wykład 1

2014-06-03
Struktura wykładu
Psychologia
decyzji
DR BEATA BAJCAR
ZAKŁAD
PSYCHOLOGII I ERGONOMII
wykład – 15 godzin

Behawioralna teoria decyzji. Normatywne i deskryptywne modele
podejmowania decyzji

Cykl myślenia decyzyjnego - od problemu do decyzji. Rola procesów
poznawczych w podejmowaniu decyzji

Źródła i przejawy ograniczonej racjonalności w podejmowaniu decyzji

Ogólne wymiary decyzji. Wymiary decyzji w organizacjach
Psychologiczne reguły decyzyjne.

Heurystyki decyzyjne (źródła błędów decyzyjnych).

Teoria perspektywy w procesie podejmowania decyzji

Psychologiczne uwarunkowania percepcji ryzyka w procesie
podejmowania decyzji

Rola emocji i różnic indywidualnych w podejmowaniu decyzji.
Literatura do wykładu
Warunki zaliczenia wykładu

Znajomość zagadnień omawianych na wykładzie,
poszerzona o lekturę literatury przedmiotu

Zaliczenie w formie testu

Test zamknięty z odpowiedziami wielokrotnego wyboru

Test zaliczeniowy 3 czerwca br.

Test poprawkowy 10 czerwca br.

Obecność na teście zaliczeniowym obowiązkowa!

Wyjątek stanowi zwolnienie lekarskie
Podejmowanie decyzji



Podejmowanie decyzji jest ważną czynnością w życiu
prywatnym i zawodowym.
Przy podejmowaniu decyzji polegamy bardziej na niejasnych i
nie zdefiniowanych przesłankach niż na systematycznym
podejściu.
Towarzyszy mu zawsze pewien poziom niepewności.

Tyszka, T. (2012). Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna. Warszawa:
Wydawnictwo Scholar.

Tyszka, T. Zaleśkiewicz, T. (2001). Racjonalność decyzji. Warszawa: PWE.

Zaleśkiewicz. T. (2005). Przyjemność czy konieczność. Psychologia podejmowania
ryzyka. Gdańsk: GWP.

Sokołowska, J. (2005). Psychologia decyzji ryzykownych. Warszawa: Academica.

Nosal, C.S. (2001). Psychologia myślenia i działania menedżera. Warszawa:
Wydawnictwo AKADE.

Tyszka, T. (1999). Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji.
Gdańsk: GWP.

Zaleśkiewicz, T. (2003). Psychologia inwestora giełdowego. Wprowadzenie do
behawioralnych finansów. Gdańsk: GWP.

Goszczyńska, M. (1997). Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i
akceptacji ryzyka. Warszawa: Wyd. "Żak".
Podejmowanie decyzji –
podstawowe pojęcia

Decyzja

Podejmowanie decyzji

Proces decyzyjny

Wybór

Decydent

Decyzje racjonalne (rozważne, rozsądne)

Decyzje nieracjonalne (pochopne, impulsywne,
nierozważne)
1
2014-06-03
Decyzje - definicja

Decydowanie
Decydowanie to:
Decyzja – wg Koźmińskiego - świadomy, nielosowy wybór
jednego z rozpoznanych i uznanych za możliwe wariantów
przyszłego działania.

proces wyboru jednego z rozpoznanych i uznany za
możliwy i realny wariantów rozwiązania problemu.

proces projektowania przyszłego działania.

proces transformacji informacji wejściowej na wyjściową
zwaną decyzją.

Decyzja - racjonalny wariant rozwiązania danego problemu.

Decyzją nazywamy dowolny wybór określonego sposobu
organizacji działań.

proces rozwiązywania problemów poprzez wybór jednego
z rozpoznanych i uznanych za możliwy i realny wariant
rozwiązania danego problemu.

Decyzja - jest więc uogólnieniem celu działań, analizy i oceny
warunków wykonania planu i organizacji układu działań.

proces rozwiązywania problemów organizacji.
Proces podejmowania decyzji definicja
Proces podejmowania decyzji definicja
Podejmowanie decyzji –

jest aktem wyboru jednego wariantu spośród pewnego ich
zestawu.

procesem zbierania i przetwarzania informacji o przyszłym
działaniu.

układem czynności w logicznym porządku rozpoznania i
zidentyfikowania istoty sytuacji decyzyjnej, zidentyfikowanie
alternatywnych rozwiązań, wybór najlepszej i wprowadzenie jej
w życiu

Proces rozwiazywania problemu niepewności (Nosal, 1993)

Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż
jedno rozwiązanie oraz rozwiązania te różnią się od siebie
efektywnością.

W związku z powyższym, w celu podjęcia decyzji konieczna jest
analiza sytuacji wyboru.

Kiedy przyszłe wydarzenia są nieznane i nie mamy żadnych
możliwości wyboru, sytuacja decyzyjna nie występuje.
Proces podejmowania decyzji
Problem decyzyjny
Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny, który
realizuje funkcje podejmowania decyzji. Ta sama decyzja w tej
samej sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych.

Nie każdy problem jest problemem decyzyjnym!

Problem decyzyjny spełnia następujące warunki:
1.
Liczba jego rozwiązań jest duża lub nieokreślona.
Jeżeli jest tylko jedno rozwiązanie nie ma problemu decyzyjnego.
Etapy procesu:
2.
Wygenerowanie określonych wariantów rozwiązania danego
problemu. Warianty końcowe mogą się różnić od początkowych
►
identyfikacji sytuacji decyzyjnej,
identyfikacji i zaprojektowania wariantów decyzji,
►
oceny zaprojektowanych wariantów i wyboru wariantu racjonalnego,
3.
Nie wszystkie warianty rozwiązania danego problemu są w równym
stopniu porządne i realne.
►
stworzenia warunków realizacji decyzji,
►
kontroli efektów podjętej decyzji.
4.
Wybór wariantu najlepszego rozwiązania danego problemu jest
procesem trudnym, skomplikowanym, wymaga zbierania dodatkowych
informacji, wielu obliczeń i pomiarów.
►
Każdy z tych etapów wymaga zaspokojenia specyficznych potrzeb
informacyjnych, a ciągły dopływ odpowiedniej informacji jest
możliwy jedynie przy sprawnie działającym systemie informacyjnym.
2
2014-06-03
Formalne
modele podejmowania decyzji

Modele formalne (matematyczne, normatywne)

zajmują się wyznaczeniem optymalnego rozwiązania przez
idealnego decydenta, który:

całkowicie wykorzystuje dostępne mu informacje,

wyznacza korzyści z perfekcyjną dokładnością

Racjonalność w podejmowaniu decyzji
•
Racjonalność decyzji polega na jak najlepszym podjęciu decyzji w
określonych warunkach.
•
Racjonalność w sensie rzeczowym
i działa w pełni racjonalnie.
Celem jest wyznaczenie decyzji optymalnej, to znaczy
przynoszącej największe korzyści lub minimalizującej stratę
(SEU).

Racjonalność w podejmowaniu decyzji
•
Racjonalność w sensie metodologicznym
•
•
•
•
„przystosowanie do prawdy”
•
„im lepiej jest działanie przystosowane do okoliczności i w ogóle do
wszystkiego, cokolwiek w sądzie prawdziwym stwierdzić można, tym bardziej
jest ono racjonalne” (Kotarbiński)
•
Decyzja może być uznana za racjonalną rzeczowo jedynie w przypadku,
gdy jej realizacja doprowadza do osiągnięcia wybranego celu.
Racjonalność cd.
►
„zgodność postępowania z ogółem posiadanych informacji; w przypadku
przygotowywania działania racjonalność polega na tym, że opiera się ono
na podstawie teoretycznej”
Działanie jest racjonalne wtedy, jeśli opiera się na należycie
uzasadnionych, prawdziwych (spełnionych) przesłankach.
►
Decyzja może być uznana za racjonalną metodologicznie, jeżeli została
podjęta w dobrej wierze, zgodnie z przyjętymi zasadami i przy wykorzystaniu
wszystkich dostępnych informacji.
W takich właśnie warunkach są duże szanse, że działania
ocenione jako racjonalne ex ante okaże się również działaniem
racjonalnym ex post.
►
Działanie takie nazywamy skutecznym, ponieważ zostały
osiągnięte cele, które wcześniej sformułowano na solidnej
(prawdziwej podstawie).
►
Działanie jest racjonalne wtedy, gdy skutecznie prowadzi do
wyznaczonego celu, o czym poświadczają obiektywne metody.
►
Człowiek racjonalny, to taki, które podejmuje wszystkie decyzje
w sposób optymalny.
Najlepsza jest sytuacja, w której decyzja jest racjonalna
metodologicznie i rzeczowo, tzn., gdy zarówno ocena postępowania
decydenta, jak i rezultat ostateczny są pozytywne.
Formalne modele
podejmowania
decyzji
Formalny model racjonalny
– poszukiwanie decyzji
optymalnej lub najlepszej.
Racjonalność decyzji czyli
racjonalność formalna,
jest to podjęcie decyzji
zgodnie z procedurą
Problem
Modele podejmowania decyzji
Faza przygotowawcza
(rozpoznanie)
Ustalenie kryterium decyzyjnego i
uporządkowanie wariantów
decyzyjnych
(projektowanie)
Faza podjęcia decyzji (wybór)
Decyzja podejmowana jest
fazowo:
Proces podejmowania decyzji rozpoczyna się w chwili stwierdzenia
sytuacji, która wymaga rozstrzygnięcia, a kończy się w chwili
realizacji czyli wprowadzenia jej w życie.
Faza przygotowawcza (rozpoznanie) polega na określeniu
przyczyn powstania problemu. Rozpoznajemy problem, np.
odpowiadając na pytania pomocnicze, tj.:
►
►
►
►
Faza realizacji i kontroli
►
czego dotyczy problem?
czy jest on złożony?
jakiego zakresu czasowego i przestrzennego dotyczy?
czy ma charakter powtarzalny, czy jednorazowy?
kto odpowiada?
3
2014-06-03
Modele podejmowania decyzji
► Faza ustalenia kryterium decyzyjnego (projektowanie)
obejmuje trzy czynności:
► formułowanie różnych wariantów rozwiązań,
► określenie kryteriów, za pomocą których dokona się
oceny,
► ocena.
► Faza podjęcia decyzji (wybór) polega na porównaniu
wcześniej ocenianych wariantów rozwiązań problemu oraz
wyborze tego, który w najwyższym stopniu spełnia przyjęte
wcześniej kryteria.
Krytyka modeli formalnych

Badania Herberta Simona (1965-1975), Nagroda Nobla w dziedzinie
ekonomii w 1978r;
poprzez podejmowane decyzje ludzie dążą raczej do osiągnięcia
satysfakcji niż do maksymalizacji efektów.
 Dlaczego? – gdyż mamy najczęściej ograniczoną wiedzę na dany
temat, a zebranie i zapamiętanie dużej liczby informacji jest
procesem trudnym i kosztownym.


Modele formalne (m.in. Model SEU) wymagają od decydenta
„racjonalności olimpijskiej”,

W rzeczywistych decyzjach, „racjonalność olimpijska” jest
niedoścignionym wzorem
4