docplakat für pdf 1 - Fundacja św.Jadwigi w Morawie
download 
Reklamacja Transkrypt
plakat für pdf 1 - Fundacja św.Jadwigi w Morawie
Dolny Śląsk ― wart podróży! Reisetipp Niederschlesien! Dolny Śląsk – wart podróży! Reisetipp Niederschlesien! Jednodniowe wycieczki w głąb historii i współczesności Europy Środkowej Tagesausflüge in die Geschichte und Gegenwart Mitteleuropas »Zastanawiam się, czy możliwe jest podróżowanie po Eu ropie Środkowej bez nieustannego potykania się o historię.« Andrzej Stasiuk, autor »Ich frage mich, ob Reisen durch Mitteleuropa überhaupt möglich ist, ohne unablässig über Geschichte zu stolpern.« Andrzej Stasiuk, Schriftsteller Na zachód od Wrocławia rozciąga się region, w którym obok siebie istnieje wiele miejsc o szczególnym znaczeniu kulturowo-historycznym. Dolny Śląsk zaprasza, by wybrać się w podróż po historii i współczesności Europy Środkowej. Westlich von Breslau erstreckt sich eine Region, in der viele kulturhistorisch bedeutsame Orte eng nebeneinander liegen. Niederschlesien lädt ein, eine Reise in die Geschichte und Gegenwart Mitteleuropas zu unternehmen. Na podstawie wybranych miejsc przedstawione zostały pojedyncze epoki historii Anhand ausgewählter Orte werden einzelne Epochen der schlesischen Geschichte Śląska. Zamki, kościoły, dwory oraz dworce kolejowe, ale także obozy koncentra vorgestellt. Schlösser, Kirchen, Gutshäuser, Bahnhöfe aber auch Konzentrations cyjne są kamiennymi świadectwami przeszłości tego regionu. Równocześnie chodzi lager sind steinerne Zeugnisse, die Einblicke in die Vergangenheit geben können. o to, by zgromadzić szczątki wspomnień i połączyć je w całość. Niemcy, Polacy Es geht aber auch darum, auseinander gerissene Erinnerungen und Betrachtungs i Czesi mogą dziś na Dolnym Śląsku na nowo odkrywać swoje wspólne dziedzictwo weisen zusammen zu führen und miteinander zu verknüpfen. Deutsche, Polen kulturowe. und Tschechen können in Niederschlesien ein gemeinsames kulturelles Erbe (wieder-)entdecken. Zgorzelec / Görlitz Rogoźnica / Groß Rosen Kotlina Jeleniogórska / Hirschberger Tal 0 50 100 km Świdnica / Schweidnitz Morawa / Muhrau Krzyżowa / Kreisau Wrocław / Breslau W środku Europy In der Mitte Europas Gdzie właściwie leży Śląsk? Wo liegt eigentlich Schlesien? »Ten region stał się moją ojczyzną. Myślę, że to jest szczególne miejsce […] Może da się to tym wytłuma czyć, iż region ten w prze szłości często zmieniał swoich władców i zawsze był regio nem przygranicznym.« Olga Tokarczuk, autorka, 2001 »Diese Region ist meine Hei mat geworden. Ich glaube, dass das ein besonderer Ort ist […] Vielleicht ist dies damit zu erklären, dass diese Region in der Vergan genheit oft ihre Herrscher gewechselt hat und immer eine Grenzregion war.« Olga Tokarczuk, Schriftstellerin, 2001 © WS > Gdzie właściwie leży Śląsk? Amerykański turysta słusznie może zadać to pytanie. Odpowiedź na nie brzmi: w samym środku Europy. To szczególne położenie geograficzne Śląska było również decydujące dla jego historii. Częste zmiany władców, wojny, ale także współżycie rozmaitych narodów ukształtowały ten, położony między Berlinem, Pragą, Wiedniem, Krakowem i Warszawą, region. Od końca X wieku w Księstwie panowała dynastia Piastów. Z polsko-czeskich < © WS Wo liegt eigentlich Schlesien? Ein amerikanischer Tourist kann mit Recht diese Frage stellen. Eine mögliche Antwort darauf ist: in der Mitte Europas. Diese besondere geographische Lage war auch bedeutsam für die Geschichte Schlesiens. Herrschaftswechsel, Kriege aber auch das friedvolle Zusammenleben verschiedener Völker prägten die Region zwischen den Städten Berlin, Prag, Wien, Krakau und Warschau. sporów, które toczyły się o tą nadodrzańską ziemię, w XIV wieku zwycięsko wyszła Seit dem Ende des 10. Jahrhunderts bestimmte das Herrschergeschlecht der Korona Czeska. Dominacja Czechów nad Śląskiem trwać miała cztery wieki. Czeska Piasten über das Herzogtum Schlesien. In den Auseinandersetzungen zwischen korona, i w tym Śląsk, dostała się w 1526 roku pod panowanie Habsburgów. Polen und Böhmen um das Land an der Oder gewann im 14. Jahrhundert schließ lich die böhmische Krone die Oberhand. Die Verbindung zwischen Böhmen und Podczas wojen śląskich (1740–1763) region ten został włączony przez Fryderyka Schlesien sollte vier Jahrhunderte andauern. Mit der böhmischen Königswürde Wielkiego do państwa pruskiego. Jedynie niewielka część Śląska pozostała przy fiel 1526 auch Schlesien an das Haus Habsburg. Austrii, a po rozpadzie monarchii Habsburgów przypadła Czechosłowacji. Prusy ze swoją Prowincją Śląską niepowstrzymanie awansowały na pozycję europejs In den Schlesischen Kriegen (1740-1763) gliederte Friedrich der Große das Land kiego mocarstwa. dem preußischen Staat ein. Nur ein kleiner Teil Schlesiens verblieb bei Österreich und gehörte nach dem Zerfall der Habsburgermonarchie zur Tschechoslowakei. Po I wojnie światowej Górny Śląsk częściowo został przyznany nowo powstałemu Mit der Provinz Schlesien stieg Preußen unaufhaltsam zur europäischen Groß państwu polskiemu. Dzisiejsze granice tego regionu powstały w 1945 roku. Po macht auf. rozpętanej przez nazistowskie Niemcy II wojny światowej, mapa Europy została ustalona na nowo. Od tego czasu większość Śląska należy do Polski. W granicach Nach dem Ersten Weltkrieg erhielt der wiedererstandene polnische Staat Teile Republiki Czeskiej leży powiat Morawsko-Śląski, natomiast w okolicach niemiec Oberschlesiens. Die heutigen Grenzen sind auf das Jahr 1945 zu datieren. Nach kiego miasta Görlitz pozostała jedynie niewielka część. dem vom nationalsozialistischen Deutschland entfachten Zweiten Weltkrieg wurde die Landkarte Europas neu gestaltet. Schlesien gehört seitdem zum über wiegenden Teil zu Polen, in der Tschechischen Republik existiert ein MährischSchlesischer Kreis und im Umkreis von Görlitz hat sich ein kleines Stück deutsches Schlesien erhalten. Mozaika narodów, wyznań i języków Nationen, Konfessionen, Sprachen – ein Puzzle Różnorodność Śląska Die Vielfalt Schlesiens Schlesien bedeutet nicht nur wechselnde Herrschaften sondern auch das Zusammenleben vieler Völker und Kulturen. Śląsk to nie tylko zmieniający się władcy, ale również współistnienie wielu narodów i kultur. Polacy czy Niemcy? Na przełomie pierwszego tysiąclecia nikt nie zadawał sobie Polen oder Deutsche? Diese Frage stellte sich um die erste Jahrtausendwende tego pytania. Poszczególne dynastie władców, które zawierały pomiędzy sobą nicht. Herrschergeschlechter, die untereinander heirateten, waren am Wohler związki małżeńskie, interesowały się dobrobytem kraju oraz swych własnych gehen des Landes oder der eigenen Familie interessiert und nicht daran, ob die rodzin, a nie tym, czy ich poddanymi byli Słowianie czy Germanie. Untertanen Slawen oder Germanen waren. Polscy Piastowie sprowadzili na Śląsk niemieckich osadników, aby założyć So holten die polnischen Piasten deutsche Siedler nach Schlesien, um Städte zu nowe miasta. Nowi przybysze ukształtowali Dolny Śląsk przede wszystkim gründen. Die Zuwanderer prägten vor allem das rund um Breslau gelegene Nie wokół Wrocławia. Z kolei na Górnym Śląsku Polacy i Niemcy żyli obok siebie. derschlesien. In Oberschlesien lebten dagegen Polen und Deutsche mit- und ne W niektórych miejscowościach mówiono również po czesku lub morawskim di beneinander. An einigen Orten wurde auch Tschechisch oder mährischer Dia alektem. lekt gesprochen. W zamierzchłej historii Śląska »pytanie o narodowość« nie odgrywało żadnej In der älteren Geschichte Schlesiens spielte die »nationale Frage« keine Rolle. roli. Istotny był natomiast spór pomiędzy wyznaniami: katolickim i protestan Dagegen war der Widerstreit der Konfessionen, ob katholisch oder protestan ckim. Ponadto na regionie tym piętno swoje odcisnęła, mająca wówczas duże tisch, von großer Bedeutung. Zudem prägte eine bedeutende jüdische Gemein znaczenie, gmina żydowska. Po roku 1945 na Śląsk przybyli także wyznawcy re de das Land. Nach 1945 kamen auch Orthodoxe nach Schlesien. ligii prawosławnej. Die sprachliche, ethnische und religiöse Vielfalt inspirierte und formte das Różnorodność językowa, etniczna oraz wyznaniowa inspirowała i ukształtowała Land. Über Jahrhunderte bildete sie den Nährboden für herausragende litera ten region. Przez wieki stanowiła ona pożywkę dla wybitnych osiągnięć literackich, rische, architektonische und wissenschaftliche Leistungen. Schlesien war und architektonicznych i naukowych. Śląsk był i jest doniosłą częścią krajobrazu ist eine bedeutende Kulturlandschaft in der Mitte Europas. kulturowego Europy Środkowej. Światowe Dziedzictwo Ohne Stein und Nagel bez gwoździ i kamienia zum Weltkulturerbe Kościół Pokoju w Świdnicy Die Friedenskirche zu Schweidnitz W czasie walk między przedstawicielami różnych wyznań, powstały na Śląsku jedne z najbardziej podziwianych na świecie kościołów. Im Zeitalter der Glaubensauseinandersetzungen entstanden in Schlesien die größten Fachwerk kirchen der Welt. »cuius regio, eius religio« »cuius regio, eius religio« Należy od 2001 r. do dziedzictwa kulturalnego UNESCO: Kościół Pokoju w Świdnicy > < 2001 zum Weltkulturerbe erklärt: Die Friedenskirche in Schweidnitz W 1648 roku zakończyła się wojna trzydziestoletnia. W westfalskim traktacie Im Jahre 1648 endete der Dreißigjährige Krieg. Der Westfälische Frieden legte pokojowym zostało zapisane, że odtąd wyznanie władzy staje się także wyznaniem fest, dass die Konfession des Landesherrn auch für seine Untertanen gelten sollte: poddanych: »cuius regio, eius religio«. Dotyczyło to także i Śląska, zamieszkałego »cuius regio, eius religio«. Gerade Schlesien, w większości przez ludność protestancką. Ziemie te należały do katolickich Habs dessen Bewohner sich nach der Reformation burgów. W związku z tym zabroniono protestantom dalszego praktykowania mehrheitlich zum Protestantismus bekannten, wiary, zamknięto kościoły i odwołano duchownych. war von dieser Bestimmung betroffen. Das Land gehörte zum Reich der katholischen Jedynie ludności miast Świdnicy, Jawora i Głogowa, w większości wyznania ewan Habsburger. Deshalb durften die Protestanten gelickiej, zezwolono na wybudowanie kościołów protestanckich przed murami ihren Glauben nicht mehr frei ausüben. Ihre miast. »Wymogi budowlane« były jednak za Kościół został zbudowany przed murami miasta. Kirchen wurden geschlossen und die Geistlichen ostrzone: Kościoły ludność ewangelicka musiała Die Kirche musste außerhalb der Stadtmauern errichtet werden. des Landes verwiesen. wybudować na własny koszt, bez użycia kamieni Loża rodziny von Hochberg. Die Loge der Familie von Hochberg. i gwoździ, wyłącznie z drewna i to w czasie zaled Allein den Städten Schweidnitz, Jauer und Glogau wurde zugestanden, vor den wie roku. Dodatkowo miały być one pozbawione Stadtmauern evangelische Kirchen zu errichten. Die »Bauauflagen« hatten es wieży kościelnej. Pomimo tych zaostrzonych in sich: Die drei »Friedenskirchen« mussten auf eigene Kosten ohne die Verwen regulacji powstały potężne drewniane budowle dung von Steinen und Nägeln nur aus Holz und innerhalb eines Jahres gebaut będące symbolem głębokiej wiary i niestrudzo werden. Darüber hinaus durften sie keinen Kirchturm haben – eine deutliche nej woli wiernych. Zurücksetzung gegenüber den katholischen Kirchen. Trotz alledem entstanden gewaltige Fachwerkbauten als Symbole des Glaubens und des Beharrungswillens. Wybudowany na konstrukcji szachulcowej w 1656/57 roku Kościół Pokoju pw. Trójcy Świętej w Świdnicy jest największym drewnianym budynkiem sakralnym Die als Fachwerkkonstruktion 1656/57 errichtete evangelische Friedenskirche w Europie. Wewnątrz znajduje się 3.000 miejsc siedzących, a w sumie może się »Zur heiligen Dreifaltigkeit« ist die größte Holzkirche Europas und fasst ca. 7.500 w nim pomieścić aż 7.500 osób. Okazałe wnętrze jest utrzymane w stylu baroko Personen, darunter ca. 3.000 auf Sitzplätzen. Die prachtvolle Innenausstattung wym. Dopiero po zdobyciu Śląska przez Prusy, protestanci mogli praktykować ist im Stil Barock gehalten. Erst mit der Eroberung Schlesiens durch Preußen swoją wiarę bez ograniczeń. konnten die Protestanten ohne Einschränkungen ihren Glauben ausüben. W 1945 r. niemiecka ludność, w tym 1945 mussten die deutschen Einwohner und damit auch die evangelischen Ge członkowie gminy ewangelickiej, musiała meindemitglieder Schweidnitz verlassen. Heute dient die Kirche 150 Mitgliedern opuścić Świednicę. W dniu dzisiejszym der evangelischen Kirche Polens als Gotteshaus. Die Friedenskirchen in Schweid kościół nadal znajduje się w posiadaniu nitz und Jauer stehen seit 2001 auf der UNESCO-Liste des Weltkulturerbes. obecnie małej, liczącej 150 wiernych, parafii ewangelickiej. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy należą od 2001 r. do światowego dziedzictwa UNESCO. Okazałe drewniane wnętrze z motywami biblijnymi. Prachtvolle Holzvertäfelungen mit biblischen Motiven. Podróż do śląskiego Elizjum Lustreise ins schlesische Elysium Kotlina Jeleniogórska Das Hirschberger Tal Niezwykły urok Kotliny Jeleniogórskiej odkryła już pruska arystokracja. Dzisiaj wypoczywają tu turyści z całego świata. Schon preußische Adelige entdeckten den außeror dentlichen Reiz des Hirsch berger Tals. Heute erholen sich hier Touristen aus allen Ländern. »Wspaniały region, strona południowa jest przepiękna, a strona północna jest urocza.« Feldmarszałek von Gneisenau, 1816 »Die Gegend ist himmlisch, die Mittagsseite großartig, die Mitternachtsseite höchst lieblich.« Feldmarschall von Gneisenau, 1816 Pocałunek na przebudzenie: Zamek Łomnica > < Wachgeküsst: Schloss Lomnitz © hotel-restauracja zamek Łomnica © Hotel-Restaurant Schloss Lomnitz W połowie XVIII wieku Fryderyk II, korzystając ze słabości Austrii, zaanektował Mitte des 18. Jahrhunderts nutzte Friedrich der po trzech śląskich wojnach (1740–1763) prawie cały region. Prusy stały się wtedy Große die politische Schwäche Österreichs und wielkim mocarstwem. Śląsk miał jednak nie tylko polityczne, ale i turystyczne annektierte in den drei schlesischen Kriegen znaczenie dla Prus. Ten nowy region stał się ulubionym miejscem wypoczynku (1740–1763) nahezu die gesamte Region. Preußen dla arystokratów i kuracjuszy. stieg zur Großmacht in Europa auf. Schlesien Kotlina Jeleniogórska pod Karkonoszami odpowiadała romantycznemu duchowi czasu. Rodzina królewska i pruska arystokracja chętnie spędzała tu swoje wakacje. Panorama mysłakowicka, architekt Karl Friedrich Schinkel, litografia kolorowa Louis Ferdinand Koska. Gesamtansicht von Erdmannsdorf, erbaut von Karl Friedrich Schinkel, kolorierte Lithographie von Louis Ferdinand Koska hatte für Preußen aber nicht nur eine politische und wirtschaftliche Bedeutung. Auch in der Freizeit besuchte man gerne die neue Provinz. Nowo wybudowane zamki i parki krajobrazowe doskonale ilustrują styl tamtego czasu: klasycyzm Karla Friedricha Schinkela i architektura krajobrazowa Petera Das Hirschberger Tal am Fuße des Riesengebirges entsprach ganz dem romanti J. Lennego zainspirowana stylem angielskim. schen Zeitgeist. Hier verbrachten die Königsfamilie und viele preußische Adelige ihre »Sommerfrische«. Die neu entstandenen Schlossanlagen und Landschafts Zamek Łomnica, wybudowany już w 1720 r. parks spiegeln den Geschmack jener Zeit: der strenge Klassizismus Karl Friedrich przez Martina Franza, od 1835 r. w posiadaniu Schinkels geht einher mit der von England beeinflussten Landschaftsgestaltung pruskiego ambasadora na dworze sycylijskim Peter J. Lennés. Carla von Küstera, jest idealnym miejscem, do Zamek Wojanów Schloss Schildau którego można się udać w pierwszej kolejności Als Ausgangspunkt einer Reise eignet sich das Schloss Lomnitz, bereits 1720 von rozpoczynając zwiedzanie. Wystawa »Dolina Martin Franz erbaut und seit 1835 in Besitz des preußischen Gesandten am Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórska – Sizilianischen Hof, Carl v. Küster. Die Ausstellung »Das Tal der Schlösser und wspólne dziedzictwo” daje pierwszy wgląd Gärten: Das Hirschberger Tal in Schlesien« bietet einen ersten Einblick in die w ukryte piękno tego bogatego w zamki regionu. W pobliżu znajdują się dwa verborgenen Schönheiten dieser an Schlössern kolejne zamki godne zobaczenia: zamek Bobrów, w tej chwili w odbudowie, reichen Region. In unmittelbarer Nähe befinden i zamek Wojanów, będący prezentem króla Fryderyka Wilhelma III dla swojej sich zwei weitere sehenswerte Schlossanlagen, córki Ludwiki, dzisiaj pełni funkcję hotelu. das im Wiederaufbau befindliche Schloss Bober stein und Schloss Schildau, das einst von König Z biegiem lat Kotlina Jeleniogórska stała się regionem turystycznym otwartym Friedrich Wilhelm III als Geschenk für seine Toch dla szerszych warstw społecznych. Dziś wystarczy samochód lub autobus, aby ter Luise erworben wurde und heute als Hotel dostać się do tego pełnego uroku miejsca. dient. Die Eisenbahn machte das Hirschberger Tal zu einem Reiseland für breitere Kreise. Heute tritt Zamek Bobrów Schloss Boberstein man die »Lustreise« meist mit dem Auto oder dem Bus an. Okno na świat Das Tor zur Welt Wrocławski dworzec kolejowy i uprzemysłowienie Śląska Der Breslauer Bahnhof und die Industrialisierung Schlesiens Dworce kolejowe są kamien nymi świadectwami tech nicznego postępu, który w XIX wieku ogarnął całą Europę. Bahnhöfe sind steinerne Zeugnisse des technischen Fortschritts, der im 19. Jahrhundert ganz Europa erfasste. »Pięknym jest to, co przeczy temu czym jest.« Günter Anders, autor z Wrocławia, 1966 »Schön ist, was leugnet, was es ist.« Günter Anders, Schriftsteller und Breslauer, 1966 Zakryty za fasadą zamkową: wrocławski dworzec kolejowy > < Versteckt hinter einer Schlossfassade: Der Breslauer Bahnhof Dopiero parowozy umożliwiły regularny i szybki transport towarów i pasażerów. Erst die dampfbetriebene Eisenbahn ermöglichte einen regelmäßigen und W roku 1841 rozpoczęto budowę linii kolejowej między Berlinem a Wrocławiem, schnellen Güter- und Personenverkehr. In Preußen begann 1841 der Bau der Linie Dojścia do peronu w stylu secesyjnym. Zugänge zu den Gleisen mit Jugendstildekor łączącą oba największe miasta królestwa prus Berlin-Breslau, die die beiden größten Städte des Königreichs verbinden sollte. kiego. Na Śląsku, mającym największe złoża Schlesien, mit seinen reichen Kohlevorkommen, verfügte innerhalb kürzester węgla w pruskich prowincjach, w krótkim czasie Zeit über das längste Schienennetz in den preußischen Provinzen. Durch die wybudowano najdłuższą sieć torów kolejowych. gute Verkehrsanbindung an den Weltmarkt stieg die Produktion und mit ihr die Dzięki dobrej infrastrukturze i dostępowi do Bevölkerungszahl der Region enorm an. światowego rynku ogromnie wzrosła produkcja, a wraz z nią liczba ludności w regionie. Der Fortschritt zeigte aber auch seine negative Seite: Industrialisierung und Verstädterung brach Postęp pokazał jednak również swoje negatywne oblicze: industrializacja oraz ten nicht nur Wohlstand sondern auch soziales urbanizacja nie tylko przyniosły dobrobyt, ale także i społeczną nędzę. Kiedy Elend. Als sich 1844 rund 3000 schlesische Weber w 1844 r. około 3000 tkaczy zbuntowało się przeciwko pracy w nieludzkich warun gegen die unmenschlichen Arbeitsbedingungen kach i głodowym pensjom, ich powstanie i bunt zostały stłumione przez wojsko und Hungerlöhne auflehnten, wurde ihr Aufstand pruskie. Gerhard Hauptmann opisuje te wydarzenia w swoim słynnym dramacie vom preußischen Militär niedergeschlagen. Gerhard »Tkacze«. Hauptmann beschreibt diese Ereignisse in seinem Hala dworcowa bekannten Drama »Die Weber«. © Andrea Rottmann Die Bahnhofshalle Dworzec kolejowy we Wrocławiu został zbudowany w latach 1855 –1857 w angiels kim stylu Tudor przez Wilhelma Grapowa. Dwustumetrowa hala dworcowa Der Breslauer Hauptbahnhof wurde zwischen 1855 und 1857 von Wilhelm Grapow skrywała się za wieżyczkami oraz blankami fasady zamkowej. Podróżujący miał im englischen Tudorstil errichtet. Die 200 Meter lange Bahnhofshalle verbarg się powoli przyzwyczajać do nowej technologii. Już na początku XX wieku wielki sich hinter Türmchen und Zinnen einer Schlossfassade. Der Reisende sollte be wzrost komunikacji kolejowej zmusił do przebudowy dworca: podniesiono nasyp hutsam an die neue Technik herangeführt werden. Bereits Anfang des 20. Jahr kolejowy, który pokryto wielonawową halą; wejścia na perony zaprojektowano hunderts zwang die starke Zunahme des Verkehrs zu einem Umbau des Bahnhofs: w stylu secesyjnym. W sumie przez dworzec przebiegało wówczas 13 torów kole Die Bahntrasse wurde hochgelegt, mit einer vierschiffigen Halle überdacht und jowych. die Zugänge zu den Gleisen im Jugendstil gestaltet. Insgesamt durchzogen schon damals 13 Gleise den Bahnhof. Mocno zniszczony podczas II wojny światowej dworzec został odbudowany w roku 1949. Dzisiaj istnieją bezpośrednie połączenia do Berlina, Drezna, Warszawy Im Krieg stark zerstört, wurde der Bahnhof oraz Kijowa. Na trzecim peronie wisi tablica upamiętniająca tragiczną śmierć bis 1949 wieder aufgebaut. Heute gibt es aktora Zbigniewa Cybulskiego, polskiego Jamesa Deana, w wypadku kolejowym Direktverbindungen nach Berlin, Dresden, w 1967 r. Warschau und Kiew. Auf Gleis 3 erinnert eine Gedenktafel an den tragischen Zugun fall, bei dem 1967 der polnische James Dean, Tablica upamiętniająca aktora Zbigniewa Cybulskiego. Gedenktafel für den Schauspieler Zbigniew Cybulski Zbigniew Cybulski, ums Leben kam. Rozważania nad przyszłością Krąg z Krzyżowej – ruch oporu antyhitlerowskiego na Śląsku Zukunft denken Der Kreisauer Kreis – eine Widerstandsgruppe in Schlesien Również na Śląsku zrodził się zorganizowany ruch oporu przeciw przestępcze mu reżimowi narodowych socjalistów. Gegen das verbrecherische Regime der National sozialisten gab es auch in Schlesien organisierten Widerstand. »Europa po wojnie – tu nasuwa się pytanie, jak w sercach naszych współ obywateli można odnowić obraz człowieka?« Hrabia Helmuth James von Moltke, 1942 »Für uns ist Europa nach dem Krieg […] die Frage: Wie kann das Bild des Menschen im Herzen unserer Mitbürger wiederhergestellt werden?« Helmuth James Graf von Moltke, 1942 Był już kiedyś miejscem spotkań: majątek Krzyżowa > < Früher schon Begegnungsstätte: Das Gutshaus Kreisau © Weltverband für Seelsorge und Beratung © Weltverband für Seelsorge und Beratung W posiadłości hrabiego Helmutha Jamesa von Moltke w Krzyżowej od 1940 r. re Auf dem Gut Kreisau des Grafen Helmuth James gularnie odbywały się spotkania tak zwanego Kręgu z Krzyżowej. Tutaj i w Berlinie von Moltke fanden ab 1940 regelmäßig Treffen tworzyło się centrum mieszczańskiego oporu skupiające się wokół hrabiego von des später so benannten »Kreisauer Kreises« Moltke, Petera Yorck von Wartenburg oraz około dwudziestu dalszych członków statt. Hier und in Berlin entwickelte sich ein różnych przekonań politycznych i religijnych: katoliccy i protestanccy duchowni, Zentrum des bürgerlichen Widerstandes um socjaldemokraci oraz związkowcy. Graf von Moltke, Peter Yorck von Wartenburg Celem Kręgu z Krzyżowej były rozważania nad reorganizacją Niemiec po upadku faszyzmu. Nowe państwo miało mieć ustrój federalny oraz piętno chrześcijańskie, Proces sądowy wytoczony przeciwko Moltkemu 1944/1945 r. Der Prozess Moltkes 1944/1945 © Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz bronić wolności każdego obywatela i wspierać go w przejęciu odpowiedzialności sowie etwa zwanzig Mitglieder verschiedener politischer und religiöser Überzeugung: katho lische und protestantische Geistliche, Sozial demokraten und Gewerkschafter. za siebie. Ponadto grupa oporu domagała się ukarania zbrodniarzy nazistowskich przed trybunałem międzynarodowym oraz trwałe włączenie Niemiec w euro Ziel des Kreisauer Kreises war es, die staatliche Neuordnung Deutschlands für die pejskie projekty, których wizjonerski charakter został potwierdzony polityką alian Zeit nach Hitler vorauszudenken. Der neue Staat, föderalistisch verwaltet und tów po wojnie. christlich geprägt, sollte die Freiheit des Einzelnen schützen und die Mündigkeit seiner Bürger fördern. Außerdem forderte die Widerstandsgruppe die Bestra W 1944 r. Krąg z Krzyżowej wzbudził podej fung der NS-Verbrecher vor einem internationalen Gerichtshof sowie eine starke rzenia Gestapo. Po uwięzienia Moltke kilku Einbindung Deutschlands in Europa-Pläne, deren visionärer Charakter durch działaczy grupy dołączyło do spiskowców die Politik der Alliierten nach dem Krieg bestätigt wurde. wokół hrabiego Stauffenberga, jednak po nieudanym zamachu na Hitlera 20 lipca rów 1944 geriet der Kreisauer Kreis ins Visier der Gestapo. Nachdem Moltke im nież ich aresztowano. Ośmioro spośród człon Februar festgenommen worden war, schlossen sich einige Kreisauer den Verschwö Symboliczne przedstawienie Kręgu z Krzyżowej w Domu na Wzgórzu. ków Kręgu z Krzyżowej zostało skazanych rern um Graf Stauffenberg an, wurden jedoch nach dem gescheiterten Hitler- Symbolische Präsentation des Kreisauer Kreises im Berghaus des Gutes. na śmierć, wśród nich Moltke oraz Yorck. Attentat vom 20. Juli inhaftiert. Acht Mitglieder des Kreisauer Kreises, darunter Moltke und Yorck, wurden zum Tode verurteilt. Dopiero w latach 80-tych wzrosło zainteresowanie działaniem Kręgu z Krzyżowej. Pomysł polskiego Klubu Inteligencji Katolickiej (KIK), aby w posiadłości w Krzyżo Erst in den achtziger Jahren wuchs das Interesse am Wirken des Kreisauer Kreises. wej stworzyć międzynarodowy ośrodek spotkań, został zrealizowany po przełomie Die Idee des polnischen »Klubs der Katholischen Intelligenz«, eine internatio w 1989 r. Dziś przyjeżdża tutaj przeważnie młodzież ze wschodu i zachodu, żeby nale Begegnungsstätte auf dem Gut Kreisau aufzubauen, konnte nach der Wende wspólnie dyskutować nad tematami dotyczącymi polsko-niemieckich stosunków, von 1989 verwirklicht werden. Heute kommen hier überwiegend junge Menschen europejskiej jedności oraz historią ruchu oporu. aus Ost und West zusammen, um sich mit Themen der deutsch-polnischen Beziehungen, des europäischen Zusammenhalts und der Geschichte des Wider stands zu beschäftigen. Upominać, uczcić pamięć, pamiętać Mahnen, Gedenken, Erinnern Miejsce pamięci KL Gross-Rosen Die Gedenkstätte des KZ Groß-Rosen Nazistowski system obozów rozciągał się również na Dolnym Śląsku. W obozie koncentracyjnym GrossRosen, leżącym na zachód od Wrocławia, zginęły tysiące ludzi. Das nationalsozialistische Lagersystem erstreckte sich auch über Nieder schlesien. Im westlich von Breslau gelegenen KZ GroßRosen kamen Tausende Menschen ums Leben. »To miejsce śmierci masowej, zwłaszcza podczas chaosu ostatnich miesięcy wojny.« Nina Theofel, historyczka, 2006 »Ein Ort des Massenster bens, besonders im Chaos der letzten Kriegsmonate.« Nina Theofel, Historikerin, 2006 Dsisiaj miejsce pamięci: Były obóz koncentracyjny Gross-Rosen > < Heute Gedenkstätte: Das ehemalige KZ Groß-Rosen © WS © WS Podczas II wojny światowej prowincje Górnego i Dolnego Śląska, długi czas chro Während des Zweiten Weltkriegs waren die nione przed nalotami aliantów, były bardzo ważne dla zaopatrywania Rzeszy lange Zeit vor alliierten Luftangriffen ge w towary przemysłowe oraz rolnicze. Począwszy od 1944 r. sytuacja uległa zmianie. schützten Provinzen Ober- und Nieder Front wschodni zbliżał się; walka o ogłoszony »twierdzą« Wrocław toczyła się schlesien von großer Bedeutung für die Ver prawie trzy miesiące i doprowadziła do ogromnych zniszczeń w regionie i wielu sorgung des Reichs mit industriellen und ofiar cywilnych. landwirtschaftlichen Gütern. Ab 1944 änderte sich die Lage. Die östliche Front rückte näher; Jednak już w poprzednich latach tysiące ludzi insbesondere der fast dreimonatige Kampf na Śląsku padły ofiarą reżimu nazistowskiego. um die zur Festung erklärten Stadt Breslau W sierpniu 1940 r. w pobliżu miejscowości führte zu großer Zerstörung in der Region Gross-Rosen (dzisiaj Rogoźnica) zbudowano und forderte viele zivile Opfer. Brama wejściowa Das Eingangstor obóz koncentracyjny. W kamieniołomie zmu Kamieniołom obok obozu Steinbruch neben dem KZ Groß-Rosen szano więźniów do ciężkiej pracy fizycznej. Doch bereits in den Jahren zuvor fielen tausende Menschen in Schlesien dem Podobozy znajdowały się na całym Dolnym NS-Regime zum Opfer. Im August 1940 wurde ein Konzentrationslager in der Śląsku. Nähe des Ortes Groß-Rosen (heute Rogoźnica) errichtet. In einem Steinbruch wurden die Häftlinge zu Schwerstarbeit herangezogen. Außen- und Nebenlager Ze względu na zbliżającą się Armię Czerwoną oraz ewakuacje obozów koncentra bestanden in ganz Niederschlesien. cyjnych leżących dalej na wschodzie KL Gross-Rosen stało się pod koniec wojny obozem przejściowym i węzłem komunikacyjnym dla transportów więźniów. Durch das Näherrücken der sowjetischen Armee und die Evakuierung der weiter östlich gelegenen Konzentrationslager entwickelte sich Groß-Rosen gegen Ende des Krieges zu einem Auffanglager und Knotenpunkt für Häftlingstransporte. Ogółem w latach 1940–1945 r. w KL GrossRosen oraz w podobozach internowanych było około 120.000 do 130.000 osób, wśród Insgesamt waren von 1940–1945 ungefähr 120.000 bis 130.000 Menschen im nich głównie obywatele polscy i sowieccy KZ Groß-Rosen und seinen Nebenlagern inhaftiert, vor allem polnische und oraz Żydzi z całej Europy. Liczba ofiar szaco sowjetische Staatsbürger sowie Juden aus ganz Europa. Die Zahl der Opfer wird wana jest na 40000 do 45000. Większość auf 40.000 bis 45.000 Menschen geschätzt. Von diesen starb ein Großteil in z nich zmarła w ostatnich miesiącach wojny den letzten Kriegsmonaten durch gezieltes Aushungern. w wyniku celowego zagłodzenia. Nach Ende des Zweiten Weltkriegs blieb das KZ Groß-Rosen nahezu unbekannt. Po zakończeniu II wojny światowej KL Gross- Seit 1957 dient das ehemalige Lagergelände als Gedenkstätte. Seit 1983 doku Rosen pozostał prawie nieznany. Od 1957 r. mentiert das »Museum Groß-Rosen« die Geschichte des Konzentrationslagers były obóz jest miejscem pamięci, a od 1983 r. und seiner Nebenlager. na jego terenie istnieje Muzeum Groß-Rosen. Miejsce pamięci Gross-Rosen Gedenkstätte des KZ Groß-Rosen Nowy duch w starych murach Neuer Geist in alten Gemäuern Majątek Morawa i Śląsk w czasie powojennym Das Gut Muhrau und Schlesien in der Nachkriegszeit Po II wojnie światowej w wielu pałacach na wschód od Łaby zostały utworzone domy dziecka, domy kultury lub siedziby PGR. Majątek w Morawie pozos tał jednak w swojej dawnej postaci. Nach dem Zweiten Weltkrieg wurden viele der ost elbischen Gutshäuser zu Kinderheimen, Kultur häusern oder LPG-Verwal tungen. Das Gut Muhrau jedoch nicht. Widok na pałac z wieżą w Morawie > < Seitenansicht mit Turm des Gutshauses in Muhrau Po II wojnie światowej granice Polski uległy Polens Grenzen wurden nach dem Zweiten Weltkrieg nach Westen verschoben. przesunięciu. Rezultatem decyzji przywódców Dies war im August 1945 auf der Konferenz in Potsdam von den Siegermächten koalicji antyhitlerowskiej na konferencji po festgelegt worden und hatte zur Folge, dass mehrere Millionen Menschen aus czdamskiej, była strata »małej ojczyzny« dla den polnischen Ostgebieten ihre Heimat verloren und nach Pommern, Ostpreußen milionów mieszkańców kresów oraz ich prze und Schlesien umgesiedelt wurden. Die deutschen Bewohner dieser Gebiete siedlenie na Pomorze, do wschodnich Prus mussten wiederum ihre Heimat verlassen, so auch die Bevölkerung von Muhrau. (Warmia i Mazury) i na Śląsk. Niemieccy miesz Die kinderreiche Gutsfamilie von Wietersheim-Kramsta war schon im Januar Pałac w Morawie został wybudowany okolo 1880 r. w stylu neoklasycystycznym. kańcy tych terenów musieli z kolei opuścić 1945 in den Westen geflohen. Um 1880 im neoklassizistischen Stil erbaut – Das Gutshaus von der Südseite gesehen. swoją »małą ojczyznę« i udać się na zachód, wśród nich byli także mieszkańcy Morawy. Wielodzietna rodzina włąściciela Unmittelbar nach dem Krieg nutzte die Rote Armee majątku von Wietersheim-Kramsta uciekła już w styczniu 1945 r. das Gut Muhrau zur Versorgung der eigenen Truppen. Ende der 40er Jahre wurde das Gut im Zuge der Bezpośrednio po wojnie majątek Morawa zaopatrywał oddziały Armii Czerwonej. Kollektivierung der Landwirtschaft verstaatlicht. Bis W końcu lat 40-tych majątek ten został upaństwowiony. W następnych deka zu neun weitere Dörfer und einzelne Betriebe glie dach włączono do gospodarstwa aż dziewięć dodatkowych wiosek i pojedynczych derte man in den folgenden Jahrzehnten an den zakładów. Podstawą ekonomiczną, poza masową chodowlą zwierząt, był przede Wirtschaftshof an. Neben dem umfangreichen Vieh wszystkim zakład hodowli koni »Stadnina Koni Strzegom«. betrieb bildete vor allem der Pferdezuchtbetrieb »Stadnina Koni Strzegom«, w odróżnieniu od historii imponującego pałacu w stylu Park i budynek razem stanowią zespół wpisany do rejestru zabytków. »Stadnina Koni Strzegom« die wirtschaftliche Grund Der Park steht auf der »Liste der erhaltungs würdigen Parkanlagen Polens«. lage des Hofes. neoklasycystycznym, do dziś dobrze funkcjonuje i stale się rozwija. Remonty chroniły pałac przed ruiną, umożliwiły także tymczasowe działanie wyższej szkoły Reparaturmaßnahmen bewahrten das neoklassizistische Herrenhaus vor dem rolnictwa i ćwiczenia lokalnej jednostki obrony cywilnej. Nie znaleziono jednak Verfall und ermöglichten die zwischenzeitliche Nutzung durch eine landwirt ekonomicznego rozwiązania dającego możliwość dalszego prosperowania pałacu. schaftliche Fachhochschule und den örtlichen Zivilschutz. Jedoch konnte bis zu letzt kein wirtschaftlich tragbares Nutzungskonzept für den zumeist leer Potomkowie rodziny von Wietersheim- stehenden Bau gefunden werden. Kramsta już w połowie lat 80-tych utrzymy wali kontakt ze stadniną. Po 1989 r. dostali Bereits seit Mitte der 80er Jahre pflegten Nachkommen der Familie von Wieters ofertę wynajęcia opuszczonego pałacu i parku. heim-Kramsta freundschaftliche Kontakte zu dem Gestütsbetrieb. Nach 1989 Tak powstała Fundacja św. Jadwigi, która wurde ihnen seitens der Gestütsleitung das Angebot unterbreitet, das nunmehr prowadzi w Morawie od 1993 r. charytatywne leer stehende Gutshaus und den Park zu mieten. So entstand die Hedwig-Stiftung, przedszkole, a od 1994 r. ośrodek eduk die seit 1993 einen karitativen Kindergarten und seit 1994 eine Bildungsstätte in acyjny. Foyer pałacu Morawa: miejsce stałej ekspozycji »Dolny Śląsk – wart podróży!« od 2009 r. Das Vestibül: Ort der Dauerausstellung »Reisetipp Niederschlesien!« ab 2009 Muhrau betreibt. Współczesna historiografia Moderne Geschichtsschreibung vor Ort Uniwersytet Wrocławski Die Universität in Breslau Na Uniwersytecie Wroc ławskim podchodzi się do historii Śląska w sposób współczesny i europejski. An der Universität Bres lau wird die Geschichte Schlesiens mit einem modernen europäischen Ansatz erforscht. Całkiem barokowo: Aula Leopoldina na Uniwersytecie Wrocławskim > < Ganz Barock: Die Aula Leopoldina an der Universität Breslau © WS © WS Stolica województwa dolnośląskiego jest miastem studentów. Prawie jedna Die Hauptstadt der Woiwodschaft Niederschlesien ist eine Studentenstadt. czwarta mieszkańców to studenci wyższych uczelni, z tego 43 tyś. Uniwersytetu Knapp ein Viertel der 630.000 Einwohner Breslaus sind an Hochschulen einge Wrocławskiego. schrieben, allein 43.000 an der Universität Breslau. W 2001 r. Uniwersytet Wrocławski obchodził 300- Im Jahre 2001 feierte die Breslauer Universität ihr 300-jähriges Jubiläum und lecie szczycąc się przy tym austriacką tradycją berief sich dabei auf die Tradition der österreichischen »Leopoldina«. Die Jesu »Leopoldina«. Ta szkoła jezuitów była poprzed itenschule war Vorgänger der »Schlesischen Friedrich-Wilhelm-Universität«, niczką »Śląskiego Uniwersytetu im. Fryderyka die 1811 unter Zusammenlegung mit der Viadrina aus Frankfurt (Oder) im Zuge Wilhelma«, który powstał nad Odrą w 1811 r., der preußischen Bildungsreformen in Breslau entstand. w ramach pruskich reform szkolnictwa, przez połączenie z Viadriną z Frankfurtu nad Odrą. Nach dem Zweiten Weltkrieg wurde die Hochschule nunmehr als polnische Uni versität wieder in Betrieb genommen. Ein Großteil der Lehrkräfte kam von der Po II wojnie światowej rozpoczął swoje działanie Universität in Lemberg, einer bedeutenden Hochschule in den polnischen Ost polski uniwersytet. Duża część docentów pocho gebieten, die an die Sowjetunion abgetreten werden mussten. dziła z Uniwersytetu Lwowskiego. Był to znaczący Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego Frontansicht des Hauptgebäudes © WS uniwersytet na kresach, które Polska po II wojny Seit den 1990ern wird in einer Vielzahl światowej musiała odstąpić Związkowi Radziec von Publikationen, Debatten und Initiati kiemu. ven die Regionalgeschichte in Nieder schlesien aufs Neue entdeckt, beschrieben Od 1990 r. dzieje Dolnego Śląska odkrywa się na nowo, opisuje je w publikacjach, und diskutiert. Dabei kann sich die Öf debatach, jak i w pracach naukowych. Universitas Vratislaviensis współpracuje fentlichkeit auf Arbeiten der Universitas z zagranicznymi uczelniami i prowadzi badania historii Śląska w sposób nowa Vratislaviensis stützen, die die Geschichts torski i europejski. Od lat powstają nowe narracje, które przekazują zróżnico schreibung Schlesiens in einem modernen wany wizerunek tego doniosłego środkoeuropejskiego regionu. Rynek we Wrocławiu Der Marktplatz von Breslau europäischen Geist betreibt. In Zusam menarbeit mit ausländischen Hochschulen und in mehrsprachigen Publikationen entstehen neue Einblicke und Erzählungen, die ein differenziertes Bild dieser bedeutenden mitteleuropäischen Region entstehen lassen. Miasto i muzeum – Śląsk w pigułce Stadt und Museum – Schlesien kompakt Muzeum Śląskie w Görlitz-Zgorzelec Görlitz-Zgorzelec und das Schlesische Museum Zgorzelec/Görlitz zadziwia swoich gości wspaniałą architekturą. Miasto to przeżyło jednak trudne czasy. Görlitz überrascht seine Besucher mit seiner prachtvollen Architektur. Doch die Stadt hat schwere Zeiten hinter sich. »Najładniejsze miasto Niemiec« Prof. dr Gottfried Kiesow, prze wodniczący zarządu Fundacji na rzecz Niemieckich Zabytków »Die schönste Stadt Deutschlands« Prof. Dr. Gottfried Kiesow, Vorsitzender des Vorstands der Deutschen Stiftung Denkmalschutz Od 2004 nowy most włączy Görlitz z Zgorzelcem > < Seit 2004 verbindet eine neue Brücke Görlitz und Zgorzelec © WS © WS Od 1945 roku Nysa dzieli niemieckie Görlitz od polskiego Zgorzelca. Przez długie Die Neiße trennt seit 1945 das deutsche Görlitz lata szlabany i strefa graniczna dominowały życie codzienne mieszkańców. vom polnischen Zgorzelec. Lange Zeit bestimmten Dzisiaj jednak dzięki Unii Europejskiej i układowi z Schengen można bez żadnych Schlagbäume und Grenzanlagen den Alltag der trudności spacerować po sąsiedzkim mieście. Görlitz i Zgorzelec chcą się rozwijać Einwohner. Doch heute kann man dank der EU jako jedno »europejskie miasto« w którym również kultura odegra ważną rolę. und des Schengener Abkommens ungehindert in die Nachbarstadt spazieren. Görlitz und Zgorzelec W jednym z najładniejszych budynków miasta, w »Schön wollen sich zur »Europastadt« entwickeln, in der hofie« z XVI wieku, znajduje się od 2006 r. Muzeum auch Kultur eine wichtige Rolle einnimmt. Śląskie w Görlitz. Muzeum szuka nowatorskich dojść do kultury i historii Śląska, zwracając się równocześnie do In einem der schönsten Gebäude der Stadt aus dem zwiedzających z Niemiec, jak i z Polski. 16. Jahrhundert, dem »Schönhof«, ist seit 2006 das Schlesische Museum zu Görlitz untergebracht. »Pamięć Ottego Muellera«, Johannes Molzahn, 1930 Johannes Molzahn, Gedächtnis Otto Mueller, 1930 © Janos Stekovics W tym okazałym renesansowym budynku można podzi Das Museum sucht neue Zugänge zur Kultur und wiać kulturę Śląska: malarstwo i rzeźbę, złotnictwo, szkło Geschichte Schlesiens und wendet sich gleicher i ceramikę, narzędzia i obiekty codziennego użytku. Waż maßen an Besucher aus Deutschland und aus Polen. »Schönhof« (1526 r.): siedziba Muzeum Śląskiego w Görlitz Der Schönhof (1526): Sitz des Schlesischen Museums zu Görlitz © Jürgen Matschie nym tematem jest także współistnienie różnych narodów In dem prachtvollen Renaissancebau kann schlesische Kultur bewundert werden: i wyznań religijnych. Malerei und Plastik, Goldschmiedearbeiten, Glas und Keramik, Werkzeuge und Poza tym Muzeum Śląskie jest miejscem spot Gegenstände des alltäglichen Lebens. Ein zentrales Thema ist auch das Neben kań pokoleń i narodów, co jest głównym za einander der Völker und Konfessionen. daniem w muzeum pracującego »Referenta Kultury Śląska«. Das Schlesische Museum ist darüber hinaus ein Ort der Begegnung zwischen Generationen und Nationen. Dies ist auch die wichtigste Aufgabe des am Museum angesiedelten »Kulturreferenten für Schlesien«. Uczniowie pracują wspólnie nad polsko-niemiecką wystawą Schüler erstellen eine deutsch-polnische Ausstellung © SMG Dolny Śląsk – wart podróży! Reisetipp Niederschlesien! Powstanie wystawy Entstehung einer Ausstellung »Ten, kto chce podążyć tro pem wydarzeń, musi wybrać się w te miejsca, w których one się dokonały.« Karl Schögel, historyk, 2001 »Wer den Ereignissen auf der Spur bleiben will, muss die Orte aufsuchen, an denen sie sich vollzogen.« Karl Schlögel, Historiker, 2001 Grupa seminaryjna Uniwersytetu Europejskiego Viadrina w kopalni węgla kamiennego »Julia« w Wałbrzychu > < Die Seminargruppe der Viadrina im Steinkohlebergwerk »Julia« in Waldenburg Trzeba się wybrać w te miejsca! – tak pomyślało także dziesięć studentek Uni Man muss die Orte aufsuchen – das dachten sich auch die zehn Studierenden, wersytetu Europejskiego Viadrina, które w czerwcu 2008 r. wyruszyły w podróż die im Juni 2008 eine Exkursion nach Niederschlesien unternahmen. Auf ihrem śladami historii Dolnego Śląska. Na ich trasie znałazły się miejsca, którymi zajmo Weg lagen Liegnitz, Schweidnitz, Waldenburg, Breslau und weitere Orte, mit deren wały się podczas zajęć historii na Viadrinie: Legnica, Świednica, Wałbrzych, Wrocław Geschichte sie sich in einem Seminar an der Europa-Universität Viadrina beschäf i inne. tigten. Vor Ort wurde eines schnell deutlich: Die steinernen Zeugen der Geschichte liegen so dicht beieinander, dass sich in kurzer Zeit eine Reise durch die bewegte W samym środku, pomiędzy Kotliną Jeleniogórską a Wrocławiem i między Rogoż Vergangenheit der Region unternehmen lässt. nicą a Krzyżową, znajduje się niegdysiejszy majątek Morawa. Tamtejsze centrum edukacyjne było idealnym punktem wyjścia dla jednodniowych wycieczek po historii Mittendrin, zwischen Hirschberger Tal und Breslau und zwischen Groß Rosen i współczesności Europy Środkowej. Specyficzny urok tego miejsca i godna po und Kreisau, liegt das ehemalige Gut Muhrau. Die dortige deutsch-polnische dziwu działalność Fundacji św. Jadwigi w Morawie utwierdziła grupę seminaryjną Bildungsstätte bot sich als idealer Ausgangsort für Tagesexkursionen in die Ge w swoim zamiarze stworzenia wystawy dla odwiedzających morawski ośrodek. schichte und Gegenwart Mitteleuropas an. Der besondere Charme dieses Ortes und das beispielhafte Engagement der Hedwig-Stiftung in Muhrau motivierte die Wystawa »Dolny Śląsk – wart podróży!« będzie od 2009 r. stałą ekspozycją w pałacu Seminargruppe in ihrem Vorhaben, eine Ausstellung für die Besucher der Bildungs Morawa. stätte Muhrau zu konzipieren. Die Ausstellung »Reisetipp Niederschlesien!« wird ab 2009 im Vestibül des Guts hauses Muhrau zu sehen sein. Przy projekcie współpracowały: Henriette Ullmann, Franziska Zimmermann, Juliane Sehne, Isabel Kraft, Marina Fenner von Fenneberg, Florentine Schmidtmann, Jenny Grossmann, Beata Rozwadowska, Stefanie Lenz, Karolina Fuhrmann Projektmitarbeit: Henriette Ullmann, Franziska Zimmermann, Juliane Sehne, Isabel Kraft, Marina Fenner von Fenneberg, Florentine Schmidtmann, Jenny Grossmann, Beata Rozwadowska, Stefanie Lenz, Karolina Fuhrmann Koordynator projektu: Stephan Felsberg (Instytut Historii Stosowanej, Frankfurt nad Odrą) Projektleitung: Stephan Felsberg (Institut für angewandte Geschichte e.V. Frankfurt/Oder) Zaproszeni goście: dr Michael Parak (Muzeum Śląskie w Görlitz), dr Andreas Ludwig (Centrum Dokumentacyjne Kultury Codziennej w NRD, Eisenhüttenstadt) Gastdozenten: Dr. Michael Parak (Schlesisches Museum zu Görlitz), Dr. Andreas Ludwig (Dokumentationszentrum DDR-Alltagskultur Eisenhüttenstadt) Wystawa Instytutu Historii Stosowanej, Frankfurt nad Odrą w kooperacji z Referentem Kultury Śląska w Muzeum Śląskim w Görlitz Eine Ausstellung des Instituts für angewandte Geschichte e.V. Frankfurt/Oder in Zusammenarbeit mit dem Kulturreferenten für Schlesien beim Schlesischen Museum zu Görlitz Wspierana przez Katedrę Fundacji im. Gerda-Buceriusa »Kultura i Historia Europy Środkowej i Wschodniej« Uni wersytetu Europejskiego Viadrina i Fundację św. Jadwigi. Unterstützt von der Gerd-Bucerius-Stiftungsprofessur für Kultur und Geschichte Mittel- und Osteuropas der EuropaUniversität Viadrina Frankfurt (Oder) und der Hedwig-Stiftung in Muhrau Prawa do zdjęć bez podanego żródła należą do uczestników projektu. © WS: Wolfgang Schekanski, Herder-Institut Marburg Wenn nicht anders angegeben liegen die Rechte der Fotografien bei Projektteilnehmern. © WS: Wolfgang Schekanski, Herder-Institut Marburg Projekt graficzny: Piktogram, Berlin (www.piktogram.com) Grafik: Piktogram, Berlin (www.piktogram.com) piktogram
