyjne i może skutkować
określonymi sankcjami karnymi dla osób uznanych za przedsiębiorców.17
Jednakże pomimo powyższych wątpliwości powszechnie funkcjonuje w społeczeństwie
określenie
„przedsiębiorca”,
przedsiębiorstwa/firmy,
którym
również
określa
w ujęciu
się
osobę,
działalności
będącą
właścicielem
jednoosobowej.
I
takie
powszechnie stosowane ujęcie zostało użyte w niniejszym badaniu.
1.7. Gospodarka a przedsiębiorcy
Współczesna
gospodarka
charakteryzuje
się
znaczną
niestabilnością.
Postępujące procesy globalizacyjne silnie oddziałują na działalność przedsiębiorców.
Dlatego podjęcie decyzji inwestycyjnej w postaci założenia przedsiębiorstwa jest zawsze
poprzedzone długimi rozważaniami i analizami. „Zależy nie tylko od gotowości podjęcia
ryzyka, popartej posiadaniem odpowiedniego kapitału (…), ale także od ogólnej sytuacji
gospodarczej, porządku prawnego, a nawet sytuacji politycznej.”18
W stymulowaniu
przedsiębiorczości istotną rolę odgrywa państwo, zwłaszcza w zakresie stosowanej
polityki fiskalnej. „Z ekonomicznego punktu widzenia celem działalności przedsiębiorstwa
jest dążenie do maksymalizacji zysku.” 19
Podejmując kolejne inwestycje właściciele przedsiębiorstw ponoszą ryzyko z tym
związane. Jest ono stałym elementem działalności gospodarczej i trzeba być na nie
przygotowanym, ale należy dążyć do skutecznego ograniczania pola ryzyka „Historia
światowego biznesu pełna jest pomyłek inwestycyjnych, które kosztowały ich twórców
olbrzymie pieniądze, prowadząc czasami do bankructwa. Niektóre z nich były skutkiem
pomyłki – np. marketingowa katastrofa modelu forda z lat 50, o nazwie Edsel, który był za
15
art. 3 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97 poz. 1050 ze zm.).
art. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, poz. 1319
ze. zm.)
17
„Osoba fizyczna jako przedsiębiorca”, www.lexplay.pl/artykul/Prawo-Dzialalnosci-Gospodarczej/Osobafizyczna-jako-przedsiebiorca, (9.02.2012).
18
Łaski K., „W jaki sposób prywatne inwestycje określają prywatne oszczędności i co z tego wynika dla
rozwoju gospodarki”, w: „Rozwój polskiej gospodarki”, pod red. G. W. Kołodo, WSPiZ, Warszawa 2002., s.
15-16.
19
Milewski R. „Elementarne zagadnienia ekonomii”, WN PWN, Warszawa 1997 r. (s.120).
16
10
tani dla bogaczy i zbyt ekstrawagancki dla mniej zamożnych.”20 Niejednokrotnie zdarza
się, że proces uczenia się dokonuje się właśnie poprzez popełnianie błędów i
nieracjonalnych decyzji, ale często ich skutki są bardzo bolesne.
Młodzi ludzie, którzy planują prowadzenia własnej firmy muszą mieć świadomość
obowiązków i ryzyka jakie podejmują.
1.8.
Osobowość przedsiębiorcy
Przedsiębiorcami mogą być ludzie z charakterem, którzy posiadają solidną
wiedzę, są kreatywni i doskonale zorganizowani, sprawnie aktualizują zasoby informacji,
posiadają intuicje, umiejętności analityczne, a jednocześnie są otwarci na świat i innych
ludzi.21 M. Meliya przeprowadził badanie wśród najlepszych rosyjskich biznesmenów i
wyróżnił ich wyjątkową pasję, wytrwałość, świadomość czasu, racjonalną skłonność do
podejmowania ryzyka, twórcze myślenie, umiejętność komunikacji i charyzmę.22
Najważniejszy czynnik wewnętrznej osobowości, który jest niezbędny do podjęcia
kariery przedsiębiorcy to motywacja. To ona powoduje, że ludzie angażują się w rożne
przedsięwzięcia, poświęcają temu swój czas, energię i pieniądze po czym osiągają
sukces. Drugim istotnym elementem jest wiara we własne siły - tu trzeba być optymistą.
Aby zaistnieć na rynku pracy należy wykazywać niezłomnie aktywną postawę –
systematycznie i odważnie iść do przodu, poszukiwać nowych klientów, dostawców,
partnerów. 23
Aby sprostać wymaganiom rynku pracy należy mieć odpowiednie cechy
charakteru, zdolności, wiedzę, umiejętności, środki finansowe oraz pomysł na biznes.
Praca jest podstawowym źródłem dochodów człowieka i ma wpływ na jego
pozycję społeczną. Role zawodowe są dla ludzi istotnym składnikiem własnej
tożsamości. Pozycja i szacunek wynikający z pełnionej funkcji zawodowej, mają
kluczowe znaczenie.24 Dlatego poza czynnikami ekonomicznymi i prestiżem społecznym,
często utożsamianym ze statusem przedsiębiorcy, w planach zawodowych przyszłego
biznesmena
należy
uwzględnić
własną
skłonność
do
poświęceń
i
wielkiego
zaangażowania w działalność na rzecz własnej firmy.
20
Koźmiński A., Koniec świata menedżerów, WAiP, Warszawa 2008 r. s. 191.
Koźmiński A., Koniec świata menedżerów. WAiP, Warszawa 2008 r. s. 35.
22
Glinka B., Gudkowa S., „Przedsiębiorczość”, WS, Warszawa 2011 r. s. 126-129.
23
„Samoocena przedsiębiorcy” , Wyprawka maturzysty 2002/03, Zeszyt 3, cz. C.
24
Jemielniak D., Praca oparta na wiedzy, WAiP, Warszawa 2008 r., s. 32-35.
21
11
Rozdział II
PRZEBIEG PROCESU BADAWCZEGO
2.1.
Metody i narzędzia badawcze
Projekt został zrealizowany z wykorzystaniem następujących narzędzi badawczych:
• NARZĘDZIE GŁÓWNE - badanie ankietowe na 52-osobowej grupie uczniów klas
trzecich Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 19 im. Bolesława Prusa w
Warszawie. Badanie zrealizowano w lutym 2012 roku z wykorzystaniem
formularza ankiety przedstawionej w załączeniu. Ankiety zostały rozdane
respondentom na terenie szkoły .
• NARZĘDZIE DODATKOWE - Wywiad z doradcą zawodowy zatrudnionym w.
wym. gimnazjum. Spotkanie odbyło się 19 lutego 2012 r. na terenie szkoły.
2.2.
Opis i struktura uczestników badania ankietowego
W Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 19 im. Bolesława Prusa w Warszawie
w bieżącym roku szkolnym jest sześć klas III, w których łącznie uczą się 162 osoby.
Zgodnie z określoną w temacie badania informacją, w badaniu wzięli udział uczniowie z
klas III, w wieku 15-16 lat. Były to łącznie 52 osoby, które wyraziły zgodę na wyrażenie
swojej opinii w formie ankiety. Wszystkie uzyskane ankiety uznano za pełnowartościowe i
nie podlegały wykluczeniu.
Struktura uczestników badania (w sumie 52 uczniów) przedstawia się następująco:
• 29 osób stanowiły dziewczyny
• 23 osoby stanowili chłopcy.
Wśród uczestników badania:
• 24 osoby wskazało, że chociaż jeden z ich rodziców jest przedsiębiorcą - co
stanowi 46 %,
• 37 osób wskazało, że posiada doświadczenie w pracy społecznej (np. Samorząd
Szkolny czy wolontariat) - co stanowi 71 %.
W ramach zmiennych wyodrębniono podział uczestników badania na:
•
dziewczyny i chłopaków – aby uchwycić różnice w preferencjach i planach
zawodowych w odniesieniu do płci,
12
•
uczniów, których rodzice są lub nie są obecnie przedsiębiorcami (kryterium
zostało spełnione jeśli przynajmniej jedno z rodziców jest przedsiębiorcą) –
aby wyodrębnić preferencje zawodowe oraz opinie w odniesieniu do osób,
które mają w rodzinnym domu tradycje lub doświadczania związanie z
prowadzeniem działalności gospodarczej lub takiego rodzaju doświadczenia
nie posiadają,
•
osoby, które posiadają lub nie posiadają doświadczenia w pracy społecznej
(np. Samorząd Szkolny czy wolontariat) – aby wyodrębnić preferencje
zawodowe oraz opinie w odniesieniu do osób, które mają własne
doświadczenie w podejmowaniu różnych form aktywności i związanych z
tym zobowiązań oraz ryzyka i odpowiedzialności lub takiego rodzaju
doświadczenia nie posiadają.
Ankieta została podzielona na trzy części. Pierwsza z nich, zawierała łącznie trzy
pytania, dotyczące odpowiednio: opinii gimnazjalistów na temat przedsiębiorców, oceny
atrakcyjności inwestycyjnej Polski, oraz określenie własnych preferencji zawodowych, w
postaci wyboru drogi pracownika lub pracodawcy.
Następnie młodzież, która zadeklarowała karierę pracownika poproszono o podanie
przyczyn zniechęcających ich do
założenia
własnej firmy. Natomiast osoby, które
zgłosiły plany związane z własną firmą poproszono o wypełnienie 5 pytań dotyczących
określenia powodów
skłaniających ich do założenia własnej firmy, obaw z tym
związanych, dokonania wyboru planowanego rodzaju działalności i wielkości firmy, a
także przedstawienia własnego pomysłu na własną firmę
2.3.
Opis wywiadu z doradcą zawodowym
Przyjęto, że wywiad z doradcą będzie miał charakter narzędzia dodatkowego i będzie
pełnił rolę ilustracyjną dla badanego zjawiska dotyczącego planów zawodowych
gimnazjalistów.
Wywiad z doradcą zawodowym - mgr Dorotą Butą, zatrudnionym w. wym.
gimnazjum odbył się w dniu 19 lutego 2012 r. na terenie szkoły w gabinecie doradcy.
Termin spotkania oraz jego temat został wcześniej ustalony. Spotkanie trwało ok. jednej
godziny lekcyjnej i przebiegało w dobrych warunkach.
13
W ramach bezpośredniego wywiadu zadane zostały pytania w zakresie
związanym z oceną zainteresowania gimnazjalistów rynkiem pracy, a także korzystaniem
przez nich z pomocy ze strony doradcy zawodowego oraz ich planami zawodowymi.
Wywiad miał charakter ustrukturalizowany – ze względu na małe doświadczenie badacza
w tym zakresie, pytania zostały przez autora przygotowane wcześniej i wykorzystane
podczas spotkania. W trakcie spotkania ankieter sporządzał skrótowe notatki, w celu
zarejestrowania głównych treści wypowiedzi i w tym samym dniu wykonał sprawozdanie
z wywiadu.
ROZDZIAŁ III
WYNIKI BADAŃ
3.1.
Opinie gimnazjalistów na temat przedsiębiorców
Wyniki pytania dotyczącego opinii gimnazjalistów na temat przedsiębiorców
przedstawiono w poniższej tabeli.
lp
Kategoria
Raczej tak
Raczej nie
Nie mam zdania
Liczba wskazanych odpowiedzi przez uczniów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Pracują więcej niż inni
Są to zaradne i pomysłowe osoby
Zapewniają miejsca pracy
Przyczyniają się do wzrostu gospodarczego
Unikają płacenia podatków
Bogacą się wykorzystując swoich pracowników
Sponsorują inicjatywy charytatywne lub
kulturalne
Nie dbają o środowisko naturalne
Nieuczciwie traktują klientów
28
43
43
44
9
10
18
15
3
3
1
30
23
20
9
6
6
7
13
19
14
10
5
23
26
19
21
Tabela 1. Liczba wskazanych odpowiedzi przez uczniów
lp
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Kategoria
Raczej tak Raczej nie Nie mam zdania
Procentowy udział odpowiedzi
54 %
29 %
17 %
83 %
6%
11 %
83 %
6%
11 %
85 %
2%
13 %
17 %
58 %
25 %
19 %
44 %
37 %
35 %
38 %
27 %
Pracują więcej niż inni
Są to zaradne i pomysłowe osoby
Zapewniają miejsca pracy
Przyczyniają się do wzrostu gospodarczego
Unikają płacenia podatków
Bogacą się wykorzystując swoich pracowników
Sponsorują inicjatywy charytatywne lub
kulturalne
8. Nie dbają o środowisko naturalne
19 %
9. Nieuczciwie traktują klientów
10 %
Tabela 2. Procentowy udział wskazanych odpowiedzi przez uczniów
44 %
50 %
37 %
40 %
14
Generalnie gimnazjaliści pozytywnie oceniają działalność przedsiębiorców, uznając, że:
- przyczyniają się do wzrostu gospodarczego (85%)
- są zaradnymi i pomysłowymi osobami (83%)
- zapewniają miejsca pracy (83%),
- pracują więcej niż inni (54%)
- nie unikają płacenia podatków (58%),
- uczciwie traktują klientów (55%),
- nie bogacą się wykorzystując swoich pracowników (44%),
- dbają o środowisko naturalne (44%).
Natomiast w ramach negatywnych opinii o przedsiębiorcach, uczniowie uznali, że:
- raczej nie sponsorują inicjatyw charytatywnych lub kulturalnych (38%).
Najwięcej wątpliwości wśród uczniów wzbudziło pytanie dotyczące nie uczciwego
traktowania klientów przez przedsiębiorców, aż 21 osób nie miało zdania na ten temat.
Wśród
określeń
oceniających
w
badaniu
działalność
przedsiębiorców
zastosowane zostało 5 wyrażeń pozytywnych (pracują więcej niż inni, są to zaradne i
pomysłowe osoby, przyczyniają się do wzrostu gospodarczego, zapewniają miejsca
pracy, sponsorują inicjatywy charytatywne lub kulturalne) oraz 4 wyrażenia negatywne
(unikają płacenia podatków, bogacą się wykorzystując swoich pracowników, nie dbają o
środowisko naturalne, nieuczciwie traktują klientów).
Dzieci przedsiębiorców w większości nie zgadzają się z negatywnymi określeniami w
odniesieniu do właścicieli firm.
Wskazali łącznie 144 razy (tj. 67%) na określenia
pozytywne i 23 razy (tj. 11%) na określenia negatywne, a 49 razy (22%) razy określili, że
nie mają zdania.
Natomiast dzieci osób, które nie są przedsiębiorcami mniej korzystnie ocenili działalność
właścicieli firm. Wskazali łącznie 140 razy (tj.56%) na określenia pozytywne i 51 razy
(20%) na określenia negatywne i 61 razy (24%) określili, że nie mają zdania.
3.2.
Atrakcyjność inwestycyjna Polski
Wyniki badania wskazują, że 22 osoby (co stanowi ok. 42%) uznały Polskę za kraj
atrakcyjny inwestycyjnie (z czego 2 wskazały odpowiedź ,,zdecydowanie tak’’). Należy
zauważyć, że aż 23 osoby (44%) nie zgodziły się z tym poglądem, a dwie z nich określiły,
15
że zdecydowanie nie zgadzają się z tym stwierdzeniem. Natomiast grupa 7 osób nie ma
zdania na ten temat.
Nieznacznie więcej chłopców niż dziewczyn stwierdziło, że Polska jest krajem
atrakcyjnym inwestycyjnie – 12 osób (54,5%).
Należy podkreślić, że większość osób postrzegających Polskę za atrakcyjną
inwestycyjnie
stanowią
osoby,
których
chociaż
jeden
z
rodziców
posiada
przedsiębiorstwo - 14 osób (ok.64%).
16
3.3.
Preferencja zawodowe gimnazjalistów
Zdecydowanie większość gimnazjalistów zadeklarowało, że w przyszłości zamierza
zostać pracodawcą – 39 osób (ok.75% ankietowanych).
Preferencje wyboru drogi pracodawcy przez chłopcy i dziewczyny są na zbliżonym
poziomie – prawie po równo. Odpowiedź tę wybrało 19 chłopców (co stanowi ok. 83%
wszystkich chłopców biorących udział w badaniu), oraz 20 dziewczyn (co stanowiło 69%
wszystkich dziewczyn biorących udział w badaniu).
Należy zauważyć, że duży odsetek osób (69%), spośród tych które planują zostać
pracownikami, mają rodziców nie posiadających własnego przedsiębiorstwa.
17
Ponadto większość 7 osób – 54%, które zaznaczyło chęć zostania pracownikiem, nie
posiada doświadczenia w pracy społecznej w ramach wolontariatu czy Samorządu
szkolnego.
3.4.
Przyczyny zniechęcające do założenia własnej firmy
Wśród osób, które wybrało rolę pracownika, 7 osób uznało, że do założenia własnej firmy
zniechęca je brak pomysłów na własną działalność gospodarczą (co stanowiło ok. 35%
wszystkich odpowiedzi). Na drugim miejscu wskazywano brak własnych zasobów
finansowych (6 razy, co stanowi 30%).
18
Rzadziej wybieranymi odpowiedziami były: brak wiedzy o prowadzeniu firmy (5 razy),
uciążliwe relacje z organami administracji publicznej (np. ZUS, Urząd Skarbowy) (2 razy)
i duża konkurencja (tylko raz).
Jedna
osoba
dopisała
własną
odpowiedź
wskazując,
że
to
zbyt
duża
odpowiedzialność zniechęca ją do założenia własnej firmy.
3.5.
Powody skłaniające do założenia własnej firmy
Najwięcej osób spośród tych, które chcą założyć własną firmę, wybrało perspektywę
wyższych zarobków jako powód swojej decyzji (odpowiedź ta była typowana aż 26 razy –
ok. 41%). Mniej popularnymi odpowiedziami były: chęć realizacji własnych marzeń (18
razy – ok. 29%).
Bardziej niszowymi odpowiedziami były: prestiż w otoczeniu i niechęć do pracy na
etacie (każde z nich wybierano 8 razy). Najmniej osób wybrało odpowiedź: chęć
sprawdzenia się (3 razy). Jedna osoba zdecydowała się zamieścić swoje uzasadnienie –
uznała, że jeśli będzie przedsiębiorcą, to będzie miała „więcej czasu dla siebie i dzieci”.
19
3.6.
Obawy związane z założeniem własnej firmy
Założenie własnej firmy jest poważnym wyzwaniem i towarzyszy mu wiele obaw.
Najwięcej gimnazjalistów niepokoi się trudnościami ze znalezieniem klientów (18 osób,
co stanowi 26% wszystkich typowanych problemów). Następnie dostrzegają trudności ze
znalezieniem odpowiednich pracowników - 16 odpowiedzi (23%). Jednocześnie martwią
się brakiem znajomości prawa i wymogów prowadzenia firmy oraz dużą konkurencją
(każda z odpowiedzi została wybrana 13 razy, ok. 19%).
Rzadko typowano możliwość pojawienia się problemów z powodu uciążliwych relacji
z organami administracji publicznej (np. ZUS, Urząd Skarbowy) – 6 razy, co stanowiło ok.
9% wszystkich odpowiedzi. Mało kto natomiast wskazał na przyszłe trudności z
otrzymaniem ewentualnego kredytu – tylko 3 osoby (4 %).
Jedna osoba dopisała własną odpowiedź w polu ,,inne” – wskazując na brak własnego
pomysłu na biznes.
3.7.
Wybór rodzaju działalności
Na pytanie o rodzaj działalności jakim chcieliby zająć się w przyszłości gimnazjaliści,
większość osób wskazało usługi – 25 osób (64% ankietowanych). Drugą najbardziej
popularną odpowiedzią był handel – 11 osób (co stanowiło 28%). Natomiast niewiele
osób wybrało produkcje – zaledwie 3 osoby (ok. 8%).
20
Wśród osób, które zdecydowały, że ich firma będzie związana z produkcją, większość
stanowili mężczyźni – 2 osoby, natomiast zaledwie jedna dziewczyna podjęła taką
decyzję.
Podobnie wśród osób, które zaznaczyły odpowiedź ,,handel’’ przeważają chłopcy (7 osób
– ok. 64%).
Natomiast sytuacja się odwróciła wśród gimnazjalistów typujących odpowiedź ,,usługi’’,
tutaj większość stanowiły dziewczyny – 15 osób (co stanowi 60%).
21
3.8.
Pomysł na własną firmę
Większość (20 osób, tj. 51%) stwierdziło, że już obecnie ma pomysł na własną firmę.
Część z nich zdecydowała się napisać na czym on polega. Oto wskazane przez nich
plany na działalność gospodarczą, z przyporządkowaniem do powyżej wskazanego
podziału na rodzaj działalności:
Handel:
•
•
•
kwiaciarnia,
sklep muzyczny,
księgarnia obcojęzyczna.
Usługi:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
doradztwo zawodowe i organizacja
szkoleń,
założenie prywatnej szkoły,
założenie szkoły tanecznej,
agencja deweloperska,
biuro turystyczne z ofertą wycieczek do
miejsc nieskażonych cywilizacją,
firma organizująca śluby,
firma budowlana, której specjalnością będą
usługi wykonania domów ekologicznych na
zamówienie klienta,
salon odnowy biologicznej,
prywatna przychodnia lekarska,
punkt sprzedaży kart Magic the Gatherer,
usługi indywidualnego projektowania
ubrań.
22
Produkcja:
•
•
•
produkcja samochodów,
produkcja sprzętu RTV i AGD,
prowadzenie stajni i hodowla zwierząt.
Gimnazjaliści, którzy planują uruchomić własną firmę, mają pomysły na aktywność
zawodową głównie w usługach, natomiast w dziale handel i produkcja zgłoszono po trzy
pomysły. W ramach usług przeważa działalność związana z edukacją, ochroną zdrowia i
nieruchomościami. W zakresie produkcji zainteresowanie odnosi się do samochodów,
sprzętu RTV i AGD i hodowli zwierząt. Natomiast handel wydaje się być atrakcyjny w
odniesieniu do kwiatów, sprzętu muzycznego i książek w j. obcym
Wśród
wymienionych
pomysłów
warto
zwrócić
uwagę
na
zainteresowanie
działalnością ekologiczną w postaci budowy ekologicznych domów oraz organizacji
wycieczek do miejsc nieskażonych cywilizacją.
Warte podkreślenia, jest że gimnazjaliści zgłosili stosunkowo dużo pomysłów na
własną firmę i cześć z nich jest innowacyjna.
3.9.
Wielkość firmy
Najwięcej osób rozważa w przyszłości założenie raczej małej działalności
gospodarczej (2 –
9 os.).
Obecnie
taką decyzję podjęłoby 14 osób (ok. 36%
ankietowanych). Natomiast bardzo duże firmy, zatrudniające powyżej 250 osób planuje
założyć 9 gimnazjalistów, co stanowi 23 %.
23
Kolejne 8 gimnazjalistów
(20,5%) uważa, że w ramach założonej przez nich firmy
potrzebują zatrudnić od 10 do 49 osób. Zatrudnienie na skale 50 – 249 osób planuje 6
osób (15%), zaś samozatrudnienie interesuje tylko 2 osoby (5%).
3.10. Podsumowanie wyników ankiety
Na podstawie badania przeprowadzonego wśród uczniów trzecich klas Gimnazjum nr
19 zauważyłam, że współczesna młodzież dostrzega w sobie predyspozycje do
uruchomienia własnej firmy. Preferencje wyboru drogi pracodawcy przez chłopcy i
dziewczyny są na zbliżonym poziomie – prawie po równo.
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że obecnie świadomość o
prawdziwych realiach bycia przedsiębiorcą i możliwościach znalezienia skutecznych form
do inwestowania i rozwoju w naszym kraju wynoszone są z domu. Bowiem głównie
osoby, których chociaż jeden z rodziców jest przedsiębiorcą, wskazało, że Polska jest
krajem atrakcyjnym inwestycyjnie. Osoby te korzystniej oceniają przedsiębiorców i są w
większym stopniu zainteresowane uruchomieniem własnej firmy.
3.11. Wywiad z doradcą zawodowym
Wywiad mgr Dorotą Butą -
doradcą zawodowym Gimnazjum z Oddziałami
Dwujęzycznymi nr 19 im. Bolesława Prusa w Warszawie.
24
Czy gimnazjaliści są zainteresowani rynkiem pracy i
procesami jakie się na nim dzieją (np. obecnie jest zbyt dużo humanistów i nie
mogą znaleźć pracy)?
Paulina Tomaszewska (PT):
mgr Dorota Buta (DB):
Gimnazjaliści średnio się nimi interesują. Dopiero w trzeciej klasie
najczęściej zaczynają myśleć o przyszłości. Niestety to myślenie jest schematyczne –
przeważają w nim stereotypy. Wiedzę w tym zakresie czerpią jedynie z tego co zobaczą
w telewizji lub przeczytają w internecie. Jest to jednak zbyt mało, aby podejmować tak
ważne decyzje. Uczniowie nie zdobywają informacji o wielu nowych możliwościach
zatrudnienia.
Nie
często
występują
w
mediach
informacje
o
konkretnych
zapotrzebowaniach na specjalistyczne i techniczne kwalifikacje, jak np. biotechnologie,
czy istniejący od dawna, ale ostatnio bardzo poszukiwani inżynierowie dróg i mostów.
Należy zauważyć, że jedynie od 15%-20% uczniów podejmuje decyzje o przyszłym
zawodzie na etapie gimnazjum. Jednak proces zdobywania informacji w tym zakresie i
poznawania własnych predyspozycji powinien odbywać się już w tym okresie.
PT:
Skąd uczniowie czerpią wiedzę na temat możliwości wyboru zawodu?
DB:
Głównie wiedzę czerpią z zajęć szkolnych (języka polskiego, wiedzy o
społeczeństwie, godziny wychowawczej i doradztwa zawodowego). Ponadto korzystają z
internetu, wyszukując wyników rankingów, np. dotyczących popularności określonych
kierunków studiów w wyższych uczelniach. Część młodzieży wynosi świadomość
różnorodnych możliwości wykonywania zawodu z domu.
Czy gimnazjaliści chętnie korzystają z możliwości wsparcia przez doradcę
zawodowego?
PT:
DB:
W zajęciach obowiązkowych, organizowanych dla całej klasy uczniowie raczej
chętnie biorą udział. Zajęcia są wówczas dopasowane do ich planu lekcji. Podczas tego
rodzaju spotkań tematycznych wykazują znaczne zainteresowanie tematem. Natomiast w
zakresie zajęć
dodatkowych realizowanych w formie indywidualnej frekwencja jest
stosunkowo niska – nie wystarczająco zadowalająca.
Jakie przyczyny składają się na to, że uczniowie planują zostać pracownikiem
lub pracodawcą?
PT:
DB:
Najczęściej uczniów do decyzji o zostaniu pracodawcą skłania: prestiż w otoczeniu,
perspektywa wyższych zarobków i przekonanie, że będą ważniejsi i lepsi od innych.
25
Jednak jest to wyobrażenie oderwane jest od rzeczywistości. Jest to bardziej ich
życzenie niż plan na przyszłość.
Jakie czynniki (czy zachęty) są kluczowe dla gimnazjalistów, które motywują
ich do planowania uruchomienia w przyszłości własnej firmy?
PT:
DB:
Przede wszystkim takimi czynnikami są pieniądze i prestiż. Ponadto zachętą jest
myśl bycia szefem – kierowania innymi ludźmi. Młodzi ludzie nie mają wiedzy na temat
rzeczywistych
obowiązków
i
zagrożeń
związanych
z
prowadzeniem
własnego
przedsiębiorstwa. Nie zastanawiają się również nad tym czy posiadają odpowiednie
predyspozycje i umiejętności do podjęcia takiej roli zawodowej.
PT: Jakie
predyspozycje i cechy osobowe powinna posiadać osoba, która chciałaby
zostać przedsiębiorcą?
DB:
Osoba taka musi być kreatywna, twórcza, analityczna i skuteczna. Ponadto musi być
odważna, ale i rozsądna – umiejąca podejmować dobre decyzje nawet w obliczu ryzyka.
Powinna także umieć wybiegać w przyszłość. Powinny ją także cechować zdolności
interpersonalne, ponieważ musi umieć współpracować z ludźmi, dlatego ważna jest
otwartość i komunikatywność.
Jakie można podjąć działania, aby wzbudzić zainteresowanie uczniów
przedsiębiorczością i rozważeniem możliwości utworzenia własnej firmy?
PT:
DB:
Trudno byłoby coś takiego zorganizować. Musiałoby to być realizowane dla
drugoklasistów (ponieważ pierwszoklasiści są za mało dojrzali, a trzecioklasiści myślą
tylko o egzaminach końcowych). Należałoby zaprojektować akcje – zabawę w formie
projektu
badawczego.
zaangażowanie,
Oczywiście
ponieważ
pewnie
pozostawałaby
mało
kto
kwestia
jakieś
zdecydowałby
się
nagrody
brać
za
udział
bezinteresownie.
PT: Jaki
DB:
jest wpływ rodziców na plany zawodowe gimnazjalistów?
,,Niestety duży’’ – rodzice bardziej kierują niż doradzają. Mało jest rodziców, którzy
posiadają pewną wiedzę na temat obecnego rynku pracy. Najczęściej zdarza się, że
rodzice narzucają pewne poglądy albo są obojętni na decyzje i określone zakłopotania
młodzieży. Rodzice nie mogą podejmować decyzji o przyszłym zawodzie za dzieci, nie
26
zważając na ich zainteresowania czy umiejętności. Często zdarza się, że rodzice
oczekują, że dzieci przejmą rodzinny interes, czy też będą wykonywać pracę, która jest
niespełnioną ambicją któregoś z rodziców. Oczywiście należy dążyć do tego, aby rodzice
mieli duży wpływ, w końcu obserwują swoje dzieci na co dzień i znają je dobrze, jednak
ważne jest, aby robili to umiejętnie. Ich rola powinna polegać na przedstawianiu
różnorodnych możliwości i wspieraniu w poszukiwaniu właściwej drogi zawodowej przez
ich dzieci. Natomiast absolutnie nie powinni za nich podejmować tej trudnej decyzji.
PT: W
DB:
jaki sposób można podjąć dobrą decyzję dotyczącą przyszłego zawodu?
Przede wszystkim najpierw trzeba poznać siebie (charakter, zainteresowania,
umiejętności, predyspozycje). Nie wolno kierować się tym co ma zamiar robić
koleżanka/kolega. Praca zawodowa jest ściśle związana z osobistymi zdolnościami i
sugerowanie się preferencjami
innych osób nie jest dobrym sposobem. Trzeba się
skoncentrować na sobie i w wyniku wielu analiz swoich mocnych i słabych stron znaleźć
odpowiedź na to pytanie. Oczywiście nie jest to łatwe i często zdarza się, że wielokrotnie
zmieniamy zdanie – również po skończeniu studiów, a także w trakcie realizacji kariery
zawodowej. Należy mieć świadomość, że różne są tego przyczyny, często zewnętrzne
wynikające z dynamicznych zmian, które zachodzą w gospodarce i życiu społecznym.
3.12. Podsumowanie wywiadu
Zdaniem doradcy zawodowego gimnazjaliści w słabym stopniu interesują się
rynkiem pracy, wiedzę w tym zakresie czerpią tylko z mediów, a ich plany zawodowe
często nie są realne. Ich pragnienia i oczekiwania nie są poparte rzetelną wiedzą i
analizą własnej osoby, w efekcie nie zawsze będą pokrywały się z predyspozycjami. Na
ich decyzję o zostaniu przedsiębiorcą wpływ ma oczekiwanie prestiżu w otoczeniu i
perspektywa wyższych zarobków.
Niestety uczniowie w małym zakresie korzystają z pomocy szkolnego doradcy
zawodowego, a ich rodzice nie zawsze są w stanie właściwie wspierać swoje dzieci w
tym zakresie.
27
Rozdział IV
PODSUMOWANIE PROJEKTU I WNIOSKI
4.1. Podsumowanie uzyskanych wyników badań
Generalnie
gimnazjaliści
pozytywnie
ocenili
działalność
przedsiębiorców,
większość z nich uznała że raczej: przyczyniają się do wzrostu gospodarczego, są
zaradnymi i pomysłowymi osobami, zapewniają miejsca pracy, pracują więcej niż inni,
nie unikają płacenia podatków, uczciwie traktują klientów, nie bogacą się wykorzystując
swoich pracowników, dbają o środowisko naturalne. Jednocześnie zdecydowanie
stwierdzili, że raczej nie sponsorują inicjatyw charytatywnych lub kulturalnych.
• Dzieci przedsiębiorców w większości nie zgadzają się z negatywnymi określeniami
w odniesieniu do właścicieli firm.
Wskazali łącznie 144 razy (tj. 67%) na
określenia pozytywne i 23 razy (tj. 11%) na określenia negatywne, a 49 razy (22%)
razy określili, że nie mają zdania.
• Dzieci osób, które nie są przedsiębiorcami mniej korzystnie ocenili działalność
właścicieli firm. Wskazali łącznie 140 razy (tj.56%) na określenia pozytywne i 51
razy (20 %) na określenia negatywne i 61 razy (24%) określili, że nie mają zdania.
Można więc stwierdzić, że uczniowie, których rodzice są przedsiębiorcami korzystniej
ocenili właścicieli firm – mogli wziąć pod uwagę kontekst wystawiania oceny swoim
rodzicom, ale też zapewne mają bardziej rzeczywisty obraz w tym zakresie, ponieważ
rzadziej wpisywali określenie „nie mam zdania”. Należy jednak podkreślić, że bardzo
ważne jest że dzieci, których rodzice nie są przedsiębiorcami, również raczej pozytywnie
ocenili działalność tej grupy zawodowej.
•
Spośród gimnazjalistów uczestniczących w badaniu 22 osoby (co stanowi ok. 42%)
uznały Polskę za kraj atrakcyjny inwestycyjnie (z czego 2 wskazały odpowiedź
,,zdecydowanie tak’’). Należy podkreślić, że większość osób postrzegających Polskę
za atrakcyjną inwestycyjnie stanowią osoby, których chociaż jeden z rodziców
posiada przedsiębiorstwo - 14 osób (ok.64%).
•
Zdecydowana większość gimnazjalistów zadeklarowała, że w przyszłości chce zostać
pracodawcą – 39 osób (ok.75% ankietowanych), niemal w równym stopniu chłopcy
jak i dziewczyny.
28
•
Należy zauważyć, że duży odsetek osób (69%), spośród tych które planują zostać
pracownikami, mają rodziców nie posiadających własnego przedsiębiorstwa. Nie
mając w rodzinnym domu tradycji związanych z przedsiębiorczością, w mniejszym
stopniu są zainteresowani podejmowaniem takiej drogi zawodowej.
•
Ponadto większość 7 osób – 54%, które zaznaczyło chęć zostania pracownikiem, nie
posiada doświadczenia w pracy społecznej w ramach wolontariatu czy Samorządu
szkolnego. Wydaje się, że są to osoby, które nie podejmują nowych wyzwań, być
może nie posiadają ku temu predyspozycji, dlatego ich plany zawodowe dotyczą roli
pracownika, w ramach uzyskanych kompetencji.
•
Ponadto większość 7 osób – 54%, które zaznaczyło chęć zostania pracownikiem, nie
posiada doświadczenia w pracy społecznej.
•
Wśród osób, które wybrało rolę pracownika, 7 osób uznało, że do założenia własnej
firmy zniechęca je brak pomysłów na własną działalność gospodarczą (ok. 35%
wszystkich odpowiedzi). Na drugim miejscu wskazywano brak własnych zasobów
finansowych (6 razy, co stanowi 30%). Rzadziej wybieranymi odpowiedziami były:
brak wiedzy o prowadzeniu firmy (5 razy), uciążliwe relacje z organami administracji
publicznej (np. ZUS, Urząd Skarbowy) (2 razy) i duża konkurencja (tylko raz). Jedna
osoba dopisała własną odpowiedź wskazując, że to zbyt duża odpowiedzialność
zniechęca ją do założenia własnej firmy.
•
Najwięcej osób spośród tych, którzy chcą założyć własną firmę, jako powód swojej
decyzji wybrało perspektywę wyższych zarobków (odpowiedź ta była typowana aż 26
razy – ok. 41%). Mniej popularnymi odpowiedziami były: chęć realizacji własnych
marzeń (18 razy – ok. 29%). Bardziej niszowymi odpowiedziami były: prestiż w
otoczeniu i niechęć do pracy na etacie (każde z nich wybierano 8 razy). Najmniej
osób wybrało odpowiedź: chęć sprawdzenia się (3 razy). Jedna osoba zdecydowała
się zamieścić swoje uzasadnienie – uznała, że jeśli będzie przedsiębiorcą, to będzie
miała „więcej czasu dla siebie i dzieci”. Jest to zaskakujące stwierdzenie, być może
poparte jakimś rodzinnym doświadczeniem w tym zakresie.
29
•
Założenie własnej firmy jest poważnym wyzwaniem i towarzyszy mu wiele obaw.
Najwięcej gimnazjalistów niepokoi się trudnościami ze znalezieniem klientów (18
osób, co stanowi 26% wszystkich typowanych problemów). Następnie dostrzegają
trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników - 16 odpowiedzi (23%).
Jednocześnie martwią się brakiem znajomości prawa i wymogów prowadzenia firmy
oraz dużą konkurencją (każda z odpowiedzi została wybrana 13 razy, ok. 19%).
•
Rzadko typowano możliwość pojawienia się problemów z powodu uciążliwych relacji
z organami administracji publicznej (np. ZUS, Urząd Skarbowy) – 6 razy, co stanowiło
ok. 9% wszystkich odpowiedzi. Mało kto natomiast wskazał na przyszłe trudności z
otrzymaniem ewentualnego kredytu – tylko 3 osoby (4 %).
•
Jedna osoba dopisała własną odpowiedź w polu ,,inne” – wskazując na brak
własnego pomysłu na biznes.
•
Na pytanie o rodzaj działalności jakim chcieliby zająć się w przyszłości gimnazjaliści,
większość osób wskazało usługi – 25 osób (64% ankietowanych). Drugą najbardziej
popularną odpowiedzią był handel – 11 osób (co stanowiło 28%). Natomiast niewiele
osób wybrało produkcje – zaledwie 3 osoby (ok. 8%).
•
Większość (20 osób, tj. 51%) stwierdziło, że już obecnie ma pomysł na własną firmę.
Gimnazjaliści, którzy planują uruchomić własną firmę, mają pomysły na aktywność
zawodową głównie w usługach, natomiast w dziale handel i produkcja zgłoszono po
trzy pomysły. W ramach usług przeważa działalność związana z edukacją, ochroną
zdrowia i nieruchomościami. W zakresie produkcji zainteresowanie odnosi się do
samochodów, sprzętu RTV i AGD i hodowli zwierząt. Natomiast handel wydaje się
być atrakcyjny w odniesieniu do kwiatów, sprzętu muzycznego i książek w j. obcym.
•
Najwięcej osób rozważa w przyszłości założenie raczej małej działalności
gospodarczej (2 –
9 os.).
Obecnie
taką decyzję podjęłoby 14 osób (ok. 36%
ankietowanych). Natomiast bardzo duże firmy, zatrudniające powyżej 250 osób
planuje założyć 9 gimnazjalistów, co stanowi 23 %.
30
•
Kolejne 8 gimnazjalistów (20,5%) uważa, że w ramach założonej przez nich firmy
potrzebują zatrudnić
od 10 do
49 osób. Zatrudnienie na skale 50 – 249 osób
planuje 6 osób (15%), zaś samozatrudnienie interesuje tylko 2 osoby (5%).
Na podstawie wyników badania przeprowadzonego wśród uczniów trzecich klas
Gimnazjum nr 19 zauważyłam, że współczesna młodzież dostrzega w sobie
predyspozycje do uruchomienia własnej firmy. Preferencje wyboru drogi pracodawcy
przez chłopcy i dziewczyny są na zbliżonym poziomie – prawie po równo.
Można
stwierdzić,
że
obecnie
świadomość
o
prawdziwych
realiach
bycia
przedsiębiorcą i możliwościach znalezienia skutecznych form do inwestowania i rozwoju
w naszym kraju wynoszone są z domu. Bowiem głównie osoby, których chociaż jeden z
rodziców jest przedsiębiorcą, wskazało, że Polska jest krajem atrakcyjnym inwestycyjnie.
Osoby te korzystniej oceniają przedsiębiorców, są w większym stopniu zainteresowane
uruchomieniem własnej firmy.
Zdaniem doradcy zawodowego gimnazjaliści w słabym stopniu interesują się
rynkiem pracy, wiedzą w tym zakresie czerpią tylko z mediów, a ich plany zawodowe
często nie są realne. Ich pragnienia i oczekiwania nie są poparte rzetelną wiedzą i
analizą własnej osoby, w efekcie nie zawsze będą pokrywały się z predyspozycjami. Na
ich decyzję o zostaniu przedsiębiorcą wpływ ma oczekiwanie prestiżu w otoczeniu i
perspektywa wyższych zarobków. Niestety uczniowie w małym zakresie korzystają z
pomocy szkolnego doradcy zawodowego, a ich rodzice nie zawsze są w stanie
właściwie wspierać swoje dzieci w tym zakresie. Szkoda, że niewielu uczniów jest
zainteresowanych podjęciem działań na rzecz świadomego planowania swojego
rozwoju zawodowego. Powinno bowiem ono mieć wpływ na wybór rodzaju szkoły i
profilu ścieżki edukacyjnej po skończeniu gimnazjum.
Należy mieć nadzieję, że ambitne przedsiębiorcze postawy gimnazjalistów,
będą
przez
nich
kontynuowane
i
wspierane
uzyskaniem
odpowiednich
kompetencji i kwalifikacji do uruchomienia własnej firmy, która odniesie sukces.
31
4.2. Weryfikacja przyjętych założeń badawczych
1. Niewielu gimnazjalistów zamierza zostać pracodawcami.
Wyniki badania nie potwierdziły hipotezy. Zdecydowanie większość gimnazjalistów
biorących udział w badaniu zadeklarowało, że w przyszłości zamierza zostać
pracodawcą – 39 osób (ok.75% ankietowanych).
2. Opinie o atrakcyjności Polski są zróżnicowane, gimnazjaliści nie uznają
naszego kraju za atrakcyjny inwestycyjnie.
Wyniki badania potwierdziły hipotezę. Większość gimnazjalistów - 23 osoby (44%) nie
zgodziły się z poglądem wskazującym, że Polska jest krajem atrakcyjnym inwestycyjnie,
a dwie z nich określiły, że zdecydowanie nie zgadzają się z tym stwierdzeniem.
Natomiast 22 osoby, uznały nasz kraj za atrakcyjny inwestycyjnie, a grupa 7 osób nie
miała zdania na ten temat.
3. Przedsiębiorcy są postrzegani coraz lepiej w społeczeństwie, więc uzyskają
pozytywną opinię wśród gimnazjalistów.
Zarówno badanie przeprowadzone przez Rzeczpospolitą jaki i wyniki badania opisane w
raporcie potwierdziły hipotezę. W odniesieniu do pięciu określeń zdefiniowanych w
badaniu jako pozytywne 176 odpowiedzi było pozytywnych na 260 możliwych, co
stanowi, 68%. Jednocześnie wystąpiły 84 odpowiedzi negatywne, co stanowi 32%.
Zgodnie z przyjętymi założeniami skoro więcej niż 50% uczestników badania
zadeklarowała, że wszystkie pięć określeń pozytywnie oceniających przedsiębiorców,
jest prawdziwa, to wymagane kryterium zostało spełnione i cała hipoteza jest prawdziwa.
Generalnie gimnazjaliści pozytywnie ocenili działalność przedsiębiorców.
4. Głównym
czynnikiem
zachęcającym
uczniów
do
założenia
własnego
przedsiębiorstwa jest perspektywa wyższych zarobków.
Wyniki badania potwierdziły hipotezę. Najwięcej osób spośród tych, które chcą założyć
własną firmę, wybrało perspektywę wyższych zarobków jako powód swojej decyzji
(odpowiedź ta była typowana aż 26 razy – ok. 41%).
32
5. W ramach analizy i planowania kariery zawodowej gimnazjaliści, którzy
zdecydują się na założenie własnej firmy obawiają się przede wszystkim
trudności ze znalezieniem klientów.
Wyniki badania nie potwierdziły hipotezy. Założenie własnej firmy jest poważnym
wyzwaniem i towarzyszy mu wiele obaw. Znaczna liczba gimnazjalistów niepokoi się
trudnościami ze znalezieniem klientów (18 osób, co stanowi 26% wszystkich typowanych
problemów), jednak nie jest to wystarczająco przeważający czynnik, aby uznać go za
najważniejszy czynnik. Zgodnie bowiem z przyjętymi założeniami wskaźnik ten powinien
wynieść co najmniej 30%.
6. Gimnazjaliści raczej mają pomysły na własną firmę?
Wyniki badania potwierdziły hipotezę. Nieznaczna większość uczestników, którzy wybrali
drogę zawodową pracodawcy (20 osób, tj. 51%) stwierdziło, że już obecnie ma pomysł
na własną firmę. Z uwagi na wcześniej przyjęte założenie - określające, że jeśli 30 %
osób, które zamierza zostać pracodawcą będzie miało pomysł na własną firmę,
to
hipotezę będzie można uznać za spełnioną . Wskaźnik na poziomie 51 % wypełnia
wymagane kryteria i przesądza o uznaniu hipotezy za prawdziwą.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że większość – czyli 4 z 6 przyjętych hipotez
badawczych potwierdziło się na podstawie uzyskanych wyników badania, są to:
• Opinie o atrakcyjności Polski są zróżnicowane, gimnazjaliści nie uznają
naszego kraju za atrakcyjny inwestycyjnie,
• Przedsiębiorcy są postrzegani coraz lepiej w społeczeństwie, więc uzyskają
pozytywną opinię wśród gimnazjalistów.
• Głównym czynnikiem zachęcającym uczniów do założenia własnego
przedsiębiorstwa jest perspektywa wyższych zarobków.
• Gimnazjaliści raczej mają pomysły na własną firmę?
Natomiast na podstawie uzyskanych wyników badania oraz przyjętych kryteriów i
wskaźników, nie uzyskały potwierdzenia następujące hipotezy:
•
W ramach analizy i planowania kariery zawodowej gimnazjaliści, którzy
zdecydują się na założenie własnej firmy obawiają się trudności ze
znalezieniem klientów.
•
Niewielu gimnazjalistów zamierza zostać pracodawcami.
33
4.3. Rekomendacje
1. W ramach działalności szkoły wskazane jest monitorowanie procesu świadomego
planowania przyszłości zawodowej młodych ludzi i wspieranie ich w zakresie
właściwego profilowania ścieżki edukacyjnej, nakierowane na realizację drogi
zawodowej zgodnej z zainteresowaniami i predyspozycjami uczniów w korelacji z
sytuacją na rynku pracy.
2. Należy wprowadzić systemowe rozwiązania zachęcające młodzież do aktywnego
zaangażowania w świadome planowanie własnej kariery zawodowej.
3. Konieczne jest zwiększenie udziału młodzieży w korzystaniu z profesjonalnego
doradztwa zawodowego, zwłaszcza na terenie szkoły. Być może poprzez
konieczność uczestnictwa we właściwym programie w ramach obowiązkowego
programu nauczania.
4. Warto pomóc młodzieży deklarującej chęć założenia przedsiębiorstwa. – cześć z
nich sama sobie nie poradzi. Należy organizować różnego rodzaju seminaria,
spotkania z przedsiębiorcami czy symulacje, np. jak wygląda codzienna praca
przedsiębiorcy i jaka na nim spoczywa odpowiedzialność. Wówczas uczniowie będą
mogli przekonać się o prawdziwym wymiarze swoich planów i wcześniej nabyć
dodatkowe umiejętności, aby ograniczać pole ryzyka.
5. Ciekawym rozwiązanie będzie opracowanie prostej gry symulacyjnej, z programem
do założenia firmy i jej prowadzenia w formie wirtualnej. Wówczas podejmowane
ryzyka i ewentualne bankructwa, będą służyły wzmacnianiu odpowiednich
kompetencji u młodych ludzi i wzbogacą ich doświadczenie „zawodowe” , bez strat
rzeczywistych dla nich samych i gospodarki.
6. W ramach działań indywidualnych wskazane jest zachęcanie młodzieży do
przygotowywania osobistego portfolio, będącego zbiorem informacji na temat
każdego ucznia w zakresie jego wiedzy, umiejętności i predyspozycji. Można to
realizować z wykorzystaniem specjalnie opracowanych formularzy. Zastosowany
styl musi być adekwatny do wzorców, które młodzież preferuje. Ich forma powinna
zachęcać do pracy nad poznawaniem siebie, nad świadomym planowaniem
własnego doskonalenia i planowania drogi zawodowej.
7. Ponadto można opracować program komputerowy - będący specjalnym systemem
informatycznym z dostępem do prostych szkoleń dla młodzieży, realizowanych w
formie e-learningu, a także do bazy danych o miejscach i instytucjach, w których
34
młodzież może doskonalić swoje umiejętności i zdobywać wiedzę zgodnie z
zainteresowaniami (zarówno oferty bezpłatne jak i odpłatne).
Wynik badania mogą zostać skierowane do Dyrekcji gimnazjum, w którym zostało
przeprowadzone badanie, a także do innych warszawskich gimnazjów, w celu
zainicjowania działań mających na celu zdiagnozowanie opisywanego zjawiska,
zweryfikowanie
poglądów
na
ten
temat
i
rozważenia
możliwości
wdrożenia
zaproponowanych rekomendacji . Ponadto w tym samym zakresie wyniki powinny
zainteresować dzielnicowe Wydziały Edukacji, Poradnie Psychologiczno-pedagogiczne
które zajmują się doradztwem zawodowym dla młodzieży oraz Powiatowe Urzędy
Pracy, które zajmują się polityką zatrudnienia.
Przyznam, że realizując ten projekt sama wiele się nauczyłam i dowiedziałam o
rynku pracy i o sobie, skutkiem czego zamierzam w bardziej świadomy sposób
planować moją ścieżkę zawodową. Chętnie udostępnię raport moim kolegom, którzy
wzięli udział w badaniu, aby ponownie rozważyli własne pomysły na zawodową
przyszłość.
BIBLIOGRAFIA
• Biały A., „Przedsiębiorcy coraz bardziej lubiani”, 21-11-2009, http://www.rp.pl
(7.02.2012).
• „Doradca zawodowy w szkole" - Iwona Greiner http://www.doradca-zawodowy.pl,
30.01.2012 r.
• Glinka B., Gudkowa S., „Przedsiębiorczość”, WS, Warszawa 2011 r.
• Jemielniak D., „Praca oparta na wiedzy”, WAiP, Warszawa 2008 r.
• Koźmiński A., „Koniec świata menedżerów”, WAiP, Warszawa 2008 r.
• Kurasz J., „Przedsiębiorca to brzmi dumnie”, 20-11-2009, http://www.rp.pl
(7.02.2012).
• Łaski K., „W jaki sposób prywatne inwestycje określają prywatne oszczędności i
co z tego wynika dla rozwoju gospodarki”, w: „Rozwój polskiej gospodarki”, pod
red. G. W. Kołodo, WSPiZ, Warszawa 2002.
• Milewski R. „Elementarne zagadnienia ekonomii”, PWN, Warszawa 1997 r.
• „Orientacja zawodowa w gimnazjum” Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna w
Środzie
Wielkopolskiej,
www.pppsroda.pl/Orientacja/zawodowa/gimnazjum,
2.02.2012.
• „Osoba fizyczna jako przedsiębiorca”, www.lexplay.pl/artykul/Prawo-DzialalnosciGospodarczej/Osoba-fizyczna-jako-przedsiebiorca, (9.02.2012).
35
• „Plany i preferencje edukacyjne i zawodowe uczniów szkół gimnazjalnych”,
Wojewódzki Urząd Pracy W Szczecinie, Zachodniopomorskie Obserwatorium
Rynku Pracy, http://www.wup.pl/files/content/Plany_gimnazjum.pdf
• „Samoocena przedsiębiorcy” , Wyprawka maturzysty 2002/03, Zeszyt 3, cz. C.
• „Scenariusze i strategie rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce i za granicą.
Analiza foresightów i dokumentów strategicznych” Raport w ramach projektu
badawczego Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza
„Akademickie Mazowsze 2030”, Warszawa 2010.
• Woroniecki J., „U źródeł kryzysu. Szanse czy zagrożenie dla kapitalizmu?”,
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego Nr 5 (55)/2011.
ankieta dla gimnazjalistów na temat: „ZOSTAĆ
PRZEDSIEBIORCĄ – plany zawodowe uczniów Gimnazjum z
Oddziałami Dwujęzycznymi nr 19 im. Bolesława Prusa w Warszawie.
ZAŁACZNIK
-
36