467 5. K. odgrywał niezmiernie doniosłą rolę w dziejach świata

467 5. K. odgrywał niezmiernie doniosłą rolę w dziejach świata

Originalveröffentlichung in: Kowalenko, Władysław ; Labuda, Gerard ; Lehr-Spławiński, Tadeusz (Hrsgg.): Słownik starożytności słowiańskich.
Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, Bd. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964, S. 467-468
Konstantynopol
467
5. K. odgrywał niezmiernie doniosłą rolę
w dziejach świata; szczególnie wielkie było
jego znaczenie dla krajów i narodów, które
przejęły chrześcijaństwo z Bizancjum, m. in.
dla Słowian bałk. i rus. Dla tych pozostawał
do końca Carogrodem, ideałem wzniosłej wspa­
niałości, co znajdowało odbicie także w sztuce,
zarówno świeckiej, jak i sakralnej. K. ukształ­
tował bowiem w ciągu wieków w granicach
sztuki biz. swoje własne rysy i cechy sztuki
stołecznej, które promieniowały także poza
granice państwa. Wszystko, co w stolicy w spo­
sób swoisty łączyło się z religią i kultem,
w tym także kultem cesarza, stawało się wzo­
rem: pałac ces., świątynie, cudowne obrazy,
jak i motywy zdobnicze. Oddziaływanie K.
na sztukę Słowian bałk. było bardzo silne,
aczkolwiek nie wyłączne; pod niejednym wzglę­
dem silniej działał w tym zakresie Sołuń i Gre­
cja. Podnietom knstpol. należy chyba przy­
pisać większość zjawisk art. w pierwszym pań­
stwie bułg. (ob. Bułgaria — sztuka), tj. wszyst-
468
Konstantynopol — Kontynuacja Teofanesa
ko, co nie było wyraźnie poantyczne, starochrześc. lub protobułg. w architekturze (np.
cerkiew Czerwona w Peruszticy, cerkiew Św.
Sofii w Sofii itp.) i rzeźbie archit.; z K. wiąże
się .sztuka cerkwi Św. Sofii w Ochrydzie i jej
fresków, jak również malowidła cerkwi w Ńerezi (ob.) i w Kurbinowie w Macedonii. W dużej
mierze łączy się ze wzorami K. architektura
w drugim państwie bułg. ze stolicą w Tyrnowie; to samo dotyczy malarstwa ściennego,
np. w Bojanie (ob.), oraz w ogóle malarstwa
szkoły tyrnowskiej, m. in. także malarstwa
książkowego. W Serbii oddziaływanie K. wzmoc­
niło się szczególnie w okresie ekspansji w dolinę
Wardaru (chociaż w Macedonii należy się wszę­
dzie liczyć także z oddziaływaniem Sołunia), a zwłaszcza za panowania króla Milutina
(1281—1320), kiedy z K. przejmowano zarówno
wzory stylu życia (zwłaszcza dworskiego — kró­
lowa Symonida była przecież księżniczką biz. —
oraz w sferach feud.), jak i w niemałej mierze
w architekturze sakralnej (np. sobór kl. Chilandar — ob. — na Górze Athos, fundacja Milutina),
a także w malarstwie ściennym (m. in. malo­
widła kierunku sztuki okresu Paleologów w cer­
kwi Królewskiej w Studenicy, w Starym Nagoriczinie i in.).
Znaczne było również oddziaływanie sztuki
samego K., zwłaszcza na wcześniejsze fazy
sztuki rus., szczególnie kijowskiej. Pewną wska­
zówkę co do pierwszych impulsów w tym kie­
runku daje Konstantyn Porfirogeneta w po­
łowie X w. w opisie przyjęcia księżniczki Olgi
przy dworze ces. na tle wspaniałej architek­
tury pałacowej. Eównież rozbudowa Kijowa
przez ks. Włodzimierza I i w jeszcze większym
stopniu przez Jarosława Mądrego pomyślana
była na wzór K. z jego świątyniami, a nawet
z jego „Złotą Bramą", nie mówiąc już o knstpol.
szczegółach zarówno architektury poszczegól­
nych cerkwi, jak i ich ozdoby malarskiej i mo­
zaikowej, dla których wykonania sprowadzono
budowniczych, malarzy i mozaicystów grec,
m. in. z K., jak sprowadzono stamtąd również
malarzy ikon (ob. Ikona). Jakkolwiek wśród
zabytków najstarszego rus. malarstwa ikon
niełatwo odróżnić elementy knstpol. od in­
nych, to w każdym razie najważniejsza spośród
owych ikon, ikona Matki Boskiej Włodzimier­
skiej (ob.), jest dziełem sztuki knstpol. Być
może najbardziej nawiązują już samą swoją
tematyką do K. malowidła na ścianach klatki
schodowej w kijowskim soborze Św. Sofii
(ob.), przedstawiające sceny i motywy knstpol.
igrzysk cyrkowych w obecności cesarza — je­
den z rzadkich zachowanych zabytków biz.
malarstwa świeckiego, dający pojęcie o kon­
cepcji władzy książęcej i zarazem stylu życia
dworskiego w Kijowie w pierwszej połowie
X I w., jako też o samym charakterze sztuki
świeckiej. W późniejszym rozwoju sztuki rus.
rola sztuki samego K. zmalała, tym niemniej
istniała: świadczą o tym choćby echa sztuki
malarskiej okresu Paleologów, zachowane w No­
wogrodzie W. (ob.), a zwłaszcza twórczość
Teofana Greka.
L i t . : ob. Lit. pod Bułgaria —, Kijów —, Ruś —,
Serbia — sztuka, a także B i z a n c j u m a sztuka Słowian,
I k o n a Matki Boskiej Włodzimierskiej, Bojana, Chilandar, Ikona. [Wojsław MoU]